Một số yếu tố liên quan với thực hành tuân thủ điều trị của bệnh nhân lao phổi tại phòng khám lao quận Hai Bà Trưng, Hà Nội

| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> Moät soá yeáu toá lieân quan vôùi thöïc haønh tuaân thuû<br /> ñieàu trò cuûa beänh nhaân lao phoåi taïi phoøng khaùm<br /> lao quaän Hai Baø Tröng, Haø Noäi<br /> Uoâng Thò Mai Loan (*),Hoà Thò Hieàn (**), Vuõ Thò Töôøng Vaên (***)<br /> <br /> Tình hình beänh lao treân theá giôùi trong nhöõng naêm gaàn ñaây ñaõ coù xu höôùng quay trôû laïi vaø traàm troïng<br /> leân. Vieäc tuaân thuû ñuùng caùc nguyeân taéc ñieàu trò (NTÑT) lao laø ñieàu kieän quyeát ñònh keát quaû ñieàu trò,<br /> giaûm tình traïng khaùng thuoác. Nghieân cöùu nhaèm xaùc ñònh moät soá yeáu toá lieân quan tôùi thöïc haønh tuaân<br /> thuû nguyeân taéc ñieàu trò lao cuûa caùc beänh nhaân lao phoåi ñöôïc quaûn lyù vaø ñieàu trò taïi phoøng khaùm lao<br /> quaän Hai Baø Tröng, Haø Noäi. Nghieân cöùu söû duïng thieát keá moâ taû caét ngang. Choïn maãu toaøn boä, soá<br /> lieäu ñöôïc thu thaäp treân 174 beänh nhaân lao phoåi, söû duïng boä caâu hoûi coù caáu truùc ñaõ ñöôïc thieát keá saün.<br /> Keát quaû cho thaáy, tyû leä ñoái töôïng nghieân cöùu chöa tuaân thuû ñuùng nguyeân taéc coøn cao (36,2%). Coù<br /> moái lieân quan giöõa vieäc tuaân thuû caùc nguyeân taéc vôùi caùc yeáu toá nhö: trình ñoä hoïc vaán, ngheà nghieäp,<br /> söï ñoäng vieân nhaéc nhôû cuûa ngöôøi thaân, söï hieåu bieát toát veà caùc nguyeân taéc ñieàu trò, vaø söï giaùm saùt ñieàu<br /> trò cuûa caùn boä y teá. Lyù do beänh nhaân ñöa ra ñeå giaûi thích cho vieäc khoâng tuaân thuû ñieàu trò (TTÑT) laø<br /> khaùc nhau vôùi caùc NTÑT, chuû yeáu laø do meät, sôï taùc duïng phuï, queân, ñi vaéng, baän, khoâng kòp ñeán laáy<br /> thuoác. Caàn taêng cöôøng kieán thöùc, tö vaán kyõ cho beänh nhaân, ñoäng vieân ngöôøi nhaø tham gia hoã trôï taêng<br /> cöôøng TTÑT.<br /> Töø khoùa: Yeáu toá lieân quan, tuaân thuû ñieàu trò, lao.<br /> <br /> Associated factors on TB treatment adherence<br /> among pulmonary tuberculosis patients at<br /> Hai Ba Trung District TB clinic, Ha Noi<br /> Uong Thi Mai Loan (*); Ho Thi Hien (**), Vu Thi Tuong Van (***)<br /> <br /> In recent years, the global tuberculosis (TB) situation has been getting worse. The treatment<br /> adherence of TB is the most important factor to the effectiveness of treatment, and in reducing drug<br /> resistance. This paper identifies some associated factors on the treatment adherence of pulmonary<br /> TB patients at Hai Ba Trung TB clinic, Ha Noi. Cross sectional design was employed, and all<br /> pulmonary tuberculosis patients (174) were selected for interview, using a structured questionnaire.<br /> Results show that there is still a relatively high percentage of patients (36.2%) with failure of<br /> adherence of TB treatment principles. There is a statistical association between TB treatment<br /> adherence and level of education, occupation, the encouragement of family members, awareness on<br /> the TB treatment adherence, and observation by the health staff. Reasons for not implementing the<br /> adherence of treatment principles were tiredness, being afraid of side effects, drug dose missing,<br /> 24<br /> <br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 7.2011, Soá 20 (20)<br /> <br /> | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> being busy, and failure to get dispensed drugs from clinic. There is a need to provide increased<br /> awareness, proper counseling to patients, and to encourage family members to participate in the<br /> treatment process for improving adherence among TB patients.<br /> Keywords: Association, associated factors, TB, tuberculosis, treatment adherence.<br /> <br /> Taùc giaû:<br /> (*)<br /> <br /> BS. Uoâng Thò Mai Loan: Beänh vieän Phoåi Haø Noäi.<br /> <br /> (**)<br /> <br /> TS. Hoà Thò Hieàn: Boä moân Dòch teã - Thoáng keâ, Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng. Ñòa chæ: 138 Giaûng Voõ<br /> - Ba Ñình - Haø Noäi. E.mail: hth1@hsph.edu.vn<br /> <br /> (***)<br /> <br /> TS. Vuõ Thò Töôøng Vaên: Khoa Vi sinh - Beänh vieän Baïch Mai - Haø Noäi.<br /> <br /> 1. Ñaët vaán ñeà<br /> Tình hình beänh lao treân theá giôùi trong nhöõng<br /> naêm gaàn ñaây ñaõ coù xu höôùng quay trôû laïi vaø traàm<br /> troïng leân. Treân theá giôùi hieän nay coù khoaûng 2,2 tyû<br /> ngöôøi ñaõ nhieãm lao (chieám 1/3 daân soá theá giôùi) [1].<br /> Coù khoaûng 95% soá beänh nhaân lao vaø 98% soá ngöôøi<br /> cheát do lao ôû caùc nöôùc coù thu nhaäp vöøa vaø thaáp, 75%<br /> soá beänh nhaân ôû ñoä tuoåi lao ñoäng.<br /> Maëc duø vaéc-xin BCG ñaõ ñöôïc ñöa vaøo chöông<br /> trình tieâm chuûng môû roäng, chöông trình choáng lao<br /> trieån khai ñeán tuyeán xaõ ñaûm baûo phaùt hieän vaø toå<br /> chöùc quaûn lyù theo chieán löôïc ñieàu trò ngaén ngaøy coù<br /> kieåm soaùt tröïc tieáp (DOTS) cuûa Toå chöùc Y teá Theá<br /> giôùi vôùi ñoä bao phuû hôn 99% daân soá, Vieät Nam vaãn<br /> ñöùng thöù 12 trong 22 quoác gia coù tyû leä lao cao treân<br /> theá giôùi. Haøng naêm caû nöôùc xuaát hieän khoaûng<br /> 150.000 beänh nhaân lao môùi (töông ñöông vôùi<br /> 173/100.000 daân), tyû leä hieän maéc caùc theå lao laø<br /> 225/100.000 daân. Soá ngöôøi cheát do lao khoaûng<br /> 20.000 (23/100.000 daân) [2]. Beân caïnh ñoù, tyû leä<br /> khaùng thuoác ôû möùc baùo ñoäng cao [5], chieám 32,5%,<br /> chæ ñöùng sau Thaùi Lan (36,6%), Latvia (34%) vaø<br /> Coäng hoøa Dominica (40,6%) [7]. Song haønh vôùi lao<br /> laø ñaïi dòch HIV laøm traàm troïng theâm tình traïng<br /> nhieãm lao vaø hieäu quaû ñieàu trò cuûa hai beänh naøy. Vì<br /> thôøi gian ñieàu trò lao thöôøng keùo daøi, cho neân TTÑT<br /> lao coøn gaëp nhieàu khoù khaên. Vieäc tuaân thuû ñuùng caùc<br /> nguyeân taéc ñieàu trò (NTÑT) lao laø ñieàu kieän quyeát<br /> ñònh keát quaû ñieàu trò, giaûm tình traïng khaùng thuoác.<br /> Phoøng khaùm lao thuoäc quaän Hai Baø Tröng laø<br /> moät quaän noäi thaønh coù soá beänh nhaân lao nhieàu nhaát<br /> thaønh phoá, tyû leä maéc lao cao nhaát thaønh phoá Haø Noäi<br /> [1]. Moãi naêm phoøng khaùm naøy thu nhaän khoaûng 300<br /> beänh nhaân lao. Tyû leä taùi phaùt vaø thaát baïi khaù cao so<br /> vôùi tyû leä chung cuûa toaøn quoác, chieám 13,8%, tyû leä<br /> <br /> ñieàu trò khoûi naêm 2009 ôû ñaây chæ ñaït 78%. Trong khi<br /> ñoù, muïc tieâu chöông trình choáng lao Haø Noäi laø ñaït<br /> tyû leä khoûi treân 90%. Qua soå saùch vaø ñaùnh giaù sô boä<br /> veà tình hình tuaân thuû caùc NTÑT beänh lao ôû ñaây cho<br /> thaáy, tyû leä beänh nhaân khoâng laøm ñuû xeùt nghieäm ñôøm<br /> trong ñieàu trò lao phoåi laø 12%, khoâng lónh ñuû thuoác<br /> laø 16%. Vieäc ñieàu trò lao coøn gaëp nhieàu khoù khaên<br /> chuû yeáu laø do beänh nhaân chöa tuaân thuû ñieàu trò<br /> (TTÑT) ñuùng. Thoâng tin veà tình hình thöïc hieän<br /> NTÑT cuûa beänh nhaân lao taïi phoøng khaùm coøn chöa<br /> ñöôïc ghi nhaän ñaày ñuû, ñaëc bieät laø veà nhöõng yeáu toá<br /> lieân quan ñeán vieäc tuaân thuû NTÑT.<br /> Muïc tieâu nghieân cöùu: Xaùc ñònh moät soá yeáu toá<br /> lieân quan tôùi thöïc haønh tuaân thuû nguyeân taéc ñieàu trò<br /> lao cuûa caùc beänh nhaân lao phoåi ñöôïc quaûn lyù vaø ñieàu<br /> trò taïi phoøng khaùm lao quaän Hai Baø Tröng, Haø Noäi.<br /> <br /> 2. Phöông phaùp nghieân cöùu<br /> Nghieân cöùu söû duïng thieát keá moâ taû caét ngang.<br /> Choïn maãu toaøn boä, soá lieäu ñöôïc thu thaäp treân 174<br /> beänh nhaân lao phoåi, söû duïng boä caâu hoûi caáu truùc ñaõ<br /> ñöôïc thieát keá saün.<br /> Ñoái töôïng nghieân cöùu: Beänh nhaân lao phoåi ñöôïc<br /> thu nhaän quaûn lyù, ñieàu trò taïi phoøng khaùm lao Hai<br /> Baø Tröng keå töø thaùng 1/2009 ñeán 12/2009 ñaùp öùng<br /> ñöôïc caùc tieâu chuaån sau: 1/ Töø 15 tuoåi trôû leân; 2/<br /> Beänh nhaân ñaêng kyù ñieàu trò taïi phoøng khaùm thu<br /> nhaän töø thaùng 1-12/2009; 3/Coù ñuû ñieàu kieän söùc<br /> khoûe ñeå tham gia phoûng vaán.<br /> 3. Keát quaû<br /> 3.1. Thoâng tin chung veà ñoái töôïng nghieân cöùu<br /> Coù 174 beänh nhaân (91% soá beänh nhaân ñöôïc<br /> choïn) tham gia vaøo nghieân cöùu. Thoâng tin chung<br /> cuûa ñoái töôïng nghieân cöùu ñöôïc trình baøy ôû Baûng 1.<br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 7.2011, Soá 20 (20)<br /> <br /> 25<br /> <br /> | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> Baûng 1. Thoâng tin chung cuûa ñoái töôïng nghieân cöùu<br /> <br /> Moät soá lyù do khieán beänh nhaân khoâng tuaân thuû<br /> töøng nguyeân taéc ñieàu trò ñöôïc trình baøy trong Baûng<br /> 2. Lyù do chuû yeáu maø beänh nhaân ñöa ra cho vieäc<br /> khoâng tuaân thuû nguyeân taéc duøng thuoác ñeàu ñaën laø<br /> meät, queân (25,9%); baän coâng vieäc (24,1%); cho laø<br /> beänh ñaõ khoûi (20,7%); chöa kòp lónh thuoác khi heát<br /> (10,3%). Moät soá (8 beänh nhaân) khoâng duøng thuoác<br /> ñuùng caùch. Caùc nguyeân nhaân laø meät, cho laø phaûi<br /> uoáng thuoác luùc no, chia nhieàu laàn trong ngaøy toát hôn.<br /> Baûng 2. Lyù do khoâng tuaân thuû moät soá nguyeân taéc<br /> ñieàu trò<br /> <br /> Phaàn lôùn beänh nhaân lao phoåi trong nghieân cöùu<br /> laø nam giôùi, chieám 82,2%. Tuoåi trung bình cuûa ñoái<br /> töôïng nghieân cöùu laø 42. Haàu heát beänh nhaân tham gia<br /> nghieân cöùu ñaõ hoïc heát trung hoïc cô sôû vaø trung hoïc<br /> phoå thoâng, chieám tyû leä töông öùng laø 32,8% vaø<br /> 39,7%. Ngheà töï do, bao goàm buoân baùn, noäi trôï, laùi<br /> xe chieám tyû leä cao nhaát (58%).<br /> <br /> 3.2. Thöïc haønh TTÑT vaø moät soá yeáu toá lieân<br /> quan ñeán TTÑT ñuùng<br /> Ñeå ñaùnh giaù thöïc haønh vieäc TTÑT chuùng toâi<br /> tính ñieåm TTÑT, coù 6 nguyeân taéc vôùi 6 caâu hoûi<br /> trong boä caâu hoûi, thöïc hieän ñuùng moãi nguyeân taéc<br /> tính 1 ñieåm. Bieán soá toång ñieåm ñaït 6 laø beänh nhaân<br /> tuaân thuû ñuùng caùc NTÑT, döôùi 6 laø khoâng tuaân thuû<br /> ñuùng caùc NTÑT. Bieåu ñoà 1 cho thaáy tyû leä TTÑT<br /> ñuùng ôû beänh nhaân laø 63,8%.<br /> <br /> Bieåu ñoà 1. Tyû leä beänh nhaân tuaân thuû ñuùng caùc<br /> NTÑT<br /> 26<br /> <br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 7.2011, Soá 20 (20)<br /> <br /> Moät soá lyù do beänh nhaân baùo caùo veà vieäc khoâng<br /> duøng thuoác ñuû thôøi gian laø caûm thaáy ñôõ cho laø beänh<br /> ñaõ khoûi, nghæ ñeå ñieàu trò beänh khaùc, quaù meät khoâng<br /> chòu ñöôïc, taùc duïng phuï cuûa thuoác. Queân, ñi vaéng,<br /> khoâng thaáy caàn thieát, cho laø beänh ñaõ khoûi laø nhöõng<br /> lyù do beänh nhaân ñöa ra ñeå giaûi thích cho vieäc khoâng<br /> ñeán xeùt nghieäm vaø khaùm beänh ñuùng heïn.<br /> <br /> | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> Baûng 3. Moái lieân quan giöõa moät soá yeáu toá vaø tuaân<br /> thuû caùc NTÑT<br /> <br /> Baûng 3 cho thaáy, caùc moái lieân quan coù yù nghóa<br /> thoáng keâ (p