Tác động ảnh hưởng của các yếu tố kinh tế - xã hội đối với tình hình tội phạm xuyên quốc gia ở vùng Tây Bắc

Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Luật học, Tâp 33<br /> ̣ , Sô ́1 (2017) 50­65<br /> <br /> <br /> <br /> TRAO ĐỔI             <br /> Tác động ảnh hưởng của các yếu tố kinh tế­xã hội<br /> đối với tình hình tội phạm xuyên quốc gia ở vùng Tây Bắc<br /> <br /> Đỗ Đức Minh*<br /> Đại học Quốc gia Hà Nội, 144 Xuân Thủy, Cầu Giấy, Hà Nội, Việt Nam<br /> <br /> Nhận ngày 05 tháng 01 năm 2017<br /> Chỉnh sửa ngày 24 tháng 02  năm 2017; Chấp nhận đăng ngày 22 tháng 3 năm 2017<br /> <br /> <br /> <br /> Tóm tắt: Vùng Tây Bắc có vị thế địa chính trị vô cùng quan trọng, liên quan mật thiết đến sự  <br /> tồn vong và hưng thịnh của đất nước. Nghiên cứu những tác động,  ảnh hưởng của các yếu tố <br /> kinh tế ­ xã hội đến việc phát sinh và phát triển của các loại tội phạm xuyên quốc gia ở vùng <br /> Tây Bắc góp phần nhận diện, làm rõ những đặc điểm, yêu cầu, thuận lợi và thách thức trong  <br /> công tác đấu tranh phòng chống loại tội phạm này trên địa bàn chiến lược Tây Bắc nói riêng và  <br /> cả nước nói chung.<br /> Từ khóa: Tây Bắc, ma túy, tội phạm xuyên quốc gia. <br /> <br /> <br /> 1. Một số  vấn đề  về  điều kiện tự  nhiên,  cắt phức tạp. Từ  Đông sang Tây được đánh <br /> kinh tế ­ xã hội vùng Tây Bắc dấu bởi dãy núi cao  và đồ  sộ  nhất là  Hoàng <br /> Liên Sơn (dài 180km, rộng 30km) với nhiều <br /> 1.1. Điều kiện tự nhiên đỉnh núi cao mây mù từ 2800­3000m. Phía tây <br /> là dãy núi sông Mã dài 500 km và có những <br /> (1). Vùng Tây Bắc có kiến tạo địa chất đa  đỉnh cao trên 1800m. Giữa hai dãy núi đồ  sộ <br /> dạng phức tạp và có địa hình cao nhất, bị chia  này là vùng đồi núi thấp tương đối rộng lớn <br /> cắt   nhất,  hiểm   trở   và   trọng   yếu  nhất   Việt  thuộc   lưu   vực sông   Đà (còn   gọi   là địa <br /> Nam.  Là  miền đất của những núi cao và cao  máng sông Đà) với nhiều cao nguyên đá vôi có <br /> nguyên (đá vôi xen lẫn núi đất), nơi đây đặc  độ   cao   trung   bình  chạy   suốt   từ Phong <br /> trưng   có   nhiều   dãy   núi   cao   trải   dài   hình  rẻ  Thổ đến Thanh Hóa  và có thể  chia nhỏ  thành <br /> quạt hướng tây bắc­đông nam (khu vực Lào  các cao nguyên như  Tà Phình, Mộc Châu, Nà <br /> Cai, Lai Châu, Điện Biên, Sơn La, Hòa Bình)   Sản. Xen giữa các dãy núi Hoàng Liên và dải <br /> hoặc   có   những   dãy   núi   cao   chạy   theo   hình  cao nguyên phía Tây là một số đồng bằng nhỏ <br /> cánh cung (khu Việt Bắc). Nhiều   khối liền   và thung lũng  (vùng bồn địa,  lòng chảo) như  <br /> mạch     núi   sông   và   dãy   núi   cao   kéo     dài   từ  Điện   Biên, Nghĩa   Lộ, Mường   Thanh  (thung <br /> Vân Nam   (Trung   Quốc)   và   thoải   dần   song  lũng  lớn  nhất   nhưng  chiếm   phần  nhỏ   trong <br /> song với thung lũng sông Hồng. Các dạng địa  toàn   bộ   diện   tích   vùng).   Địa   hình   Tây   Bắc <br /> hình phổ  biến  ở  đây là các dãy núi cao, thung   được đặc trưng bởi tính phức tạp và chia cắt  <br /> lũng sâu hay hẻm vực  làm cho địa hình chia  mạnh đã tạo nên những vùng cảnh quan khá <br /> đa   dạng:   Vùng   cao   núi   đồi   cao   và   dốc   lớn, <br /> <br />  ĐT.: 84­983682040 nhiều ngọn núi  cheo leo hiểm trở  xen kẽ  các <br />   Email: minhdd@vnu.edu.vn<br /> 50<br /> 51 Đ.Đ. Minh / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Luật học, Tâp̣  33, Sô ́1 (2017) 50­65<br /> <br /> <br /> thung lũng sâu và hẹp tạo thành một phức hợp  các   thung   lũng   có   địa   hình   tương   đối   bằng <br /> của những bồn địa lớn, nhỏ nằm xen kẹp giữa   phẳng   (Mường   So, Tam   Đường, Bình <br /> các dãy núi cao bao bọc xung quanh; xen kẽ là  Lư, Than Uyên), Pu Sam Cáp [1, tr.76].<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tên hình:???<br /> <br /> (2). Tây Bắc cũng là địa bàn có diện tích  trung chuyển của tất cả các con sông có dòng <br /> rừng tự  nhiên khá lớn  với hệ  thống các rừng  chảy lưu lượng lớn  ở  phía Bắc bắt nguồn từ <br /> rậm,  rừng nguyên sinh, rừng phòng hộ, rừng  các đỉnh núi cao  ở  khu vực Trung Quốc chảy  <br /> đặc   dụng   phục   sở   hữu   nguồn   tài   nguyên  về  Việt Nam cùng với hàng nghìn sông, suối  <br /> phong phú,  có giá trị  đối với sự  nghiệp xây  lớn   nhỏ   ghềnh   thác   dày   đặc   nên   tiềm   năng <br /> dựng, phát triển của đất nước và bảo vệ  bền  điện rất lớn. Tài nguyên nước dồi dào, không <br /> vững môi trường sinh thái. Đây là một vùng  chỉ đáp ứng nhu cầu hoạt động kinh tế và dân <br /> sinh thái đặc biệt, tính đa dạng sinh học cao và  sinh của  toàn vùng mà còn chi phối sự  phát <br /> có tính đặc hữu; hệ  thống vật rừng điển hình  triển tự  nhiên của các vùng đồng bằng Bắc <br /> và phong phú về  loài,  nhiều  loại cây gỗ,  cây  Bộ   và   Trung   Bộ   [2].   Tài   nguyên   đất   đai,  <br /> dược liệu  quý hiếm  có giá trị  kinh tế, giá trị  khoáng sản giàu và phong phú: đất đai tương <br /> khoa học cao. Tài nguyên rừng của Tây Bắc  đối   rộng,   thổ   nhưỡng   đa   dạng,   chứa   đựng <br /> không   chỉ   cung   cấp   nguyên   liệu   giấy,   chất  một số  loại khoáng sản quan trọng như  sắt <br /> đốt, phát triển vùng dược liệu, phát triển công  (apatít), bôxít,  chì, kẽm, đa kim, đất hiếm, đá <br /> nghệ sinh học (bảo tồn nguồn gen )  mà còn có  quý, than đá...với trữ lượng khá lớn1. <br /> vai trò quan trọng với du lịch sinh thái và vùng <br /> nguyên   liệu   gỗ,   sản   phẩm   đặc   sản  của   cả <br /> vùng Bắc Bộ; vai trò quyết định đối với  bảo <br /> 1<br /> vệ  môi trường sinh thái đầu nguồn và  nguồn   Ngoài ra, dưới lòng đất khu vực này cũng có nhiều tài  <br /> nước của đồng bằng. Tây Bắc cũng là vùng  nguyên chưa được phát hiện, nhất là  ở  vùng sâu, vùng <br /> xa, vùng hiểm trở đi lại khó khăn.   <br />  Đ.Đ. Minh / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Luật học, Tâp̣  33, Sô ́1 (2017) 50­65 52<br /> <br /> (3). Là địa bàn vùng núi cao, địa hình chia  144 huyện/thị, 2564 xã/phường với tổng diện <br /> cắt nhiều tầng trên một nền địa chất phức tạp  tích 107,761 km2 chiếm 32,16% diện tích phần <br /> và sự phân hoá khí hậu sâu sắc nên thiên nhiên  đất liền với dân số trên 15 triệu người chiếm <br /> Tây Bắc khá đa dạng với nhiều tiểu vùng với  17% dân số cả  nước (trong đó chủ yếu là dân <br /> các  đặc  trưng  về   địa  hình,   thổ   nhưỡng,   khí   số   ở   nông   thôn   chiếm   83,7%).  Đây  là   vùng <br /> hậu, thủy văn (Tây Bắc Bộ, Tây Thanh Hóa,  rộng lớn, đất rộng người thưa nhưng có vị trí <br /> Nghệ  An)... Khí hậu vùng Tây Bắc mang tính  địa ­ chính trị hết sức quan trọng, đóng vai trò <br /> lục địa rõ rệt và khá phức tạp, được chia làm  “phên dậu” đối với an ninh quốc gia. Trong  <br /> hai mùa theo độ   ẩm là:  Mùa khô  hạn kéo dài  lịch sử, Tây Bắc được xem là vùng đất có tầm <br /> cộng   với   lượng   gió   Tây   khô   nóng   gây   khó  chiến lược đặc biệt quan trọng “địa đầu” biên <br /> khăn   cho   cây   trồng   và   vật   nuôi.  Mùa   mưa  cương của Tổ  quốc, che chắn cho trấn như <br /> thường có gió lốc, mưa đá và lũ  ống, lũ quét   “giậu” như “phên” án ngữ cho châu làm “then”  <br /> vào đầu mùa gây ra sự tàn phá bất thường đối   làm “chốt” và nơi đây cũng được coi là vùng <br /> với đất đai, sản xuất và đời sống; từ  tháng  đất   “Tam   Mãnh”   qua   Lào   vào   Vân   Nam   và <br /> 12 đến tháng 1 thường xuyên có sương muối  Hưng Hóa [4]. <br /> và băng giá. Khu vực này cũng chịu tác động <br /> Hiện nay Tây Bắc có vị  trí địa lý đặc biệt <br /> của những biến cố khí hậu  ở  miền núi mang <br /> quan trọng về  chính trị, kinh tế, an ninh, quốc <br /> tính   chất   cực   đoan,   trong   năm   xuất   hiện <br /> phòng và trong quan hệ  giao lưu quốc tế; là <br /> những hiện tượng, như: lạnh có tuyết, sương <br /> địa bàn chiến lược, vùng biên cương trọng yếu <br /> mù vào mùa Đông (Sa Pa, Mẫu Sơn)  và hiện <br /> của  đất nước  với  gần 2600 km  đường biên <br /> tượng “phơn” mùa hạ  làm nhiệt độ có khi lên <br /> giới quốc gia tiếp giáp với Trung Quốc và Lào <br /> trên   40oC.   Biên   độ   nhiệt   độ   trong   ngày   khá <br /> với nhiều cửa khẩu  thông thương giữa Việt <br /> lớn, nhiều nơi khí hậu mang nhiều sắc thái ôn <br /> Nam với các nước trong khu vực và nhiều lối <br /> đới; bị  phân hóa mạnh theo không gian dưới <br /> mở  tiểu ngạch buôn bán giao thương nhỏ   trên <br /> tác động của các hệ  thống hoàn lưu gió mùa, <br /> tuyến đường mòn xuyên biên giới3. Khu vực <br /> nhiễu động nhiệt đới và sự  tương tác của địa <br /> hình. Sự  phân hóa đó được thể  hiện bởi sự <br /> Quan Sơn,  Bá Thước,  Như  Xuân, Lang Chánh,  Thạch <br /> khác   biệt   giữa   phía   tây   và   đông   dãy   Hoàng   Thành. Các huyện phía Tây Nghệ  An gồm:  Quỳ  Châu, <br /> Liên Sơn và Trường Sơn Bắc. Các hiện tượng  Nghĩa Đàn,  Thị  xã  Thái Hòa, Tương Dương, Tân Kỳ,  <br /> mưa   lớn   tập   trung   khi   kết   hợp   với   một   số  Thanh   Chương,   Quỳ   Hợp,   Kỳ   Sơn,   Con   Cuông,   Anh <br /> điều kiện thì xuất hiện lũ, lũ quét. Mùa khô  Sơn, Quế Phong.  <br /> thường xảy ra hạn hoặc hạn hán kéo dài ngoài  3<br />  Đường biên giới Việt­Trung dài 1375/1494km gồm 6/7 <br /> sức chịu đựng của cây cối [3].  tỉnh giáp biên của Việt Nam [Hà Giang (274 km), Lai  <br /> Châu (273 km), Lào Cai (203,5 km), Điện Biên (38,5km), <br /> 1.2. Tình hình kinh tế xã hội Lạng  Sơn  (253 km),   Cao Bằng  (333.403 km)] với  tỉnh <br /> Vân Nam,  Khu tự  trị  dân tộc Choang Quảng Tây của  <br /> (1).   Về   mặt   hành   chính,  vùng   Tây   Bắc  Trung   Quốc.   Đường  biên   giới   Việt­Lào   dài <br /> theo phạm vi chỉ   đạo của Ban Chỉ  đạo Tây  1221/2340km trải dài suốt 4/10 tỉnh của Việt Nam [Điện <br /> Bắc gồm vùng diện tích của 12 tỉnh miền núi  Biên  (360km),   Sơn  La  (250 km),   Thanh  Hóa  (192 km), <br /> và   trung   du   miền   núi,   gồm:  Hà   Giang,   Lào  Nghệ  An (419,5km), tiếp giáp với 5 tỉnh Phông Sa Lỳ, <br /> Cai, Yên Bái,  Lai  Châu,  Điện Biên, Sơn La,   Luông Pha Băng, Hủa Phăn, Xiêng Khoảng, Bô Ly Khăm <br /> Hòa   Bình,   Cao   Bằng,   Bắc   Kạn,   Lạng   Sơn,   Xay của Lào. Khu vực Tây Bắc có nhiều cửa ngõ thông  <br /> thương giữa Việt Nam với các nước trong khu vực như: <br /> Phú Thọ, Tuyên Quang  và 22 huyện/thị  phía <br /> 1/ Cửa khẩu quốc tế có, Đường bộ: Tà Lùng, Móng Cái, <br /> tây của hai tỉnh Thanh Hóa, Nghệ  An2  (gồm  Hữu Nghị,  Lào Cai,  Thanh Thủy,  Tây Trang,  Na Mèo, <br /> Nậm   Cắn.   Đường   sắt:  Đồng   Đăng,  Lào   Cai.   2/   Cửa <br /> 2<br />   Các huyện phía tây Thanh Hóa là:  Quan Hóa, Mường  khẩu quốc gia: Hoành Mô, Bình Nghi, Chi Ma, Lý Vạn, <br /> Lát, Thường Xuân, Như  Thanh, Ngọc Lặc, Cẩm Thủy,   Hạ  Lang,  Pò Peo,  Trà Lĩnh,  Sóc Giang,  Săm Pun,  Phó <br /> 53 Đ.Đ. Minh / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Luật học, Tâp̣  33, Sô ́1 (2017) 50­65<br /> <br /> <br /> biên   giới   Việt­Trung   có   cấu   trúc   địa   hình  khác nhau, nhiều dân tộc còn chia thành đẳng <br /> tương đối phức tạp, độ chia cắt lớn, thấp dần  cấp...Mặc dù cũng  có điểm khác biệt  về  tín <br /> từ Tây sang Đông dẫn đến hệ thống sông suối   ngưỡng   và   tôn   giáo,   song   hầu   hết   các   tộc <br /> nơi đây phần lớn có xu hướng chảy từ  Tây  người thiểu số sống ở vùng Tây Bắc đều theo <br /> Bắc  xuống   Đông   Nam,   ít   có  giá   trị   đối   với  tín ngưỡng đa thần và quan niệm về  vũ trụ <br /> giao thông đường thủy. Tùy theo mùa và từng  xung   quanh   con   người   được   tạo   bởi   nhiều <br /> đoạn, mực nước biến đổi thất thường (có khi   tầng thế  giới; trong đó một bộ  phận (khoảng <br /> xuống thấp hoặc dâng cao), chảy mạnh gây  trên 100.000 người) theo các tôn giáo [7]. Các <br /> bồi lở  và đổi dòng dẫn đến biến đổi địa hình  thiết   chế   xã   hội   truyền   thống   của   các   tộc <br /> lòng sông và  ảnh hưởng đến việc lưu thông  người cư  trú rất phong phú và phụ  thuộc vào <br /> qua lại [5]. Phần lớn tuyến biên giới Việt­Lào  hoàn cảnh lịch sử  của họ, tạo nên những nét <br /> đều  đi  qua đỉnh  hoặc triền  núi  và  qua  rừng  riêng biệt của mỗi tộc người  ở  đây. Quan hệ <br /> rậm nhiệt đới với độ cao trung bình hoặc cao  dân tộc mang tính tộc người giữ  vai trò chủ <br /> (nơi thấp nhất khoảng 300m, cao nhất khoảng  đạo, thông qua quan hệ  hôn nhân nội tộc, họ <br /> 2700m; khu vực các cửa khẩu có độ cao trung  hàng thân thích, láng giềng đồng tộc để  thực <br /> bình khoảng 500m, có nơi trên 1000m so với  hiện các nghi lễ tộc người (ma chay, cưới xin,  <br /> mực nước biển). Dãy núi cao Pu Xam Sẩu từ  lễ  tết). Trong đó, xu hướng chủ  đạo là sự   cố <br /> A Pa Chải trải dài hình thành một đường biên  kết đồng tộc, hòa hợp dân tộc và đồng hóa tự <br /> giới tự nhiên giữa hai nước; một số đèo đã trở  nhiên. Quan hệ thân tộc gồm các mối quan hệ <br /> thành các cửa khẩu nối liền hai nước, còn trên  gia   đình,   quan   hệ   họ   hàng   được   xem   là   sự <br /> các đoạn biên giới khác, hầu hết là núi non  khởi nguồn cho các mối quan hệ khác trong xã <br /> hiểm trở, giao thông đi lại rất khó khăn [6]. hội và  được người dân Tây Bắc đặc biệt coi <br /> (2). Khu vực Tây Bắc còn là nơi tập trung  trọng.  Mặc   dù   đều  có   đặc   điểm   chung  của <br /> đông các tộc người các dân tộc: trên địa bàn  khu vực miền núi phía Bắc nhưng do những <br /> khu vực hiện có 31 dân tộc thiểu số cư trú đan  đặc thù về  môi trường cư  trú và lịch sử  tộc  <br /> xen với  nhau  và  đồng   bào   dân   tộc   thiểu   số  người nên mỗi vùng và mỗi tộc người đều có <br /> chiếm khoảng 70% số  dân của cả  vùng. Mật  những   đặc   điểm   kinh   tế­xã   hội   theo   vùng <br /> độ dân số thấp so với cả nước: bình quân 155   cảnh quan, hình thành nên những truyền thống <br /> người/km2 (mật độ dân số bình quân cả nước   và đặc thù văn hoá của các tộc người (n hiều <br /> là   274   người/km2);   riêng   các   tỉnh   có   chung  dân tộc còn lưu giữ  nguyên vẹn bản sắc văn <br /> đường biên giới với Trung Quốc thuộc nhóm  hóa truyền thống của mình). Ngoài ra, sự khác <br /> dưới   100   người/km2.  Do   tác   động   của  quá  biệt về  điều kiện sinh sống, phương thức lao  <br /> trình tộc người (di cư  từ  bên ngoài tới hoặc   động sản xuất cũng gây ra khác biệt văn hóa <br /> các cuộc xung đột tộc người liên quan đến nơi  lớn   mặc   dù   văn   hóa   chủ   thể   và   đặc   trưng <br /> cư  trú) cũng như  tập quán mưu sinh của các  chung. <br /> tộc người đã hình thành nên hiện tượng cư trú  Trên vùng Tây Bắc, đồng bào các dân tộc <br /> cài răng lược giữa đồng bào các dân tộc với   anh   em   cùng   sinh   sống   gắn   bó   lâu   đời,   có <br /> mức độ  phân bố  cư  dân không đều giữa các  truyền thống yêu nước, đoàn kết, kiên cường <br /> vùng cảnh quan, đặc biệt  ở vùng rẻo cao, rẻo  chống ngoại xâm; có ý thức trong lao động, <br /> giữa (phân bố  dân cư  theo độ  cao). Trong các  sản  xuất,   vươn   lên  thoát   khỏi   đói   nghèo  và <br /> dân tộc thiếu số, một số  dân tộc đã đạt đến  quyết tâm xây dựng,  bảo vệ  Tổ  quốc;  sáng <br /> một   giai   đoạn   phát   triển   cao   (Tày,   Nùng,  tạo và lưu giữ  nhiều giá trị  văn hóa. Văn hóa <br /> Dao..) với sự  xuất hiện các tầng lớp xã hội  các tộc người vùng Tây Bắc khá phong phú, <br /> đa   dạng  và   giàu  bản   sắc,   gắn   liền  với   quá <br /> Bảng,  Xín Mần,  Mường Khương,  Ma Lù Thàng,  Huổi <br /> trình tụ cư lâu đời của cư dân từ nhiều nguồn <br /> Pôc,  A   Pa   Chải,   U   Ma   Tu   Khoàng,  Chiềng   Khương­ <br /> và thời điểm khác nhau,  được  thể  hiện  trên <br /> Sông Mã, Nà Cài, Lóng Sập (Pa Háng).   <br />  Đ.Đ. Minh / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Luật học, Tâp̣  33, Sô ́1 (2017) 50­65 54<br /> <br /> các   khía   cạnh   về   nhà   cửa,   trang   phục,   ẩm  biệt của  vùng biên giới Việt­Trung và Việt­<br /> thực, quan hệ gia đình và cộng đồng, các hình  Lào. Đây cũng là địa bàn cư  trú chủ  yếu của  <br /> thức tổ  chức xã hội,  phong tục tập quán, lễ  người dân tộc thiểu số  thuộc các nhóm ngôn <br /> hội, trang phục, nhạc cụ, các điệu dân ca, dân  ngữ   Tày­Thái,   Tạng­Miến,   H’Mông­Dao   và <br /> vũ...Mỗi   nhóm   dân  tộc   đều   có  nền  văn   hoá  Hán. Một trong những đặc điểm nổi bật của  <br /> riêng biệt,  giàu có và độc đáo và  hợp thành  dân cư vùng biên giới4 là sự cư trú xen kẽ  cài <br /> một  không gian văn hóa rộng lớn với  nguồn  răng lược của nhiều tộc người cùng cộng cư <br /> tài nguyên văn hóa nhân văn to lớn và phong  trong quá trình lịch sử lâu dài; có mối quan hệ <br /> phú, đặc biệt là kho tàng tri thức bản địa và  gần gũi về  thân tộc, kinh tế, văn hóa, ngôn <br /> tiềm năng văn hóa phi vật thể   đặc sắc của  ngữ, phong tục tập quán lâu đời. Các làng bản <br /> đồng bào các dân tộc.  cư  trú sát biên giới và tạo thành các quần thể <br /> Sản xuất nông nghiệp mang tính tự  cung  dân   cư   đông   đúc   (nhất   là   dọc   các   triền   núi  <br /> tự  cấp  và  tương  đối   khép  kín là  hoạt  động  hoặc các con sông lớn) có chung nguồn gốc,  <br /> kinh tế chủ yếu của hầu hết đồng bào các dân  tương đồng về ngôn ngữ, phong tục tập quán <br /> tộc   thiểu  số   ở   Tây   Bắc   với   nghề   trồng lúa  và đặc biệt là cư trú trong một khu vực địa lý  <br /> nương ( ? ? ? ? đao canh hỏa chủng) và ruộng  cận kề, người dân sống thưa thớt tại các làng <br /> nước (? ? ? ? đao canh thủy nậu), ngoài ra họ  bản rất xa nhau ở khu vực biên giới, đời sống <br /> còn trồng rau màu hoặc săn bắn, đánh cá, hái  vật chất và tinh thần còn nhiều thiếu thốn và <br /> lượm và sống bán du mục,  thực hiện nhiều  lạc  hậu.   Đặc  biệt,  nhiều dân tộc  sinh sống  <br /> hình thức chiếm đoạt các nguồn lợi tự  nhiên  trên đất nước ta có nguồn gốc từ Trung Quốc  <br /> sẵn có trong rừng quanh khu vực cư trú. Mặc  tới cư trú  ở Việt Nam vào những thời kỳ  lịch <br /> dù nông cụ sản xuất thô sơ nhưng họ  đã sớm  sử  khác nhau nên phần lớn các dân tộc thiểu <br /> canh   tác   lúa   trên   ruộng   ngập   nước   và   tiến  số  của cả  hai nước đều có những mối quan <br /> hành   tưới   tiêu,  một   số   dân   tộc   biết   các   kỹ  hệ   khá   sâu   sắc   về   lịch   sử,   văn   hóa   (kể   cả <br /> thuật   canh   tác   tiến   bộ   và   khá   thành   thục  nguồn gốc tộc người)5. Với nhiều tộc người, <br /> (Mường, Thái, Dao..).  Ngoài ra, họ  còn chăn  quan hệ  tộc người xuyên biên giới đã trở  nên <br /> nuôi gia súc, gia cầm hoặc thủy sản theo hộ  một hiện tượng dân tộc học lịch sử  rõ rệt và <br /> gia đình, làm một số  nghề  thủ  công gia đình  có sức sống lâu bền cho đến hôm nay. <br /> (như  dệt vải, đan lát, làm mộc, làm rèn, chế <br /> 4<br /> tác kim   loại   làm  trang  sức,  làm   giấy dó,  ép   <br /> Theo  Quy  chế   quản   lý   biên   giới  Việt  Nam­<br /> dầu); một bộ  phận đồng bào cư  trú suốt dọc  Trung Quốc, Việt Nam­Lào thì:  Vùng biên giới <br /> tuyến   biên   giới   buôn   bán   tiểu   ngạch.   Tập  là chỉ khu vực hành chính cấp huyện của hai Bên  <br /> (Việt Nam và Trung Quốc) tiếp giáp đường biên <br /> quán trồng trọt  ở  mỗi tộc người tại các vùng <br /> giới. Khu vực biên giới  là khu vực bao gồm các <br /> thung lũng, vùng rẻo giữa và vùng cao vẫn có <br /> xã   hoặc   đơn   vị   hành   chính   tương   đương   của  <br /> những nét riêng biệt bởi những cách làm ăn  Việt Nam  và  các  bản hoặc   đơn  vị  hành  chính <br /> này đã tồn tại qua hàng nghìn năm canh tác  tương đương của Lào tiếp giáp với đường biên <br /> của  họ.   Trao  đổi  hàng  hoá   là   nhu cầu thiết  giới quốc gia giữa hai nước. Cư dân biên giới là <br /> yếu đã có từ lâu đời của các dân tộc thiểu số:  chỉ  dân cư  thường trú của mỗi nước thuộc xã  <br /> họ  thường cùng nhau họp chợ  tại trung tâm  (trấn) tiếp giáp đường biên giới.<br /> 5<br /> xã, huyện hoặc ngay ven  đường cái. Do các   <br /> Có khoảng trên 20 dân tộc thuộc các nhóm ngôn <br /> tộc người đều cư  trú  ở  vùng sâu vùng xa nên  ngữ   Tày­Thái,   H’Mông­Dao,   Tạng­Miến   sinh <br /> họ   chỉ   họp  chợ   5  ngày  (hoặc  1  tuần)/1  lần  sống tại các tỉnh biên giới phía Bắc có quan hệ <br /> (chợ phiên), là một nét đặc trưng văn hóa vùng  lịch   sử   với   đồng   tộc   ở   bên   kia   đường   biên. <br /> cao[3]. Người H’Mông là một nhóm dân tộc có địa bàn <br /> cư  trú truyền thống là Trung Quốc và các nước <br /> Ngoài ra, Tây Bắc còn được đặc trưng bởi   lân   cận   thuộc   tiểu   vùng Đông   Nam <br /> một địa bàn dân cư và khu vực hành chính đặc  Á là Lào, Việt Nam, Thái Lan và Myanmar[7].<br /> 55 Đ.Đ. Minh / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Luật học, Tâp̣  33, Sô ́1 (2017) 50­65<br /> <br /> <br /> Do đặc điểm văn hóa, điều kiện lịch sử,  kinh   tế;   Tây   Bắc   còn   được   thiên   nhiên   ban <br /> phần lớn các tộc người cư trú xen kẽ dọc các  tặng một vung  ̀ cảnh quan kỳ vĩ, hiểm trở  với <br /> tuyến biên giới Việt­Trung đều có mối quan  nhiều danh lam thắng cảnh nổi tiếng và điểm <br /> hệ  thân tộc khá mật thiết, gần gũi và gắn bó  nhấn du lịch lý tưởng đối với du khách. Vị  trí <br /> với đồng tộc của họ   ở  bên kia biên giới6. Do  biên cương với nhiều của ngõ giao lưu quốc <br /> khoảng cách địa lý tại khu vực biên giới chỉ  tế là điều kiện và cơ hội lớn để Tây Bắc đẩy  <br /> cách nhau một cây cầu, một con suối hay lối  mạnh thương mại quốc tế, tiến tới xây dựng <br /> mòn nên họ  dễ  dàng qua lại thăm thân, cùng  khu vực này thành địa bàn trung chuyển chính <br /> tham dự các nghi lễ tộc người hoặc mua bán,  trên tuyến đường xuyên Á phía Bắc, nối liền <br /> trao đổi hàng hóa với nhau từ đó mạng lưới xã  vùng   Tây   Bắc   Việt   Nam   với   khu   vực   Bắc  <br /> hội luôn được mở  rộng [8, 98­99]. Trong đó,  Lào­Tây   Nam   Trung   Quốc,   Đông <br /> những   hoạt   động   thăm   thân   diễn   ra   thường  Bắc Myanma và trực tiếp giao lưu với các <br /> xuyên và là tập quán quen thuộc của đồng bào  lục địa rộng lớn phía tây nam Trung Quốc.  Là <br /> các dân tộc vùng biên (phổ  biến nhất là đi dự  vùng đất địa đầu có vị trí chiến lược về quốc  <br /> các đám cưới, đám tang, các nghi lễ cúng của   phòng, an ninh chính trị và trật tự, tôn giáo tín  <br /> gia đình và dòng họ). Văn hóa vùng biên gần  ngưỡng và bảo vệ  chủ  quyền biên giới quốc <br /> như  đã vượt qua giới hạn của nhà nước, của  gia với tiềm năng,  ưu thế  to lớn đê phat triên<br /> ̉ ́ ̉  <br /> biên giới về lãnh thổ, địa lý, không chỉ kết nối   triển kinh tế ­ xã hội cũng như phát triển mọi <br /> con người và các thiết chế  trong nội bộ  một   nganh nghê, linh v<br /> ̀ ̀ ̃ ực7  và  sở  hữu nguồn tiềm <br /> đất nước mà còn gắn kết với những đất nước  năng có sức hấp dẫn, thu hút rất lớn đối với <br /> khác. Vì vậy, hiện tượng hôn nhân xuyên biên  du lịch, Tây Bắc đang là điểm đến làm ăn của <br /> giới (HNXBG) xảy ra khá phổ biến ở khu vực  nhiều nhà đầu tư trong và ngoài nước. <br /> biên  giới   Tây   Bắc,   nhất   là   ở   các   vùng  biên <br /> Bên cạnh những thuận lợi như  trên, điều <br /> giới có dân số đông, cư trú liền sát với đường <br /> kiện tự nhiên của Tây Bắc cũng có nhiều khó <br /> biên giới [9, tr.49]. <br /> khăn, cản trở và tác động bất lợi đến đời sống <br />   (3) Tóm lại: Tây Băc n ́ ổi tiếng với đặc  kinh tế  ­ xã hội của người dân. Do địa hình  <br /> trưng về  địa hình, khí hậu, địa chất, hệ  sinh  phức  tạp, bị  chia cắt sâu và mạnh nên hình <br /> thái, tai nguyên thiên nhiên đa d<br /> ̀ ạng và phong  thành nhiều tiểu vùng khí hậu ­ sinh thái đặc <br /> ́ ềm năng đất đai, rừng, nguồn nước, hệ <br /> phu; ti thù thích hợp với nhiều loại cây trồng và cho <br /> sinh thái của Tây Bắc được xếp vào tốp đứng  phép  phát   triển  một   nền  sản xuất   nông­lâm <br /> đầu trong 8 vùng kinh tế của cả nước). Đây là  nghiệp phong phú, phù hợp với cây trồng và <br /> vùng có đặc trưng sắc thái văn hóa của các tộc  vật  nuôi  vùng  nhiệt  đới  và  ôn đới,  các  loại <br /> người riêng biệt và đặc hữu, sở hữu nguồn tài  rau,   củ,   quả   vùng   cao.   Tuy   nhiên,   do   ảnh <br /> nguyên văn hóa to lớn, quý báu  và kinh tế  xã  hưởng của điều kiện địa lý tự nhiên (địa hình <br /> hội rất đặc thù đồng thời là vùng đất lịch sử  sự  đa  dạng,  đất đai chủ  yếu là  đồi  núi cao <br /> thiêng  liêng,  giàu  truyền thống  yêu  nước  và  dốc, diện tích canh tác nhỏ hẹp và chiếm tỷ lệ <br /> giá trị  văn hóa ­ lịch sử. Không chỉ  là nơi có  rất thấp, khí hậu vùng núi cao thay đổi thường  <br /> tiềm năng lớn phát triển ngành công nghiệp  xuyên và chịu tác động trực tiếp của gió mùa,  <br /> khai   thác   và   chế   biến   khoáng   sản,   kinh   tế <br /> nông ­  lâm  ­  ngư,  dịch vụ   ­  thương  mại  và  7 <br /> Tiềm năng, lợi thế  của Tây Bắc gồm các thế  mạnh  <br /> 6<br />   Các quan hệ  thân tộc  ở  đây chủ  yếu là quan hệ  gia   trong sản xuất nông, lâm nghiệp; định hướng phát triển <br /> đình, dòng họ theo quan hệ phụ hệ tính theo dòng cha ở  các loại hình dịch vụ, đầu tư  chiều sâu để  khai thác và <br /> nhiều dân tộc thiểu số  thuộc các nhóm ngôn ngữ  Tày­ chế  biến khoáng sản, sản xuất vật liệu xây dựng, phát  <br /> Thái, H’Mông­Dao và Tạng Miến.  Ở các tộc người này,  triển thủy lợi vừa và nhỏ  gắn với thủy điện theo quy  <br /> các mối quan hệ trong quan hệ gia đình, dòng họ còn khá  hoạch,  các  ngành công  nghiệp  chế   biến  và  bảo  quản <br /> chặt chẽ.    nông lâm sản, kinh tế cửa khẩu.<br />  Đ.Đ. Minh / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Luật học, Tâp̣  33, Sô ́1 (2017) 50­65 56<br /> <br /> bão, lũ...) nên sản xuất khu vực này kém phát  Kinh tế  nông ­ lâm và thủy sản phát triển  ổn <br /> triển, ảnh hưởng không nhỏ  đến sinh kế  của   định, trở thành điểm nhấn trong bức tranh kinh <br /> người   dân   và   phát   triển   kinh   tế   của  tế của Tây Bắc. Nhờ đó, đã ổn định đời sống, <br /> vùng...Đặc điểm địa hình nơi đây cũng tạo ra   an ninh trật tự của vùng với 83% cư dân nông <br /> sự  manh mún đất trong sản xuất nông nghiệp  thôn, hơn 80% lao động trong lĩnh vực nông ­ <br /> và nảy sinh một số  hiện tượng tai biến như:   lâm ­ ngư nghiệp. Cùng với việc khai thác tối  <br /> động đất, nứt đất, rửa trôi, xói mòn sạt lở đất   đa   tiềm   năng   đất   trồng  cây  lương   thực   kết <br /> và lũ quét trong mùa mưa, có  ảnh hưởng lớn  hợp với việc sử  dụng giống mới, đẩy mạnh <br /> đến việc giao lưu phát triển kinh tế  ­ xã hội  thâm canh, tăng năng suất, nên an ninh lương <br /> và đầu tư  phát triển hệ  thống hạ  tầng giao   thực   trong   toàn   vùng   cơ   bản   đã   được   đảm <br /> thông. Với điều kiện khí hậu cộng với điều  bảo. Các vùng chuyên canh tập trung gắn với  <br /> kiện địa hình như  trên, Tây Bắc được xem là  chế  biến và tiêu thụ  sản phẩm tiếp tục phát <br /> vùng có điều kiện cực khó khăn về giao thông,  triển và mang lại hiệu quả  khá cao. Nông ­ <br /> canh tác nông nghiệp (chăn nuôi và trồng trọt   lâm ­ ngư  nghiệp của vùng đã bắt đầu phát <br /> một số  loại cây lương thực quan trọng), lâm   triển theo hướng sản xuất hàng hoá. Mặc dù <br /> nghiệm vào loại nhất cả nước (an ninh lương  thu   hút   đầu   tư   nước   ngoài   còn   khiêm   tốn, <br /> thực luôn trong tình trạng báo động). Sự phân  nhưng đã từng bước hình thành nên các khu <br /> bố   dân  cư   thưa  cũng  làm   cho  hiệu  quả   các  công nghiệp ở các địa phương trong vùng, sản <br /> chính sách xóa đói giảm nghèo, chương trình  xuất công nghiệp từ  các địa phương đang có <br /> 30a và các chương trình mục tiêu quốc gia nói  lợi thế  và đi vào chính quy tập trung. Công  <br /> chung. Sự chia cắt của địa hình không chỉ làm  nghiệp   khai   khoáng   và   chế   biến   cũng   phát <br /> cho khu vực này thiếu đất và không gian để  triển khá mạnh; công nghiệp chế  biến nông, <br /> canh tác mà còn biến nơi đây thành các tiểu  lâm, thủy sản gắn với phát triển vùng nguyên <br /> vùng tương đối độc lập nhau, do đó giao lưu   liệu phát triển nhanh, đang tạo vị thế mới cho <br /> kinh tế, văn hóa liên tiểu vùng và xuyên vùng  đầu   tư,   kinh   doanh   nông,   lâm   nghiệp.   Lĩnh <br /> không phát triển dẫn đến hoạt động kinh tế,  vực   thương   mại,   dịch   vụ   của   khu   vực   Tây <br /> văn hóa xã hội của toàn vùng được xếp vào  Bắc đã có những nét chấm phá, những khởi <br /> loại   thấp   nhất   cả   nước.   Đồng   thời,   những  sắc   gắn   với   kinh  tế   biên   mậu,   kinh   tế   cửa <br /> khó   khăn   về   phong   tục,   cách   thức   làm   ăn  khẩu   phát   triển   rất   nhanh   (nhất   là   các   cửa <br /> truyền thống, ngôn ngữ, tập quán văn hoá đa  khẩu của Lạng Sơn, Lào Cai);  du lịch đã có <br /> dạng...cũng là rào cản không nhỏ  với sự  phát   những   bước   đột   phá.  Tăng   trưởng   kinh   tế <br /> triển của Tây Bắc.  Là khu vực miền núi có  hàng năm toàn vùng luôn ở mức 10% trở lên.<br /> những đặc trưng riêng không thấy  ở  nơi nào  Kết cấu hạ  tầng kinh tế­xã hội của vùng <br /> khác trên đất nước nhưng Tây Bắc cũng là địa  được   đặc   biệt   quan   tâm   đầu   tư   xây   dựng, <br /> bàn   nghèo,   xa   xôi,   địa   hình  hiểm   trở,   nhiều  trong   đó   tập   trung   cao   cho   các   dự   án   giao <br /> điểm đến khó tiếp cận, một số  địa phương  thông, thủy lợi, thủy điện trọng điểm.  Nhiều <br /> còn gặp rất nhiều khó khăn trong phát triển   tuyến đường huyết mạch và nhiều công trình <br /> kinh tế­xã hội [2].   trọng   điểm   và   đang   đầu   tư   hoàn   thiện.  Hạ <br /> tầng nông thôn đã có bước phát triển, nhất là <br /> 1.3.   Tây   Bắc   trong   tiến   trình   đổi   mới   đất  <br /> về   giao   thông,   điện,   nước   sạch,   xóa   nhà <br /> nước<br /> tạm...Phong trào  kiên  cố  hoá  đường  liên  xã, <br /> (1). Những thành tựu chủ yếu liên   thôn,   đã   làm   cho   mạng   lưới   giao  thông <br /> được cải thiện rõ rệt (gần 3.700km quốc lộ, <br /> Thực  hiện  đường  lối  đổi  mới  toàn  diện <br /> đường   liên   huyện,   đường   đến   trung   tâm   xã <br /> đất nước, trong những năm qua, các tỉnh vùng <br /> được  mở  rộng, nâng cấp).  Nhiều công trình <br /> Tây Bắc đã có bước chuyển biến về mọi mặt.  <br /> kết cấu hạ  tầng và phúc lợi công cộng, giúp <br /> 57 Đ.Đ. Minh / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Luật học, Tâp̣  33, Sô ́1 (2017) 50­65<br /> <br /> <br /> hộ  nông dân tiếp cận với các dịch vụ  xã hội  phat huy. <br /> ́ Mặc dù có xuất phát điểm thấp, khó <br /> cần thiết   nhất  là  các vùng  nghèo,   vùng sâu,  khăn   hơn   nhiều   vùng   trong   cả   nước   nhưng <br /> vùng   biên   giới   được   xây   dựng   hoàn   thiện.  vùng Tây Bắc đã có những chuyển biến quan  <br /> Phong trào xây dựng nông thôn mới được đẩy  trọng, bức tranh kinh tế  ­ xã hội  của  các tỉnh <br /> mạnh   và   rộng   khắp   trong   nhân   dân,   kể   cả  trong vùng đã có những khởi sắc và thành tựu <br /> đồng  bào dân  tộc  ở   vùng sâu,   vùng xa.  Các  tích  cực   và  sinh  động.  Một   cuộc   sống  mới, <br /> chương trình xóa đói, giảm nghèo, phát triển  tiến bộ, phát triển đang dần hiện hữu  ở từng  <br /> nông   thôn   khác   cũng   được   triển   khai   mạnh  bản làng vùng cao nơi đây. <br /> mẽ;  diện mạo đô thị, nông thôn miền núi có <br /> nhiều khởi sắc. Công tác  chăm sóc sức khỏe  (2). Những tồn tại, hạn chế<br /> đối với các dân tộc ít người  ở  Tây Bắc đã có <br /> Sau 30 năm đổi mới, mặc dù đã có những  <br /> nhiều   bước   tiến   đáng   kể   về  mạng   bước tiến đáng kể  về  kinh tế­xã hội nhưng <br /> lưới y tế, sức khoẻ  sinh sản cho phụ  các   tỉnh   vùng   Tây   Bắc   vẫn   còn   nhiều   khó <br /> nữ, chăm sóc sức khoẻ  trẻ  em...  Việc  khăn, yếu kém, đang đối diện với nhiều thách <br /> phát triển giáo dục cho vùng đồng bào dân tộc   thức trong thực tiễn phát triển bền vững, như:  <br /> ít người đã đạt được nhiều thành tựu về  quy  kinh tế phát triển chậm, hiệu quả kinh tế còn <br /> mô,   mạng   lưới   trường   học  đã   phủ   kín   đến  thấp và thiếu ổn định; cơ cấu kinh tế chưa có <br /> thôn   bản.   Chất   lượng   giáo   dục   có   nhiều  bước   chuyển   dịch   mang   tính   đột   phá   quan <br /> chuyền biến tích cực, góp phần cải thiện đáng  trọng cho sự phát triển nhanh và bền vững của <br /> kể  trong việc nâng cao dân trí cho đồng bào  toàn  vùng.   Kinh  tế   khu  vực   phát   triển  chưa <br /> các dân tộc thiểu số. Quy mô nhân lực của  tương xứng với tiềm năng và thế  mạnh hiện <br /> vùng có xu hướng gia tăng cả  về số lượng và  có, tăng trưởng kinh tế  chưa bền vững, tính <br /> tỷ  trọng trong cơ  cấu lực lượng lao động cả  liên kết (trong và ngoài vùng) còn yếu, hiệu <br /> nước,   nguồn   nhân   lực   đã   qua   đào   tạo   cũng  quả  chưa cao, các tiềm năng và lợi thế  lớn <br /> tăng  dần. Bình  quân  trong  khu  vực  Tây   Bắc   chậm được khai thác[10]. Nhìn chung, trình độ <br /> các xã   đã  đạt   7,5%  tiêu  chí   nông thôn mới,   phát   triển   kinh   tế   Tây   Bắc   chưa   cao,  giao <br /> tăng 3,8 tiêu chí so với năm 2010. Số xã đạt 19   thông khó khăn, hạ  tầng còn nhiều hạn chế, <br /> tiêu chí là 27 xã, chiếm 1,2% tổng số xã trong   đời  sống nhân dân còn khó khăn,  mức sống  <br /> vùng,   trong   đó   có   13   xã   được   công   nhận.   của người dân  vẫn còn khoảng cách lớn với <br /> Trong số  các tỉnh vùng Tây Bắc, Phú Thọ  và   mức   trung   bình   cả   nước   (bằng   ½   thu   nhập <br /> Hòa Bình là hai tỉnh có mức đạt tiêu chí bình   trung bình của người dân cả  nước), tỷ  lệ  hộ <br /> quân cao nhất, lần lượt đạt 9,72 và 9,38 tiêu   nghèo còn cao (29,5%, cao gấp 2 lần bình quân <br /> chí.  Về  lĩnh vực xã hội, xóa đói giảm nghèo  cả nước theo tiêu chí mới). Vùng Tây Bắc đến <br /> các  tỉnh  vùng  Tây   Bắc   đã  đạt   được  tốc   độ   nay  vẫn  chưa   có   khả   năng  tự   cân  đối   ngân <br /> giảm nghèo tương đối cao. Đời sống vật chất,   sách, là vùng nghèo nhất và trình độ phát triển <br /> tinh thần của người dân trong vùng  Tây Bắc   kém nhất cả  nước (vùng Tây Bắc đang thuộc <br /> đã được cải thiện hơn: thu nhập bình quân   lõi nghèo của cả  nước). Kinh tế   ở  miền núi, <br /> đầu người của cả vùng đã tăng 35%, tỷ lệ hộ   các dân tộc thiểu số còn chậm phát triển, tình <br /> nghèo   giảm   8%   so   với   trước [2].  Thực   hiện  trạng du canh, du cư, di dân tự do vẫn còn diễn  <br /> chủ   trương   phát   triển   mọi   mặt   đời   sống  biến phức tạp. Các chương trình, dự  án giảm <br /> người dân, xây dựng nếp sống văn hóa mới,  nghèo   triển   khai   thực   hiện   chưa   đồng   bộ, <br /> với sự vào cuộc của các cấp/ngành, nhiều hủ  thiếu vốn đầu tư, chính sách còn chồng chéo, <br /> tục lạc hậu đã từng bước bị  đẩy lùi ra khỏi  bất cập,  người nghèo còn tập trung chủ  yếu <br /> đời sống của đồng bào các dân tộc trên địa bàn   tại địa bàn vùng cao, vùng đồng bào dân tộc <br /> miền núi; nhiêu net đep văn hoa mang ban săc<br /> ̀ ́ ̣ ́ ̉ ́  thiểu số. Kết cấu hạ tầng ở vùng sâu, vùng xa, <br /> ̉ vung <br /> cua  ̀ nuí   Tây  Băc  ́ vân ̃   được   tiêp<br /> ́   nôí   và  vùng căn cứ cách mạng vẫn còn khó khăn, nhiều <br />  Đ.Đ. Minh / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Luật học, Tâp̣  33, Sô ́1 (2017) 50­65 58<br /> <br /> nơi môi trường sinh thái tiếp tục bị  suy thoái.   có những yếu tố phức tạp mới nảy sinh.  Một <br /> Vùng đồng bào dân tộc miền núi, biên giới có  số  bản sắc tốt đẹp trong văn hóa của các dân <br /> địa hình rừng núi hiểm trở, kinh tế  chậm phát   tộc thiểu số đang bị mai một, một số tập quán <br /> triển,  khoảng cách chênh lệch về  mức sống,   lạc hậu, mê tín dị đoan có xu hướng phát triển  <br /> về trình độ phát triển kinh tế ­ xã hội giữa các  và cuộc  đấu tranh xóa bỏ  tập quán lạc hậu, <br /> dân tộc và các vùng ngày càng gia tăng. Chất  xây dựng văn hóa mới vẫn đang tiếp tục. Vấn <br /> lượng, hiệu quả  giáo dục đào tạo còn thấp,  đề   quản lý  các  mối  quan  hệ  dân tộc  xuyên <br /> tình hình y tế, chăm sóc sức khỏe cho đồng  biên giới Việt­Trung, trong đó có mối quan hệ <br /> bào dân tộc thiểu số vẫn còn nhiều khó khăn,  thân tộc cũng đang đặt ra nhiều vấn đề  nóng, <br /> thiếu   thốn   (tập   trung   vào   một   số   lĩnh   vực,  liên quan chặt chẽ  đến sự   ổn định phát triển <br /> như: cơ sở hạ tầng còn yếu, nguồn nhân lực y  xã hội và an ninh biên giới; nhất là việc giải <br /> bác sĩ còn thiếu).  “Ở  bậc học phổ  thông, số  quyết vấn đề  người di cư  tự  do và kết hôn  <br /> lượng học sinh theo học của vùng Tây Bắc có  không giá thú trong vùng.  Do  ảnh hưởng của <br /> gia tăng qua các năm, song hầu hết tập trung  tập   quán   nên   tình   hình   di   cư   tự   do   của <br /> tại bậc tiểu học, số  học sinh theo học trung   người H’Mông vẫn còn dai dẳng, việc di dân <br /> học cơ sở và trung học phổ thông ít. Học sinh  theo   mùa   vụ   sang   Quảng   Tây   để   tìm   kiếm <br /> tiểu học chiếm hơn 50% trong số  lượng học   việc làm và thu nhập của  người  Tày, Nùng; <br /> sinh của vùng. Tỷ lệ tốt nghiệp trung học phổ  quan hệ của người Hà nhì ở Bát Xát (Lào Cai) <br /> thông của các tỉnh Tây Bắc thuộc nhóm thấp   với đồng tộc bên kia biên giới...nên  số  lượt <br /> nhất trong cả  nước và có xu hướng giảm.  Ở  người  qua lại  đường biên giới với tần suất <br /> các cấp học cao hơn như  đại học, cao đẳng,   ngày càng gia tăng. Bên cạnh những yếu tố <br /> trung   cấp   và   dạy   nghề,   số   lượng   sinh   viên  tích cực như tương trợ giúp nhau tìm việc làm,  <br /> theo học tại vùng Tây Bắc là rất ít và hầu hết  thắt chặt mối quan hệ  gia đình, họ  hàng thì <br /> theo học tại các trường công lập. Đây là thực  các   mối   quan   hệ   thân   tộc   cũng   tạo   ra   một <br /> trạng chung của các vùng khó khăn và có sự  mạng lưới ngầm của các tội phạm phi truyền <br /> cách trở  về  địa lý như  Tây Bắc .  Nguồn nhân  thống vùng biên giới (như  mua bán, bắt cóc <br /> lực   mỏng   và   ít   được   đào   tạo,   còn   những  phụ  nữ, trẻ  em, lao động vượt biên trái phép, <br /> khoảng cách lớn so với các vùng khác trong cả  buôn bán hàng cấm…). Nhiều vấn đề  xã hội <br /> nước (nhiều tỉnh Tây Bắc xếp vị trí cuối cùng  cũng   đang   nảy   sinh   bởi   các   cuộc   kết   hôn <br /> trong chỉ  tiêu về  chất lượng lao động so với  xuyên biên giới như  việc quản lý hôn nhân, <br /> các tỉnh khác trong cả  nước)[11]8. Đây là một  vấn   đề   hỗ   trợ   pháp   lý;   vấn   đề   tội   phạm  <br /> thách thức lớn đối với các tỉnh vùng Tây Bắc  cưỡng   ép,   lừa   bán   người   có   mục   đích   hôn <br /> trong vấn đề  đào tạo nghề  và nâng cao chất   nhân xuyên biên giới. Hiện tượng phụ nữ Việt <br /> lượng   lao   động   trong   tương   lai”.  Hệ   thống  Nam kết hôn với đàn ông Trung Quốc hay các <br /> chính trị cơ sở ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số  trường hợp kết hôn qua lại  ở  các vùng biên <br /> và miền núi còn yếu, trình độ và năng lực của  giới Việt­ Trung, Việt­Lào khá phổ  biến. Tuy <br /> một bộ  phận cán bộ  cơ  sở  còn hạn chế, yếu   nhiên, hầu hết các cuộc hôn nhân “xuyên biên <br /> kém. Hoạt động của cấp ủy, chính quyền, mặt  giới”   không   đăng   ký   với   chính   quyền   địa <br /> trận và đoàn thể ở nhiều nơi chưa sát dân, chưa  phương, nhất là  ở  vùng biên giới đã dẫn đến <br /> tập hợp được đồng bào. Tình hình kinh tế ­ xã  những khó khăn, khó kiểm soát về quản lý xã <br /> hội, an ninh trật tự của khu vực Tây Bắc cũng  hội và tạo ra những bất  ổn định về  an ninh  <br /> trật tự  và phát triển xã hội vùng biên giới[9, <br /> 8 <br /> Sơ  bộ  đến năm 2014, toàn vùng có 9.894.900 người  tr.55­56].   Ngoài   ra,   tình   trạng  vượt   biên  trái <br /> trong độ  tuổi lao động từ 15 tuổi trở lên, trong số  đó có  phép tìm việc làm, đi lại thăm thân không thực  <br /> 2.374,550 người đã qua đào tạo, chiếm 24% tổng số lao  hiện các quy định an ninh biên giới, buôn bán,  <br /> động, như  vậy còn 76% lực lượng lao động chưa qua  bắt cóc phụ nữ trẻ em, buôn bán ma túy, buôn <br /> đào tạo [13, tr.23].<br /> 59 Đ.Đ. Minh / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Luật học, Tâp̣  33, Sô ́1 (2017) 50­65<br /> <br /> <br /> hàng trốn thuế dựa vào các mối quan hệ đồng  bào dân tộc thiểu số  (H’Mông, Dao, Hà nhì...) <br /> tộc, thân tộc, gia đình có người thân kết hôn ở  ở vùng cao hoặc các bản sát biên giới vẫn  lén <br /> bên   kia   biên   giới   đang   là   những   vấn   đề  lút  tái trồng và ngày càng mở  rộng diện tích <br /> nghiêm   trọng   làm   ảnh   hưởng   đến   an   ninh  cây thuốc phiện  ở các đám nương, rẫy. Chính <br /> vùng   biên   giới,   đặc   biệt   là   vùng   biên   giới  quyền các tỉnh miền núi,  các xã biên giới  đã <br /> Việt­Trung.  tăng cường vận động, đã bỏ không ít công sức <br /> Đặc biệt, một trong những tệ  nạn xã hội   và tiền của cho các đợt ra quân tuyên truyền <br /> điển hình của Tây Bắc là vấn đề  trồng cây  bà   con  các   dân tộc   không trồng cây anh  túc <br /> thuốc phiện, vấn đề  nghiện hút của đồng bào  (thuốc phi