Sự tương quan giữa mức độ kiểm soát hen phế quản theo ACT và chất lượng cuộc sống liên quan sức khỏe theo AQLQ(S)

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> SỰ TƯƠNG QUAN GIỮA MỨC ĐỘ KIỂM SOÁT HEN PHẾ QUẢN<br /> THEO ACT VÀ CHẤT LƯỢNG CUỘC SỐNG LIÊN QUAN SỨC KHỎE<br /> THEO AQLQ(S)<br /> Huỳnh Anh Kiệt*, Lê Thị Tuyết Lan**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Khi hen phế quản (HPQ) được kiểm soát tốt, liệu có đi đôi với tất cả các khía cạnh của chất<br /> lượng cuộc sống liên quan sức khỏe (CLCS-SK) và tương quan ở mức độ nào?<br /> Mục tiêu nghiên cứu: Xác định sự tương quan giữa mức độ kiểm soát HPQ theo ACT và CLCS-SK theo<br /> AQLQ(S).<br /> Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu cắt ngang phân tích. Chọn bệnh nhân HPQ đã được<br /> điều trị và theo dõi tại phòng khám Hô hấp bệnh viện Đại học Y Dược Thành Phố Hồ Chí Minh từ tháng 03/2010<br /> đến 09/2010.<br /> Kết quả: Chất lượng cuộc sống liên quan sức khỏe ở mỗi mức độ kiểm soát hen khác biệt có ý nghĩa thống kê.<br /> Hệ số tương quan giữa mức độ kiểm soát hen theo ACT và tổng thể các lãnh vực, lãnh vực triệu chứng, giới hạn<br /> hoạt động, chức năng tình cảm, tác nhân môi trường của AQLQ(S) lần lượt là: 0,76; 0,82; 0,58; 0,62 và 0,44<br /> (p=0.0000).<br /> Kết luận: Có sự tương quan từ trung bình đến rất cao giữa mức độ kiểm soát hen theo ACT và các lãnh vực<br /> của AQLQ(S).<br /> Từ khóa: Hen phế quản, kiểm soát hen, chất lượng cuộc sống liên quan sức khỏe<br /> <br /> ABSTRACT<br /> THE CORRELATION BETWEEN CONTROL ASTHMA ACCORDING TO ACT AND HEALTH- RELATED<br /> QUALITY OF LIFE ACCORDING TO AQLQ (S)<br /> Huynh Anh Kiet, Le Thi Tuyet Lan<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 17 - Supplement of No 1 - 2013: 137 - 141<br /> Background: When the asthma is controlled well, then all the domains health-related quality of life are good<br /> or not? How is the correlation?<br /> Objectives: The determination of correlation between control asthma according to ACT and health related<br /> quality of life according to AQLQ(S).<br /> Methods: Analysis of Cross-sectional studies, choosing the asthmatic were treated and flowed at the<br /> respiratory clinic of university medical center at Ho Chi Minh city from 03/2010 to 09/2010.<br /> Results: Health related quality of life in asthma of the levels of asthma control is statistically significant<br /> different. The correlation coefficient between the level of asthma control of ACT and all the domains of AQLQ(S),<br /> the symptoms domain, activity limitation, emotional function, environmental stimuli are: 0.76; 0.82; 0.58; 0.62<br /> and 0.44 (p=0.0000).<br /> Conclusions: The correlation between the levels of control asthma according to ACT and all the domains of<br /> health-related quality of life according to AQLQ(S) are medium to very high.<br /> * Bệnh viện Nhân dân 115, ** Bộ môn Sinh Lý học - Đại học Y Dược Tp.HCM<br /> Tác giả liên lạc: BS Huỳnh Anh Kiệt<br /> ĐT: 0989300199<br /> Email: huynhkiet01@yahoo.com<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa I<br /> <br /> 137<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> <br /> Keyword: Asthma, asthma control, health-related quality of life<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Hen phế quản là bệnh mạn tính ở đường hô<br /> hấp, nếu không được kiểm soát tốt, sẽ dẫn đến<br /> tắc nghẽn đường thở hồi phục không hoàn toàn,<br /> bệnh nhân (BN) phải nhập viện, cấp cứu nhiều<br /> lần, gia tăng tỉ lệ tử vong. Hiện nay, có nhiều<br /> bảng câu hỏi để đánh giá mức độ kiểm soát hen,<br /> trong đó ACT (Asthma Control Test) là bảng câu<br /> hỏi được nhiều nước trên thế giới sử dụng, nhờ<br /> tính đơn giản, dễ hiểu và hiệu quả.<br /> Khi HPQ được kiểm soát tốt hơn nghĩa là<br /> triệu chứng lâm sàng cải thiện, chức năng thông<br /> khí của phổi tăng lên. Nhưng liệu mức độ kiểm<br /> soát HPQ có đi đôi với tất cả các khía cạnh của<br /> chất lượng cuộc sống liên quan sức khỏe mà<br /> bệnh HPQ ảnh hưởng lên đời sống hằng ngày<br /> của BN hay không? Trong các thang đo đánh giá<br /> chất lượng cuộc sống BN HPQ, AQLQ(S) có độ<br /> tin cậy cao, phân biệt được sự khác biệt nhỏ giữa<br /> các bệnh nhân, đã được nghiên cứu ở nhiều<br /> nước. Từ nhu cầu thực tiển đánh giá sự tương<br /> quan giữa mức độ kiểm soát HPQ và chất lượng<br /> cuộc sống liên quan sức khỏe (CLCS-SK), chúng<br /> tôi chọn đề tài này để trả lời cho câu hỏi trên.<br /> <br /> Mục tiêu nghiên cứu<br /> Xác định mức độ tương quan giữa mức độ<br /> kiểm soát HPQ theo bảng trắc nghiệm ACT và<br /> chất lượng cuộc sống liên quan sức khỏe theo<br /> bảng câu hỏi AQLQ(S).<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG-PHƯƠNGPHÁP NGHIÊNCỨU<br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> Nghiên cứu cắt ngang phân tích.<br /> <br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> Dân số mục tiêu: bệnh nhân ≥ 18 tuổi và ≤60<br /> tuổi.<br /> <br /> Tiêu chuẩn chọn vào nghiên cứu<br /> Bệnh nhân đã được chẩn đoán xác định<br /> HPQ, đang điều trị và theo dõi tại phòng khám<br /> Hô hấp bệnh viện Đại học Y Dược Tp.HCM.<br /> <br /> Tiêu chuẩn loại trừ<br /> Bệnh nhân không đồng ý tham gia nghiên<br /> cứu.<br /> Bệnh nhân mắc bệnh nặng khác ảnh hường<br /> CLCS: suy tim, suy thận, tai biến mạch máu não,<br /> đái tháo đường, xơ gan, ung thư.<br /> <br /> Thu thập số liệu<br /> Các đối tượng có đủ tất cả tiêu chuẩn chọn<br /> bệnh và không có bất kỳ tiêu chuẩn loại trừ nào<br /> sẽ được chúng tôi chọn vào nghiên cứu. Chúng<br /> tôi chọn đối tượng nghiên cứu tại phòng khám<br /> Hô hấp bệnh viện Đại học Y Dược Tp.HCM từ<br /> tháng 03/2010 đến 09/2010. Thu thập số liệu<br /> thông qua: hỏi bệnh, đo chức năng thông khí<br /> phổi bằng hô hấp ký, kết quả trả lời bảng trắc<br /> nghiệm ACT và bảng câu hỏi AQLQ(S).<br /> Bảng trắc nghiệm ACT gồm 5 câu hỏi, mỗi<br /> câu có số điểm từ 1 đến 5. Sau khi trả lời 5 câu<br /> hỏi, BN có tổng số điểm từ 5 đến 25, được chia<br /> thành 3 nhóm: bệnh hen của bạn chưa được<br /> kiểm soát tốt (≤19 điểm), kiểm soát tốt nhưng<br /> chưa kiểm soát hoàn toàn (20-24 điểm), bệnh hen<br /> của bạn đã kiểm soát hoàn toàn (25 điểm)(6).<br /> Bảng câu hỏi AQLQ(S) có 32 câu, bản tiếng<br /> Việt (bản dịch của Công Ty Dược Phẩm<br /> AstraZeneca), chia thành 4 lãnh vực: lãnh vực<br /> triệu chứng, giới hạn hoạt động, chức năng<br /> tình cảm, tác nhân môi trường. Mỗi lãnh vực<br /> có một nhóm câu hỏi, mỗi câu có số điểm từ 1<br /> đến 7 điểm. Sau khi trả lời đủ 32 câu hỏi, bệnh<br /> nhân sẽ được tính điểm trung bình cho mỗi<br /> lãnh vực và tổng thể các lãnh vực. Điểm trung<br /> bình từ 6 điểm trở lên xem như BN có tình<br /> trạng sức khỏe tốt, từ 4-6 điểm tình trạng sức<br /> khỏe trung bình, dưới 4 điểm thì CLCS-SK của<br /> BN bị ảnh hưởng nặng nề(1).<br /> <br /> Xử lý và phân tích số liệu<br /> Số liệu được nhập bằng phần mềm Epidata<br /> 3.1 và xử lý bằng phần mềm Stata 10.0, tính tỉ lệ,<br /> giá trị trung bình, độ lệch chuẩn, hệ số tương<br /> <br /> Không mắc bệnh hô hấp khác đồng thời.<br /> <br /> 138<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa I<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> quan, phương trình hồi quy, vẽ phân tán đồ và<br /> đường thẳng hồi quy.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> Qua nghiên cứu 108 BN, chúng tôi ghi nhận<br /> được kết quả, tuổi trung bình BN tham gia<br /> nghiên cứu là 36, 8 ± 11,09, tuổi nhỏ nhất là 18 và<br /> lớn nhất là 60 tuổi.<br /> <br /> Mức độ kiểm soát HPQ theo bảng trắc<br /> nghiệm ACT và một số đặc điểm dịch tễ<br /> học<br /> Đặc điểm dịch %<br /> tễ học<br /> Nam<br /> 34,26<br /> Nữ<br /> 65,74<br /> Cấp 2<br /> 25<br /> Cấp 3<br /> 42,59<br /> Đại học trở lên 32,41<br /> Lao động chân 39,81<br /> tay<br /> 60,19<br /> Lao động trí óc<br /> Khó khăn<br /> 2,78<br /> Đủ ăn<br /> 82,41<br /> Khá<br /> 14,81<br /> Thành phố<br /> 25<br /> Nông thôn<br /> 75<br /> <br /> Điểm<br /> ACT<br /> 20,16<br /> 19,39<br /> 20,22<br /> 19,39<br /> 19,57<br /> 19,93<br /> 19,47<br /> <br /> Độ lệch<br /> chuẩn<br /> 4,86<br /> 4,76<br /> 4,79<br /> 5,09<br /> 4,46<br /> 5,05<br /> 4,63<br /> <br /> 12<br /> 20.02<br /> 19,06<br /> 19,66<br /> 19,62<br /> <br /> 5,29<br /> 4,56<br /> 4,95<br /> 4,80<br /> 4,83<br /> <br /> F hoặc p<br /> z<br /> z=-1,1 0,27<br /> <br /> F=0,26 0,77<br /> <br /> z=0,92 0,35<br /> <br /> F=4,49 0,0134<br /> <br /> z=0,1<br /> <br /> 0,92<br /> <br /> CLCS-SK theo bảng câu hỏi AQLQ(S) và một<br /> số đặc điểm dịch tễ học<br /> Đặc điểm dịch tễ<br /> học<br /> Nam<br /> Nữ<br /> Cấp 2<br /> Cấp 3<br /> Đại học trở lên<br /> Lao động chân<br /> tay<br /> Lao động trí óc<br /> Khó khăn<br /> Đủ ăn<br /> Khá<br /> Thành phố<br /> Nông thôn<br /> <br /> %<br /> 34,26<br /> 65,74<br /> 25<br /> 42,59<br /> 32,41<br /> 39,81<br /> 60,19<br /> 2,78<br /> 82,41<br /> 14,81<br /> 25<br /> 75<br /> <br /> Điểm Độ lệch<br /> AQLQ(S) chuẩn<br /> 5,18<br /> 1,05<br /> 4,98<br /> 0,99<br /> 5,11<br /> 1,14<br /> 5,02<br /> 1,02<br /> 5,04<br /> 0,92<br /> 5,12<br /> 1,11<br /> 5,00<br /> 0,95<br /> 2,89<br /> 5,16<br /> 4,83<br /> 4,70<br /> 5,16<br /> <br /> 0,83<br /> 0,94<br /> 0,97<br /> 1,12<br /> 0,96<br /> <br /> F hoặc p<br /> z<br /> z=-1,35 0,18<br /> <br /> Hen phế quản bậc 1 chiếm tỉ lệ cao nhất<br /> 43,51%, bậc 2, bậc 3 và bậc 4 lần lượt chiếm tỉ lệ:<br /> 23,15%; 17,59% và 15,74%.<br /> Mức độ kiểm soát HPQ theo ACT, kiểm soát<br /> hoàn toàn là 10,19%, kiểm soát một phần là<br /> 52,78%, không kiểm soát là 37,04%.<br /> Điểm trung bình CLCS-SK ở BN HPQ theo<br /> thang đo AQLQ(S) ở từng lãnh vực triệu chứng,<br /> giới hạn hoạt động, chức năng tình cảm, môi<br /> trường và tổng thể các lãnh vực lần lượt là: 5,15;<br /> 5,15; 4,97; 4,54 và 5,05.<br /> <br /> CLCS-SK ở từng mức độ kiểm soát HPQ<br /> Lãnh vực của<br /> CLCS-SK<br /> <br /> Mức độ kiểm soát HPQ theo ACT<br /> Kiểm soát Kiểm soát<br /> Không<br /> hoàn toàn<br /> tốt<br /> kiểm soát<br /> Triệu chứng<br /> 6,17 ± 0,80 5,70 ± 0,77 4,08 ±1,12<br /> Giới hạn hoạt động 5,78 ± 0,70 5,42 ± 0,70 4,58 ±1,40<br /> Chức năng tình cảm 5,87 ± 0,54 5,41 ±1,02 4,12 ±1,35<br /> Tác nhân môi trường 5,36 ± 1,38 4,83 ± 1,11 3,91 ± 1,30<br /> <br /> Sự tương quan giữa mức độ kiểm soát HPQ<br /> theo ACT và CLCS-SK theo AQLQ(S) ở từng<br /> lãnh vực triệu chứng, giới hạn hoạt động, chức<br /> năng tình cảm, tác nhân môi trường và tổng thể<br /> các lãnh vực lần lượt là: 0,82; 0,58; 0,62; 0,44 và<br /> 0,76 (p=0,0000).<br /> Phương trình<br /> 0,162xACT + 1,870<br /> <br /> hồi<br /> <br /> quy:<br /> <br /> AQLQ(S)<br /> <br /> =<br /> <br /> F=0,08 0,92<br /> z=0,88 0,38<br /> <br /> F=8.75 0,000<br /> 3<br /> z=2.1<br /> <br /> 0,04<br /> <br /> Chức năng thông khí của phổi có FEV1% là<br /> 81,26(±11,25), giá trị nhỏ nhất là 30% và lớn nhất<br /> là 111%, PEF là 82,42%(±19,27) với giá trị nhỏ<br /> nhất là 28% và lớn nhất là 121%.<br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa I<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Sự tương quan giữa mức độ kiểm soát hen<br /> theo ACT và tổng thể các lãnh vực của AQLQ(S)<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> Qua nghiên cứu 108 BN đến khám tại<br /> phòng khám Hô hấp, tuổi trung bình BN tham<br /> gia nghiên cứu là 36,8. Tỉ lệ nữ chiếm gần gấp<br /> đôi nam. Theo GINA 2009, tỉ lệ bệnh hen ở nữ<br /> <br /> 139<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> <br /> nhiều hơn nam và tăng dần trước khi đến tuổi<br /> trưởng thành(7).<br /> Hen phế quản bậc 1 chiểm tỉ lệ cao nhất<br /> (43,52%), thấp nhất là bậc 4 (15,74%), tương tự<br /> kết quả nghiên cứu của tác giả Lai C.K.W và<br /> cộng sự tại châu Á Thái Bình Dương năm<br /> 2003, tỉ lệ hen bậc 1 là 50,7%, bậc 2 20%, bậc 3<br /> 16,8% và bậc 4 là 12,5%. Sau một thời gian<br /> điều trị, hen bậc 1 đạt tỉ lệ cao, điều đó chứng<br /> tỏ triệu chứng lâm sàng và chức năng thông<br /> khí phổi cải thiện rõ rệt nếu BN tuân thủ chế<br /> độ điều trị và phòng ngừa tốt(4).<br /> Chức năng thông khí phổi của BN tham gia<br /> nghiên cứu có giá trị trung bình FEV1% là 81,2%,<br /> PEF% là 82%. Kết quả của Toru Oga và cộng sự<br /> năm 2002 có FEV1% lần đầu là 71,6%, sau 3<br /> tháng điều trị là 86%(8). Trong nghiên cứu của<br /> chúng tôi, có một BN đến khám trễ hẹn do tự ý<br /> dùng thuốc theo toa cũ hoặc tự ý ngưng thuốc<br /> khi thấy hết triệu chứng, hoặc đến khám sớm<br /> hơn khi triệu chứng cải thiện chậm. Do đó, giá trị<br /> trung bình FEV1% của nghiên cứu chúng tôi<br /> thấp hơn giá trị lần sau của tác giả Toru Oga.<br /> Giới hạn của nghiên cứu chúng tôi là không thấy<br /> rõ được mức độ cải thiện chức năng thông khí<br /> phổi vì chỉ đánh giá BN tại một thời điểm.<br /> Sau khi đánh giá sự liên quan giữa mức độ<br /> kiểm soát hen theo ACT và một số đặc điểm dịch<br /> tễ học, chúng tôi nhận thấy chỉ có yếu tố hoàn<br /> cảnh kinh tế có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê<br /> về mức độ kiểm soát hen (p=0,0134). Những BN<br /> có hoàn cảnh kinh tế khó khăn có số điểm trung<br /> bình ACT thấp nhất (12 điểm), có thể do kinh tế<br /> khó khăn nên BN không đủ chi phí tái khám<br /> theo hẹn, dùng thuốc không đủ liều, đôi lúc<br /> không thể tránh yếu tố khởi phát cơn hen do<br /> phải mưu sinh. Tuy nhiên, số lượng BN có kinh<br /> tế khó khăn rất nhỏ so với thành phần kinh tế<br /> khác. Do đó, để khẳng định điều này, cần nghiên<br /> cứu với cỡ mẫu lớn hơn và có sự cân đối giữa các<br /> thành phần kinh tế.<br /> Chất lượng cuộc sống liên quan sức khỏe<br /> của BN HPQ khác biệt có ý nghĩa thống kê<br /> <br /> 140<br /> <br /> giữa các nhóm có hoàn cảnh kinh tế và nơi<br /> sống khác nhau. BN có kinh tế khó khăn có<br /> CLCS-SK thấp nhất, điểm trung bình là 2,89,<br /> cho thấy bệnh HPQ ảnh hưởng nặng nề lên<br /> đời sống, BN có kinh tế khá hơn thì CLCS-SK<br /> tốt hơn do có đủ điều kiện tuân thủ điều trị.<br /> BN ở nông thôn có CLCS-SK cao hơn thành<br /> thị, có thể do tình trạng ô nhiễm không khí ở<br /> vùng đô thị ảnh hưởng đến CLCS-SK.<br /> Mức độ kiểm soát HPQ theo ACT trong<br /> nghiên cứu của tôi có kiểm soát hoàn toàn và<br /> kiểm soát tốt cao hơn so với nghiên cứu của<br /> C.K.W.Lai và cộng sự tại châu Á Thái Bình<br /> Dương vào năm 2006, 1% kiểm soát hoàn toàn,<br /> 19% kiểm soát tốt và 80% không kiểm soát. Sự<br /> khác biệt này do BN của chúng tôi đang được<br /> điều trị và theo dõi theo phác đồ của GINA<br /> còn nghiên cứu của C.K.W.Lai và cộng sự gồm<br /> cả những BN chưa điều trị tốt và không được<br /> điều trị(5).<br /> CLCS-SK ở từng mức độ kiểm soát HPQ<br /> theo ACT khác biệt có ý nghĩa thống kê (p