Sự tuân thủ nguyên tắc điều trị của bệnh nhân lao phổi M(+) tại Thị xã Ngã Bảy, Tỉnh Hậu Giang năm 2007

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 12 * Phụ bản của Số 4 * 2008<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> SỰ TUÂN THỦ NGUYÊN TẮC ĐIỀU TRỊ CỦA BỆNH NHÂN LAO PHỔI<br /> M(+) TẠI THỊ XÃ NGÃ BẢY, TỈNH HẬU GIANG NĂM 2007<br /> Lê Thành Tài *, Nguyễn Văn Lành**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Bệnh lao (BL) có thể gây thành đại dịch. Một trong số các lý do đáng quan tâm là sự không<br /> tuân thủ nguyên tắc điều trị của bệnh nhân (BN) lao phổi.<br /> Mục tiêu nghiên cứu: Xác định tỷ lệ các dạng tuân thủ / không tuân thủ nguyên tắc điều trị và một số yếu<br /> tố liên quan.<br /> Phương pháp nghiên cứu: Mô tả cắt ngang. Đối tượng nghiên cứu là toàn bộ 95 BN lao phổi M(+) được<br /> quản lý điều trị tại Thị xã Ngã Bảy, Tỉnh Hậu Giang năm 2007 và được điều trị theo phác đồ 2SHRZ/6HE.<br /> Công cụ thu thập số liệu là bộ câu hỏi phỏng vấn trực tiếp từng BN. Người thu thập là cán bộ Trung Tâm Y Tế<br /> Dự Phòng (TTYTDP) kết hợp cán bộ Trạm y tế (TYT) xã, phường. Xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS 12.0<br /> Kết quả nghiên cứu: Đa số BN > 50 tuổi (60%), nam mắc bệnh nhiều hơn nữ (76% so với 24%), tỷ lệ BN<br /> không tuân thủ tiêm thuốc tại trạm chiếm 88,4%, BN tuân thủ uống thuốc tại trạm chiếm 70,5%, số uống thuốc<br /> đúng theo hướng dẫn lúc đói chiếm 63,2%, số tuân thủ việc nghỉ ngơi hoàn toàn trong điều trị chỉ có 48,4%, số<br /> uống thuốc trong giai đoạn củng cố đúng theo qui định chiếm 87,4%, số BN uống rượu trong thời gian điều trị<br /> bằng với số hút thuốc chiếm 34,7%. Thời gian chờ từ lúc được chẩn đoán đến lúc bắt đầu điều trị ngắn khi BN<br /> biết BL cần điều trị ngay, khi thời gian chờ làm cam kết ngắn và khoảng cách từ nhà BN đến TYT và TTYTDP<br /> ngắn. BN tuân thủ điều trị tại trạm tốt khi BN có học, BN biết khả năng điều trị khỏi của BL và khoảng cách từ<br /> nhà đến TYT ngắn. Nhóm tuồi > 50 tuân thủ điều trị giai đoạn tấn công tại trạm tốt hơn nhóm còn lại.<br /> Kết luận: Cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền để BN hiểu rõ hơn về BL, cải cách thủ tục làm cam kết<br /> nhanh gọn và có thể quản lý điều trị tại tổ y tế ấp cho gần nhà BN.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> TAKING TB MEDICATIONS EXACTLY AS DIRECTED OF PATIENTS<br /> WITH MYCOBACTERIUM-POSITIVE CHRONIC PULMONARY TUBERCULOSIS<br /> AT NGA BAY URBAN DISTRICT, HAU GIANG PROVINCE, 2007<br /> Le Thanh Tai, Nguyen Van Lanh<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 12 - Supplement of No 4 - 2008: 61 - 65<br /> Backgound: Tuberculosis can be epidemic by some reasons. Among them, patients' not taking TB<br /> medications exactly as directed is a concerned problem<br /> Objectives: To identify the proportion of models of patients' taking or not taking TB medications exactly as<br /> directed and related factors<br /> Method: A cross sectional study was conducted. Study subjects were all of 95 patients with Mycobacteriumpositive chronic pulmonary tuberculosis who have been treating with 2SHRZ/6HE at Nga Bay Urban District, Hau<br /> Giang Province. Tool for data colletion was structured questionaire. SPSS 12.0 software was used to analyse data.<br /> Results: Majority of patients were more than 50 years old (60%), male higher than female (76% compared<br /> with 24%). The proportion of patients who not taking TB medicine injection at health centers exactly as directed<br /> was 88.4%. 70.5% patients took TB oral drugs at health centers. 63.2% took medicine as hungry, 48.4% freed of<br /> *. Trường Đại học Y Dược Cần Thơ **. Trung tâm Y Tế Dự Phòng Thị xã Ngã Bảy, Tỉnh Hậu Giang<br /> <br /> 60<br /> Chuyên Đề Y Tế Công Cộng và Y Học Dự Phòng<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 12 * Phụ bản của Số 4 * 2008<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> work completely as treating, 87.4% took TB medicine exactly as directed at phage II, 34.7% drank alcohol and<br /> smoking. Time from diagnosis to treating was shorten as patients knew that TB needed to treat early or not<br /> waiting a long time for making commitment papers as well as short distance from patents' houses to health<br /> centers and preventive medicine centers. Patients not illiterate or knowing that TB could treat well or taking short<br /> distance from houses to health centers took TB medication at health centers exactly as directed. Group of > 50<br /> years of age took TB medication at health centers at phage II exactly as directed better than others<br /> Conclusion: It's nessesary to strengthen information and communication to patients to make them<br /> understood clearly about TB, to make shorten time for commitment papers and to take TB medicine at health<br /> post near to patients' houses.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> <br /> Dụng cụ và phương pháp thu thập số liệu<br /> <br /> Hiện nay có khoảng 1/3 dân số thế giới<br /> nhiễm lao, mỗi năm có khoảng 8-9 triệu người<br /> mắc lao mới và 3 triệu người chết do lao(1,2). Số<br /> người chết do BL hàng năm nhiều hơn AIDS, sốt<br /> rét và các bệnh nhiệt đới cộng lại(1,2,6,9,3). Bệnh<br /> đang hoành hành ở nhiều nước trên thế giới<br /> nhất là các nước nghèo, trong đó có Việt<br /> Nam(11,6,6,4). BL có thể gây thành đại dịch do một<br /> số nguyên nhân như không tuân thủ các hoạt<br /> động chương trình chống lao, chẩn đoán trễ và<br /> điều trị không đầy đủ, phối hợp với<br /> HIV/AIDS,...(10,13,16,14). Trong đó, sự không tuân<br /> thủ nguyên tắc điều trị của BN lao là vấn đề<br /> đáng quan tâm(1,9,3).<br /> <br /> Dùng bộ câu hỏi phỏng vấn trực tiếp từng<br /> BN.<br /> <br /> Mục tiêu nghiên cứu<br /> Xác định tỷ lệ các dạng không tuân thủ<br /> nguyên tắc điều trị của BN lao, đồng thời tìm<br /> ra một số yếu tố liên quan đến việc không tuân<br /> thủ này.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> Tất cả BN lao phổi M(+) được quản lý điều<br /> trị tại Thị xã Ngã Bảy, Tỉnh Hậu Giang năm 2007<br /> và được điều trị theo phác đồ 2SHRZ/6HE.<br /> <br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> Mô tả cắt ngang.<br /> <br /> Người thu thập số liệu là cán bộ TTYTDP kết<br /> hợp cán bộ TYT xã, phường.<br /> <br /> Phân tích số liệu<br /> Sử dụng phần mềm SPSS 12.0<br /> <br /> KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN<br /> Bảng 1: Phân phối các biến số nhân khẩu - kinh tế xã<br /> hội<br /> Nhóm tuổi<br /> Giới<br /> Nghề<br /> nghiệp<br /> <br /> Tôn giáo<br /> <br /> Trình độ<br /> văn hoá<br /> <br /> Biến số<br /> Tần số<br /> + 19-50 tuổi<br /> 38<br /> + < 50 tuổi<br /> 57<br /> + Nam<br /> 73<br /> + Nữ<br /> 22<br /> + Làm ruộng<br /> 48<br /> + CBCC<br /> 17<br /> + Khác<br /> 30<br /> + Đạo phật<br /> 55<br /> + Thiên chúa<br /> 18<br /> + Khác<br /> 22<br /> + Mù chữ<br /> 15<br /> + Phổ thông cơ sở<br /> 63<br /> + Phổ thông trung học và<br /> 17<br /> cao hơn<br /> <br /> Tỉ lệ (%)<br /> 40<br /> 60<br /> 76,8<br /> 23,2<br /> 50,5<br /> 17,9<br /> 31,6<br /> 57,9<br /> 18,9<br /> 23,2<br /> 15,8<br /> 66,3<br /> 17,9<br /> <br /> Nhận xét: Đa số mắc lao trên 50 tuổi (60%), nam<br /> chiếm 76,8%, một nữa BN làm ruộng (50,5%), đạo<br /> phật 57,9%, trình độ văn hoá phổ thông cơ sở 66,3%,<br /> song còn 15,8% BN mù chữ.<br /> <br /> Mẫu nghiên cứu<br /> <br /> Nam mắc cao hơn nữ phù hợp với tác giả<br /> Nguyễn Đình Hường(10).<br /> <br /> Toàn bộ BN lao phổi M (+) đang điều trị tại 6<br /> phường, xã Thị xã Ngã Bảy từ tháng 01-12/2007<br /> (95 BN).<br /> <br /> Nghề làm ruộng nặng nhọc, mức sống kém<br /> cũng làm dễ phát sinh lao(11).<br /> <br /> Chuyên Đề Y Tế Công Cộng và Y Học Dự Phòng<br /> <br /> 61<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 12 * Phụ bản của Số 4 * 2008<br /> Bảng 2: Phân phối các biến số kiến thức chung về BL<br /> Biến số<br /> <br /> Lây lan của<br /> BL<br /> Đường lây<br /> <br /> Khả năng điều<br /> trị<br /> Điều trị sớm<br /> <br /> Thời điểm kết<br /> thúc điều trị<br /> <br /> Tần số<br /> <br /> Tỷ lệ<br /> (%)<br /> <br /> 15<br /> <br /> 15,8<br /> <br /> 33<br /> 60<br /> 2<br /> 33<br /> <br /> 34,7<br /> 63,2<br /> 2,1<br /> 34,7<br /> <br /> 62<br /> <br /> 65,3<br /> <br /> Tần số<br /> 90<br /> <br /> Tỉ lệ (%)<br /> 94,7<br /> <br /> Không<br /> <br /> 5<br /> <br /> 5,3<br /> <br /> Vi trùng<br /> Nguyên nhân khác<br /> Có<br /> Không<br /> <br /> 64<br /> 31<br /> 73<br /> 22<br /> <br /> 67,4<br /> 32,6<br /> 76,8<br /> 23,2<br /> <br /> Ăn uống<br /> <br /> 14<br /> <br /> 14,7<br /> <br /> Hơi thở<br /> <br /> 50<br /> <br /> 52,6<br /> <br /> Đường lây khác<br /> <br /> 31<br /> <br /> 32,6<br /> <br /> Chữa khỏi<br /> Không chữa khỏi<br /> Không biết<br /> Cần<br /> <br /> 68<br /> 7<br /> 20<br /> 83<br /> <br /> 71,6<br /> 7,4<br /> 21,1<br /> 87,4<br /> <br /> Không cần<br /> <br /> 12<br /> <br /> 12,6<br /> <br /> Xét nghiệm hết vi<br /> trùng<br /> <br /> 12<br /> <br /> 12,6<br /> <br /> Nhận xét: Hầu hết BN biết cần bồi dưỡng<br /> trong giai đoạn tấn công (90,5%), 88,4% BN có<br /> tiêm thuốc tại trạm, 70,5% BN uống thuốc tại<br /> trạm, 63,2% BN uống thuốc lúc đói. Tỷ lệ BN<br /> uống thuốc đều trong giai đoạn củng cố là<br /> 87,4%. Chưa đến 1/2 BN nghỉ ngơi hoàn toàn<br /> và khoảng 1/3 BN còn uống rượu và hút thuốc<br /> trong thời gian điều trị (48,4% và 34,7%).<br /> <br /> Lên cân<br /> <br /> 21<br /> <br /> 22,1<br /> <br /> Bảng 4: Phân phối các yếu tố làm chậm điều trị<br /> <br /> Hết vi trùng và đủ thời<br /> gian<br /> <br /> 62<br /> <br /> 65,3<br /> <br /> Nhận xét: Hầu hết BN (94,7%) có nghe và<br /> biết về BL, 67.4% biết nguyên nhân gây BL là<br /> do vi trùng, 76,8% biết rằng BL có lây lan, chỉ<br /> khoảng 1/2 BN biết BL lây qua hơi thở (52,6%),<br /> 71,6% biết khả năng chữa khỏi của BL, 87,4%<br /> BN biết BL cần phải điều trị ngay và 65,3% BN<br /> biết thời điểm kết thúc điều trị là xét nghiệm<br /> hết vi trùng và đủ thời gian điều trị.<br /> Bảng 3: Phân phối các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả<br /> điều trị<br /> Biến số<br /> Cần bồi dưỡng<br /> Giai<br /> đoạn<br /> tấn<br /> công<br /> <br /> Biến số<br /> <br /> Có<br /> <br /> Biềt về BL<br /> Nguyên nhân<br /> gây bệnh<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Tiêm thuốc tại<br /> trạm<br /> Uống thuốc<br /> Uống thuốc<br /> đúng thời điểm<br /> <br /> 86<br /> 9<br /> 84<br /> 11<br /> 67<br /> 28<br /> 60<br /> 35<br /> <br /> Tỷ lệ<br /> (%)<br /> 90,5<br /> 9,5<br /> 88,4<br /> 11,6<br /> 70,5<br /> 29,5<br /> 63,2<br /> 36,8<br /> <br /> 83<br /> <br /> 87,4<br /> <br /> 12<br /> <br /> 12,6<br /> <br /> 46<br /> <br /> 48,4<br /> <br /> Tần số<br /> Có<br /> Không<br /> Có<br /> Không<br /> Tại trạm<br /> Nơi khác<br /> Lúc đói<br /> Lúc khác<br /> <br /> Giai<br /> Đều<br /> Uống thuốc<br /> đoạn<br /> Không đều<br /> củng cố<br /> Toàn - Nghỉ ngơi trong Nghỉ ngơi<br /> bộ quá<br /> điều trị<br /> hoàn toàn<br /> trình<br /> Nghỉ ngơi<br /> điều trị<br /> không hoàn<br /> toàn<br /> <br /> 34<br /> <br /> 35,8<br /> <br /> Làm bình<br /> thường<br /> Thường<br /> xuyên<br /> Uống rượu trong<br /> thời gian gian<br /> Không<br /> điều trị<br /> Thỉnh thoảng<br /> Hút thuốc trong<br /> Có<br /> thời gian trong<br /> Không<br /> điều trị<br /> <br /> Biến số<br /> Tần số Tỷ lệ (%)<br /> Thời gian từ lúc chẩn đoán đến điều trị (thời gian chờ)<br /> 1 ngày<br /> 52<br /> 54,7<br /> > 1 ngày<br /> 43<br /> 45,3<br /> Lý do làm chậm điều trị<br /> 1 ngày<br /> <br /> Làm cam kết<br /> Khoảng cách từ nhà đến xã<br /> Khoảng cách từ nhà đến<br /> TTYTDP<br /> <br /> 74<br /> <br /> 77,9<br /> <br /> > 1 ngày<br /> <br /> 21<br /> <br /> 22,1<br /> <br /> < 3 km<br /> <br /> 77<br /> <br /> 77,9<br /> <br /> > 3 km<br /> < 3 km<br /> > 3 km<br /> <br /> 21<br /> 25<br /> 70<br /> <br /> 22,1<br /> 26,3<br /> 73,7<br /> <br /> Nhận xét: Gần 1/2 BN có thời gian chờ từ<br /> lúc chẩn đoán đến lúc được điều trị là hơn 1<br /> ngày (45,3%), 77,9% BN có thời gian chờ làm<br /> cam kết trong vòng 1 ngày, đa số BN có nhà<br /> cách TYT < 3 km (77,9%).<br /> Bảng 5: Mối liên hệ giữa thời gian chờ và các biến số<br /> nhân khẩu - kinh tế xã hội<br /> Biến số<br /> <br /> Thời gian chờ<br /> 1 ngày<br /> <br /> > 1 ngày<br /> <br /> Tổng<br /> cộng<br /> <br /> pvalue<br /> <br /> Cần điều trị sớm<br /> Biết<br /> 50 (60,2%) 33 (39,8%) 83 (100%) 0,005<br /> Không biết<br /> 2 (16,7%) 10 (83,3%) 12 (100%)<br /> Thời gian làm cam kết<br /> 1 ngày<br /> <br /> 52 (98,1%)<br /> <br /> 1 (1,9%)<br /> <br /> 53 (100%) 0,000<br /> <br /> > 1 ngày<br /> 0 (0%)<br /> 42 (100%) 42 (100%)<br /> Khoảng cách từ nhà đến TTYTDP<br /> < =3 km<br /> 22 (88%)<br /> 3 (12%) 25 (100%) 0,000<br /> <br /> 62<br /> Chuyên Đề Y Tế Công Cộng và Y Học Dự Phòng<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 12 * Phụ bản của Số 4 * 2008<br /> <br /> Biến số<br /> > 3 km<br /> <br /> Thời gian chờ<br /> 1 ngày<br /> <br /> > 1 ngày<br /> <br /> Tổng<br /> cộng<br /> <br /> pvalue<br /> <br /> 30 (42,9%) 40 (57,1%) 70 (100%)<br /> <br /> Nhận xét: Có mối liên hệ giữa thời gian<br /> chờ với sự hiểu biết BL cần điều trị sớm, thời<br /> gian làm tờ cam kết và khoảng cách từ nhà đến<br /> TTYTDP. Người hiểu biết BL, người có thời<br /> gian làm cam kết ngắn hoặc khoảng cách từ<br /> nhà đến TTYTDP ngắn thì thời gian chờ ngắn<br /> (p<br /> 16 (94,1%) 1 (5,9%) 17 (100%)<br /> PTTH<br /> <br /> 0,016<br /> <br /> 69 (93,2%) 5 (6,8%) 74 (100%)<br /> <br /> > 3 km<br /> <br /> 15 (71,4%) 6 (28,6%) 21 (100%)<br /> <br /> 0,006<br /> <br /> Nhận xét: Có mối liên hệ giữa việc tuân<br /> thủ tiêm thuốc tại TYT với trình độ văn hóa và<br /> khoảng cách từ nhà đến TYT. Người có trình<br /> độ văn hóa càng cao và người có khoảng cách<br /> từ nhà đến TYT ngắn thì việc tuân thủ tiêm<br /> thuốc càng tốt (p 50 tuân thủ điều trị tại trạm<br /> trong giai đoạn tấn công, tốt hơn nhóm còn lại.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1.<br /> 2.<br /> 3.<br /> 4.<br /> 5.<br /> 6.<br /> <br /> Chuyên Đề Y Tế Công Cộng và Y Học Dự Phòng<br /> <br /> Bộ Y tế (2007) "Hướng dẫn thực hiện chương trình chống Lao<br /> Quốc gia" Nhà xuất bản Y học.<br /> Bộ Y tế (2007) "Tài liệu hướng dẫn bệnh lao" Nhà xuất bản Y<br /> học.<br /> Hoàng Minh (2001) "Không để bệnh lao lan tràn". Tạp chí<br /> thông tin số 3-2001.<br /> Hòang Thị Quý (1999), Tổng kết chương trình chống lao miền<br /> B2, Trung tâm Lao và Bệnh phổi Phạm Ngọc Thạch 2000:31<br /> Hrata-Kochi (1997), "Thư ngõ nhân ngày Thế giới Chống lao".<br /> Ngô Thế Quân (1998). Thông tin chương trình Lao quốc gia số<br /> 11/1998, Viện Lao và Bệnh phổi 1998: 4<br /> <br /> 63<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 12 * Phụ bản của Số 4 * 2008<br /> 7.<br /> 8.<br /> 9.<br /> 10.<br /> 11.<br /> 12.<br /> 13.<br /> 14.<br /> 15.<br /> 16.<br /> <br /> Nguyễn Đức Chính (1997) "Bệnh lao mấy khía cạnh", Nội san<br /> lao bệnh phổi, Tập 25-NXB Tổng hội Y dược học Việt Nam.<br /> Nguyễn Văn Hoàng (1998), Tổng kết chương trình chống lao,<br /> Trung tâm Lao - Bệnh phổi Cần Thơ.<br /> Nguyễn Đình Hối (2003), Chuyên đề bệnh lao, Trường Đại<br /> học Y dược Tp. HCM.<br /> Nguyễn Đình Hường, Bài giảng sau đại học lao và bệnh phổi,<br /> Nhà xuất bản Y học 1992: 138-144.<br /> Nguyễn Văn Quý (1985), Sổ tay Trưởng trạm chống lao, Sở Y<br /> tế TP. HCM 1985: 71-98.<br /> Phạm Duy Linh (1996), Tổng kết công tác lao miền B2, Trung<br /> tâm Lao và Bệnh phổi Phạm Ngọc Thạch 1997: 1-9.<br /> Phạm Khắc Quảng (1997), Bệnh lao, Nhà xuất bản Y học 1997:<br /> 65.<br /> Phạm Long Trung (1997), Bài giảng Bệnh học lao - phổi,<br /> Trường đại học Y dược TP. HCM, 1997: 11-19.<br /> Trần Nhật Quang (1997), Tổng kết chương trình chống lao,<br /> Trung tâm Lao bệnh phổi Cần Thơ 1998: 3-16.<br /> Trần Văn Sáng (1994), Vi khuẩn lao, NXB Viện lao bệnh phổi.<br /> <br /> 64<br /> Chuyên Đề Y Tế Công Cộng và Y Học Dự Phòng<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br />