Luận văn Thạc sĩ Khoa học lâm nghiệp: Nghiên cứu các tác động đến sử dụng đất lâm nghiệp và phương hướng quản lý rừng dựa vào cộng đồng dân tộc thiểu số Êđê tại xã Cư Dăm - Krông Bông - Đăk Lăk

§Æt vÊn ®Ò

Sö dông ®Êt l©m nghiÖp lµ mét vÊn ®Ò quan träng vµ næi lªn cÇn ph¶i gi¶i

quyÕt trong thùc tiÔn n«ng th«n miÒn nói trong giai ®o¹n hiÖn nay vµ t­¬ng lai, ®ång

thêi ®èi víi c¸c céng ®ång d©n téc thiÓu sè th× ph­¬ng thøc qu¶n lý tµi nguyªn dùa

vµo kinh nghiÖm, truyÒn thèng lµ mét h­íng nghiªn cøu cÇn ®­îc ph¸t triÓn ®Ó t¹o

lËp ph­¬ng thøc qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång mét c¸ch bÒn v÷ng, ®¸p øng ®­îc

nhu cÇu thùc tiÔn còng nh­ ph¸t triÓn bÒn v÷ng.

Suy gi¶m tµi nguyªn rõng ngµy nay kh«ng chØ cßn lµ mèi quan t©m cña riªng

mét tæ chøc, mét vïng hay mét quèc gia mµ t×nh tr¹ng nµy ®· ®­îc x¸c ®Þnh lµ vÊn

®Ò lín cña toµn cÇu. Tr­íc thùc tÕ ®ã, mçi quèc gia ®Òu ®· vµ ®ang cè g¾ng t×m

nh÷ng gi¶i ph¸p thÝch hîp nhÊt ®Ó cã thÓ qu¶n lý mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nguån tµi

nguyªn rõng. NhiÒu gi¶i ph¸p ®· ®­îc chÝnh phñ c¸c n­íc thùc hiÖn song cµng

ngµy ng­êi ta cµng nhËn thøc râ rµng viÖc qu¶n lý rõng sÏ kh«ng ®em ®Õn thµnh

c«ng nÕu nh­ kh«ng cã sù tham gia cña céng ®ång c­ d©n sèng gÇn rõng - nh÷ng

ng­êi mµ cuéc sèng cña hä g¾n bã vµ phô thuéc vµo rõng.

§¨k L¨k ®­îc xem lµ mét tØnh cã diÖn tÝch rõng cßn l¹i nhiÒu nhÊt n­íc ta

hiÖn nay (kho¶ng 1 triÖu ha), ®ång thêi còng lµ mét tØnh cã tû lÖ ®ång bµo d©n téc

thiÓu sè chiÕm kh¸ cao. Song trong nh÷ng n¨m qua, hµng ngµn hec-ta rõng ®· bÞ

thay thÕ bëi diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp v× nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau. Tr­íc thùc

tr¹ng ®ã, cïng víi nh÷ng næ lùc cña Nhµ n­íc, chÝnh quyÒn t¹i ®Þa ph­¬ng ®· thùc

hiÖn nhiÒu chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch nh»m qu¶n lý ngµy cµng tèt h¬n nguån tµi nguyªn

rõng cßn l¹i cña tØnh nhµ.

Víi truyÒn thèng qu¶n lý rõng cña céng ®ång cïng víi nh÷ng t¸c ®éng cña

c¸c chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch, còng nh­ sù hç trî cña c¸c dù ¸n n­íc ngoµi lµ nh÷ng

nh©n tè ®· ®ãng gãp vµo sù nghiÖp qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng cña nhµ n­íc vµ nh©n

d©n, song kh«ng thÓ nãi lµ hiÖu qu¶ vµ phï hîp nhÊt v× trong qu¸ khø còng nh­ hiÖn

t¹i rõng vÉn bÞ khai ph¸ víi møc ®é vµ quy m« kh¸c nhau.

§Ó lËp kÕ ho¹ch sö dông ®Êt vµ qu¶n lý nguån tµi nguyªn, nhu cÇu vÒ nh÷ng

th«ng tin, b¶n ®å sö dông ®Êt vµ hiÖn tr¹ng tµi nguyªn rõng ®ang ngµy cµng trë nªn

rÊt quan träng. NÕu chØ dùa vµo nh÷ng ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra trªn mÆt ®Êt th× rÊt tèn

3

kÐm vÒ thêi gian vµ nguån nh©n vËt lùc. Trong thùc tÕ viÖc nghiªn cøu tµi nguyªn

thiªn nhiªn ngµy nay kh«ng chØ ®¬n thuÇn dùa trªn c¸c c«ng nghÖ truyÒn thèng mµ

b¾t ®Çu thùc hiÖn b»ng c¸c hÖ thèng quan s¸t tõ xa hay cßn gäi lµ viÔn th¸m. Víi

c¸c hÖ thèng thu thËp th«ng tin ®a phæ, ®a thêi gian, kü thuËt viÔn th¸m cho phÐp

chóng ta thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc thu thËp vµ tæng hîp d÷ liÖu mét c¸ch nhanh chãng

vµ hiÖu qu¶ h¬n. §èi víi c«ng t¸c ®iÒu tra gi¸m s¸t tµi nguyªn rõng, kü thuËt nµy

cµng cã ý nghÜa ®Æc biÖt, bëi lÏ rõng lµ ®èi t­îng biÕn ®æi rÊt m¹nh kh«ng chØ vÒ

khÝa c¹nh sinh th¸i mµ phÇn lín lµ do t¸c ®éng c¬ häc do con ng­êi hoÆc thiªn nhiªn

g©y ra. H¬n n÷a nguån tµi nguyªn rõng l¹i th­êng ph©n bè ë nh÷ng vïng nói cao,

cã ®é dèc lín...V× thÕ cµng g©y khã kh¨n cho viÖc tiÕp cËn trùc tiÕp trªn mÆt ®Êt.

KÕt hîp nguån th«ng tin tõ ¶nh viÔn th¸m cïng víi sù tham gia cña céng

®ång ®Þa ph­¬ng lµ mét c¸ch lµm míi, sÏ cho phÐp chóng ta t¸i hiÖn l¹i sù tån t¹i

cña thùc thÓ trong kh«ng gian ®ång thêi hiÓu râ h¬n nh÷ng nguyªn nh©n cña sù biÕn

®æi cña tµi nguyªn lµm c¬ së cho viÖc ®Þnh h­íng tæ chøc qu¶n lý. Mét kü thuËt hç

trî ®¾c lùc trong tiÕn tr×nh nµy lµ sö dông GIS (Geographic Information System - hÖ

thèng th«ng tin ®Þa lý). Kü thuËt GIS sÏ gióp cho viÖc trùc quan ho¸ c¸c ®èi t­îng

mét c¸ch cô thÓ ®ång thêi nã lµ mét c«ng cô ph©n tÝch sù thay ®æi vÒ mÆt ®Þnh

l­îng.

Víi tiÒm n¨ng cña nh÷ng kü thuËt ®· nªu trªn ®ång thêi nh»m ®­a ra mét

ph­¬ng ph¸p míi liªn quan trong nghiªn cøu, chóng t«i quyÕt ®Þnh kÕt hîp sö dông

¶nh vÖ tinh vµ kü thuËt GIS cïng víi c¸c ®iÒu tra ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia.

ViÖc phèi hîp nµy cã ý nghÜa bæ sung lÉn nhau vÒ hai mÆt ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l­îng.

ChÝnh v× lÏ ®ã, nh»m t×m hiÓu diÔn biÕn trong sö dông ®Êt l©m nghiÖp còng

nh­ nh÷ng t¸c ®éng cña c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n, tõ ®ã cã thÓ ®­a ra mét ph­¬ng

h­íng qu¶n lý rõng cô thÓ t¹i ®Þa ph­¬ng, chóng t«i tiÕn hµnh thùc hiÖn luËn v¨n

nghiªn cøu "Nghiªn cøu c¸c t¸c ®éng ®Õn sö dông ®Êt l©m nghiÖp vµ ph­¬ng

h­íng qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång d©n téc thiÓu sè £ §ª t¹i x· C­ Dr¨m,

huyÖn Kr«ng B«ng, tØnh §¨k L¨k".

4

ch­¬ng 1: Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu

1.1. Trªn thÕ giíi

1.1.1. C¸c nghiªn cøu liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång.

Ngµy nay c¸c nghiªn cøu liªn quan ®Õn qu¶n lý tµi nguyªn dùa vµo céng

®ång ®ang lµ mét ®Ò tµi lín ®­îc rÊt nhiÒu n­íc quan t©m.

C¸c nghiªn cøu cña viÖn nghiªn cøu x· héi - tr­êng §¹i häc Chiang Mai,

Th¸i Lan - chØ ra thùc tÕ râ rµng cho thÊy trong khi c¸c diÖn tÝch rõng dù tr÷ cña

quèc gia do chÝnh phñ qu¶n lý ngµy cµng bÞ mÊt ®i nhanh chãng mµ chñ yÕu lµ do

më réng ®Êt canh t¸c vµ khai th¸c (hîp ph¸p vµ bÊt hîp ph¸p) th× hÇu hÕt c¸c khu

rõng gÇn c¸c th«n bu«n vÉn æn ®Þnh [39].

KÕt luËn nghiªn cøu cña An Drew [20] còng cho biÕt trong mét vµi tr­êng

hîp, chÝnh s¸ch hiÖn t¹i thùc sù ®· lµm dÔ dµng cho viÖc huû ho¹i m«i tr­êng. §Ó

®¶m b¶o chÊm døt sù tÊn c«ng d÷ déi vµo hÖ sinh th¸i rõng, c¸c chÝnh s¸ch hç trî

vai trß cña céng ®ång ®Þa ph­¬ng trong qu¶n lý rõng bÒn v÷ng nªn thiÕt lËp cµng

sím cµng tèt.

Nghiªn cøu cña Prodyot [22] còng cho thÊy sù thµnh c«ng cña viÖc b¶o vÖ

rõng dùa vµo céng ®ång t¹i x· Kudad. T¸c gi¶ cho r»ng, viÖc b¶o vÖ rõng dùa vµo

céng ®ång lµ rÊt hiÖu qu¶ thËm chÝ ngay khi cã sù gia t¨ng d©n sè vµ ¸p lùc thÞ

tr­êng lªn nguån tµi nguyªn rõng. Tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña m×nh, Niti [40] cho

r»ng: cã hai b­íc chÝnh ®Ó thiÕt lËp viÖc qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång. §ã lµ x¸c

®Þnh vµ khoanh vÏ ranh giíi rõng céng ®ång cã sù tham gia vµ diÖn tÝch rõng céng

®ång ph¶i ®­îc sù x¸c nhËn vµ chÊp nhËn cña céng ®ång.

Xu h­íng qu¶n lý tµi nguyªn dùa vµo céng ®ång ®ang ngµy cµng thu hót sù

quan t©m cña nhiÒu chÝnh phñ, c¸c tæ chøc, c¸c nhµ nghiªn cøu...Tuy vËy c¸ch tiÕp

cËn kh«ng thÓ hoµn toµn gièng nhau cho c¸c quèc gia vµ cµng kh«ng thÓ ¸p dông

m¸y mãc cho tõng ®Þa ph­¬ng kh¸c nhau.

Héi nghÞ l©m nghiÖp céng ®ång quèc tÕ tæ chøc ë Chiang Mai - Th¸i lan vµo

th¸ng 11 n¨m 2001 còng ®· chØ ra sù cÇn thiÕt c«ng nhËn quyÒn sö dông vµ qu¶n lý

rõng truyÒn thèng vµ cÇn cã c¸c chÝnh s¸ch, thÓ chÕ ®Þa ph­¬ng ®Ó hç trî cho tiÕn

5

tr×nh ph¸t triÓn ph­¬ng thøc qu¶n lý tµi nguyªn rõng dùa vµo céng ®ång. Héi nghÞ

còng kh¼ng ®Þnh r»ng ®Ó b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn tµi nguyªn rõng phôc vô cho lîi Ých

nhiÒu mÆt cña x· héi, nhÊt thiÕt ph¶i cã sù tham gia trùc tiÕp cña c¸c céng ®ång d©n

téc sèng phô thuéc vµo rõng.

1.1.2. Sù cÇn thiÕt cña kü thuËt viÔn th¸m trong qu¶n lý tµi nguyªn

rõng, ®Êt ®ai.

Mét trong nh÷ng ®Æc tr­ng cña hÖ sinh th¸i rõng lµ sù biÕn ®æi, sù thay ®æi

nµy cã thÓ do t¸c ®éng cña tù nhiªn hay cña con ng­êi. Cïng víi sù tiÕn bé cña

khoa häc kü thuËt vµ sù gia t¨ng d©n sè, sù thay ®æi nµy diÔn ra quy m« vµ nhanh

chãng h¬n bao giê hÕt. Sù tho¸i ho¸ ®Êt vµ c¸c t¸c ®éng ®Õn m«i tr­êng ngµy cµng

trë nªn ®¸ng lo ng¹i. V× thÕ, nh÷ng nhµ qu¶n lý tµi nguyªn vµ nh÷ng ng­êi lËp kÕ

ho¹ch cÇn mét c¬ chÕ thÝch hîp ®Ó ®¸nh gi¸ nh÷ng ¶nh h­ëng nµy b»ng c¸ch ph¸t

hiÖn, gi¸m s¸t vµ ph©n tÝch sù biÕn ®æi còng nh­ viÖc sö dông ®Êt nãi chung mét

c¸ch nhanh chãng vµ cã hiÖu qu¶. Nhu cÇu vÒ mét hÖ thèng ph¸t hiÖn viÖc sö dông

®Êt cã hiÖu qu¶ vÉn cßn lµ vÊn ®Ò ®èi víi nhiÒu ®Þa ph­¬ng còng nh­ c¸c tæ chøc

34]. Mét vÊn ®Ò chung trong viÖc lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn lµ thiÕu nguån th«ng tin

chÝnh x¸c vÒ th¶m phñ vµ nguån tµi nguyªn hiÖn cã. Kh«ng cã nguån th«ng tin

chÝnh x¸c, nh÷ng ng­êi lµm chÝnh s¸ch th­êng thÊt b¹i khi ra c¸c quyÕt ®Þnh hoÆc

®­a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh kh«ng chÝnh x¸c (Cummings,1977) 25. Theo Barry

Haack vµ Richard English [25]: Sù thay ®æi nhanh chãng cña nguån tµi nguyªn rõng

nh­ møc ®é ph¸ rõng ë nhiÒu n¬i do ¸p lùc cña viÖc gia t¨ng d©n sè kh«ng thÓ ph¸t

hiÖn kÞp thêi nÕu chØ dïng c¸c ph­¬ng ph¸p thu thËp d÷ liÖu truyÒn thèng.

ViÔn th¸m lµ mét c«ng cô h÷u Ých ®Ó cã thÓ kh¾c phôc ®­îc nh÷ng h¹n chÕ

nh­ ®· ®Ò cËp. Nã chÝnh lµ kü thuËt thu thËp th«ng tin tõ xa. Kho¶ng c¸ch nµy cã

thÓ hµng tr¨m mÐt, hµng tr¨m ki-l«-met hay xa h¬n n÷a. D÷ liÖu ®­îc thu nhËn tõ

xa gäi lµ d÷ liÖu viÔn th¸m. Hay cã thÓ ®Þnh nghÜa viÔn th¸m nh­ nh­ mét khoa häc

vµ c«ng nghÖ mµ nhê nã c¸c tÝnh chÊt cña vËt thÓ quan s¸t ®­îc x¸c ®Þnh, ®o ®¹c

hoÆc ph©n tÝch mµ kh«ng cÇn tiÕp xóc trùc tiÕp víi chóng 25].

6

C¸c b¶n ®å tµi nguyªn thiªn nhiªn ngµy nay ®Òu sö dông d÷ liÖu viÔn th¸m.

VÝ dô hÇu hÕt c¸c b¶n ®å ®Þa h×nh lµ sö dông ¶nh hµng kh«ng ®Ó vÏ, t­¬ng tù ®èi víi

b¶n ®å rõng, b¶n ®å sö dông ®Êt, b¶n ®å ®Êt, b¶n ®å ®Þa chÊt, b¶n ®å quy ho¹ch

thµnh phè...GÇn ®©y, c¸c d÷ liÖu cña ¶nh vÖ tinh còng ®ang ®­îc dïng ®Ó thµnh lËp

c¸c lo¹i b¶n ®å ®ã.

¶nh vÖ tinh lµ mét nguån d÷ liÖu hiÖu qu¶ vµ thÝch hîp ®Ó thµnh lËp b¶n ®å

hiÖn tr¹ng cho quèc gia. Nguån th«ng tin tõ ¶nh cã thÓ so s¸nh ®èi chiÕu víi nh÷ng

th«ng tin hiÖn tr¹ng ®· cã tr­íc ®ã ®Ó ph¸t hiÖn ra nh÷ng sù thay ®æi ch¼ng h¹n nh­

viÖc t¨ng lªn hoÆc gi¶m xuèng cña diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp hay diÖn tÝch rõng vµ

nã cã thÓ lµ nguån d÷ liÖu c¬ së cho viÖc theo dâi gi¸m s¸t trong t­¬ng lai [25].

NhiÒu nghiªn cøu còng ®· chøng minh sù h÷u dông cña viÔn th¸m trong thµnh lËp

b¶n ®å th¶m phñ nh­ nghiªn cøu cña Hass and Waltz, 1983; Dottavio, 1984; Zhao,

1986; Ken, Sondheim and Yee, 1988)... [25]

Theo Gernot Brodnig23: Th«ng tin kh«ng gian chÝnh x¸c ®ãng mét vai trß

then chèt nÕu kh«ng muèn nãi lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc vÒ

qu¶n lý m«i tr­êng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng.

Nghiªn cøu cña Sithong Thongmavivong 42 còng ®· chØ ra: dùa vµo t­ liÖu

viÔn th¸m cã thÓ cung cÊp nh÷ng th«ng tin mang tÝnh ®Þnh l­îng vÒ diÔn biÕn tµi

nguyªn rõng mét c¸ch liªn tôc. Theo t¸c gi¶ c¸c ph­¬ng ph¸p gi¸m s¸t còng nh­

lËp b¶n ®å hiÖn nay kh«ng thÓ ®¸p øng ®­îc nh÷ng yªu cÇu cña nhµ qu¶n lý rõng

còng nh­ qu¶n lý m«i tr­êng. NÕu chØ sö dông ®¬n thuÇn ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra trªn

mÆt ®Êt sÏ tèn rÊt nhiÒu nguån nh©n vËt lùc vµ thêi gian, ®é tin cËy thÊp. V× thÕ nÕu

nh­ sù kÕt hîp chÆt chÏ ph­¬ng ph¸p viÔn th¸m víi ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra truyÒn

thèng th× cã thÓ sÏ ®iÒu tra mét c¸ch chi tiÕt còng nh­ qu¶n lý vµ gi¸m s¸t nguån tµi

nguyªn mét c¸ch cã hiÖu qu¶ h¬n. Theo FAO [30]: Kü thuËt viÔn th¸m gióp ®Èy

m¹nh viÖc qu¶n lý vµ ph¸t triÓn nguån tµi nguyªn rõng. Sö dông ¶nh vÖ tinh ®a thêi

gian cã thÓ cung cÊp th«ng tin mét c¸ch kh¸i qu¸t vµ lu«n cËp nhËt thÝch hîp ®Ó lËp

b¶n ®å, minh ho¹ vµ m« h×nh ho¸ nh÷ng sù kiÖn tù nhiªn vµ nh÷ng ho¹t ®éng cña

con ng­êi liªn quan ®Õn nguån tµi nguyªn. Kü thuËt nµy gióp cho ®Èy m¹nh viÖc

qu¶n lý vµ ph¸t triÓn nguån tµi nguyªn rõng. H¬n n÷a, x©y dùng c¬ së d÷ liÖu dùa

7

trªn ¶nh vÖ tinh sÏ gióp cho ph©n tÝch vÒ mÆt thèng kª vµ ph©n tÝch kh«ng gian tõ ®ã

cã thÓ c¶i thiÖn nh÷ng hµnh ®éng trong t­¬ng lai.

Tõ ®ã cã thÓ thÊy viÖc trÝch th«ng tin vÒ th¶m phñ tõ d÷ liÖu viÔn th¸m lµ mét

ho¹t ®éng nÒn t¶ng, cÇn thiÕt cho c¸c øng dông kh¸c nhau bao hµm b¶n ®å sö dông

®Êt, gi¸m s¸t rõng, gi¸m s¸t n«ng nghiÖp...

ë cÊp ®é céng ®ång, Gavin H. Jordan [34] cho r»ng nhu cÇu ngµy cµng t¨ng

vÒ th«ng tin nguån tµi nguyªn rõng céng ®ång ®Ó cung cÊp d÷ liÖu c¬ së vÒ nh÷ng

thay ®æi trong nguån tµi nguyªn cÇn ph¶i ®­îc ®¸nh gi¸. §ång thêi víi ph­¬ng tiÖn

viÔn th¸m lµ c¸c ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia ®Ó ®¸nh gi¸ thùc

tr¹ng qu¶n lý sö dông, kÕt hîp ®­îc c¶ hai ph­¬ng ph¸p nµy sÏ lµ c¬ së tèt cho lËp

kÕ ho¹ch ph¸t triÓn ph­¬ng thøc qu¶n lý rõng céng ®ång.

1.1.3. Kü thuËt GIS vµ viÔn th¸m trong t×m hiÓu thay ®æi sö dông ®Êt

HÖ thèng th«ng tin ®Þa lý - GIS lµ mét hÖ thèng qu¶n lý th«ng tin kh«ng gian

®­îc ph¸t triÓn dùa trªn c¬ së c«ng nghÖ m¸y tÝnh víi môc ®Ých l­u tr÷, cËp nhËt,

qu¶n lý, hîp nhÊt, m« h×nh hãa, ph©n tÝch vµ miªu t¶ ®­îc nhiÒu lo¹i d÷ liÖu (Stan

Aronoff, 1989) 20].

Mét trong nh÷ng lîi Ých chÝnh cña GIS lµ c¶i thiÖn ®­îc viÖc qu¶n lý nguån

lùc vµ tæ chøc. GIS cã thÓ liªn kÕt c¸c d÷ liÖu víi nhau vµ cã thÓ gióp cho viÖc chia

sÎ d÷ liÖu gi÷a c¸c c¬ quan víi nhau ®ång thêi t¹o ra c¸c d÷ liÖu cã thÓ chia sÎ ®­îc.

Mét c¬ quan cã thÓ h­ëng lîi tõ mét c¬ quan kh¸c, ®iÒu nµy cã nghÜa r»ng d÷ liÖu

cã thÓ chØ thu thËp mét lÇn nh­ng cã kh¶ n¨ng sö dông ®­îc nhiÒu lÇn cho c¸c môc

®Ých kh¸c nhau 17.

Cho ®Õn nay, ®Ó hiÓn thÞ vµ l­u tr÷ d÷ liÖu ®Þa lý, b¶n ®å ®­îc lËp theo

ph­¬ng thøc truyÒn thèng vÉn lµ d¹ng phæ biÕn. Song víi sù ph¸t triÓn nhanh chãng

cña c«ng nghÖ th«ng tin, ®Æc biÖt lµ tõ khi xuÊt hiÖn ngµnh ®å ho¹ vi tÝnh còng nh­

sù gia t¨ng v­ît bËc nh÷ng kh¶ n¨ng cña phÇn cøng, GIS ®· ra ®êi vµ ph¸t triÓn

nhanh chãng c¶ vÒ mÆt c«ng nghÖ còng nh­ øng dông, ®· Ýt nhiÒu t¸c ®éng ®Õn suy

nghÜ vµ khuynh h­íng cña nh÷ng ng­êi lµm c«ng t¸c liªn quan ®Õn tµi nguyªn m«i

tr­êng nãi riªng. GIS ®· chøng tá kh¶ n¨ng ­u viÖt h¬n h¼n c¸c hÖ th«ng tin b¶n ®å

truyÒn thèng nhê vµo kh¶ n¨ng tÝch hîp d÷ liÖu mËt ®é cao, cËp nhËt th«ng tin dÔ

8

dµng còng nh­ kh¶ n¨ng ph©n tÝch tÝnh to¸n cña nã. Do ®ã, GIS ®· nhanh chãng trë

thµnh mét c«ng cô trî gióp quyÕt ®Þnh cho c¸c ngµnh tõ qu¶n lý, gi¸m s¸t ®Õn quy

ho¹ch tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc tõ tµi nguyªn thiªn nhiªn, m«i tr­êng, ®Êt ®ai, kü thuËt h¹

tÇng ®Õn kinh tÕ, x· héi, nh©n v¨n.

Theo Carlo.Travaglia [43]: ViÖc sö dông vµ qu¶n lý nguån tµi nguyªn rõng

cÇn thiÕt ph¶i dùa trªn b¶n ®å hiÖn tr¹ng vµ kÕt qu¶ kiÓm kª tµi nguyªn rõng. Bªn

c¹nh nguån d÷ liÖu nµy th× nh÷ng thay ®æi cña hiÖn tr¹ng rõng (khai th¸c tr¸i phÐp,

khai th¸c hîp ph¸p, t¸i sinh rõng, ch¸y rõng, canh t¸c n­¬ng rÉy...) còng cÇn ®­îc

theo dâi. T­ liÖu viÔn th¸m vµ hÖ thèng th«ng tin ®Þa lý lµ hai kü thuËt tiÒm n¨ng ®Ó

theo dâi mét c¸ch th­êng xuyªn nguån tµi nguyªn rõng b»ng c¸ch dß ®o¸n nh÷ng

thay ®æi vµ tæng hîp c¸c kÕt qu¶ vµo trong d÷ liÖu c¬ së hiÖn cã.

Ngµy nay viÖc sö dông d÷ liÖu viÔn th¸m ®Ó thµnh lËp c¸c lo¹i b¶n ®å ®ang

rÊt phæ biÕn. §Ó l­îng ho¸ sù thay ®æi phong c¶nh ë cïng n«ng th«n Georgia,

Turner (1990) [31] ®· sö dông ¶nh hµng kh«ng ®en tr¾ng nh­ mét nguån d÷ liÖu

trong nghiªn cøu cña m×nh. ¤ng ta ®· ph¸t ho¹ ranh giíi cña c¸c lo¹i th¶m phñ trªn

tê giÊy bãng mê vµ c¸c d÷ liÖu sau ®ã ®­îc sè ho¸ b»ng tay ë d¹ng raster(« l­íi).

§©y còng lµ ph­¬ng ph¸p H-J Stibig ®Ò nghÞ [41]. Trong khi m« t¶ qu¸ tr×nh sö

dông ®Êt vµ thay ®æi trong sö dông ®Êt, Roy (1991 [38]) vµ céng sù ®· dïng kÝnh lËp

thÓ ®Ó gi¶i ®o¸n ¶nh hµng kh«ng sau ®ã dïng chøc n¨ng GIS ®Ó ®¸nh gi¸ sù thay

®æi. Trong nghiªn cøu sù thay ®æi trong sö dông ®Êt vïng ®Çu nguån s«ng Ca, tØnh

XiÒng Khoang, Lµo, Sithong Thongmanvivong còng ®· sö dông 2 ¶nh Landsat TM

(chôp n¨m 1995 vµ 1997) nh­ lµ nguån d÷ liÖu chÝnh trong nghiªn cøu cña m×nh.

Mçi ¶nh sau khi ®­îc chØnh s÷a h×nh häc ®­îc gi¶i ®o¸n riªng biÖt, c¸c b¶n ®å nµy

sau ®ã ®­îc chång lªn nhau ®Ó so s¸nh nh÷ng thay ®æi. C¸c th«ng tin kh¸c nh­

®­êng, s«ng suèi...®­îc trÝch tõ b¶n ®å ®Þa h×nh vµ sè ho¸ thµnh d¹ng sè trong GIS.

KÕt qu¶ ph©n lo¹i sau ®ã ®­îc kiÓm chøng trùc quan ngoµi thùc ®Þa [42].

§Ó ph©n tÝch sù thay ®æi th¶m phñ rõng, Rona A. Dennis vµ céng sù còng ®·

sö dông ¶nh Landsat (MSS vµ TM) cïng víi ¶nh hµng kh«ng ®Ó t×m hiÓu sù thay ®æi

hiÖn tr¹ng rõng tõ n¨m 1973 cho ®Õn n¨m 1994. Trong nghiªn cøu nµy c¸c t¸c gi¶

sö dông ph­¬ng ph¸p sè ho¸ trùc tiÕp trªn mµn h×nh c¸c lo¹i th¶m phñ v× nguån d÷

9

liÖu ¶nh kh«ng t­¬ng ®ång ®é ph©n gi¶i vµ chÊt l­îng cña c¸c tÊm ¶nh còng rÊt

kh¸c nhau [26].

NhiÒu t¸c gi¶ ®· sö dông d÷ liÖu viÔn th¸m ®Ó thµnh lËp b¶n ®å vµ nghiªn cøu

thay ®æi trong sö dông ®Êt víi sù trî gióp cña GIS nh­ Kass Green, Dick Kempka,

Lisa Lackey [32]; Mayer, 1988; Skole vµ Tucker, 1993; Moran,1994; Skole vµ céng

sù ®· dïng t­ liÖu viÔn th¸m nh­ mét nguån d÷ liÖu chÝnh cho c¸c nghiªn cøu vÒ

thay ®æi trong sö dông ®Êt/ th¶m phñ [36].

§é chÝnh x¸c cña kÕt qu¶ gi¶i ®o¸n còng ®· ®­îc nhiÒu t¸c gi¶ chøng minh.

Theo kÕt qu¶ cña Roy vµ céng sù, ®é chÝnh x¸c ®¹t ®­îc lµ 87% khi gi¶i ®o¸n b»ng

m¾t vµ 97 % khi gi¶i ®o¸n b»ng c¸ch sè ho¸. Nghiªn cøu cña Brockhau vµ Khoram

còng chØ ra, ®é chÝnh x¸c kho¶ng 73% cho ¶nh SPOT vµ 71% cho ¶nh Land sat TM.

Benoit Mertens còng cho biÕt ®é chÝnh x¸c ph©n lo¹i khi sö dông ¶nh vÖ tinh

Landsat n¨m 1973 lµ 90% vµ n¨m 1986 lµ 85% [36].

Nãi chung viÖc thµnh lËp b¶n ®å sö dông ®Êt vµ ph©n tÝch sù thay ®æi dùa trªn

¶nh vÖ tinh hay ¶nh hµng kh«ng víi sù trî gióp cña GIS ngµy nay rÊt phæ biÕn.

Ph­¬ng ph¸p th­êng ¸p dông lµ c¸c d÷ liÖu kh«ng gian nh­ ¶nh viÔn th¸m (vÖ tinh,

hµng kh«ng), b¶n ®å ®Þa h×nh...cÇn ®­a vÒ chung mét hÖ quy chiÕu chuÈn nµo ®ã

(th­êng lµ theo phÐp chiÕu UTM), tõ ®ã c¸c d÷ liÖu nµy míi cã thÓ chång líp

(overlay) lªn nhau ®­îc. Tuú thuéc vµo nguån d÷ liÖu ¶nh vµ chøc n¨ng cña c¸c

phÇn mÒm GIS ®­îc sö dông mµ c¸c ®èi t­îng kh«ng gian nh­ hiÖn tr¹ng, s«ng

suèi, ®­êng... ®­îc sè ho¸ tù ®éng hay sè ho¸ trùc tiÕp. C«ng t¸c ®èi chøng c¸c

®iÓm mÉu trªn thùc ®Þa víi ¶nh vµ thiÕt lËp c¸c ®iÓm kiÓm tra lµ c«ng viÖc cÇn thiÕt

tr­íc vµ sau gi¶i ®o¸n ¶nh. §é chÝnh x¸c cña kÕt qu¶ gi¶i ®o¸n th­êng lµ phô thuéc

vµo chÊt l­îng ¶nh sö dông.

1.2. Trong n­íc

1.2.1. C¸c nghiªn cøu liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång

vµ mét sè chÝnh s¸ch trong qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn

Qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång lµ mét trong nh÷ng lo¹i h×nh qu¶n lý rõng

trªn c¬ së tham gia vµ quyÕt ®Þnh tõ céng ®ång nh»m ph¸t triÓn rõng bÒn v÷ng.

§iÒu quan träng lµ hÖ thèng qu¶n lý ph¶i dùa trªn t×nh h×nh cô thÓ ë mçi ®Þa

10

ph­¬ng. ViÖc qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång ph¶i ®­îc ¸p dông vµ kÕt hîp hµi

hoµ víi c¸c thµnh phÇn liªn quan kh¸c (qu¶n lý cña nhµ n­íc, cña tËp thÓ hay cña t­

nh©n)[27].

Rõng céng ®ång lµ mét kiÓu qu¶n lý rõng thÝch hîp cho nh÷ng vïng cã ®iÒu

kiÖn nh­:

 Vïng s©u vïng xa, cuéc sèng ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng phÇn lín phô

thuéc vµo rõng.

 Vïng cao víi c¬ së h¹ tÇng thÊp kÐm. ViÖc qu¶n lý ®Êt rõng còng nªn

¸p dông mét c¸ch linh ho¹t vµ thÝch hîp ®Ó phï hîp víi nhu cÇu vµ

®iÒu kiÖn cô thÓ ë tõng ®Þa ph­¬ng.

 Cã kiÕn thøc b¶n ®Þa vµ truyÒn thèng tæ chøc céng ®ång cao.

 Cã sù quan t©m cña céng ®ång trong qu¶n lý nguån tµi nguyªn v× lîi

Ých chung vµ cã thÓ ®­îc ph¸t ho¹ mét c¸ch râ rµng.

 ë c¸c vïng ®Çu nguån, n¬i mµ céng ®ång cã truyÒn thèng qu¶n lý c¸c

l­u vùc.

Mét sè nghiªn cøu vÒ qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång[12] [21] [24] [28]

[35][44] ®· cã chØ ra: khi céng ®ång tham gia b¶o vÖ rõng th×:

 Rõng ®­îc b¶o vÖ bëi céng ®ång trong khi ®ã nhµ n­íc kh«ng ph¶i

chi tr¶ cho viÖc b¶o vÖ.

 Céng ®ång tiÕp cËn ®­îc víi nh÷ng s¶n phÈm thu ®­îc tõ rõng víi

môc ®Ých chung song l¹i tiªu dïng riªng v× thÕ ®¶m b¶o cho ®êi sèng

cña hä.

 Lîi Ých ®­îc chia sÎ c«ng b»ng trong céng ®ång.

 Hç trî cho viÖc ph¸t triÓn c¸c ®Þnh chÕ ®Þa ph­¬ng.

 Lµ tiÒm n¨ng ®Ó hç trî cho nh÷ng môc tiªu chung cña ®Þa ph­¬ng

còng nh­ viÖc thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh cña chÝnh phñ (nh­ ch­¬ng

tr×nh trång míi 5 triÖu ha rõng...)

Kh¶ n¨ng cña céng ®ång trong qu¶n lý rõng ®· ®­îc ph¶n ¸nh ë nhiÒu gãc

®é: tinh thÇn céng ®ång, t­¬ng trî lÉn nhau, gi¶i quyÕt nh÷ng tranh chÊp trong céng

11

®ång, sù tham gia cña ng­êi d©n trong qu¶n lý vµ viÖc thùc hiÖn c¸c luËt tôc cña

lµng b¶n trong qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng.

C¸c nghiªn cøu nµy còng cho thÊy sù thµnh c«ng cña viÖc qu¶n lý rõng céng

®ång ë mét sè ®Þa ph­¬ng, ®Æc biÖt lµ qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång. Theo c¸c t¸c

gi¶: c¸c tæ chøc truyÒn thèng cña céng ®ång d©n téc thiÓu sè ë mét sè ®Þa ®iÓm

nghiªn cøu lµ rÊt tèt. Céng ®ång th«n b¶n ®ãng vai trß quan träng trong sù kh«i

phôc vµ b¶o vÖ rõng. C¸c tæ chøc th«n bu«n ®· thùc sù mang l¹i lîi Ých cho céng

®ång cña m×nh th«ng qua thùc hiÖn mét c¸ch hiÖu qu¶ c¸c luËt lÖ b¶o vÖ rõng ë th«n

bu«n (NguyÔn H¶i Nam vµ nh÷ng ng­êi kh¸c, 2000)[28]. V× thÕ cÇn ph¶i duy tr× vµ

hç trî cho c¸c h×nh thøc tæ chøc vµ luËt tôc cña céng ®ång trong qu¶n lý rõng (B¶o

Huy, 1999)[12]. H¬n n÷a rõng thùc sù cã kh¶ n¨ng phôc håi trong mét chu kú

n­¬ng rÉy cña d©n téc thiÓu sè. §iÒu nµy cho thÊy kinh nghiÖm cña ®ång bµo trong

canh t¸c n­¬ng rÉy theo chu kú lµ rÊt quý b¸u, rõng vµ ®Êt rõng ®­îc phôc håi tèt

tr­íc khi trë l¹i chu kú sau, ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh trong hÖ sinh th¸i canh t¸c n­¬ng

rÉy, ®Êt ®ai ®­îc sö dông khÐp kÝn (B¶o Huy, 1998) [11].

Tuy vËy, c¸c nghiªn cøu trªn còng chØ ra viÖc qu¶n lý rõng céng ®ång còng

béc lé nh÷ng sè h¹n chÕ nh­:

 ThiÕu c¬ së ph¸p lý trong viÖc giao ®Êt giao rõng cho céng ®ång

 Kh«ng cã sù quan t©m tháa ®¸ng còng nh­ nh÷ng hç trî cña c¸c nhµ

qu¶n lý vµ nh÷ng ng­êi lµm chÝnh s¸ch ®èi víi viÖc qu¶n lý rõng céng

®ång.

 ThiÕu c¸c ch­¬ng tr×nh quèc gia hç trî cho sù ph¸t triÓn rõng céng ®ång.

 N¨ng lùc tæ chøc vµ qu¶n lý cña céng ®ång cßn h¹n chÕ.

Bªn c¹nh ®ã, th«ng qua c¸c nghiªn cøu nµy, mét sè t¸c gi¶ còng ®· ®Ò cËp

®Õn c¸c chÝnh s¸ch ®­îc thùc thi t¹i ®Þa ph­¬ng. Theo Bïi §×nh To¸i vµ nh÷ng

thµnh viªn kh¸c th× c¸c chÝnh s¸ch quèc gia nªn linh ho¹t chø kh«ng chØ liªn quan

®Õn rõng vµ sö dông rõng [44]. H¬n n÷a vÊn ®Ò chÝnh s¸ch ®ãng vai trß hÕt søc

quan träng, song trong thùc tÕ vÉn cßn mét sè chÝnh s¸ch ch­a thËt sù phï hîp (B¶o

Huy, 1998)[11].

12

ë T©y Nguyªn cã mét sè t¸c gi¶ nghiªn cøu vÒ L©m nghiÖp x· héi (LNXH)

trong ®ã Vò Long (1995) cã nªu: nh÷ng chÝnh s¸ch hiÖn hµnh cña nhµ n­íc trong

l©m nghiÖp vµ ë miÒn nói lµ t­¬ng ®èi toµn diÖn vµ lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc

ph¸t triÓn LNXH. Tuy nhiªn cÇn ®­îc cô thÓ ho¸ cho s¸t víi ®Æc ®iÓm cña tõng

vïng. §èi víi vïng cao, vïng ®ång bµo d©n téc t¹i chç ë T©y Nguyªn t¸c gi¶ ®· cã

mét sè kiÕn nghÞ: b¶o vÖ rõng, ph¸t triÓn rõng lµ môc tiªu quan träng ë T©y Nguyªn.

ChÝnh s¸ch cÇn t¸c ®éng ®ång bé ®Õn c¸c mÆt s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp, kinh tÕ x·

héi, x©y dùng dù ¸n tæng hîp lµ h×nh thøc thÝch hîp víi LNXH ë ph¹m vi bu«n

lµng, chñ thÓ kinh tÕ thùc hiÖn dù ¸n lµ hé n«ng d©n, ®èi t­îng chÝnh s¸ch cña

LNXH lµ ®ång bµo thiÓu sè 14].

Trong thùc tÕ mÆc dï cã rÊt nhiÒu chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc nh»m

ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn rõng song vÉn cßn nhiÒu vÊn ®Ò

cÇn ®­îc bæ sung söa ®æi. Riªng c¸c nghiªn cøu ¶nh h­ëng cña c¸c chñ tr­¬ng

chÝnh s¸ch ®Õn qu¶n lý, sö dông tµi nguyªn vÉn cßn ®Ò cËp ë tÇm vÜ m« mµ ch­a cã

sù t×m hiÓu kü l­ìng ë mét céng ®ång th«n bu«n cô thÓ nh­ ë T©y nguyªn.

C¸c ph­¬ng ph¸p ®­îc sö dông trong hÇu hÕt c¸c nghiªn cøu nãi trªn lµ:

- §èi víi thu thËp th«ng tin, c¸c t¸c gi¶ ®· sö dông c«ng cô ®¸nh gi¸ n«ng

th«n cã ng­êi d©n tham gia nh­ pháng vÊn b¸n cÊu tróc, th¶o luËn nhãm,

lÞch mïa vô, quan s¸t trªn thùc tÕ , xem xÐt lÞch sö sö dông ®Êt cã sù tham

gia cña ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng

- Sö dông khung ph©n tÝch, khung ®Þnh vÞ trong viÖc ®¸nh gi¸ t×nh h×nh

qu¶n lý vµ vai trß céng ®ång trong qu¶n lý tµi nguyªn rõng.

1.2.2. Sù cÇn thiÕt cña ¶nh viÔn th¸m trong qu¶n lý tµi nguyªn, ®Êt ®ai

ë ViÖt Nam

C«ng nghÖ vò trô víi c¸c hÖ thèng thu thËp th«ng tin ®a phæ, ®a thêi gian sÏ

cho phÐp thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc thu thËp vµ tæng hîp d÷ liÖu mét c¸ch nhanh

chãng h¬n, hiÖu qu¶ h¬n [3]. V× thÕ, viÖc øng dông c«ng nghÖ vò trô sÏ mang l¹i

hiÖu qu¶ to lín trong viÖc gi÷ g×n vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng tr¸i ®Êt. Sù phèi hîp, bæ

sung th«ng tin gi÷a c¸c tÇng kh«ng gian tõ ph­¬ng ph¸p viÔn th¸m sÏ t¹o ra sù hiÓu

13

biÕt s©u s¾c, chÝnh x¸c vµ ngµy cµng toµn diÖn vÒ tµi nguyªn m«i tr­êng nãi chung

vµ tµi nguyªn rõng nãi riªng [8].

ë ViÖt Nam kü thuËt viÔn th¸m ®­îc øng dông trong ®iÒu tra rõng hÇu nh­

®ång thêi víi ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra mÆt ®Êt truyÒn thèng. Tõ n¨m 1958, ®· sö dông

¶nh m¸y bay ®en tr¾ng toµn s¾c tû lÖ 1/30 000 ®Ó ph©n khèi rõng phôc vô ®iÒu tra

rõng gç má khu §«ng B¾c. Tõ n¨m 1970-1975 ¶nh m¸y bay ®· ®­îc sö dông réng

r·i ®Ó x©y dùng c¸c b¶n ®å ®å gi¶i, b¶n ®å hiÖn tr¹ng, b¶n ®å vËn xuÊt vËn chuyÓn

cho nhiÒu vïng thuéc miÒn B¾c. Sau n¨m 1975, kü thuËt nµy cßn ®­îc dïng phæ

biÕn trong ®iÒu tra rõng c¶ n­íc.

VÒ øng dông ¶nh vÖ tinh trong l©m nghiÖp: ®· thö nghiÖm tõ nh÷ng n¨m

1976 víi ¶nh Landsat vµ ®Õn n¨m 1979 ®· x©y dùng b¶n ®å rõng c¶ n­íc tû lÖ

1/1.000.000 tõ ¶nh Landsat I vµ II. Tõ 1981 ¶nh m¸y bay ®a phæ MKF-6 sau nµy lµ

c¸c thÕ hÖ ¶nh vÖ tinh Landsat III, Landsat TM, KATE-140, SPOT còng lÇn l­ît

®­îc ®­a vµo sö dông dông ®Ó nghiªn cøu diÔn biÕn tµi nguyªn rõng vµ x©y dùng

c¸c b¶n ®å rõng cho ®Þa ph­¬ng [8].

§Ó thµnh lËp b¶n ®å th¶m phñ, NguyÔn §×nh D­¬ng vµ céng sù[5], Lª Th¾ng

vµ Phan TuÊn Anh[18], NguyÔn ThÞ Thanh H­¬ng[10], TrÇn An Phong cïng céng

sù [15] ®· sö dông ¶nh vÖ tinh Landsat ë c¸c thÕ hÖ kh¸c nhau ®Ó x©y dùng c¸c b¶n

®å hiÖn tr¹ng. Theo c¸c t¸c gi¶ nguån th«ng tin kh«ng gian chÝnh x¸c lµ rÊt cÇn

thiÕt vµ quan träng cho c¸c nhµ qu¶n lý còng nh­ cho nh÷ng ng­êi lµm chÝnh s¸ch

vµ ra c¸c quyÕt ®Þnh.

1.2.3. Kü thuËt GIS vµ viÔn th¸m trong t×m hiÓu thay ®æi sö dông ®Êt

HiÖn nay, c¸c ph­¬ng ph¸p xö lý ¶nh hµng kh«ng vµ ¶nh vÖ tinh lµ nh÷ng

ph­¬ng thøc cung cÊp th«ng tin h÷u hiÖu nhÊt cho c¬ së d÷ liÖu cña GIS (TrÇn §×nh

TrÝ)[19]. Song b¶n ®å biÕn ®éng líp phñ ®­îc thµnh lËp tõ t­ liÖu viÔn th¸m ®a thêi

gian sÏ kh«ng ®ñ th«ng tin ®Ó tr¶ lêi nguyªn nh©n cña nh÷ng biÕn ®æi. §Ó tr¶ lêi

cho c©u hái nµy cÇn thiÕt ph¶i chång b¶n ®å biÕn ®éng nµy lªn b¶n ®å giao th«ng,

d©n c­ hay hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt. H¬n n÷a trong mét sè bµi to¸n ph©n lo¹i t­ liÖu

viÔn th¸m, chóng ta sÏ ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ chÝnh x¸c h¬n nÕu nh­ cã ®­îc c¸c

th«ng tin ®Þa lý bæ trî nh­ c¸c sè liÖu ®ai cao, ®é dèc (NguyÔn §×nh D­¬ng) [6].

14

Ngoµi ra, sù hiÓu biÕt vÒ c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt tr­íc ®©y bÞ h¹n chÕ bëi sù thiÕu

hôt c¸c c¸c tµi liÖu kh¸c nhau t¹i nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau (§inh ThÞ B¶o Hoa,

1999)[9]. V× vËy, ®Ó ®¹t ®­îc nh÷ng ®iÒu nµy cÇn thiÕt ph¶i cã liªn kÕt t­ liÖu trong

viÔn th¸m vµ hÖ thèng th«ng tin ®Þa lý th«ng qua c¸c phÇn mÒm chuyªn dông cña

GIS.

§Ó thµnh lËp b¶n ®å hiÖn tr¹ng rõng vµ b¶n ®å biÕn ®éng tµi nguyªn rõng,

D­¬ng TÊn Phó [16], §inh ThÞ B¶o Hoa [9] ®· sö dông tËp hîp c¸c b¶n ®å hiÖn

tr¹ng rõng, c¸c t­ liÖu liªn quan ®Õn rõng, c¸c tËp ¶nh vÖ tinh vµ ¶nh m¸y bay ®Ó

ph©n tÝch ¶nh. C¸c t­ liÖu liªn quan ®Õn tµi nguyªn rõng ®­îc x©y dùng thµnh c¬ së

d÷ liÖu GIS ë d¹ng sè. Dùa vµo c¸c c¬ së d÷ liÖu trong GIS ®Ó tiÕn hµnh ph©n tÝch

vÒ rõng. KÕt hîp ¶nh sau khi ph©n tÝch víi ®iÒu tra thùc ®Þa ®Ó thµnh lËp c¸c b¶n ®å

hiÖn tr¹ng qua c¸c thêi kú kh¸c nhau. KÕt hîp b¶n ®å hiÖn tr¹ng cïng nh÷ng ph©n

tÝch ®­îc thùc hiÖn trong m«i tr­êng GIS, tõ ®ã ®Ò xuÊt h­íng sö dông vµ qu¶n lý

rõng[9].

C¸c nghiªn cøu thay ®æi sö dông ®Êt, th¶m phñ còng ®· ®­îc mét sè t¸c gi¶

nghiªn cøu ®Õn nh­ TrÇnV¨n §iÖn [7], NguyÔn §×nh D­¬ng vµ céng sù[5],[29]. §Ó

lËp b¶n ®å sö dông ®Êt vµ ph©n tÝch biÕn ®éng sö dông ®Êt, TrÇn V¨n §iÖn ®· sö

dông ¶nh Landsat TM vµ sè liÖu kh¶o s¸t thùc ®Þa ®Ó thµnh lËp b¶n ®å sö dông ®Êt.

Trªn c¬ së nguån d÷ liÖu nµy t¸c gi¶ ®· lËp thµnh c¬ së d÷ liÖu cña hÖ th«ng tin ®Þa

lý, sau ®ã dïng c¸c hµm ph©n tÝch trong hÖ th«ng tin ®Þa lý ®Ó ph©n tÝch c¸c biÕn

®éng cña c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt. Theo t¸c gi¶ th× viÖc t¹o ra mét c¬ së d÷ liÖu hÖ

th«ng tin ®Þa lý lµ rÊt cÇn thiÕt cho viÖc qu¶n lý tµi nguyªn vµ qu¶n lý quy ho¹ch.

C¬ së d÷ liÖu vµ c¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch sÏ rÊt cÇn thiÕt cho qu¶n lý, nã sÏ gióp cho

viÖc quy ho¹ch vµ qu¶n lý ®Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng. NguyÔn §×nh D­¬ng vµ nh÷ng

ng­êi kh¸c còng ®· sö dông ph­¬ng ph¸p tæ hîp c¸c gam mµu gi¶ kh¸c nhau ®Ó

ph©n lo¹i vµ sè hãa c¸c hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt, th¶m phñ.

¶nh vÖ tinh vµ ¶nh hµng kh«ng ®­îc sö dông gi¶i ®o¸n ®Ó thµnh lËp c¸c b¶n

®å sö dông ®Êt. C¸c th«ng tin gi¶i ®o¸n sau ®ã ®­îc chuyÓn vÒ hÖ to¹ ®é UTM.

T¸c gi¶ còng ®· sè ho¸ c¸c m¶nh b¶n ®å ®Þa h×nh phñ trong khu vùc nghiªn cøu, c¸c

th«ng tin vÒ ®Þa h×nh vµ c¸c th«ng tin vÒ hiÖn tr¹ng líp phñ ®­îc gi¶i ®o¸n tõ ¶nh vÖ

15

tinh vµ ¶nh hµng kh«ng nãi trªn ®­îc xem nh­ c¬ së d÷ liÖu ®Ó phôc vô cho viÖc

®¸nh gi¸ c¸c biÕn ®éng. Theo t¸c gi¶ kh«ng cã kü thuËt thÝch hîp nh­ viÔn th¸m,

GIS vµ c¬ së d÷ liÖu th× c¸c vÊn ®Ò vÒ m«i tr­êng cã thÓ sÏ kh«ng ®­îc kiÓm so¸t

vµ qu¶n lý trong mét c¸ch thøc ®óng ®¾n[5].

NguyÔn TrÇn CÇu [2] còng sö dông ¶nh vÖ tinh Landsat, SPOT vµ ¶nh hµng

kh«ng ®Ó x©y dùng c¸c lo¹i b¶n ®å chuyªn ®Ò nh­ b¶n ®å th¶m thùc vËt, b¶n ®å s¶n

xuÊt n«ng nghiÖp, b¶n ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt...

Nãi chung, øng dông c«ng nghÖ th«ng tin vµo c¸c lÜnh vùc liªn quan ®Õn tµi

nguyªn cña c¸c n­íc ph¸t triÓn ®· b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 60 vµ ngµy cµng ph¸t triÓn

m¹nh, song ë c¸c n­íc nghÌo nh­ ViÖt Nam th× c«ng nghÖ nµy vÉn ®ang cßn rÊt míi

mÎ. Mét sè nghiªn cøu vÒ lÜnh vùc tµi nguyªn m«i tr­êng ë cÊp vÜ m« ®· tá ra kh¸

h÷u hiÖu khi ¸p dông c«ng nghÖ viÔn th¸m kÕt hîp víi GIS.

Nh×n chung, c¸c nghiªn cøu kÓ trªn ®· øng dông c«ng nghÖ viÔn th¸m, ®Æc

biÖt lµ c¸c lo¹i ¶nh vÖ tinh vµo trong viÖc thµnh lËp c¸c lo¹i b¶n ®å, tuú theo tõng

môc ®Ých vµ kh¶ n¨ng øng dông mµ c¸c nghiªn cøu kÕt hîp ¶nh viÔn th¸m víi c¸c

phÇn mÒm GIS kh¸c nhau nh­ Mapinfo, PCI, Spans, Autocard, ARC/INFO, song

c¸c nghiªn cøu nµy ®­îc tiÕn hµnh trªn quy m« ë cÊp tØnh hoÆc cÊp vïng, hay cho

c¶ mét quèc gia, ch­a cã nghiªn cøu ®­îc thùc hiÖn ë cÊp nhá h¬n nh­ trong mét

huyÖn, mét x· hay mét th«n bu«n. Trong thùc tÕ viÖc qu¶n lý tµi nguyªn vµ lËp kÕ

ho¹ch cÇn ®­îc thùc hiÖn tõ d­íi lªn, tõ cÊp th«n b¶n, x·. V× vËy víi sù hç trî cña

hÖ thèng th«ng tin ®Þa lý sÏ gióp cho viÖc qu¶n lý tµi nguyªn trë nªn ®¬n gi¶n h¬n, Ýt

tèn kÐm h¬n. C¬ së d÷ liÖu nµy ®­îc qu¶n lý ë cÊp tØnh huyÖn vµ cung cÊp cho c¸c

céng ®ång th«n, x· ®Ó theo dâi diÔn biÕn vµ cã nh÷ng gi¶i ph¸p hµnh ®éng cô thÓ

mµ kh«ng ph¶i tèn nhiÒu c«ng søc trong viÖc gi¸m s¸t, ®o ®¹c ®Þnh kú.

Th¶o luËn:

Tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ trªn thÕ giíi còng nh­ trong n­íc vÒ

c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ®Ò tµi nghiªn cøu nµy ®· cho thÊy:

- Víi tèc ®é thay ®æi nhanh chãng nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn nh­ t×nh

tr¹ng hiÖn nay th× viÖc theo dâi gi¸m s¸t, cËp nhËt nh÷ng th«ng tin vÒ hiÖn

tr¹ng rõng kÞp thêi, chÝnh x¸c lµ viÖc lµm cÇn thiÕt. §Ó ®¹t ®­îc yªu cÇu

16

nµy, viÖc sö dông viÔn th¸m ®Ó thùc hiÖn sÏ mang l¹i hiÖu qu¶ cao, nguån

d÷ liÖu cÇn thiÕt ph¶i ®­îc tæng hîp trong d¹ng sè ®Ó cã thÓ chia sÎ, cËp

nhËt, l­u gi÷ vµ chØnh s÷a mµ kh«ng tèn nhiÒu nguån nh©n vËt lùc nh­

tr­íc ®©y. Ngay c¶ khi qu¶n lý tµi nguyªn cÊp vi m«, hÖ thèng th«ng tin

®Þa lý còng lµ c«ng cô ®¾c lùc. NÕu c¸c c¬ quan chuyªn m«n nh­ ®Þa

chÝnh cÊp huyÖn, tØnh, c¸c së n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n cã

ph­¬ng ¸n ph¸t triÓn vµ qu¶n lý tèt hÖ thèng d÷ liÖu nµy vµ cung cÊp

th­êng xuyªn cho ®Þa ph­¬ng, c¸c nhµ kü thuËt, dù ¸n, th× c¸c kÕ ho¹ch

ph¸t triÓn th«n b¶n trë nªn thuËn tiÖn vµ cã hiÖu qu¶ h¬n.

- Ngµy nay hÇu hÕt c¸c quèc gia ®Òu thèng nhÊt r»ng, viÖc qu¶n lý b¶o vÖ

vµ ph¸t triÓn rõng sÏ kh«ng thµnh c«ng nÕu nh­ chØ tËp trung vµo chÝnh

phñ, vai trß cña céng ®ång víi nh÷ng ph­¬ng thøc qu¶n lý rõng truyÒn

thèng ®· ®­îc xem lµ rÊt bÒn v÷ng vµ ®ã còng lµ c¬ së ®Ó nhµ n­íc ph©n

cÊp ph©n quyÒn qu¶n lý rõng cho c¸c céng ®ång ®Þa ph­¬ng. Bªn c¹nh

®ã c¸c chÝnh s¸ch quèc gia cÇn ph¶i linh ho¹t ®ång thêi ph¶i ®­îc cô thÓ

ho¸ cho tõng ®Þa ph­¬ng.

- ViÖc phèi hîp nghiªn cøu gi÷a ®¸nh gi¸ thùc tÕ víi céng ®ång vµ sù hç

trî cña c«ng nghÖ th«ng tin sÏ gióp rót ng¾n thêi gian vµ cã hiÖu qu¶ cao

khi cïng céng ®ång ®¸nh gi¸ sö dông ®Êt l©m nghiÖp vµ ®­a ra c¸c gi¶i

ph¸p thÝch hîp.

Tõ viÖc tæng quan tµi liÖu cã liªn quan ®Õn chñ ®Ò nghiªn cøu cho thÊy ®Æt

vÊn ®Ò nghiªn cøu cña ®Ò tµi nµy lµ cÇn thiÕt ®èi víi ng­êi thùc hiÖn còng nh­ ®èi

víi céng ®ång vµ c¸c c¬ quan qu¶n lý rõng. Tõ ph©n tÝch nh÷ng thay ®æi vµ c¸c t¸c

®éng trong lÞch sö, mèi quan hÖ cña c¸c t¸c ®éng ®ã ®Õn hiÖn t¹i ®Ó x©y dùng bøc

tranh qu¶n lý rõng cho t­¬ng lai trong mét céng ®ång th«n b¶n cô thÓ; ®Ò tµi sÏ lµ

mét nghiªn cøu ®iÓm ®ång thêi còng lµ nguån th«ng tin bæ Ých cho l·nh ®¹o ë c¸c

cÊp còng nh­ c¸c bªn liªn quan vÒ ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn phèi hîp gi÷a ®¸nh gi¸

n«ng th«n cã sù tham gia víi viÖc hç trî cña c«ng nghÖ qu¶n lý th«ng tin hiÖn ®¹i,

gióp cho viÖc ®­a ra kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång.

17

Tõ c¸c lý do nghiªn cøu ®Æt ra, ®Ò tµi x¸c ®Þnh c¸c c©u hái nghiªn cøu chÝnh

phôc vô cho viÖc ®Þnh h­íng nghiªn cøu:

 Nh÷ng thay ®æi nµo lµ quan träng trong qu¶n lý sö dông ®Êt l©m nghiÖp ë

céng ®ång d©n téc thiÓu sè £ §ª sèng phô thuéc vµo rõng? Lµm thÕ nµo

gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ sù thay ®æi trong sö dông ®Êt?

 Nh÷ng t¸c ®éng diÔn ra trong céng ®ång liªn quan ®Õn sö dông tµi

nguyªn rõng vµ ®Êt rõng, c¸c mÆt ¶nh h­ëng cña nã nh­ thÕ nµo, møc ®é

t¸c ®éng vµ ¶nh h­ëng?

 C¬ chÕ qu¶n lý tµi nguyªn rõng nµo lµ thÝch hîp víi ®Þa ph­¬ng nghiªn

cøu?

18

ch­¬ng 2: môc tiªu, ®èi t­îng vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn

cøu

2.1. Môc tiªu nghiªn cøu vµ giíi h¹n cña ®Ò tµi

2.1.1 Môc tiªu nghiªn cøu

 VÒ lý luËn:

- Gãp phÇn ®Ò xuÊt x©y dùng mét hÖ thèng gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ nguån

th«ng tin tµi nguyªn rõng ë cÊp céng ®ång th«n bu«n, dùa trªn viÖc

phèi hîp ¸p dông c«ng nghÖ th«ng tin víi c¸ch tiÕp cËn cã sù tham gia

cña céng ®ång.

- Ph¸t hiÖn mét sè c¬ së ®Ó ph¸t triÓn ph­¬ng thøc qu¶n lý rõng dùa vµo

céng ®ång.

 VÒ thùc tiÔn:

- M« t¶ qu¸ tr×nh thay ®æi sö dông tµi nguyªn rõng vµ ®Êt rõng trong

céng ®ång trong giai ®o¹n 1975-2002.

- Ph©n tÝch c¸c t¸c ®éng bªn trong vµ bªn ngoµi ®Õn sö dông ®Êt l©m

nghiÖp

- §Ò xuÊt kÕ ho¹ch qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång.

2.1.2 Giíi h¹n cña ®Ò tµi

Trong ph¹m vi thêi gian vµ tÝnh chÊt cña ®Ò tµi tèt nghiÖp Cao häc, ph¹m vi

nghiªn cøu ®­îc giíi h¹n nh­ sau:

 VÒ kh«ng gian: t¹i mét bu«n, trªn ®èi t­îng lµ rõng vµ ®Êt rõng

 VÒ céng ®ång: tËp trung vÒ truyÒn thèng sö dông ®Êt cña céng ®ång d©n

téc thiÓu sè £ §ª. ThuËt ng÷ "céng ®ång" ®­îc sö dông trong ®Ò tµi dïng

®Ó chØ mét céng ®ång d©n téc thiÓu sè £ §ª t¹i bu«n Chµm B, x·

C­D'r¨m, huyÖn Kr«ng B«ng.

19

 C¸c nguyªn nh©n vµ t¸c ®éng ®Õn qu¶n lý sö dông ®Êt l©m nghiÖp ®­îc

nghiªn cøu cã tÝnh chÊt vi m«, trùc tiÕp ®Õn c¸c ho¹t ®éng trong céng

®ång nghiªn cøu.

2.2 Gi¶ ®Þnh nghiªn cøu

§Ó cã thÓ ®¹t ®­îc môc tiªu, kÕt qu¶ nghiªn cøu, c¸c gi¶ ®Þnh sau ®­îc ®Æt

ra:

 Cã sù thay ®æi trong sö dông tµi nguyªn rõng vµ ®Êt rõng theo c¸c chiÒu

h­íng kh¸c nhau vµ cÇn cã ®¸nh gi¸, ph©n tÝch ®Ó lµm s¸ng tá.

 C¸c t¸c ®éng ®Õn sö dông ®Êt lµ tæng hîp vµ cã mèi quan hÖ lÉn nhau, c¸c

nghiªn cøu ®¬n thuÇn vÒ ®Êt hoÆc x· héi hoÆc l©m sinh ®Òu ch­a thÓ ®¸p

øng nhu cÇu ph¶n ¶nh c¸c t¸c ®éng tæng hîp. CÇn thiÕt cã sù kÕt hîp gi÷a

hÖ thèng th«ng tin d÷ liÖu vµ c¸c ph©n tÝch thùc ®Þa vµ ®¸nh gi¸ n«ng

th«n.

 TruyÒn thèng qu¶n lý tµi nguyªn cña céng ®ång d©n téc £ §ª sÏ lµ c¬ së

quan träng cho viÖc ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ vµ th¶o luËn ph­¬ng thøc qu¶n lý

rõng dùa vµo céng ®ång.

 C¸c chÝnh s¸ch hiÖn nay ®i theo khuynh huíng hç trî vµ thóc ®Èy cho

ph­¬ng thøc qu¶n lý tµi nguyªn rõng vµ ®Êt rõng dùa vµo céng ®ång.

2.3 §èi t­îng, ®Þa ®iÓm nghiªn cøu

2.3.1 §èi t­îng, ®Þa ®iÓm nghiªn cøu

 C¸c nhãm ®èi t­îng liªn quan trong tiÕn tr×nh nghiªn cøu bao gåm:

- Tµi nguyªn rõng vµ ®Êt rõng trong khu vùc nghiªn cøu

- Céng ®ång vµ c¸c bªn liªn quan trong qu¸ tr×nh sö dông tµi nguyªn

rõng

- ThÓ chÕ céng ®ång, c¸c chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn sö dông ®Êt ¸p dông

t¹i ®Þa ph­¬ng.

 §Þa ®iÓm:

20

T¹i bu«n Chµm B, thuéc x· C­ Dr¨m, huyÖn Kr«ng B«ng, tØnh D¨k L¨k.

Bu«n n»m c¸ch trung t©m x· kho¶ng 1.5 km vµ c¸ch trung t©m huyÖn kho¶ng 30km

vÒ phÝa t©y. Ranh giíi hµnh chÝnh cña bu«n nh­ sau: PhÝa b¾c gi¸p ranh giíi x·

C­pui; phÝa nam gi¸p ranh giíi x· Giang Mao; phÝa ®«ng gi¸p th«n Giang Hanh

thuéc x· C­ D'r¨m; phÝa t©y gi¸p bu«n Chµm A, x· C­ D'r¨m.

2.3.2 §Æc ®iÓm cña ®Þa ®iÓm nghiªn cøu

 §Þa h×nh, ®Êt ®ai:

Bu«n Chµm B n»m trong mét thung lòng hÑp ®­îc bao quanh bëi c¸c d·y nói

cao vµ 2 con s«ng lín lµ Ea Kr«ng Tul vµ Ea Kr«ng Boung.

Do nh÷ng biÕn ®éng lÞch sö còng nh­ do t¸c ®éng cña c¸c ch­¬ng tr×nh ®Þnh

canh ®Þnh c­, kinh tÕ míi...nªn bu«n chµm B cã 2 khu vùc: khu vùc céng ®ång ®ang

sinh sèng bao gåm ®Êt v­ên, ®Êt nµ (®Êt tròng ven s«ng suèi) vµ mét Ýt rÉy trªn dèc

cao xung quanh bu«n vµ khu giao ®Êt giao rõng cña céng ®ång (Giang Gri), ë ®©y

còng cã mét sè diÖn tÝch ®Êt n­¬ng rÉy cña bµ con ®ang canh t¸c. Hai khu nµy

kh«ng liÒn nhau mµ bÞ gi¸n ®o¹n bëi th«n 5 vµ th«n 6 (®­îc h×nh thµnh theo ch­¬ng

tr×nh kinh tÕ míi) vµ c¸ch nhau kho¶ng 5km.

§Þa h×nh c¬ b¶n ë ®©y cã hai d¹ng ®Æc tr­ng ®ã lµ ®åi nói cao vµ ®Êt tròng

ven s«ng suèi (®Êt nµ).

§Êt ®ai gåm cã hai lo¹i ®Êt chÝnh: ®Êt vµng nh¹t b¹c mµu vµ ®Êt phï sa ven

s«ng suèi. Thµnh phÇn c¬ giíi tõ thÞt nhÑ ®Õn trung b×nh, ®Êt sÐt pha thÞt.

 KhÝ hËu thuû v¨n:

KhÝ hËu trong n¨m ®­îc chia lµm hai mïa m­a n¾ng râ rÖt. Mïa m­a b¾t ®Çu

tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 11, mïa kh« tõ th¸ng 12 ®Õn th¸ng 3 n¨m sau.

L­îng m­a trung b×nh trong n¨m kho¶ng 1.700mm – 2.000mm. L­îng m­a

trong mïa m­a chiÕm gÇn 90% tæng l­îng m­a cña c¶ n¨m. Hµng n¨m th­êng x¶y

ra lò lôt vµo th¸ng 9 vµ th¸ng 10.

NhiÖt ®é trung b×nh trong n¨m lµ 23oC.

 Th¶m thùc vËt:

Rõng trong khu vùc thuéc lo¹i rõng l¸ réng th­êng xanh víi c¸c loµi c©y

chiÕm ­u thÕ lµ c¸c lo¹i DÎ (Lithcarpus sp.), Chß xãt (Schima crenata), c¸c lo¹i

21

Tr©m (Syzygium sp.), Lµnh ng¹nh (Cratoxylon polyanthum), Bêi lêi (Litsea

glutinosa)... vµ rõng lå « tre nøa mäc xen víi rõng gç vµ trªn n­¬ng rÉy bá ho¸.

 Kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi:

- D©n sè vµ thµnh phÇn d©n téc:

Tæng sè hé trong bu«n lµ 44 hé, trong ®ã cã 42 hé lµ ®ång bµo d©n téc £ §ª,

cßn l¹i lµ 2 hé ng­êi kinh. Tæng nh©n khÈu trong bu«n lµ 289 khÈu; nam: 149,

n÷:140

BiÓu 2.1 Thèng kª d©n sè vµ thµnh phÇn d©n téc bu«n Chµm B

Thµnh phÇn

Nh©n khÈu

Hé

d©n téc

Sè hé

Tæng

%

Trong ®ã ph©n ra

%

Nam

%

N÷

%

£ §ª

42

95.5

277

95.8

143

51.6

134

48.4

Kinh

2

4.5

12

4.2

6

50

6

50

Tæng

44

100

289

100

149

51.6

140

48.4

HÇu hÕt trong bu«n lµ d©n téc £ §ª, ®iÒu nµy cho thÊy bu«n Chµm B kh¸

thuÇn nhÊt vÒ thµnh phÇn d©n téc. §©y còng lµ mét yÕu tè thuËn lîi trong viÖc ®Ò

xuÊt ph­¬ng h­íng qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång.

- T×nh h×nh s¶n xuÊt, canh t¸c:

Tæng diÖn tÝch tù nhiªn cña bu«n Chµm B: 812.0 ha (theo sè liÖu cña phßng

NN&PTNT huyÖn, ph­¬ng ¸n G§GR cña l©m tr­êng Kr«ng B«ng), ph©n thµnh 2

khu vùc nh­ sau:

+Khu vùc céng ®ång ®ang sinh sèng: 242.5 ha.

§Êt thæ c­: 12.0 ha.

§Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp: 65.5 ha.

Lóa n­íc 1 vô: 2.2 ha.

§Êt rÉy: 29.6 ha.

Cµ phª: 20.0 ha.

C©y kh¸c: 13.7 ha.

§Êt rõng nghÌo kiÖt, c©y bôi xen le, lå «: 165.0 ha.

+Khu vùc giao ®Êt l©m ngiÖp (Giang Gri) 569.5 ha.

§Êt cã rõng tù nhiªn: 377.7 ha.

22

§Êt tr¶ng cá c©y bôi, n­¬ng rÉy cò: 184.6 ha.

§Êt n­¬ng rÉy: 7.2 ha.

Qua sè liÖu thu thËp ®­îc kÕt hîp víi pháng vÊn, quan s¸t ngoµi thùc ®Þa,

nhËn thÊy t×nh h×nh s¶n xuÊt ë bu«n Chµm B cã nh÷ng ®iÓm næi bËt nh­ sau:

+VÒ c¬ b¶n bu«n Chµm B ®· ®Þnh c­ song trong canh t¸c vÉn cßn duy tr×

ph­¬ng thøc lu©n canh n­¬ng rÉy (tuy ë møc ®é thÊp h¬n tr­íc ®©y rÊt nhiÒu).

+DiÖn tÝch ®Êt canh t¸c: bu«n Chµm B hÇu nh­ kh«ng cã ruéng n­íc, nªn ®Êt

canh t¸c chñ yÕu ë ®©y lµ n­¬ng rÉy. N­¬ng rÉy cã 2 lo¹i: ®Êt ven suèi (cßn ®­îc

gäi lµ ®Êt nµ) vµ ®Êt dèc.

+C©y trång: lóa c¹n vµ ng« lai lµ 2 lo¹i c©y trång chÝnh, ngoµi ra cßn cã mét

sè c©y n«ng nghiÖp kh¸c nh­ m× (s¾n), bÝ bÇu c¸c lo¹i... còng ®­îc trång trong

v­ên, trªn n­¬ng rÉy song kh«ng ®¸ng kÓ. C©y c«ng nghiÖp ®­îc trång chñ yÕu ë

®©y lµ Cµ phª. Tuy nhiªn hiÖn nay diÖn tÝch c©y Cµ phª hÇu nh­ ®· bÞ bá hoang do

gi¸ c¶ gi¶m m¹nh, ng­êi d©n kh«ng cã vèn ®Ó tiÕp tôc ®Çu t­ ch¨m sãc. Ngoµi Cµ

phª ra, ng­êi d©n ë ®©y còng ®· cã trång mét sè c©y kh¸c nh­ §iÒu, Cacao, c©y ¨n

tr¸i c¸c lo¹i, Cµ ri (§iÒu nhuém)... nh­ng ë quy m« nhá h¬n vµ còng ®ang chÞu

chung sè phËn nh­ c©y Cµ phª.

+VËt nu«i: vËt nu«i phæ biÕn ë ®©y bao gåm: tr©u, bß, gµ, lîn...trong ®ã tr©u

vµ bß lµ 2 loµi vËt nu«i ®­îc c¸c gia ®×nh quan t©m nhÊt, bëi v× tr©u bß cung cÊp søc

kÐo phôc vô trong s¶n xuÊt.... Nh×n chung, ch¨n nu«i ë ®©y ch­a ®­îc chó träng

ph¸t triÓn do thiÕu vèn ®Ó mua gièng, ch­a cã kü thuËt ch¨n nu«i tèt, chuång tr¹i

còng nh­ n¬i ch¨n th¶ ch­a ®­îc quan t©m.

+Nguån thu nhËp chñ yÕu cña ng­êi d©n hiÖn nay lµ tõ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp,

mµ cô thÓ lµ tõ lóa rÉy vµ ng« lai. C¸c nguån thu nhËp tõ rõng, tõ c©y cµ phª ®· bÞ

gi¶m sót râ rÖt. MÆc dï diÖn tÝch rõng tù nhiªn cßn kh¸ cao, mèi quan hÖ g¾n bã

gi÷a céng ®ång víi rõng cßn chÆt chÏ, song do chÊt l­îng rõng ®· bÞ c¹n kiÖt nªn

nguån thu tõ rõng ®· kh«ng cßn nh­ tr­íc ®©y n÷a.

- Gi¸o dôc - y tÕ:

Ngo¹i trõ th«n Giang Hanh, cßn l¹i c¸c th«n bu«n kh¸c trong x· ®Òu cã

tr­êng tiÓu häc. Tr­êng phæ th«ng trung häc ®­îc x©y dùng kh¸ khang trang t¹i

23

trung t©m. M¹ng l­íi y tÕ còng ®­îc chó träng ®Çu t­ nh­ng do ®Þa bµn réng, d©n

c­ kh«ng tËp trung nªn ch­a thÓ ®¸p øng ®­îc nhu cÇu kh¸m ch÷a bÖnh cho nh©n

d©n trong vïng, ®Æc biÖt lµ ®èi víi ®ång bµo d©n téc thiÓu sè.

ë x· cã mét tr¹m y tÕ víi 1 b¸c sÜ, 2 y t¸ ®ãng t¹i bu«n Chµm A (trung t©m

x·). Bu«n Chµm B n»m gÇn khu trung t©m (chØ c¸ch h¬n 1km) nªn viÖc cho con em

®i häc, th¨m kh¸m ch÷a bÖnh còng cã nhiÒu thuËn lîi h¬n so víi nh÷ng th«n bu«n

kh¸c.

- C¬ së h¹ tÇng thiÕt yÕu kh¸c:

Giao th«ng: C¸ch ®©y vµi n¨m, viÖc ®i l¹i cña bµ con gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n,

®Æc biÖt lµ trong mïa m­a lò, ®­êng ®Êt lÇy léi, n­íc s«ng d©ng cao cã thÓ bÞ c« lËp

víi c¸c bu«n kh¸c vµ kh«ng liªn l¹c ®­îc trong nhiÒu ngµy. GÇn ®©y víi nh÷ng næ

lùc to lín cña nhµ n­íc cïng víi c¸c ch­¬ng tr×nh dù ¸n cña c¸c tæ chøc phi chÝnh

phñ, c¬ së h¹ tÇng phôc vô giao th«ng ®· cã nhiÒu c¶i thiÖn ®¸ng kÓ. C¸c tuyÕn

®­êng qua s«ng ®· ®­îc b¾t cÇu treo, tuy t¶i träng cßn h¹n chÕ song sù ra ®êi cña

nh÷ng c©y cÇu nµy ®· gióp cho viÖc ®i l¹i, lµm ¨n bu«n b¸n, trao ®æi hµng hãa, häc

hµnh...cña nh©n d©n trong vïng ®­îc thuËn lîi h¬n rÊt nhiÒu. HiÖn nay tuyÕn ®­êng

tØnh lé 12 (tõ trung t©m huyÖn ®i vµo x·) ®ang ®­îc n©ng cÊp.

N­íc sinh ho¹t: sö dông tõ hÖ thèng n­íc do chÝnh phñ §an M¹ch tµi trî.

Nguån n­íc ®­îc dÉn tõ trªn nói cao vÒ ®Õn tõng hé trong bu«n.

N­íc phôc vô s¶n xuÊt: sö dông nguån n­íc tù nhiªn tõ c¸c con s«ng lín vµ

c¸c khe, suèi.

Th«ng tin liªn l¹c: t¹i trung t©m x· cã mét tr¹m b­u ®iÖn thùc hiÖn dÞch vô

®iÖn tho¹i c«ng céng, phßng ®äc b¸o, trao ®æi th­ tÝn...

Ngoµi ra ë ®©y cßn cã trung t©m chuyÓn giao c«ng nghÖ do Trung t©m

khuyÕn n«ng tØnh §¨k L¨k x©y dùng (bªn c¹nh tr¹m b­u ®iÖn víi môc ®Ých lµ n¬i tæ

chøc c¸c ®ît tËp huÊn cho n«ng d©n trong vïng). Trung t©m cã ®ñ c¬ së vËt chÊt

phôc vô häc tËp, n¬i ¨n nghØ cho kho¶ng 30-35 ng­êi/l­ît.

Tõ c¸c th«ng tin c¬ b¶n trªn ®©y cho thÊy so víi nhiÒu x· vïng s©u vïng xa

kh¸c, x· C­ D'r¨m cã hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng: y tÕ, gi¸o dôc, giao th«ng, ph­¬ng tiÖn

truyÒn th«ng vµ c¸c dÞch vô kh¸c t­¬ng ®èi hoµn chØnh vµ ®Çy ®ñ, ®¸p øng ®­îc nhu

24

cÇu ®êi sèng v¨n ho¸ x· héi cho ®Þa ph­¬ng. §©y chÝnh lµ nhê sù næ lùc cña nhµ

n­íc, cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng c¸c cÊp cïng víi nh÷ng nç lùc cña ng­êi d©n vµ

sù gióp ®ì tõ bªn ngoµi.

2.4 Néi dung nghiªn cøu

§Ó ®¹t ®­îc c¸c môc tiªu ®Æt ra vÒ lý luËn còng nh­ thùc tiÔn, ®Ò tµi tËp trung

nghiªn cøu theo c¸c néi dung sau:

 §¸nh gi¸ t×nh h×nh qu¶n lý vµ sö dông tµi nguyªn rõng cña céng

®ång

 X©y dùng c¬ së d÷ liÖu vÒ tµi nguyªn rõng vµ ®Êt rõng, bao gåm:

- C¬ së d÷ liÖu kh«ng gian vµ thuéc tÝnh cña hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt

trong c¸c n¨m 1975, 1987, 1992, 2000.

- C¬ së d÷ liÖu vÒ thay ®æi trong sö dông ®Êt.

 Ph¸t hiÖn vµ ph©n tÝch t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè liªn quan ®Õn qu¶n

lý sö dông ®Êt l©m nghiÖp vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng trong bèi c¶nh

sö dông ®Êt cña céng ®ång.

 Ph©n tÝch hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng céng ®ång vµ x¸c ®Þnh c¸c nh©n tè

cÇn thóc ®Èy c¶i tiÕn

 X©y dùng khung logic vµ lËp kÕ ho¹ch ®Þnh h­íng theo môc tiªu ph¸t

triÓn qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång.

2.5 Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu

2.5.1 Ph­¬ng ph¸p luËn tæng qu¸t:

Sö dông phèi hîp kü thuËt, c«ng nghÖ cña hÖ thèng th«ng tin ®Þa lý (GIS) vµ

ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia cña ng­êi d©n, c¸c bªn liªn quan. ViÖc kÕt hîp

nµy nh»m m« t¶ hiÖn tr¹ng vµ ph©n tÝch thay ®æi trong sö dông ®Êt l©m nghiÖp c¶ vÒ

®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l­îng, lµm c¬ së ®Ó thiÕt lËp mét c¬ së d÷ liÖu vµ hç trî trong

ph­¬ng h­íng qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång trong t­¬ng lai.

25

2.5.2 Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ:

2.5.2.1. Ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia:

 Sö dông c¸c c«ng cô PRA: c¸c c«ng cô PRA ®­îc sö dông bao gåm c¸c

nhãm theo lo¹i h×nh th«ng tin thu thËp:

- Nhãm th«ng tin kinh tÕ, x· héi: dßng lÞch sö th«n bu«n, ph©n lo¹i kinh

tÕ hé, ph©n tÝch kinh tÕ hé...

- Nhãm th«ng tin vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn: biÓu ®å h­íng thêi gian,

b¶n ®å nguån tµi nguyªn ®Êt l©m nghiÖp, l¸t c¾t, ma trËn vÒ chän lo¹i

c©y trång, sè liÖu thø cÊp....

- Nhãm th«ng tin vÒ tæ chøc: ma trËn vÒ c¸c tæ chøc, gi¶n ®å Venn,

qu¶n lý lµng bu«n truyÒn thèng, luËt tôc...

 C¸c c«ng cô ph©n tÝch th«ng tin cã sù tham gia:

- Th¶o luËn nhãm, ®éng n·o, Phillips, pháng vÊn ®Ó ph¸t hiÖn c¸c nh©n

tè bªn trong vµ bªn ngoµi chñ yÕu liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh sö dông ®Êt

l©m nghiÖp.

- C¸c c«ng cô ph©n tÝch SWOT, 5Whys,... ®Ó ph©n tÝch møc ®é t¸c

®éng, chiÒu h­íng t¸c ®éng cña mçi nh©n tè vµ mèi quan hÖ gi÷a

chóng trong bèi c¶nh sö dông ®Êt cña céng ®ång.

 C«ng cô ph©n tÝch ®Þnh vÞ qu¶n lý rõng céng ®ång cña nhãm l©m

nghiÖp céng ®ång quèc gia: bao gåm viÖc x¸c ®Þnh c¸c møc ®é qu¶n lý

rõng céng ®ång nh­: truyÒn thèng cßn l­u gi÷, ¸p dông, qu¶n lý vµ thu lîi

tõ rõng, c¸c chÝnh s¸ch hç trî,... §©y lµ c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é qu¶n lý

rõng céng ®ång hiÖn hµnh vµ xem xÐt c¸c nh©n tè cÇn hç trî.

 Ph­¬ng ph¸p ZOPP ®Ó lËp kÕ ho¹ch h­íng môc tiªu:

ZOPP lµ tõ viÕt t¾t cña 04 ch÷ c¸i ®Çu tiÕng §øc: Ziel: C¸c môc tiªu;

Orientierte: §Þnh h­íng; Projekt: Dù ¸n; Planung: LËp kÕ ho¹ch. ZOPP lµ:

- Mét bé c¸c thñ tôc vµ c«ng cô ®Ó lËp kÕ ho¹ch. C¸c thñ tôc ®­îc xö

lý theo c¸c b­íc logic vµ ®­îc rµ so¸t cÈn thËn

26

- Mét ph­¬ng ph¸p ®Ó tham gia ph©n tÝch t×nh huèng vµ lËp kÕ ho¹ch

®Þnh h­íng theo môc tiªu.

- §­îc thùc hiÖn theo nhãm, tËp thÓ.

B¶n chÊt cña nã lµ trªn c¬ së lùa chän, ph©n tÝch c¸c vÊn ®Ò mµ céng ®ång vµ

c¸c bªn cïng quan t©m, x¸c ®Þnh ra môc tiªu cña qu¶n lý ®Êt rõng; vµ dùa vµo môc

tiªu mµ c¸c bªn nhÊt trÝ ®Ó ph©n tÝch mét chiÕn l­îc, kÕ ho¹ch hµnh ®éng mang tÝnh

thùc tiÔn bao gåm kÕt qu¶ mong ®îi, c¸c ho¹t ®éng còng nh­ c¸c nguån lùc vµ c¸ch

tæ chøc ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu.

 Thµnh phÇn tham gia: tham gia vµo tiÕn tr×nh ®¸nh gi¸ vµ ph©n tÝch t×nh

h×nh vµ lËp kÕ ho¹ch bao gåm:

- H¬n 1/2 tæng sè hé trong th«n bu«n tham gia th¶o luËn, cung cÊp

th«ng tin.

- §¹i diÖn Ban l©m nghiÖp x·, l·nh ®¹o th«n, x·, ®Þa chÝnh x·.

- §¹i diÖn l©m tr­êng Kr«ng B«ng.

- Phßng N«ng nghiÖp & §Þa chÝnh huyÖn Kr«ng B«ng.

2.5.2.2. Ph­¬ng ph¸p GIS.

 X©y dùng c¬ së d÷ liÖu nÒn: hç trî chñ yÕu cho tiÕn tr×nh nµy gåm cã:

¶nh vÖ tinh, b¶n ®å UTM 1: 50.000; phÇn mÒm GIS lµ Acrview. C¸c d÷

liÖu kh«ng gian ®Òu ®­îc tham chiÕu thèng nhÊt theo hÖ quy chiÕu chuÈn

lµ UTM zone 48 Indian.

- B¶n ®å UTM ®­îc xem nh­ lµ nguån d÷ liÖu kh«ng gian vÒ ®Þa h×nh.

§Þa ®iÓm nghiªn cøu víi diÖn tÝch kho¶ng h¬n 800 ha. QuÐt c¸c m¶nh

b¶n ®å nµy vµo m¸y tÝnh (m¸y quÐt cã cÊu h×nh cho khæ giÊy A3) vµ

tham chiÕu to¹ ®é nhê phÇn më réng Mapscan ch¹y trong phÇn mÒm

Arcview, sau ®ã ghÐp 2 m¶nh nµy l¹i thµnh mét líp th«ng tin.

- TiÕn hµnh sè hãa c¸c hÖ thèng s«ng suèi vµ ®­êng giao th«ng theo

kiÓu d÷ liÖu vector dùa trªn nÒn b¶n ®å UTM. C¸c d÷ liÖu kh«ng gian

kh¸c nhau ®­îc l­u gi÷ trong c¸c tËp tin (file) riªng biÖt ®Ó cã thÓ

27

ph©n biÖt ®­îc tõng ®èi t­îng ®ång thêi ®Ó tiÖn lîi trong viÖc sö dông

theo c¸c môc ®Ých kh¸c nhau.

Ranh giíi bu«n ®­îc ng­êi d©n khoanh vÏ trªn nÒn b¶n ®å UTM phãng to

thµnh tû lÖ 1:10.000, sau ®ã ®­îc sè ho¸ vµo m¸y tÝnh. Ranh giíi giao ®Êt giao rõng

cña bu«n ®­îc thu thËp tõ v¨n phßng dù ¸n GTZ - Së NN & PTNT tØnh §¨kL¨k.

 Xö lý ¶nh vÖ tinh: Nguån d÷ liÖu ¶nh sö dông trong nghiªn cøu nµy ®­îc

hç trî bëi dù ¸n GTZ. C¸c th«ng tin chung ®­îc m« t¶ trong b¶ng sau:

BiÓu 2.2 Tæng hîp mét sè th«ng sè chñ yÕu cña c¸c ¶nh vÖ tinh

Bé c¶m (Sensor) Ngµy chôp

§é ph©n gi¶i kh«ng gian Sè kªnh quang phæ Gi¸ ¶nh(USD)

ETM

04/03/2000

30 x 30

7

300

TM

07/02/1992

30 x 30

7

25

MSS

09/03/1987

60 x 60

4

25

MSS

10/03/1975

60 x 60

4

25

Nh»m ®­a c¸c to¹ ®é ¶nh thùc tÕ vÒ chung mét hÖ thèng, cÇn thiÕt ph¶i hiÖu

chØnh h×nh häc. B¶n chÊt cña viÖc hiÖu chØnh h×nh häc lµ x©y dùng ®­îc mèi t­¬ng

quan gi÷a hÖ to¹ ®é ®o ¶nh vµ hÖ to¹ ®é quy chiÕu chuÈn (NguyÔn §×nh D­¬ng,

1999) ®Ó ®­a chóng vÒ ®ång phÐp chiÕu. ViÖc hiÖu chØnh h×nh häc ®­îc thùc hiÖn

nhê chøc n¨ng ph©n tÝch trong GIS.

 Gi¶i ®o¸n ¶nh: ®Ó cã thÓ t×m ra ®­îc kho¸ gi¶i ®o¸n ¶nh, tiÕn hµnh theo

c¸c néi dung sau:

- Gi¶i ®o¸n b»ng quan tr¾c trªn thùc ®Þa: dïng ¶nh míi nhÊt cã phñ hÖ

thèng l­íi to¹ ®é ®Ó tiÕn hµnh gi¶i ®o¸n:

+ In ¶nh vÖ tinh víi tû lÖ thÝch hîp nhÊt ®Ó so s¸nh trªn thùc

®Þa, c¸c ¶nh nµy ®­îc t¹o l­íi täa ®é ®Ó tiÖn viÖc x¸c ®Þnh vÞ trÝ. TiÕn hµnh

ph©n lo¹i c¸c mµu s¾c ®­îc thÓ hiÖn trªn ¶nh, mçi gam mµu biÓu hiÖn cho

c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt kh¸c nhau. Trªn mçi gam mµu, chän tõ 3-5 ®iÓm

kh¸c nhau ®Ó ®èi chiÕu so s¸nh víi thùc tÕ.

28

+ Dïng m¸y ®Þnh vÞ toµn cÇu GPS ®Ó x¸c ®Þnh c¸c to¹ ®é vµ

tiÕn hµnh m« t¶ hiÖn tr¹ng xung quanh ®iÓm ®ã.

- Sau khi cã biÓu ®iÒu tra thùc ®Þa cïng víi c¸c vÞ trÝ ®· ®­îc x¸c ®Þnh b»ng

GPS, dïng phÇn mÒm ®Ó kÕt nèi d÷ liÖu tõ m¸y GPS vµo m¸y vi tÝnh vµ

chuyÓn vµo phÇn mÒm Acrview, tõ th«ng tin trªn ¶nh ®· ®iÒu tra ngoµi

thùc tÕ kÕt hîp víi d÷ liÖu truy xuÊt nµy, Ên ®Þnh ®­îc mµu cho c¸c hiÖn

tr¹ng kh¸c nhau.

 Ph©n lo¹i vµ m« t¶ c¸c lo¹i th¶m phñ

Tuú thuéc kh¶ n¨ng ph©n gi¶i cña ¶nh cïng víi møc ®é ph©n biÖt cña c¸c ®èi

t­îng trªn thùc ®Þa mµ quyÕt ®Þnh c¸c nhãm hiÖn tr¹ng ®Ó sè ho¸. Trªn thùc tÕ,

cïng thÓ hiÖn gÇn nh­ ®ång nhÊt mét gam mµu, song c¸c ®èi t­îng l¹i kh«ng gièng

nhau v× mËt ®é vµ ®é cao cña th¶m thùc vËt trªn mÆt ®Êt gÇn nh­ t­¬ng ®ång nªn

khã cã thÓ ph©n biÖt ®­îc trªn ¶nh theo chi tiÕt tõng lo¹i. Trong qu¸ tr×nh sè ho¸

c¸c lo¹i th¶m phñ, ngoµi viÖc liªn kÕt c¸c th«ng tin sau khi ®iÒu tra trªn thùc ®Þa,

chóng t«i cßn tham chiÕu trªn b¶n ®å ®Þa h×nh, b¶n ®å nÒn vµ b¶n ®å m« h×nh ho¸

®Þa h×nh (DTM) ®Ó hç trî trong suèt qu¸ tr×nh gi¶i ®o¸n.

 Ph©n tÝch d÷ liÖu:

- T×nh h×nh th¶m phñ cña c¸c n¨m:

C¸c d÷ liÖu vÒ diÖn tÝch cña tõng lo¹i th¶m phñ ®­îc tÝnh to¸n tù ®éng nhê

phÇn mÒm Arcview dùa vµo c¸c lo¹i sö dông ®Êt/ th¶m phñ ®· ®­îc sè hãa theo

tõng lo¹i tr­íc ®ã. KÕt qu¶ tÝnh to¸n nµy ®­îc l­u trong b¶ng thuéc tÝnh cña phÇn

mÒm GIS vµ cã thÓ xuÊt qua phÇn mÒm Exell ®Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng kh¸c.

DiÖn tÝch ®­îc tÝnh theo c¸c n¨m 1975, 1987, 1992, 2000. Trong qu¸ tr×nh sè hãa

c¸c lo¹i th¶m phñ, tªn cña tõng th¶m phñ ®· ®­îc x¸c ®Þnh, v× thÕ cã thÓ tham kh¶o

®ång thêi mét c¸ch trùc quan cña h×nh d¸ng th¶m phñ vµ c¶ th«ng tin vÒ diÖn tÝch

hay chu vi cña tõng lo¹i.

- Thay ®æi th¶m phñ gi÷a c¸c n¨m:

Ph©n tÝch sù thay ®æi th¶m phñ ®­îc thùc hiÖn b»ng c¸ch chång ghÐp hai b¶n

®å th¶m phñ ®· ®­îc gi¶i ®o¸n vµ sè hãa tr­íc ®ã. VÝ dô n¨m 1992 víi n¨m 2000.

29

Dïng chøc n¨ng ph©n tÝch víi c«ng thøc tÝnh to¸n trong Acrview, sÏ tù ®éng thiÕt

lËp ®­îc b¶n ®å thay ®æi th¶m phñ gi÷a hai thêi ®iÓm kh¸c nhau vÒ mÆt kh«ng gian

®ång thêi còng sÏ thiÕt lËp ®­îc b¶ng ma trËn thay ®æi th¶m phñ.

30

ch­¬ng 3: kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn

3.1 T×nh h×nh kinh tÕ x· héi vµ qu¶n lý, sö dông rõng vµ ®Êt rõng

cña bu«n Chµm B

Mét lo¹t c«ng cô PRA ®­îc ¸p dông ®Ó thu thËp th«ng tin vÒ qu¶n lý tµi

nguyªn, ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ thÓ chÕ tæ chøc truyÒn thèng vµ hiÖn t¹i cña céng

®ång. KÕt qu¶ ®· ph¶n ¶nh ®­îc hiÖn tr¹ng qu¶n lý vµ sö dông ®Êt l©m nghiÖp cña

céng ®ång trong qu¸ khø vµ hiÖn t¹i.

3.1.1. LÞch sö bu«n Chµm vµ truyÒn thèng qu¶n lý sö dông tµi nguyªn

rõng

 L­îc sö th«n bu«n

BiÓu 3.1: L­îc sö th«n bu«n

Mèc thêi gian

Nh÷ng sù kiÖn næi bËt liªn quan ®Õn céng ®ång

Trong

thêi

kú

Céng ®ång di chuyÓn liªn tôc, vµo s©u trong d·y C­ Giangsin, Bu«n Chµm lµ

chiÕn tranh

mét trong nh÷ng c¬ së c¸ch m¹ng quan träng .

Tr­íc 1975

Bu«n cã tªn lµ bu«n Chµm sèng t¹i nói Ea Knum

1976

Bu«n chuyÓn ®Õn sinh sèng t¹i ng· ba C­ Dr¨m ( trung t©m x· hiÖn nay )

1982

Bu«n Chµm ®­îc thµnh lËp chÝnh thøc

1988

Bu«n chµm B ®­îc t¸ch ra tõ bu«n Chµm, bu«n chµm B di dêi c¸ch bu«n cò

1989

1,5Km (chæ ë hiÖn nay) theo ch­¬ng tr×nh §C§C cña huyÖn . C¸c hé ®­îc quy ho¹ch ®Êt lµm nhµ, v­ên (2500 m2/hé).

1992

Mçi hé nhËn 200 - 300 c©y cµ phª ®Ó trång trong v­ên nhµ

T×nh tr¹ng ph¸ rõng lµm cµ phª diÔn ra kh¸ m¹nh.

1994

NhËn kho¸n QLBVR tù nhiªn theo CT 327 do l©m tr­êng Kr«ng B«ng triÓn

khai.

1998

Trång §iÒu theo CT 327. Nh­ng do thiÕu vèn ®Çu t­ ch¨m sãc nªn kh«ng

hiÖu qu¶ .

1999-2000

KÕt thóc QLBVR theo CT 327

NhËn ®Êt nhËn rõng theo nhãm hé vµ ®­îc cÊp QSD ®Êt l©m nghiÖp .

Qua t×m hiÓu lÞch sö cña bu«n, cho thÊy:

- Bu«n Chµm B lµ mét bu«n cã truyÒn thèng c¸ch m¹ng. Trong thêi kú

chiÕn tranh chèng Ph¸p vµ chèng Mü, n¬i ®©y ®· diÔn ra nhiÒu trËn chiÕn

31

¸c liÖt, bµ con ph¶i di dêi bu«n liªn tôc. §êi sèng gÆp rÊt nhiÒu khã

kh¨n, tuy nhiªn bµ con vÉn mét lßng mét d¹ theo §¶ng chiÕn ®Êu oanh

liÖt.

- Sau ngµy gi¶i phãng chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng ®· kªu gäi vµ t¹o mäi ®iÒu

kiÖn ®Ó bµ con trë vÒ sinh sèng t¹i bu«n lµng cò. ViÖc tËp trung nµy ®Ó

t¹o ®iÒu kiÖn triÓn khai thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh §C§C cho ®ång bµo.

- C¸c ch­¬ng tr×nh §C§C ®­îc triÓn khai t­¬ng ®èi cã hiÖu qu¶. C¸c céng

®ång ®­îc quy ho¹ch n¬i ë æn ®Þnh, cung cÊp gièng c©y trång, gãp phÇn

h¹n chÕ du canh du c­

- Ng­êi d©n ë ®©y tiÕp cËn kh¸ nhanh c¸c ph­¬ng thøc canh t¸c, c©y trång

míi. Nhê vËy cuéc sèng cña hä ®· bít phô thuéc hoµn toµn vµo rõng.

- Do chiÕn tranh nªn céng ®ång ph¶i di chuyÓn nhiÒu n¬i trong nhiÒu n¨m

liÒn, ®· ph¸ vì truyÒn thèng qu¶n lý, sö dông rõng cña céng ®ång. VÊn

®Ò ®Æt ra lµ lµm thÕ nµo ®Ó kh«i phôc vµ ph¸t huy n¨ng lùc qu¶n lý rõng

cña céng ®ång phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tiÔn nh»m n©ng cao hiÖu qu¶

trong qu¶n lý vµ sö dông bÒn v÷ng nguån tµi nguyªn rõng vµ ®Êt rõng.

 TruyÒn thèng së h÷u ®Êt ®ai vµ qu¶n lý tµi nguyªn cña céng ®ång

- Theo phong tôc tËp qu¸n cña ng­êi £ §ª, rõng vµ ®Êt rõng lµ së h÷u

chung cña céng ®ång, ®­îc ph©n ®Þnh theo tõng bu«n lµng cô thÓ. MÆc

dï chØ lµ quy ­íc nh­ng c¸c céng ®ång ®Òu tu©n thñ nghiªm tóc, hÇu nh­

kh«ng cã hiÖn t­îng x©m canh lÉn nhau.

- Rõng vµ ®Êt rõng lµ nguån cung cÊp thùc phÈm chÝnh cho céng ®ång

th«ng qua c¸c ho¹t ®éng s¨n b¾n, ®Æt bÉy, thu h¸i vµ còng lµ n¬i canh t¸c

n­¬ng rÉy cña céng ®ång.

- H×nh thøc canh t¸c chñ yÕu lµ du canh quay vßng. Mét hé hay nhãm hé

cã nhiÒu n­¬ng rÉy kh¸c nhau, thêi gian bá ho¸ th­êng 10-15 n¨m.

- ChÕ ®é së h÷u ®Êt ®ai theo 2 h×nh thøc: c¸ nh©n vµ tËp thÓ.

+H×nh thøc së h÷u tËp thÓ lµ rõng vµ ®Êt rõng ®­îc qu¶n lý vµ së h÷u bëi

céng ®ång, mäi ng­êi ®Òu cã quyÒn s¨n b¾n, lµm n­¬ng rÉy, lÊy gç lµm nhµ...

32

+ H×nh thøc së h÷u c¸ nh©n: C¸c gia ®×nh ®Òu t«n träng ®Êt n­¬ng rÉy

cña nhau, kh«ng ai tranh giµnh cña ai. Tuy nhiªn do chiÕn tranh kÐo dµi nªn truyÒn

thèng nµy bÞ mai mét, mÆt kh¸c, hiÖn nay quyÒn sö dông ®Êt l©m nghiÖp, n­¬ng rÉy

cña céng ®ång phÇn lín ch­a ®­îc thõa nhËn vÒ mÆt ph¸p lý.

3.1.2 Ph©n lo¹i kinh tÕ hé

§Ó cã thÓ nh×n ®­îc tæng thÓ ®êi sèng cña c¸c hé trong céng ®ång, dïng

c«ng cô ph©n lo¹i kinh tÕ hé trong PRA, cã ®­îc kÕt qu¶ ph©n lo¹i ®­îc tr×nh bµy

trong biÓu 3.2

BiÓu 3.2: KÕt qu¶ ph©n lo¹i kinh tÕ hé

Tæng sè

Nhãm I

Nhãm II

Nhãm III

Nhãm IV

hé

(Kh¸)

(Trung b×nh)

(NghÌo)

(§ãi)

Sè hé

%

Sè hé

%

Sè hé

%

Sé

%

44

6

13.6

16

36.4

14

31.8

8

18.2

KÕt qu¶ trªn cho thÊy, mét nöa sè hé trong céng ®ång ®ang trong t×nh tr¹ng

®ãi nghÌo, ®êi sèng gÆp nhiÒu khã kh¨n, 50% sè hé cßn l¹i, ®êi sèng kinh tÕ cã kh¸

h¬n song sè hé cã tiÒm lùc vÒ lao ®éng, vÒ vèn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt cßn rÊt thÊp.

3.1.3 Thay ®æi sö dông ®Êt theo thêi gian

Víi môc ®Ých t×m hiÓu vÒ qu¸ tr×nh sö dông ®Êt cña céng ®ång trong thêi

gian qua vµ ¶nh h­ëng cña qu¸ tr×nh nµy ®Õn ®êi sèng kinh tÕ, v¨n ho¸ cña céng

®ång. Cïng víi ng­êi d©n, ®· tiÕn hµnh t×m hiÓu biÕn ®éng rõng vµ ®Êt rõng cña

céng ®ång trong thêi gian tõ n¨m 2000 ®Õn nay. §©y còng lµ giai ®o¹n bµ con thùc

hiÖn ch­¬ng tr×nh giao ®Êt giao rõng. Giai ®o¹n tõ 1975 ®Õn ®Çu n¨m 2000, nh÷ng

thay ®æi vÒ sö dông ®Êt ®· ®­îc m« t¶, ph©n tÝch nhê hÖ thèng c«ng nghÖ th«ng tin.

BiÓu ®å 3.1: BiÓu ®å thay ®æi sö dông ®Êt

Thæ c­ RÉy Rõng

Thæ c­ RÉy Rõng

N¨m 2000

Thæ c­ N¨m 2001 N¨m 2002 RÉy Rõng

N¨m 2000 N¨m 2001 N¨m 2002

33

Qua biÓu ®å h­íng thêi gian, dÔ dµng nhËn thÊy vÊn ®Ò sö dông ®Êt ë céng

®ång cã sù thay ®æi râ rÖt. DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp t¨ng lªn còng cã nghÜa lµ diÖn

tÝch rõng gi¶m xuèng.

¸p lùc gia t¨ng d©n sè dÉn ®Õn ®Õn gia t¨ng nhu cÇu vÒ sö dông ®Êt (c¶ ng­êi

d©n trong bu«n còng nh­ ng­êi d©n ë th«n bu«n kh¸c), cho nªn nhiÒu diÖn tÝch rõng

bÞ ph¸ thªm ®Ó më mang ®Êt canh t¸c.

§èi víi khu giao ®Êt giao rõng, mÆc dï rõng vµ ®Êt rõng ®· ®­îc giao cho

nhãm hé, nh­ng diÖn tÝch rõng vÉn bÞ mÊt, t×nh tr¹ng khai th¸c gç tr¸i phÐp vÉn diÔn

ra. V× thÕ cÇn xem xÐt l¹i tÝnh bÒn v÷ng (cã liªn quan ®Õn lîi Ých cña ng­êi d©n

nhËn rõng) cña viÖc giao ®Êt giao rõng, trong ®ã cÇn ®¸nh gi¸ l¹i ®éng c¬ nhËn ®Êt

rõng cña bµ con còng nh­ c¸ch tiÕp cËn cña c¸c bªn liªn quan trong tiÕn tr×nh giao

®Êt giao rõng.

Nh­ ®· ®Ò cËp ë trªn, khu vùc sinh sèng cña céng ®ång theo truyÒn thèng

(bao gåm rõng vµ ®Êt rõng) ®· bÞ chia c¾t do viÖc ®Þnh c­ hai th«n míi (ch­¬ng tr×nh

kinh tÕ míi) nªn ®· ph¸ vì truyÒn thèng qu¶n lý, sö dông tµi nguyªn rõng cña céng

®ång.

3.1.4 HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt cña Bu«n Chµm B

3.1.4.1 Khoanh vÏ hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt cã sù tham gia

ViÖc ph¸t ho¹ s¬ ®å ranh giíi bu«n, hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt cña céng ®ång sÏ

gióp cho b¶n th©n hä còng nh­ nh÷ng ng­êi tõ bªn ngoµi cã c¸i nh×n tæng quan hiÖn

tr¹ng ®Êt ®ai, tµi nguyªn cña céng ®ång. Qua ®ã cïng víi ng­êi d©n tiÕn hµnh th¶o

luËn nh÷ng vÊn ®Ò khã kh¨n, nh÷ng c¬ héi vµ nh÷ng ®Ò xuÊt nh»m n©ng cao hiÖu

qu¶ sö dông rõng vµ ®Êt rõng trong t­¬ng lai. KÕt qu¶ ®­îc tr×nh bµy trong s¬ ®å

3.1a vµ 3.1b vµ tæng hîp trong biÓu 3.3

34

S¬ ®å 3.1a : S¬ ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt khu vùc bu«n

s¬ ®å sö dông ®Êt

S¬ ®å 3.1b: S¬ ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt khu vùc G§GR (Giang Gri)

35

BiÓu 3.3: KÕt qu¶ ph©n tÝch vÊn ®Ò sö dông ®Êt cã sù tham gia cña ng­êi d©n

§èi t­îng

HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt

VÊn ®Ò

C¬ héi

§Ò xuÊt

Nhµ ë

§Êt xÊu, b¹c mµu

§Êt b»ng ph¼ng gÇn nhµ,

§Êt phï hîp víi c©y cµ ri, ®iÒu

V­ên nhµ

V­ên cã trång mét sè

thuËn tiÖn cho viÖc canh t¸c

mÝa vµ c©y ¨n tr¸i.

c©y ¨n tr¸i, cµ phª.

§Çu t­ c©y gièng ®Ó c¶i t¹o v­ên

t¹p phï hîp víi c©y cµ ri, mÝa vµ

c©y ¨n tr¸i.

- §Êt b»ng tròng ven

- §Êt ®· bÞ b¹c mµu

- §Êt b»ng ph¼ng dÔ canh t¸c

Cã biÖn ph¸p h¹n chÕ lò lôt ®Ó

§Êt "nµ"

s«ng suèi

- BÞ lò lôt thÊt th­êng

- GÇn nhµ nªn dÔ qu¶n lý

cã thÓ trång c©y c«ng nghiÖp dµi

- §Êt sÐt pha thÞt, mµu

- Kh«ng trång ®­îc c©y

- Phï hîp víi c©y b¾p

ngµy, s¶n xuÊt n«ng l©m kÕt hîp

x¸m b¹c. Chñ yÕu trång

c«ng nghiÖp

b¾p

- §Êt vµng nh¹t, n»m

- Dèc lín khã canh t¸c,

- §Êt tèt h¬n ®Êt nµ

- §Çu t­ c©y gièng, chuyÓn ®æi c¬

§Êt

rÉy

trªn s­ên nói

kh«ng sö dông ®­îc tr©u

- Kh«ng bÞ ngËp óng, Ýt cá...

cÊu c©y trång

dèc

(khu

Trång lóa c¹n, m×, b¾p

bß trong viÖc cµy, kÐo

- Trång rõng n«ng l©m kÕt hîp ®Ó

gÇn nhµ)

canh t¸c bÒn v÷ng, h¹n chÕ ph¸

vËn chuyÓn s¶n phÈm...

rõng

- BÞ thó rõng ph¸

- §Êt vµng nh¹t, n»m

- Dcè lín khã canh t¸c

- §Êt tèt kh«ng bÞ óng

-§Çu t­ c©y gièng ®Ó chuyÓn ®æi

RÉy

dèc

trªn s­ên nói

- BÞ thó rõng ph¸

c¬ cÊu c©y trång

xa nhµ

Trång lóa, m× (s¾n)

- Xa kh«ng

tr«ng coi

- Trång rõng, n«ng l©m kÕt hîp

®­îc, nªn bÞ mÊt trém

- Kh«ng cßn c©y gç lín,

- GÇn nhµ dÔ qu¶n lý

- Giao kho¸n cho d©n qu¶n lý

Rõng

tù - Rõng c©y gç nhá nghÌo

kiÖt, xen víi le tÐp, c©y

tèt ®Ó sö dông lµm nhµ

- Khoanh nu«i, b¶o vÖ, kh«ng cho

36

§èi t­îng

HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt

VÊn ®Ò

C¬ héi

§Ò xuÊt

bôi, tr¶ng cá

- Kh«ng cã ai qu¶n lý

ai chÆt ph¸

nhiªn

- Dèc lín

Rõng qu¸ nghÌo

- Tæ chøc lµm giµu rõng, trång

thuéc khu

rõng, trång tre lÊy m¨ng

-

vùc bu«n

- Rõng tèt h¬n rõng gÇn

- Xa bu«n nh­ng l¹i gÇn

- §· ®­îc cÊp QSD ®Êt

-T¹o ®iÒu kiÖn cho ng­êi d©n

Rõng

tù

nhµ

c¸c th«n kh¸c nªn khã

- Giao theo nhãm nªn dÔ qu¶n

®­îc khai th¸c gç lµm nhµ trong

nhiªn khu

- Giao theo nhãm hé

qu¶n lý

lý b¶o vÖ

khu vùc giao rõng

vùc

giao

qu¶n lý sö dông l©u dµi

- Rõng nghÌo, l©u khai

- Cã mét sè bµ con ®ang lµm

- T¹o thu nhËp tõ rõng.

®Êt

giao

th¸c

rÉy trong khu vùc nµy nªn tÞªn

rõng

- QuyÒn lîi cña ng­êi

cho viÖc QLBV

d©n ch­a râ rµng

37

3.1.4.2 L¸t c¾t hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt bu«n Chµm B, x· C­ D'r¨m

S¬ ®å 3.2: L¸t c¾t hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt cña céng ®ång

C¸c chØ tiªu

S u è

Rõng gç

Rõng

N­¬ng

RÉy gÇn nhµ (®Êt nµ)

V­ên nhµ

V­ên nhµ

RÉy gÇn nhµ (®Êt

i

§ ­ ê n g

l i

nµ)

tre, lå «

rÉy( dèc)

Rõng nghÌo, c©y gç t¹p,

Rõng le,

B¾p m×

Trång b¾p

-N¬i ë

-Trung

t©m

Tr­íc ®©y cã trång

Lo¹i h×nh sö

ª n x ·

Ýt sö dông ®­îc

-c©y ¨n tr¸i

bu«n

cµ

phª,

chuèi...

lå « cho

dông

®Êt,

E a K r « n g T u

l

-Cµ phª, cµ vi

- V­ên nhµ

nh­ng b©y giê chØ

m¨ng,

rõng

(trång c©y ¨n

trång b¾p.

nghÌo

tr¸i, ®iÒu b¾p

Dèc

-Dèc

Sái,

®¸,

§Êt sÐt, thÞt dÔ óng vµo mïa lò

§Êt sÐt, b¹c mµu

§Êt nÆng, bÝ

§Êt sÐt pha thÞt

VÊn ®Ò

Gç t¹p, gç nhá

(th¸ng 10-11)

Cho

n¨ng

XÊu óng vµo mïa

dèc

-Le

suÊt kÐm

m­a (lò)

«

-Lå

nhá

Dèc nªn Ýt bÞ chÆt ph¸

Dèc nªn

§Êt

§Êt b»ng dÔ lµm

§Êt b»ng gÇn nhµ

DÔ

lµm, dÔ

§Êt b»ng dÔ lµm

cã

C¬ héi

Ýt bÞ ph¸

phÇn

GÇn nhµ dÔ qu¶n lý

Kh«ng bÞ mÊt

qu¶n lý

gÇn nhµ dÔ qu¶n lý

tèt

h¬n

®Êt

Ýt tèn thêi gian ®i l¹i

Ýt tèn c«ng ®i

Ýt tèn c«ng ®i l¹i

l¹i

nµ

Khoanh nu«i

Khoanh

Trång

ChØ phï hîp víi c©y b¾p

Phï hîp víi mÝa, cµ

ChØ phï hîp víi c©y

§Ò xuÊt

ri, c©y ¨n tr¸i

b¾p

®iÒu, keo

nu«i

sau

khi

Trång

®Êt

b¹c

keo

mµu

38

KÕt qu¶ kh¶o s¸t vÏ l¸t c¾t cho thÊy râ h¬n hiÖn tr¹ng sö dông rõng vµ ®Êt

rõng cña bu«n. §èi chiÕu gi÷a s¬ ®å hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt cã sù tham gia vµ l¸t c¾t

cã thÓ nhËn thÊy viÖc m« t¶ cña ng­êi d©n lµ phï hîp víi thùc tÕ. Qua th¶o luËn víi

ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng cho thÊy:

- Rõng ë ®©y ®· bÞ khai th¸c kiÖt, c©y gç lín chØ cßn tËp trung ë ®Ønh d«ng

hoÆc nh÷ng n¬i dèc cao, tuy vËy còng chØ lµ nh÷ng lo¹i gç kÐm gi¸ trÞ,

cßn l¹i tõ s­ên trë xuèng chØ cßn c©y gç nhì, c©y bôi mäc xen le, lå

«...Theo ng­êi d©n cho biÕt, tr­íc ®©y nh÷ng khu rõng nµy lµ n¬i cung

cÊp gç lµm nhµ, lµm vËt dông gia ®×nh, thu h¸i c¸c s¶n phÈm ngoµi gç

(m¨ng, rau rõng, l¸ bÐp, ®ät m©y, mËt ong....) nh­ng nay th× hÇu nh­

kh«ng cßn g×.

- Theo hä th× chÝnh v× rõng bÞ chÆt ph¸ nªn hµng n¨m n­íc c¸c con s«ng vµ

suèi ë ®©y d©ng rÊt nhanh vµ thÊt th­êng, g©y ra nhiÒu thiÖt h¹i cho nh©n

d©n trong vïng. V× vËy viÖc kh«i phôc th¶m thùc vËt ë nh÷ng n¬i cã ®é

dèc lín lµ viÖc cÊp thiÕt cÇn ph¶i lµm song song víi viÖc tæ chøc giao

kho¸n cho c¸c céng ®ång ®Ó qu¶n lý b¶o vÖ.

Qua khoanh vÏ hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt cã sù tham gia vµ qua s¬ ®å l¸t c¾t, kÕt

qu¶ ph©n tÝch ®¸nh gi¸ t×nh h×nh sö dông ®Êt cña céng ®ång ®­îc tæng hîp trong

biÓu 3.4.

BiÓu 3.4: Ph©n tÝch ®¸nh gi¸ t×nh h×nh sö dông ®Êt cña céng ®ång bu«n Chµm B

VÊn ®Ò

C¬ héi

§Ò xuÊt

-Khai th¸c rõng qu¸ møc lµm cho

-DiÖn tÝch rõng cßn kh¸

-Cho vay ­u ®·i ®Ó ®Çu t­ s¶n xuÊt

rõng nghÌo kiÖt

nhiÒu

-Cã biÖn ph¸p lµm giµu rõng cã sù

-Ch­a cã quy ho¹ch sö dông ®Êt

-Nguån ph©n bß s½n cã

tham gia

-Khu vùc giao ®Êt giao rõng c¸ch xa

-Thuû lîi ®Ó kh¾c phôc lò lôt

-GÇn trung t©m x·, dÔ

trao ®æi hµng ho¸

bu«n nh­ng l¹i gÇn c¸c côm d©n c­

-Quy ho¹ch sö dông ®Êt cã sù tham

-Bµ con chÞu khã s¶n xuÊt

kh¸c nªn khã qu¶n lý

gia

-§Êt canh t¸c gÇn nhµ dÔ

-§Êt s¶n xuÊt trong khu vùc bu«n ®·

-Gióp bµ con kü thuËt canh t¸c, sö

qu¶n lý

bÞ giíi h¹n nªn ph¶i ph¸ trong khu

dông nguån ph©n h÷u c¬ hiÖn cã

-Bè trÝ sö dông ®Êt t­¬ng

giao ®Êt giao rõng

-Hç trî bµ con trong viÖc qu¶n lý

-§Êt nµ qu¸ xÊu vµ hay bÞ ngËp lôt,

b¶o vÖ rõng

39

VÊn ®Ò

C¬ héi

§Ò xuÊt

kh«ng cã ruéng nªn ph¶i lµm lóa rÉy

®èi hîp lý

-§¬n gi¶n thñ tôc xin khai th¸c gç

-Vèn Ýt

®Ó lµm nhµ trong khu vùc giao ®Êt

-QuyÒn lîi ch­a râ nªn ng­êi d©n

giao rõng.

nhËn rõng ch­a ®­îc quan t©m

-§Çu t­ c¶i thiÖn c¬ cÊu c©y trång

-Rõng tù nhiªn bÞ suy gi¶m nghiªm

-§Èy m¹nh ho¹t ®éng khuyÕn n«ng

träng

l©m

-C¬ cÊu c©y trång ch­a hîp lý

-T¨ng c­êng vai trß hç trî cña c¸n

-Hay bÞ lò lôt g©y thiÖt h¹i lín

bé l©m tr­êng trong c«ng t¸c qu¶n

lý b¶o vÖ rõng

3.1.5 Vai trß cña l©m s¶n ngoµi gç

Ma trËn cho ®iÓm ®­îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng vµ t×nh h×nh sö dông

l©m s¶n ngoµi gç trong céng ®ång. Sö dông c«ng cô nµy víi nhãm n«ng d©n tham

gia nhËn ®Êt nhËn rõng. Truíc tiªn x¸c ®Þnh c¸c lo¹i l©m s¶n hé ®ang thu ho¹ch,

khai th¸c; sau ®ã t×m hiÓu c¸c c«ng dông cña chóng. Thóc ®Èy n«ng d©n ph©n tÝch

vµ ®¸nh gi¸ tõng môc ®Ých, c«ng dông theo thang ®iÓm 10. Tæng hîp ®iÓm sÏ cho

thÊy vai trß cña tõng lo¹i vµ môc ®Ých sö dông chóng.

BiÓu 3.5: Ma trËn nh÷ng s¶n phÈm ngoµi gç

C«ng dông

Lµm nhµ §an l¸t

§Ó ¨n

§Ó b¸n

Lµm

Kh¸c

Tæng ®iÓm

Lo¹i LSNG

thuèc

5

8

5

10

Song m©y

28

8

7

5

5

Lå «

25

5

5

Rau rõng

10

5

2

2

Qu¶ rõng

9

5

5

ThÞt rõng

10

8

3

NÊm

11

5

5

MËt ong

10

Tæng

7

13

15

38

30

40

Víi kÕt qu¶ trªn, cã thÓ thÊy r»ng:

- Song m©y vµ lå « lµ hai lo¹i l©m s¶n ngoµi gç ®­îc ng­êi d©n quan t©m

nhiÒu nhÊt vµ còng lµ 2 lo¹i cã nhiÒu c«ng dông nhÊt. Hai lo¹i nµy ®¹t

®iÓm cao nhÊt lµ 28 vµ 25.

- C¸c s¶n phÈm ngoµi gç ®ãng vai trß quan träng trong ®êi sèng cña céng

®ång. Kh«ng nh÷ng lµ nguån thøc ¨n quan träng, c¸c s¶n phÈm ngoµi gç

còng lµ nguån t¹o ra thu nhËp cña ng­êi d©n. §iÒu ®ã cµng cho thÊy râ

®êi sèng cña céng ®ång cßn phô thuéc rÊt nhiÒu vµo nguån tµi nguyªn

rõng. Trong ®ã thu h¸i ®Ó lµm thøc ¨n cao nhÊt, víi sè ®iÓm lµ 38, tiÕp

theo hÇu nh­ l©m s¶n nµo ngoµi c«ng dông ®Ó ¨n, hä cßn cã thÓ b¸n ra thÞ

tr­êng, ®iÓm ®¸nh gi¸ lµ 30.

- Do viÖc qu¶n lý vµ sö dông kh«ng hîp lý nªn nguån l©m s¶n ngoµi gç

hiÖn ®· bÞ c¹n kiÖt. Bªn c¹nh ®ã, thÞ tr­êng tiªu thô c¸c lo¹i s¶n phÈm

nµy th­êng lµ phô thuéc vµo nh÷ng ng­êi tõ bªn ngoµi ®Õn thu mua t¹i

bu«n. Thùc tÕ cho thÊy, c¸c l©m s¶n ngoµi gç nh­ song, m©y...®­îc mua

tËp trung thµnh tõng ®ît. §iÒu nµy sÏ lµm cho mét lo¹i s¶n phÈm nµo ®ã

sÏ bÞ khai th¸c kiÖt theo yªu cÇu cña ng­êi mua. H¬n n÷a, viÖc thu h¸i

c¸c l©m s¶n ngoµi gç kh«ng chØ cã céng ®ång mµ cßn do c¸c côm d©n c­

kh¸c n÷a.

Qua th¶o luËn ng­êi d©n trong bu«n, c¸c vÊn ®Ò n¶y sinh trong viÖc sö dông

vµ qu¶n lý l©m s¶n ngoµi gç ®­îc tËp hîp trong biÓu 3.6

BiÓu 3.6: KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng viÖc sö dông l©m s¶n ngoµi gç

VÊn ®Ò

ThuËn lîi

§Ò xuÊt

Do khai th¸c qu¸ møc nªn

Cã kinh nghiÖm trong viÖc thu

Lµm giµu rõng b»ng c¸c loµi

-

-

-

nguån tµi nguyªn trong

h¸i c¸c lo¹i s¶n phÈm nµy.

c©y b¶n dÞa: M©y, tre, gç

rõng tù nhiªn ®· bÞ c¹n

Cã nguån tµi nguyªn t¹i chç

quý

-

kiÖt

ChÝnh quyÒn hç

trî cho

-

D©n bªn ngoµi s¨n b¾t vµ

céng ®ång trong viÖc ng¨n

-

thu h¸i tr¸i phÐp trong khu

chÆn n¹n khai th¸c, s¨n

vùc rõng ®· giao.

trém...

41

3.1.6 S¬ ®å c¸c tæ chøc liªn quan ®Õn qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng t¹i bu«n.

Th¶o luËn víi nhãm hé hçn hîp bao gåm giµ lµng, th«n tr­ëng, nh÷ng ng­êi

hiÓu biÕt vÒ tæ chøc th«n bu«n. S¬ ®å Venn ®­îc gi¶i thÝch ®Ó lµm viÖc, mçi tæ chøc

liªn quan ®Õn qu¶n lý sö dông ®Êt ®ai, rõng ®­îc liÖt kª, thÓ hiÖn tÇm quan träng vµ

møc ®é ¶nh h­ëng cña nã qua kiÓu s¬ ®å Venn. Vßng trßn cµng lín th× cµng quan

träng vµ cµng ë gÇn trung t©m cµng cã ¶nh h­ëng lín.

S¬ ®å 3.3: S¬ ®å c¸c tæ chøc liªn quan ®Õn qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng t¹i bu«n.

KiÓm

§¶ng uû

l©m

UBND x·

Ban tù

L©m tr­êng

®oµn thÓ

Kr«ng B«ng

C«ng an

DA

qu¶n C¸c th«n

th«n

Danida

Giµ

lµng

Tõ kÕt qu¶ th¶o luËn theo s¬ ®å Venn, nhËn thÊy mét sè nÐt c¬ b¶n sau:

Ban tù qu¶n th«n, UBND x· lµ 2 tæ chøc cã tÇm quan träng vµ ¶nh h­ëng

lín nhÊt ®Õn sö dông rõng vµ ®Êt rõng cña céng ®ång.

42

Sù thay ®æi vÒ c¬ cÊu tæ chøc víi qu¶n lý hµnh chÝnh th«n bu«n do ban tù

qu¶n th«n vµ UBND x· ®iÒu hµnh do vËy vai trß vµ ¶nh h­ëng cña Giµ lµng ®· gi¶m

sót ®i nhiÒu, tuy vËy cã thÓ thÊy mèi quan hÖ gi÷a ban tù qu¶n th«n vµ Giµ lµng lµ

rÊt gÇn gòi. Giµ lµng vÉn lµ chç dùa vµ hç trî cho ban tù qu¶n th«n trong qu¸ tr×nh

ho¹t ®éng cña m×nh. H¬n n÷a mÆc dï quyÒn uy còng nh­ vai trß qu¶n lý céng ®ång

cña Giµ lµng ®· bÞ suy gi¶m song vÉn ®­îc ng­êi d©n trong bu«n t«n träng

- Sù quan t©m ®Õn céng ®ång cña c¸c c¬ quan l©m nghiÖp nh­ H¹t kiÓm

l©m vµ l©m truêng cßn rÊt h¹n chÕ.

- Ho¹t ®éng khuyÕn n«ng l©m tuy ®· ®uîc triÓn khai t¹i ®Þa ph­¬ng song

còng ch­a ®¸p øng ®­îc sù mong ®îi cña ng­êi d©n trong khi ®ã sù cã

mÆt cña dù ¸n Danida phÇn nµo ®· gãp phÇn gióp cho ng­êi d©n tiÕn bé

trong viÖc canh t¸c.

3.2 DiÔn biÕn tµi nguyªn rõng, ®Êt rõng trong giai ®o¹n tõ 1975 - 2000

3.2.1 T×nh tr¹ng vµ biÕn ®éng sö dông ®Êt, th¶m phñ

3.2.1.1 ThiÕt lËp vµ m« t¶ kho¸ gi¶i ®o¸n

Môc ®Ých chñ yÕu cña néi dung nµy lµ t×m hiÓu sù thay ®æi cña diÖn tÝch rõng

vµ diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp. V× vËy sau khi kiÓm tra thùc ®Þa vµ ®èi chiÕu kh¶

n¨ng ph©n gi¶i cña c¸c tÊm ¶nh, quyÕt ®Þnh ph©n thµnh c¸c lo¹i th¶m phñ sau:

1. §Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp (bao gåm c¶ diÖn tÝch ®Êt thæ c­)

2. Rõng cã mËt ®é dµy

3. Rõng cã mËt ®é th­a

4. Rõng gç xen le, c©y bôi nhì vµ nhá, tr¶ng cá

Víi tû lÖ kªnh mµu: ®á: xanh d­¬ng: xanh lôc = 6:5:4, kho¸ gi¶i ®o¸n ®­îc

m« t¶ trong biÓu 3.7.

43

BiÓu 3.7: M« t¶ c¸c lo¹i hiÖn tr¹ng sö dông ®Êt.

M· sè KiÓu th¶m che

Gam mµu

CÊu tróc

H×nh d¹ng

VÞ trÝ

N­¬ng rÉy

Vµng,

Xanh

T­¬ng ®èi tr¬n

Cã h×nh d¹ng

GÇn khu d©n

1

vµng

m­ît

râ rµng

c­, s«ng suèi,

dèc nhÑ

Rõng mËt ®é dµy

Xanh

d­¬ng

Th«

Kh«ng cã h×nh

Xa khu d©n c­,

2

®Ëm, thÉm mµu

d¹ng râ rµng

®é dèc cao

Rõng mËt ®é th­a

Xanh

d­¬ng

T­¬ng ®èi th«-

Kh«ng cã h×nh

GÇn khu d©n

3

t­¬ng ®èi nh¹t

th«

d¹ng râ rµng

c­,

®é

dèc

h¬n

trung b×nh ®Õn

cao

Rõng gç xen le, c©y

Xanh

d­¬ng

H¬i th«

Kh«ng cã h×nh

N»m gÇn khu

4

bôi, tr¶ng cá

nh¹t xen vµng

d¹ng râ rµng

d©n c­, ®é dèc

nh¹t

trung b×nh

3.2.1.2 T×nh tr¹ng vµ biÕn ®éng sö dông ®Êt, th¶m phñ

T×nh tr¹ng sö dông ®Êt ë c¸c thêi ®iÓm 1975, 1987, 1992, 2000 ®­îc nghiªn

cøu trªn 4 lo¹i th¶m phñ nh­ ®· m« t¶ ë trªn. Tõ kÕt qu¶ thèng kª diÖn tÝch ®­îc

tÝnh to¸n trong GIS, tæng hîp trong biÓu 3.8 vµ 3.9 theo diÖn tÝch vµ phÇn tr¨m cña

tõng lo¹i t­¬ng øng vµ trªn c¸c b¶n ®å t­¬ng øng. C¸c kÕt qu¶ nµy còng ®­îc minh

ho¹ b»ng c¸c biÓu ®å 3.2, 3.3 vµ ®å thÞ 3.1

BiÓu 3.8: T×nh h×nh sö dông ®Êt n¨m 1975 vµ n¨m 1987

Sè TT

HiÖn tr¹ng

1975

1987

DiÖn tÝch (ha) % DiÖn tÝch (ha) %

1

§Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp

27.72

3.2

50.58

5.9

2

Rõng mËt ®é dµy

398.25

46.2

388.26

45.1

3

Rõng mËt ®é th­a

189.45

22.0

243.18

28.2

4

Rõng gç xen le, c©y bôi, tr¶ng cá

246.24

28.6

179.64

20.8

Tæng

861.66

100

861.66

100

Trong tæng diÖn tÝch 861.66 ha th× diÖn tÝch lín nhÊt trong n¨m 1975 vµ 1987

lµ rõng dµy t­¬ng øng víi tû lÖ 45-46%, sau ®ã lµ rõng gç xen le, c©y bôi, tr¹ng cá

hoÆc rõng th­a. DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp thÊp nhÊt trong tæng diÖn tÝch, t¨ng lªn tõ

44

3.2% n¨m 1975 ®Õn 5.9% n¨m 1987. Nh×n chung trong giai ®o¹n nµy th¶m phñ

thay ®æi kh«ng ®¸ng kÓ, sù thay ®æi chÊt l­îng rõng còng nhá, víi sù biÕn ®æi gi÷a

hai kiÓu tr¹ng th¸i rõng th­a vµ rõng gç xen le, rõng cã chÊt l­îng, tr÷ l­îng cao æn

®Þnh. Nhu cÇu sö dông ®Êt kh«ng cao, chiÕm tû träng nhá.

BiÓu 3.9: T×nh h×nh sö dông ®Êt n¨m 1992 vµ n¨m 2000

Sè TT

HiÖn tr¹ng

1992

2000

DiÖn tÝch (ha) % DiÖn tÝch (ha) %

1 §Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp

100.08

11.6

86.94

10.1

2 Rõng mËt ®é dµy

238.32

27.7

231.12

26.8

3 Rõng mËt ®é th­a

336.42

39.0

362.70

42.1

4 Rõng gç xen le, c©y bôi, tr¶ng cá

186.84

21.7

180.90

21.0

Tæng

861.66

100

861.66

100

Trong giai ®o¹n 1992 vµ 2000, lo¹i h×nh hiÖn tr¹ng chiÕm tû lÖ cao nhÊt lµ

rõng th­a t­¬ng øng víi 39% n¨m 1992 vµ 42.1% n¨m 2000, cã nghÜa r»ng chÊt

l­îng rõng gi¶m sót nhanh, rõng dµy chiÕm 27% n¨m 1992 vµ 26.8% n¨m 2000,

gi¶m gÇn mét nöa nÕu so víi giai ®o¹n 1987. §©y lµ giai ®o¹n rõng bÞ khai th¸c víi

nhiÒu h×nh thøc, vµ c¸c gi¶i ph¸p phôc håi, nu«i d­ìng rõng l¹i kh«ng ®­îc thùc

hiÖn. Rõng gç xen le, c©y bôi, tr¶ng cá chiÕm 21.7% n¨m 1992 vµ 21% n¨m 2000,

trong khi ®ã diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp t¨ng lªn gÊp ®«i so víi giai ®o¹n 1975- 1987,

lµ 11.6% vµo n¨m 1992 vµ 10.1% ë n¨m 2000, ¸p lùc sö dông ®Êt cho n«ng nghiÖp

giai ®o¹n nµy t¨ng cao.

45

N

b¶n ®å sö dông ®Êt n¨m 1975 bu«n chµm b, x· c­ d'r¨m, huyÖn kr«ng b«ng. tû lÖ: 1 : 50 000

Ea Kr«ng Tul Ea Kr«ng Tul

E E a a K K

r r i i n n g g

chó dÉn

B¶n ®å 3.1 B¶n ®å sö dông ®Êt n¨m 1975

Ranh gioi buon Duong giao thong Song suoi

Su dung dat 1975

1

0

1

2 Kilometers

Cay go xen le,, cay bui, trang co Dat nong nghiep Rung mat do day Rung mat do thua

N

Ea Kr«ng Tul Ea Kr«ng Tul

b¶n ®å sö dông ®Êt n¨m 1987 bu«n chµm b, x· c­ d'r¨m, huyÖn kr«ng b«ng tû lÖ: 1 : 50 000

E E a a K K n n h h ¸ ¸ n n g g

E E a a

K K

r

r i

i

n n g g

chó dÉn

B¶n ®å 3.2: B¶n ®å sö dông ®Êt n¨m 1987

Ranh gioi buon Duong giao thong Song suoi

Su dung dat 1987

2

0

2 Kilometers

Cay go xen le, cay bui Dat nong nghiep Rung mat do day Rung mat do thua

46

B¶n ®å 3.3: B¶n ®å sö dông ®Êt n¨m 1992

B¶n ®å 3.4: B¶n ®å sö dông ®Êt n¨m 2000

47

BiÓu ®å 3.2: BiÓu ®å sö dông ®Êt n¨m 1975 vµ n¨m 1987

N¨m 1975 N¨m 1987

BiÓu ®å 3.3: BiÓu ®å sö dông ®Êt n¨m 1992 vµ n¨m 2000

N¨m 1992 N¨m 2000

48

§å thÞ 3.1: §å thÞ biÓu diÔn t×nh tr¹ng sö dông ®Êt/th¶m phñ trong

4 thêi ®iÓm gi¶i ®o¸n (1975; 1987; 1992; 2000)

%

1: §Êt n«ng nghiÖp; 2: Rõng dµy; 3: Rõng th­a; 4: Rõng gç xen le, c©y bôi, tr¶ng cá

%

3.2.2 Ph©n tÝch biÕn ®éng sö dông ®Êt, rõng tõ n¨m 1975 - 2000

Ph©n tÝch thay ®æi sö dông ®Êt dùa vµo ma trËn ®­îc thiÕt lËp theo thêi gian

gÇn mét thËp kû nh­ gi÷a n¨m 1975 vµ 1987; 1987 vµ 1992; 1992 vµ 2000.

Tõ kÕt qu¶ b¶ng 3.8, 3.9, cã thÓ thÊy diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp t¨ng kho¶ng

gÇn 7% trong kho¶ng thêi gian tõ 1975 ®Õn 2000. Rõng dµy gi¶m m¹nh trong

kho¶ng thêi gian nµy (gÇn 20%), bªn c¹nh ®ã diÖn tÝch rõng th­a t¨ng lªn kho¶ng

20% trong cïng giai ®o¹n trong khi ®ã rõng gç xen le, c©y bôi, tr¶ng cá gi¶m h¬n

7%.

§iÒu nµy lµ phï hîp víi tèc ®é khai th¸c gç t¹i ®Þa ph­¬ng. Trong giai ®o¹n

1980 – 1995, rõng ®­îc khai th¸c m¹nh, c¸c gi¶i ph¸p sau khai th¸c nh­ t¸i sinh,

nu«i d­ìng rõng hÇu nh­ kh«ng cã hiÖu qu¶, ®iÒu nµy ®· lµm cho chÊt l­îng rõng

49

gi¶m sót nghiªm träng, nhiÒu tr¹ng th¸i rõng giµu biÕn thµnh rõng nghÌo, non, kÐm

gi¸ trÞ th­¬ng phÈm.

HuyÖn Kr«ng B«ng nãi chung vµ bu«n Chµm B nãi riªng lµ ®Þa ph­¬ng cã

®Þa h×nh vµ thæ nh­ìng t­¬ng ®èi kh¸c so víi n¬i kh¸c, ®Êt ®ai ë ®©y hÇu nh­ kh«ng

thÝch hîp nhiÒu víi viÖc ph¸t triÓn c¸c lo¹i c©y c«ng nghiÖp nh­ cµ phª, tiªu - lµ

nh÷ng lo¹i c©y ph¸t triÓn m¹nh t¹i c¸c ®Þa ph­¬ng kh¸c, v× vËy sù chuyÓn ®æi tõ

rõng sang ®Êt n«ng nghiÖp kh«ng diÔn ra m¹nh mÏ nh­ nhiÒu n¬i kh¸c ë DakLak;

chñ yÕu lµ ®Ó s¶n xuÊt nh÷ng c¸c lo¹i c©y n«ng nghiÖp, c©y ¨n tr¸i vµ mét sè Ýt diÖn

tÝch c©y §iÒu. ViÖc më réng diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp ë ®©y mét phÇn lµ do ®ång

bµo t¹i ®Þa ph­¬ng, cßn phÇn lín lµ do d©n di c­ tõ bªn ngoµi ®Õn.

§Ó t×m hiÓu s©u h¬n vÒ sù chuyÓn ®æi gi÷a c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt chóng

t«i tiÕn hµnh ph©n tÝch thay ®æi trong sö dông ®Êt dùa vµo ma trËn ®­îc thiÕt lËp

theo thêi gian gÇn mét thËp kû nh­ gi÷a c¸c ¶nh 1975- 1987; 1987-1992; 1992 vµ

2000.

Sö dông chøc n¨ng ph©n tÝch kh«ng gian vµ d÷ liÖu thuéc tÝnh trong GIS kÕt

hîp víi b¶ng tÝnh Excel, thiÕt lËp ®­îc b¶ng ma trËn thay ®æi nh­ trong biÓu 3.10,

3.11 vµ 3.12. Nh­ ®· ®Ò cËp trong phÇn tr­íc, bu«n chia lµm 2 khu vùc, trong khu

vùc giao ®Êt giao rõng hiÖn nay vµ còng lµ khu mµ c¸c hé trong bu«n qu¶n lý theo

ch­¬ng tr×nh 327 tr­íc ®©y, ngoµi phÇn tÝnh chung cho c¶ bu«n, chóng t«i bæ sung

t¸ch riªng khu nµy ra thªm mét b¶ng riªng. Trong biÓu nµy, chóng t«i chØ thèng kª

diÖn tÝch theo c¸c n¨m ®Ó xem xÐt sù biÕn ®éng cña c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt diÔn

ra trong khu vùc rõng ®­îc qu¶n lý vµ b¶o vÖ theo c¸c ch­¬ng tr×nh cña nhµ n­íc

chø kh«ng ph©n tÝch ma trËn thay ®æi.

50

B¶n ®å 3.5: B¶n ®å thay ®æi sö dông ®Êt giai ®o¹n 1975- 1987

BiÓu 3.10: Ma trËn thay ®æi trong sö dông ®Êt giai ®o¹n 1975-1987

Toång naêm

1975\1987

1

2

3

4

%

1987 (ha)

50.58

25.83

0.00

2.07

22.68

1

5.9

388.26

375.12

0.19

12.95

0.00

2

45.1

243.18

18.90

186.47

37.18

0.63

3

28.2

179.64

4.23

0.72

173.43

1.26

4

20.8

Toång naêm

27.72 398.25

189.45

246.24

861.66

1975 (ha)

100

%

3.2

46.2

22.0

28.6

1: §Êt n«ng nghiÖp; 2: Rõng dµy; 3: Rõng th­a; 4: Rõng gç xen le, c©y bôi, tr¶ng cá

51

B¶n ®å 3.6: B¶n ®å thay ®æi sö dông ®Êt giai ®o¹n 1987- 1992

BiÓu 3.11: Ma trËn thay ®æi trong sö dông ®Êt giai ®o¹n 1987-1992

Toång naêm

1987/1992

1

2

3

4

%

1992 (ha)

100.08

26.19

37.17

1.17

35.55

1

11.6

238.32

4.32

0.00

230.94

3.06

2

27.7

336.42

95.58

6.93

102.96

130.95

3

39.0

186.84

53.55

6.48

53.19

73.62

4

21.7

Toång naêm

50.58

388.26

243.18

179.64

861.66

1987 (ha)

100

%

5.9

45.1

28.2

20.8

1: §Êt n«ng nghiÖp; 2: Rõng dµy; 3: Rõng th­a; 4: Rõng gç xen le, c©y bôi, tr¶ng cá

52

B¶n ®å 3.7: B¶n ®å thay ®æi sö dông ®Êt giai ®o¹n 1992- 2000

BiÓu 3.12: Ma trËn thay ®æi trong sö dông ®Êt giai ®o¹n 1992-2000

Toång naêm

1992/2000

1

2

3

4

%

2000 (ha)

86.94

21.16

57.33

0.00

8.45

1

10.1

231.12

1.44

0.09

214.29

15.30

2

26.8

362.70

71.82

22.86

22.69

245.33

3

42.1

180.90

92.42

19.80

1.34

67.34

4

21.0

Toång naêm

100.08

238.32

336.42

186.84

861.66

1992 (ha)

100

%

11.6

27.7

39.0

21.7

1: §Êt n«ng nghiÖp; 2: Rõng dµy; 3: Rõng th­a; 4: Rõng gç xen le, c©y bôi, tr¶ng cá

53

KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ sù thay ®æi dùa vµo diÖn tÝch chung cho c¸c ¶nh cïng víi

b¶ng ma trËn thay ®æi tõ tr¹ng th¸i nµy sang tr¹ng th¸i kh¸c. Trong biÓu 3.10, 3.11,

3.12, gi¸ trÞ ë trªn vµ d­íi ®­êng chÐo lµ ®¹i diÖn cho sù thay ®æi tõ mét tr¹ng th¸i,

kiÓu th¶m phñ sang kiÓu kh¸c; ng­îc l¹i, gi¸ trÞ n»m ngay trªn ®­êng chÐo ®¹i diÖn

cho diÖn tÝch æn ®Þnh tøc lµ vïng kh«ng cã sù thay ®æi trong giai ®o¹n ®ã.

Gi¸ trÞ trong mçi cét cho biÕt sù biÕn ®æi cña mét tr¹ng th¸i nhÊt ®Þnh sang

c¸c tr¹ng th¸i kh¸c trong mét giai ®o¹n. VÝ dô trong biÓu 3.8: diÖn tÝch rõng dµy

trong n¨m 1975 lµ 398.25ha, cho ®Õn thêi ®iÓm n¨m 2000, ngoµi 375.12ha ha gi÷

nguyªn, diÖn tÝch cßn l¹i ®· chuyÓn ®æi thµnh c¸c lo¹i hiÖn tr¹ng kh¸c nh­ rõng

th­a (3) lµ 18.9 ha vµ rõng gç xen le, c©y bôi, tr¶ng cá (4) lµ 4.23 ha.

Gi¸ trÞ cña tæng hµng biÓu thÞ cho tæng diÖn tÝch cña mét lo¹i tr¹ng th¸i, kiÓu

th¶m phñ ë cuèi giai ®o¹n. Gi¸ trÞ trªn mçi hµng (ngo¹i trõ gi¸ trÞ n»m trªn ®­êng

chÐo) biÓu thÞ cho diÖn tÝch lo¹i tr¹ng th¸i, th¶m phñ ®ã ®­îc h×nh thµnh ë c¸c n¨m

tr­íc do c¸c tr¹ng th¸i kh¸c chuyÓn thµnh. Ch¼ng h¹n còng ë b¶ng 3.8: Ngoµi diÖn

tÝch ®Êt n«ng nghiÖp gi÷ nguyªn tõ n¨m 1975 ®Õn n¨m 1987 (25.83ha, n»m trªn

®­êng chÐo), th× diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp t¨ng thªm trªn 24 ha. DiÖn tÝch t¨ng

thªm nµy do sù chuyÓn ®æi tõ rõng th­a (3) sang lµ 2.07 ha vµ c©y gç xen le, c©y

bôi, tr¶ng cá (4) chuyÓn sang lµ 22.68 ha.

§Ó thÊy râ sù chuyÓn ®æi môc ®Ých sö dông ®Êt, rõng trong c¸c giai ®o¹n,

tiÕn hµnh tÝnh to¸n c¸c ma trËn tõ 3.13 ®Õn 3.15 vµ tæng hîp 03 giai ®o¹n tõ 1975

®Õn 2000 trong biÓu 3.16. §©y lµ kÕt qu¶ chØ ra nh÷ng tr¹ng th¸i ®· chuyÓn ®æi tõ

c¸c n¨m tr­íc ®ã vµ ®ã lµ kÕt qu¶ cña c¸c lo¹i h×nh chuyÓn ®æi sö dông ®Êt trong

c¸c giai ®o¹n. Sù chuyÓn ®æi còng ®­îc minh ho¹ trong ®å thÞ 3.2

54

BiÓu 3.13: Ma trËn chuyÓn ®æi sö dông ®Êt giai ®o¹n 1975 – 1987

Sö dông ®Êt n¨m

Sö dông ®Êt n¨m 1975

Tæng thay ®æi

DiÖn tÝch (ha)

%

1

2

3

4

1987

0.00

2.07

22.68

24.55

1

24.75

0.19

0.00

12.95

13.03

2

13.14

18.90

0.63

37.18

56.25

3

56.71

4.23

0.72

1.26

6.16

4

6.21

Tæng thay ®æi: DiÖn

23.13

2.98

1.89

72.81

100.81

tÝch (ha)

%

1.87

22.94

2.96

72.22

100.00

BiÓu 3.14: Ma trËn chuyÓn ®æi sö dông ®Êt giai ®o¹n 1987 - 1992

Sö dông ®Êt n¨m

Sö dông ®Êt n¨m 1987

Tæng thay ®æi

DiÖn tÝch (ha)

1992

1

4

%

3

2

35.55

1.17

26.19

1

62.91

15.38

3.06

0.00

4.32

2

7.38

1.80

102.96

6.93

95.58

3

205.47

50.23

53.19

73.62

6.48

4

133.29

32.59

Tæng thay ®æi: DiÖn tÝch (ha)

409.05

13.41

157.32

112.23

126.09

%

3.28

38.46

27.44

30.83

100.00

BiÓu 3.15: Ma trËn chuyÓn ®æi sö dông ®Êt giai ®o¹n 1992 - 2000

Sö dông ®Êt n¨m

Sö dông ®Êt n¨m 1992

Tæng thay ®æi

DiÖn tÝch (ha)

2000

1

2

3

4

29.61

% 11.74

0.00

8.45

21.16

1

16.83

6.67

15.30

1.44

0.09

2

117.37

46.52

22.69

71.82

22.86

3

88.48

35.07

1.34

67.34

19.80

4

Tæng thay ®æi: DiÖn tÝch (ha)

252.29

24.03

91.09

94.42

42.75

9.52

36.11

37.43

100

19.94

%

55

§å thÞ 3.2: §å thÞ biÓu diÔn thay ®æi trong sö dông ®Êt/th¶m phñtrong giai ®o¹n tõ 1975 -1987; 1987 - 1992; 1992 -2000

1: §Êt n«ng nghiÖp; 2: Rõng dµy; 3: Rõng th­a; 4: Rõng gç xen le, c©y bôi, tr¶ng cá

BiÓu 3.16: Ma trËn chuyÓn ®æi sö dông ®Êt trong 25 n¨m (1975 - 2000)

Sö dông ®Êt n¨m 1975

Tæng thay ®æi

Sö dông ®Êt

DiÖn tÝch

n¨m 2000

1

2

3

4

%

(ha)

1.17

46.07

70.03

1

117.27

15%

0.09

18.55

18.71

2

37.35

5%

30.42

144.55

204.58

3

379.55

50%

27.54

58.76

141.68

4

227.98

30%

Tæng thay ®æi:

DiÖn tÝch (ha)

58.05

204.48

206.3

293.32

762.15

8%

27%

27%

38%

100%

%

1: §Êt n«ng nghiÖp; 2: Rõng dµy; 3: Rõng th­a; 4: Rõng gç xen le, c©y bôi, tr¶ng cá Tõ ma trËn tæng hîp 3.16 cã thÓ ph©n tÝch sù thay ®æi sö dông tµi nguyªn

®Êt, rõng tõ 1975 ®Õn 2000 nh­ sau:

 Thay ®æi trong sö dông ®Êt n«ng nghiÖp:

56

- §Êt n«ng nghiÖp ®· ®­îc phôc håi thµnh c¸c tr¹ng th¸i rõng th­a vµ

xen le lµ 58.05 ha, ®¹t 8%. §©y lµ c¸c diÖn tÝch n­¬ng rÉy bá ho¸

trong 1-2 chu kú canh t¸c n­¬ng rÉy. §iÒu nµy cho thÊy tËp qu¸n

canh t¸c n­¬ng rÉy trong vïng vÉn ®ang tån t¹i vµ rõng ®­îc phôc håi

sau mét thêi gian dµi. Tuy nhiªn kh¶ n¨ng ®Ó phôc håi tõ ®Êt rÉy

thµnh rõng dµy lµ khã kh¨n.

- Trong khi ®ã 117.27 ha rõng c¸c lo¹i ®­îc chuyÓn ®æi sang canh t¸c

n­¬ng rÉy, chiÕm 15%; tËp trung vµo rõng th­a vµ rõng r¶i r¸c c©y gç

xen c©y bôi. Cã nghÜa viÖc më réng canh t¸c n«ng nghiÖp ®ång bµo

còng Ýt t¸c ®éng ®Õn rõng tèt, dµy.

 BiÕn ®æi diÖn tÝch rõng dµy, tr÷ l­îng cao:

- Kho¶ng 204 ha, chiÕm 27%, rõng dµy, tr÷ l­îng cao bÞ h¹ cÊp chÊt

l­îng, cÊp tr÷ l­îng. Chñ yÕu chuyÓn sang rõng th­a, nghÌo, c©y bôi

tr¶ng cá. §iÒu nµy ®· ph¶n ¶nh viÖc ¸p dông kü thuËt l©m sinh kh«ng

hiÖu qu¶, viÖc khai th¸c qu¸ møc c¸c khu rõng giµu trong thêi gian

tr­íc ®©y, vµ rõng khã cã thÓ phôc håi trë vÒ tr¹ng th¸i tèt nh­ ban

®Çu.

- ViÖc phôc håi rõng vÒ tr¹ng th¸i tèt chØ cã 37 ha, chiÕm 5%; cã nghÜa

lµ kho¶ng 22% diÖn tÝch rõng giµu kh«ng thÓ phôc håi l¹i nguyªn

tr¹ng.

 BiÕn ®æi trong tr¹ng th¸i rõng th­a:

- Kho¶ng h¬n 200 ha rõng th­a, chiÕm 27% ®­îc chuyÓn ®æi sang ®Êt

n«ng nghiÖp (46ha), vµ xuèng cÊp thµnh rõng nghÌo kiÖt, xen le tre

(141ha), trong ®ã mét Ýt diÖn tÝch phôc håi tèt (18ha), trë thµnh rõng

dµy.

- Trong khi ®ã 379 ha tr¹ng th¸i kh¸c chuyÓn thµnh rõng th­a, chiÕm

50%. Trong ®ã ®Êt n­¬ng rÉy bá ho¸ phôc håi rõng th­a lµ 30 ha, rõng

dµy bÞ xuèng cÊp thµnh rõng th­a lµ 144 ha vµ rõng xen tre nøa thµnh

rõng th­a lµ 204 ha. KÕt qu¶ nµy cho thÊy kh¶ n¨ng phôc håi tõ rõng

nghÌo kiÖt, ®Êt bá ho¸ thµnh d¹ng rõng th­a lµ cã kh¶ n¨ng cao.

57

 BiÕn ®æi cña rõng gç xen le, c©y bôi, cá d¹i:

- H¬n 290 ha chiÕm 38% diÖn tÝch nµy chuyÓn sang tr¹ng th¸i kh¸c, 70

ha ®­îc khai ph¸ ®Ó lÊy ®Êt lµm n­¬ng rÉy, ®Æc biÖt lµ rõng phôc håi

lªn tr¹ng th¸i tèt h¬n (lªn rõng dµy: 18ha, rõng th­a: 204 ha)

- Tæng c¸c diÖn tÝch tr¹ng th¸i chuyÓn sang tr¹ng th¸i nµy lµ 227 ha,

chiÕm 30%, trong ®ã tõ ®Êt bá ho¸ phôc håi lµ 27 ha; xuèng cÊp cña

rõng dµy lµ 58 ha, rõng th­a lµ 141 ha.

Víi h¬n 627 ha ®Êt rõng vµ rõng giao cho nhãm hé, ®©y lµ khu vùc kh¸c,

n»m c¸ch biÖt víi th«n bu«n. BiÕn ®æi cña nã còng ®­îc thÓ hiÖn trong biÓu 3.15

nh­ sau:

- Rõng bÞ chÆt ®i mét Ýt ®Ó lÊy ®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp tõ n¨m 1992.

- Rõng dµy bÞ gi¶m sót do tiÕn tr×nh khai th¸c tr­íc ®©y

- Rõng chñ yÕu lµ rõng th­a, nghÌo kiÖt, diÖn tÝch c¸c lo¹i nµy cã xu

h­íng tiÕp tôc t¨ng lªn, chuyÓn ®æi, h¹ cÊp tõ rõng tèt.

BiÓu 3.17: Thay ®æi tr¹ng th¸i rõng, lo¹i h×nh sö dông ®Êt trong khu vùc giao ®Êt giao rõng tõ n¨m 1975- 2000

N¨m

75

87

1992

2000

Tr¹ng th¸i

th¶m phñ

1

7.27

16.02

2

398.24

387.81

238.61

232.05

3

61.15

102.63

236.38

238.70

4

168.22

137.17

145.35

140.84

Tæng

627.61

627.61

627.61

627.61

Tõ kÕt qu¶ ph©n tÝch biÕn ®æi tr¹ng th¸i rõng, sö dông ®Êt trong 25 n¨m

(1975 – 2000) th«ng qua GIS, ®· ®­a ra c¸c gi¶ ®Þnh vÒ nguyªn nh©n cña c¸c sù

thay ®æi nµy. KÕt hîp víi biÓu ®å h­íng thêi gian thay ®æi sö dông ®Êt, rõng trong

c«ng cô PRA tõ n¨m 2000 ®Õn 2002, kiÓm chøng c¸c nguyªn nh©n víi ng­êi d©n

®Þa ph­¬ng; kÕt qu¶ cho thÊy cã thÓ ®i ®Õn c¸c kÕt luËn sau vÒ c¸c nguyªn nh©n vµ

c¸c t¸c ®éng dÉn ®Õn sù biÕn ®æi ®ã:

58

1. ChuyÓn ®æi tõ ®Êt n«ng nghiÖp thµnh rõng lµ hiÖn t­îng t¸i sinh sau

n­¬ng rÉy. Gi¶ ®Þnh nµy phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ t¹i ®Þa ph­¬ng.

Víi chÝnh s¸ch ®Þnh canh ®Þnh c­ cho ®ång bµo d©n téc ®· gi¶m ®i ®¸ng

kÓ tËp qu¸n canh t¸c du canh du c­ cña ®ång bµo. HÇu hÕt c¸c hé trong

bu«n ®· ®Þnh c­. Do ®ã mét phÇn diÖn tÝch ®Êt n­¬ng rÉy bá ho¸ kh«ng

®­îc sö dông l¹i vµ phôc håi thµnh rõng.

2. Mét sè diÖn tÝch rõng thø sinh ®­îc thay thÕ b»ng ®Êt n«ng nghiÖp lµ do

viÖc më réng canh t¸c cña ®ång bµo t¹i ®Þa ph­¬ng ®ång thêi còng do

nh÷ng hé di c­ tõ n¬i kh¸c ®Õn lÊy ®Êt ®Ó s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.

3. ChuyÓn ®æi tõ rõng dµy ®Õn rõng th­a lµ kÕt qu¶ cña viÖc khai th¸c gç (c¶

hîp ph¸p vµ bÊt hîp ph¸p). §©y lµ dÊu hiÖu cña viÖc suy gi¶m chÊt l­îng

rõng, trong khi ®ã c¸c gi¶i ph¸p th©m canh, phôc håi rõng sau khai th¸c

hÇu nh­ ch­a cã. T×nh h×nh nµy ngµy cµng dÉn ®Õn diÔn thÕ ®i xuèng râ

rÖt cña c¸c kiÓu rõng th­êng xanh trong khu vùc.

4. Song song víi nh÷ng diÔn biÕn tiªu cùc, dÊu hiÖu tÝch cùc còng cã thÓ

nhËn thÊy trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch. Mét sè diÖn tÝch rõng th­a ®·

chuyÓn thµnh rõng dµy biÓu hiÖn cho kÕt qu¶ tù qu¶n lý cña ®ång bµo ®èi

víi c¸c khu rõng theo quy ­íc cña hä.

3.3 Ph©n tÝch c¸c t¸c ®éng ®Õn qu¶n lý sö dông ®Êt, rõng

3.3.1. §¸nh gi¸ c¸c t¸c ®éng cña c¸c ch­¬ng tr×nh, chÝnh s¸ch cña nhµ

n­íc cã liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng ®· triÓn khai t¹i céng ®ång

Ngoµi ch­¬ng tr×nh ®Þnh canh ®Þnh c­ ®­îc triÓn khai vµo n¨m 1987, cßn cã

2 ch­¬ng tr×nh cã liªn quan ®Õn l©m nghiÖp ®­îc triÓn khai t¹i ®©y ®ã lµ giao kho¸n

qu¶n lý b¶o vÖ rõng theo ch­¬ng tr×nh 327 vµ giao ®Êt giao rõng theo quyÕt ®Þnh

163.

Giao kho¸n QLBVR theo ch­¬ng tr×nh 327 ®­îc b¾t ®Çu vµo n¨m 1994, kÕt

thóc vµo n¨m 1999. Cßn ch­¬ng tr×nh giao ®Êt giao rõng theo nhãm hé triÓn khai

vµo n¨m 2000 (trªn khu vùc ®· giao kho¸n theo CT 327), tÝnh ®Õn nay ®· thùc hiÖn

®­îc 3 n¨m.

59

 Giao kho¸n QLBVR lµ h×nh thøc nhµ n­íc giao mét diÖn tÝch rõng tù

nhiªn cho ng­êi d©n qu¶n lý b¶o vÖ, ng­êi d©n nhËn qu¶n lý b¶o vÖ rõng

sÏ ®­îc nhËn mét kho¶n tiÒn c«ng tÝnh trªn ®¬n vÞ lµ ha. Rõng vµ ®Êt

rõng giao kho¸n vÉn thuéc quyÒn qu¶n lý, sö dông cña nhµ n­íc (c¸c tæ

chøc ®­îc nhµ n­íc giao). Thêi gian giao kho¸n vµ ®¬n gi¸ kh«ng æn

 Giao ®Êt giao rõng lµ h×nh thøc nhµ n­íc giao mét diÖn tÝch rõng vµ ®Êt

®Þnh bëi v× phô thuéc vµo kÕ ho¹ch vµ nguån kinh phÝ cÊp hµng n¨m.

rõng ®Õn hé gia ®×nh, nhãm hé... qu¶n lý æn ®Þnh l©u dµi víi thêi gian lµ

50 n¨m. Ng­êi nhËn rõng ®­îc cÊp giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt

l©m nghiÖp. Hä kh«ng ®­îc nhËn tiÒn c«ng qu¶n lý b¶o vÖ mµ nhµ n­íc

tr¶ th«ng qua h×nh thøc ¨n chia s¶n phÈm cã ®­îc trong thêi gian nhËn

qu¶n lý b¶o vÖ. Mét sè ®Æc ®iÓm chÝnh cña 2 chÝnh s¸ch trªn liªn quan

®Õn sù quan t©m cña céng ®ång ®­îc tËp hîp trong biÓu 3.18

BiÓu 3.18: Tæng hîp nh÷ng nÐt chÝnh cña c¸c ch­¬ng tr×nh l©m nghiÖp t¹i bu«n Chµm B

Giao kho¸n theo 327

Giao ®Êt giao rõng theo 163

CT

Néi dung

H×nh thøc giao,

- Giao kho¸n QLBV rõng tù nhiªn

- Giao æn ®Þnh l©u dµi: rõng tù nhiªn vµ ®Êt

thêi gian

- Thêi gian kho¸n cã giíi h¹n,

rõng.

kh«ng æn ®Þnh

- Thêi gian: 50 n¨m

Chñ thÓ giao

C¸c tæ chøc cã thÈm quyÒn (l©m

C¬ quan nhµ n­íc (UBND huyÖn)

tr­êng, khu b¶o tån, ban qu¶n lý..)

§èi t­îng ®­îc

Hé gia ®×nh, c¸c tæ chøc

Hé gia ®×nh, c¸ nh©n, tËp thÓ

giao

Chñ quyÒn

Thuéc nhµ n­íc

Thuéc ng­êi nhËn ®Êt nhËn rõng

§­îc cÊp giÊy chøng nhËn sö dông rõng vµ

®Êt rõng

QuyÒn lîi

Tr¶ l­¬ng: 50.000-35.000®/ha/n¨m,

- §èi víi l©m s¶n ngoµi gç: ®­îc h­ëng

ngoµi tiÒn l­¬ng ra ng­êi d©n kh«ng

100% gi¸ trÞ mµ kh«ng ph¶i ®ãng thuÕ.

®­îc h­ëng g× kh¸c

- §èi víi gç: ®­îc ¨n chia víi nhµ n­íc theo

mét tû lÖ ®­îc quy ®Þnh vµ tuú thuéc vµo

n¨m khai th¸c

VÊn ®Ò kh¸c

ViÖc thanh to¸n ®­îc thùc hiÖn

QuyÒn h­ëng lîi sím hay muén do tr¹ng

th­êng lµ trong mét quý.

th¸i rõng ®­îc giao

Ng­êi d©n kh«ng tham gia vµo viÖc

Ng­êi d©n chñ ®éng trong viÖc khai th¸c

khai th¸c l©m s¶n

l©m s¶n

60

Sö dông ph­¬ng ph¸p th¶o luËn nhãm vµ pháng vÊn, chóng t«i cã ®­îc

nh÷ng th«ng tin ®­îc ®¸nh gi¸ vµ nh÷ng ®Ò xuÊt tõ céng ®ång trong qu¸ tr×nh thùc

hiÖn 2 ch­¬ng tr×nh trªn, kÕt qu¶ ®­îc tæng hîp trong biÓu 3.19 vµ 3.20.

BiÓu 3.19: §¸nh gi¸ ch­¬ng tr×nh giao kho¸n QLBVR theo CT 327

§iÓm m¹nh

§iÓm yÕu

§Ò xuÊt

- Rõng lµ cña nhµ n­íc nªn kh«ng

- Rõng xa khã b¶o vÖ

- Nªn tiÕp tôc duy tr× h×nh thøc

cã ai d¸m ph¸

- Rõng cña nhµ n­íc nªn thËt

kho¸n ®Ó gióp ng­êi d©n cã

- Th­êng xuyªn tæ chøc ®i tuÇn tra

sù kh«ng thu hót ®­îc ng­êi

thu nhËp tr­íc m¾t ®èi víi c¸c

- Cã ®éng lùc ®Ó gi÷ rõng v× ®­îc

d©n ®Çu t­ c«ng søc ®Ó qu¶n lý

khu rõng phßng hé, c¸c khu

h­ëng lîi trùc tiÕp th«ng qua tiÒn

vµ lµm giµu rõng ®­îc kho¸n

ch­a giao.

l­¬ng

(t­ t­ëng gi÷ thuª)

- Gi¸ giao kho¸n ban ®Çu lµ hîp lý

- Gi¸ giao kho¸n kh«ng æn ®Þnh

(50.000®/ha/n¨m)

- DiÖn tÝch giao kho¸n phï hîp (b×nh

qu©n 25ha/hé)

- Cã tinh thÇn ®oµn kÕt QLBVR cao

- Cã sù tháa thuËn gi÷a c¸c hé, ®«i

khi cã sù dµn xÕp cña giµ lµng

BiÓu 3.20: §¸nh gi¸ ch­¬ng tr×nh G§GR

§iÓm m¹nh

§iÓm yÕu

§Ò xuÊt

-§­îc cÊp quyÒn sö dông

-Giao theo nhãm hé nªn ranh giíi gi÷a

-Gi¶i quyÕt lµm râ lîi Ých, quyÒn

®Êt l©m nghiÖp: cã chñ

c¸c hé kh«ng râ rµng

lîi vµ tr¸ch nhiÖm cña ng­êi

quyÒn

-Kh«ng ®­îc h­ëng lîi trùc tiÕp, trong

nhËn rõng

-§­îc phÐp canh t¸c

khi ®ã rõng ®­îc giao qu¸ nghÌo

-§­îc quyÒn khai th¸c gç lµm

n­¬ng rÉy trªn nh÷ng diÖn

nhµ víi thñ tôc ®¬n gi¶n, phï

-ý thøc QLBVR kÐm do kh«ng cã ®éng

tÝch ®Êt n­¬ng rÉy

hîp víi tr×nh ®é vµ hiÓu biÕt cña

lùc v× thêi gian thu ho¹ch qu¸ dµi

-Cã tinh thÇn ®oµn kÕt

ng­êi d©n

-Thñ tôc xin gç lµm nhµ cßn phøc t¹p,

trong QLBVR

-C¸c bªn liªn quan hç trî cho

ng­êi d©n rÊt e ng¹i

-Sù thèng nhÊt gi÷a c¸c

ng­êi d©n trong c«ng t¸c

-ChÝnh quyÒn vµ c¸c c¬ quan liªn quan

hé trong nhãm

QLBVR

ch­a hç trî cho ng­êi d©n trong viÖc

-CÇn hç trî c¸c ho¹t ®éng sau

xö lý vi ph¹m l©m luËt

G§GR ®Ó bµ con cã nguån thu

-QuyÒn lîi cña ng­êi d©n ch­a ®­îc

nhËp tr­íc m¾t vµ trong thêi

l­u t©m ®óng møc

gian ng¾n

61

Qua ®¸nh gi¸ trªn tõ ng­êi d©n, cã thÓ nhËn thÊy:

XÐt ë gãc ®é chñ quyÒn th× viÖc giao ®Êt giao rõng æn ®Þnh l©u dµi theo 163

cã nhiÒu ­u ®iÓm vµ søc hót h¬n so víi ch­¬ng tr×nh giao kho¸n QLBV theo ch­¬ng

tr×nh 327. Tuy nhiªn ®èi víi bu«n Chµm B th× hoµn toµn tr¸i ng­îc. Ng­êi d©n ë

®©y kh«ng thÝch h×nh thøc giao æn ®Þnh v× c¸c lý do sau:

- Giao kho¸n theo ch­¬ng tr×nh 327, ng­êi d©n h­ëng lîi cô thÓ vµ trùc tiÕp

h¬n. TiÒn l­¬ng giao kho¸n gãp phÇn gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n tr­íc

m¾t ®ã lµ c¸i ¨n cña ng­êi d©n.

- QuyÒn h­ëng lîi trong nhËn rõng æn ®Þnh phøc t¹p, ng­êi d©n khã hiÓu.

§Æc biÖt lµ do rõng giao nghÌo kiÖt nªn thêi gian ®­îc h­ëng lîi rÊt xa,

t¹o cho hä kh«ng an t©m. Thay v× thay phiªn ®i tuÇn tra hoÆc ph¸t luçng

(theo hä chñ yÕu lµ ®Ó cho ng­êi ngoµi nhËn biÕt rõng ®· cã chñ, cã ng­êi

®i tuÇn tra th­êng xuyªn ®Ó hä kh«ng d¸m khai th¸c còng nh­ ph¸t rÉy)

nh­ tr­íc ®©y, nay hä dµnh thêi gian ®ã ®Ó ®i rÉy, lµm thuª hoÆc bÊt cø

viÖc g× ®Ó lo cho nhu cÇu tr­íc m¾t. Theo hä " bông ®ãi kh«ng thÓ ®i b¶o

vÖ rõng ®­îc".

- Bªn c¹nh ®ã ng­êi d©n còng rÊt lê mê vÒ ranh giíi gi÷a c¸c nhãm hé.

§éng c¬ nhËn ®Êt nhËn rõng cña hä còng rÊt m¬ hå "thÊy ng­êi kinh

nhËn, chóng t«i sî hÕt rõng nªn nhËn".

- KÕt qu¶ so s¸nh nµy còng cã thÓ nhËn thÊy th«ng qua sè liÖu ®­îc ph©n

tÝch dùa vµo ¶nh vÖ tinh vµ s¬ ®å h­íng thêi gian qua PRA. Trong khi

diÖn tÝch rõng ë khu vùc nµy tr­íc khi giao ®Êt giao rõng trong kho¶ng

thêi gian tõ n¨m 1992 - 2000 thay ®æi rÊt Ýt; th× theo biÓu ®å h­íng thêi

gian, t­¬ng øng víi thêi gian giao rõng theo ch­¬ng tr×nh G§GR (2000 -

2002) ®· cã nh÷ng biÕn ®æi râ rÖt: diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp ngµy cµng

t¨ng còng ®ång nghÜa víi diÖn tÝch rõng vÉn ®ang suy gi¶m hµng n¨m.

Nh÷ng ®iÒu tr¨n trë cña ng­êi d©n trong h×nh thøc giao ®Êt giao rõng æn ®Þnh

còng chÝnh lµ ®iÒu mµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng cÇn quan t©m ®Õn c¸ch tiÕp cËn tæ

chøc giao, tr¸nh ch¹y theo thµnh tÝch, chØ tiªu mµ kh«ng t×m hiÓu hÕt nguyÖn väng

vµ c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh nµy. Ph¶i b¶o ®¶m nh÷ng ho¹t ®éng

62

®­îc triÓn khai sau khi giao vµ cuèi cïng lµ hiÖu qu¶ cña ch­¬ng tr×nh nh»m mang

l¹i nh÷ng môc tiªu cña sù bÒn v÷ng.

Tuy vËy mét ®iÒu næi lªn ë c¶ hai h×nh thøc lµ tÝnh ®oµn kÕt trong céng ®ång,

cho dï khi b¶o vÖ theo nhãm hé hay b¶o vÖ theo tõng hé th× bµ con vÉn lu«n t­¬ng

trî nhau. Hä coi ®ã chÝnh lµ tr¸ch nhiÖm cña m×nh. §iÒu ®ã nãi lªn tÝnh céng ®ång

cßn rÊt cao trong th«n bu«n. H¬n n÷a, dï vai trß cña Giµ lµng kh«ng cßn næi tréi

nh­ tr­íc ®©y, song ®«i lóc còng lµ n¬i n­¬ng tùa ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò trong

néi bé cña céng ®ång.

B×nh luËn chung:

Tõ kÕt qu¶ t×m hiÓu nh÷ng th«ng tin liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch qu¶n lý, sö

dông rõng vµ ®Êt rõng cña bu«n Chµm B, cã thÓ nhËn thÊy nh÷ng ®iÓm næi lªn nh­

sau:

- C¸c chÝnh s¸ch nh­ ®Þnh canh ®Þnh c­, chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång vËt

nu«i ®· ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn céng ®ång, thÓ hiÖn lµ ng­êi d©n trong

bu«n ®· cã nhiÒu tiÕn bé trong tæ chøc s¶n xuÊt, c¬ cÊu c©y trång t­¬ng

®èi phong phó, song bè trÝ c¬ cÊu c©y trång ch­a hîp lý, ®Êt xÊu chãng bÞ

b¹c mµu nªn n¨ng suÊt c©y trång cßn thÊp, ®êi sèng cña bµ con vÉn cßn

nhiÒu khã kh¨n.

- C«ng t¸c khuyÕn n«ng l©m cßn s¬ sµi, ch­a thËt sù lµ ng­êi h­íng dÉn vµ

t­ vÊn cho bµ con trong canh t¸c c©y n«ng l©m nghiÖp ®Æc biÖt lµ trong

ph­¬ng thøc n«ng l©m kÕt hîp. Ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan l©m nghiÖp

cßn mang tÝnh h×nh thøc, c¸c ch­¬ng tr×nh ®­îc triÓn khai ch­a thËt sù

xuÊt ph¸t tõ nguyÖn väng cña ng­êi d©n. KÕt qu¶ lµ ng­êi d©n sau khi

nhËn rõng kh«ng nh÷ng kh«ng n¾m râ tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn lîi cña m×nh

mµ ý thøc qu¶n lý b¶o vÖ cña hä còng bÞ sa sót ®i rÊt nhiÒu. §iÒu ®ã dÉn

®Õn viÖc ng­êi d©n t¹i bu«n vÉn thiÕu ®Êt canh t¸c, trong khi t×nh tr¹ng

ph¸ rõng lµm n­¬ng rÉy do c¸c côm d©n c­ kh¸c vµ ho¹t ®éng khai th¸c

vÉn diÔn ra hµng ngµy trªn khu rõng hä ®­îc nhËn.

- C¸c chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc ®«i khi bÞ chång chÐo vµ kh«ng thèng nhÊt,

®¬n cö nh­ khi cã chÝnh s¸ch ®Þnh canh ®Þnh c­ th× nªn quy ho¹ch cho

63

bu«n mét diÖn tÝch rõng vµ ®Êt rõng liªn tôc cho bu«n ®Ó duy tr× ®­îc quü

®Êt cho bµ con canh t¸c vµ qu¶n lý b¶o vÖ theo truyÒn thèng cña céng

®ång. Tuy nhiªn ch­¬ng tr×nh kinh tÕ míi ®­îc tiÕp tôc thùc hiÖn t¹i ®©y

vµ khi c¸c ch­¬ng tr×nh l©m nghiÖp ®­îc triÓn khai th× rõng giao cho bu«n

(c¶ ch­¬ng tr×nh 327 vµ G§GR) l¹i gÇn c¸c côm d©n c­ kh¸c vµ rÊt xa

bu«n.

- Bªn c¹nh ®ã, viÖc tæ chøc qu¶n lý tµi nguyªn rõng vµ ®Êt rõng kÐm hiÖu

qu¶ mét phÇn còng do n¨ng lùc vµ truyÒn thèng qu¶n lý cña céng ®ång ®·

bÞ suy gi¶m.

- Ch­a cã quy ho¹ch sö dông ®Êt cho céng ®ång

- Ch­a cã mét hÖ thèng th«ng tin h÷u hiÖu ®Ó theo dâi biÕn ®éng tµi

nguyªn rõng ë cÊp c¬ quan qu¶n lý ®Ó cung cÊp th«ng tin chÝnh x¸c vµ kÞp

thêi cho céng ®ång còng nh­ nh÷ng ai quan t©m.

C¸c vÊn ®Ò trªn ®· dÉn ®Õn hËu qu¶ lµ diÖn tÝch rõng bÞ suy gi¶m kh«ng

nh÷ng vÒ sè l­îng mµ c¶ vÒ chÊt l­îng.

Tõ nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn chóng t«i rót ra ®­îc kÕt luËn: cã sù thay

®æi râ rÖt trong sö dông ®Êt l©m nghiÖp cña céng ®ång bu«n Chµm B. KÕt luËn nµy

phï hîp víi gi¶ ®Þnh ®· nªu ra trong ®Ò c­¬ng nghiªn cøu, ®ång thêi kÕt qu¶ sö

dông c«ng nghÖ th«ng tin còng chøng minh rÊt cô thÓ vÒ sù thay ®æi nµy. Nh­ vËy

viÖc kÕt hîp nh÷ng c¬ së d÷ liÖu ®­îc nghiªn cøu tõ hÖ thèng theo dâi gi¸m s¸t

b»ng c«ng nghÖ GIS cïng víi nh÷ng th«ng tin ®­îc thu thËp tõ céng ®ång sÏ lµ

nh÷ng nguån d÷ liÖu bæ Ých cho viÖc ho¹ch ®Þnh nh÷ng ho¹t ®éng trong t­¬ng lai.

3.3.2. Ph¸t hiÖn c¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn vÊn ®Ò sö dông ®Êt l©m

nghiÖp cña céng ®ång

Cã nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù thay ®æi trong sö dông ®Êt l©m nghiÖp do

c¸c nhãm n«ng d©n vµ c¸c bªn liªn quan ®­a ra, dïng ph­¬ng ph¸p th¶o luËn nhãm

vµ ®éng n·o, kÕt qu¶ c¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn vÊn ®Ò sö dông ®Êt ®­îc tæng hîp

theo c¸c néi dung d­íi ®©y:

64

BiÓu 3.21: Tæng hîp c¸c nguyªn nh©n dÉn ®Õn thay ®æi tµi nguyªn rõng vµ ®Êt rõng

C¸c nguyªn nh©n do céng ®ång ®­a ra

C¸c nguyªn nh©n do c¸c bªn liªn quan kh¸c

®­a ra

Nhu cÇu ®Êt trång c©y c«ng nghiÖp

Do t¸c ®éng thÞ tr­êng.

-

-

Nhu cÇu ®Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp

ThiÕu th«ng tin kÞp thêi vµ chÝnh x¸c

-

-

§Ó dµnh ®Êt cho con ch¸u

Kh«ng cã sù thèng nhÊt vÒ d÷ liÖu còng nh­

-

-

Do gia t¨ng d©n sè trong céng ®ång

ranh giíi hµnh chÝnh gi÷a l©m tr­êng vµ x·

-

Do ¸p lùc d©n sè tõ bªn ngoµi

HÖ thèng theo dâi gi¸m s¸t kÐm hiÖu qu¶

-

-

Do kh«ng cã ruéng ph¶i ph¸ rõng lµm rÉy

ViÖc ®iÒu tra nguån tµi nguyªn kh«ng ®­îc

-

-

Do èm ®au nªn ph¶i sang nh­îng ®Êt

thùc hiÖn th­êng xuyªn do tèn thêi gian vµ

-

Do sang nh­îng ®Êt kh«ng v× lý do chÝnh

kh«ng cã kinh phÝ

-

®¸ng

Kh«ng ®ñ nguån nh©n vËt lùc ®Ó tiÕn hµnh

-

Do canh t¸c l¹c hËu

quy ho¹ch sö dông ®Êt cho céng ®ång

-

C¸c ch­¬ng tr×nh kh«ng ®ång bé vµ bÞ chång

- Gièng c©y trång l¹c hËu, n¨ng suÊt thÊp

-

§éc canh nªn ®Êt chãng b¹c mµu, ®Æc biÖt lµ

chÐo

-

trªn ®Êt dèc

D÷ liÖu kh«ng ®­îc cËp nhËt th­êng xuyªn

-

Th­êng bÞ lò lôt nªn hay bÞ mÊt mïa

,khã trao ®æi vµ chia sÎ

-

Do khai th¸c gç

Do ý thøc cña ng­êi d©n thÊp

-

-

Do ¶nh h­ëng cña thÞ tr­êng (khi gi¸ cµ phª

Do canh t¸c l¹c hËu

-

-

t¨ng th× ph¸t triÓn c©y cµ phª)

C«ng t¸c khuyÕn n«ng l©m kÐm hiÖu qu¶

-

Do gi¸ cµ phª gi¶m nªn lµm rÉy míi

Do rõng qu¸ nghÌo nªn viÖc gi¶i quyÕt hµi

-

-

ChiÕm gi÷ ®Êt v¬Ý môc ®Ých cho thuª

hoµ gi÷a quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm cho ng­êi

-

Cã quü ®Êt ®Ó trång nhiÒu loµi c©y

d©n nhËn rõng rÊt khã kh¨n

-

ThiÕu ®Êt canh t¸c

-

TruyÒn thèng qu¶n lý tµi nguyªn cña céng

-

®ång kh«ng ®­îc ph¸t huy

Kh«ng cã quy ho¹ch sö dông ®Êt cho céng

-

®ång

N¨ng lùc qu¶n lý cña céng ®ång kÐm hiÖu

-

qu¶

Vai trß cña Giµ lµng bÞ gi¶m sót

-

Rõng ®­îc giao cho nhãm hé nh­ng ng­êi

-

d©n kh«ng ®­îc khai th¸c gç lµm nhµ

Rõng ®­îc giao cho céng ®ång nh­ng l¹i xa

-

bu«n mµ gÇn c¸c th«n bu«n kh¸c nªn rÊt khã

qu¶n lý.

65

NhËn thÊy c¸c nguyªn nh©n do céng ®ång ®­a ra phÇn lín tËp trung ë nhãm

nguyªn nh©n do n¨ng lùc qu¶n lý cña céng ®ång (trong ®ã bao gåm c¶ viÖc tæ chøc

s¶n xuÊt l¹c hËu). Cßn ®èi víi c¸c bªn liªn quan th× tËp trung ë yÕu tè quy ho¹ch vµ

c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn hÖ thèng theo dâi diÔn biÕn tµi nguyªn rõng.

Nh­ vËy cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù thay ®æi sö dông ®Êt cña céng

®ång ®­îc ng­êi d©n vµ c¸c bªn liªn quan ®­a ra. §Ó cã c¬ së ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i

ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt, kh¾c phôc cã hiÖu qu¶ t×nh h×nh qu¶n lý

vµ sö dông ®Êt rõng cña céng ®éng ®ång, cïng víi ng­êi d©n ®Þa ph­¬ng, chóng t«i

tiÕn hµnh th¶o luËn ®Ó x¸c ®Þnh thµnh 2 nhãm nguyªn nh©n: nguyªn nh©n bªn trong

céng ®ång vµ nguyªn nh©n bªn ngoµi. KÕt qu¶ ph©n tÝch ®­îc tæng hîp trong biÓu

3.22.

BiÓu 3.22: Ph©n lo¹i c¸c nguyªn nh©n

Chñ quan (bªn trong)

Kh¸ch quan (bªn ngoµi)

N¨ng lùc qu¶n lý cña céng ®ång kÐm hiÖu

Kh«ng cã quy ho¹ch ®Êt s¶n xuÊt cho céng

-

-

qu¶

®ång

Vai trß cña giµ lµng bÞ suy gi¶m

Do t¸c ®éng cña thÞ tr­êng

-

-

TruyÒn thèng qu¶n lý cña céng ®ång kh«ng

Sù hç trî cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng cßn

-

-

®­îc ph¸t huy

nhiÒu h¹n chÕ

Nhu cÇu ®Êt ®Ó s¶n xuÊt n«ng nghiÖp

Ho¹t ®éng khuyÕn n«ng l©m ch­a ®¸p øng

-

-

®­îc nhu c©u cña ng­êi d©n

§Ó dµnh ®Êt cho con ch¸u

-

Do ¸p lùc d©n sè tõ bªn ngoµi

-

D©n sè trong céng ®ång t¨ng

-

Do khai th¸c gç

-

Do kh«ng cã ruéng ph¶i ®i lµm rÉy

-

- QuyÒn lîi cña ng­êi nhËn ®Êt nhËn rõng ch­a

Do ®au èm bÖnh tËt ph¶i sang nh­îng rÉy ®Ó

-

thËt sù ®¶m b¶o

lÊy tiÒn ch÷a bÖnh

X©m canh cña c­ d©n bªn ngoµi

-

CÇn cã quü ®Êt æn ®Þnh ®Ó ®Þnh canh

-

HÖ thèng gi¸m s¸t, theo dâi diÔn biÕn TNR

-

Do thiÕu ®Êt canh t¸c

-

kÐm hiÖu qu¶

Do sang nh­îng ®Êt

-

C¸c ch­¬ng tr×nh kh«ng ®ång bé vµ bÞ chång

-

Do canh t¸c l¹c hËu

-

chÐo

ChiÕm gi÷ ®Êt víi môc ®Ých cho thuª

-

66

3.3.3 Ph©n tÝch møc ®é, chiÒu h­íng t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè ¶nh

h­ëng ®Õn sù thay ®æi trong sö dông ®Êt cña céng ®ång

ViÖc thùc thi c¸c gi¶i ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt c¸c nguyªn nh©n sÏ gÆp nhiÒu trë

ng¹i nÕu chØ dõng l¹i ë viÖc ph©n nhãm c¸c nguyªn nh©n nh­ trªn v× cïng mét lóc

kh«ng thÓ th¸o gì hÕt nh÷ng trë ng¹i mµ céng ®ång ®­a ra, mÆt kh¸c cã nh÷ng

nguyªn nh©n kh«ng thÓ t¸c ®éng trùc tiÕp mµ th«ng qua viÖc gi¶i quyÕt c¸c nguyªn

nh©n nµy ®ång nghÜa víi viÖc gi¶i quyÕt c¸c nguyªn nh©n kia. ChÝnh v× vËy tiÕn

hµnh dïng ph­¬ng ph¸p th¶o luËn cã sù tham gia theo s¬ ®å Venn ®Ó ph¸t hiÖn mèi

liªn hÖ gi÷a c¸c nguyªn nh©n víi nhau.

Gi¶i thÝch vÒ s¬ ®å Venn:

- C¸c nguyªn nh©n, nh©n tè ®­îc biÓu thÞ thµnh tõng vßng trßn.

- Vßng trßn cµng to th× nguyªn nh©n cµng quan träng.

- Vßng trßn cµng gÇn trung t©m th× ¶nh h­ëng cña nh©n tè ®ã cµng lín.

S¬ ®å 3.4: Mèi liªn hÖ gi÷a c¸c nh©n tè bªn trong céng ®ång t¸c ®éng ®Õn sö

dông ®Êt l©m nghiÖp

Nhu cÇu ®Êt s¶n xuÊt

T¨ng d©n sè

n«ng nghiÖp

§§Ó dµnh ®Êt cho

con ch¸u

CÇn quü ®Êt ®Ó ®Þnh

canh

Canh t¸c l¹c hËu kh«ng

Nhu cÇu ®Êt ®Ó

bÒn v÷ng

trång c©y c«ng

N¨ng lùc

nghiÖp

¸Sang nh­îng ®Êt

qu¶n lý cña

céng ®ång

kÐm hiÖu

ThiÕu quü ®Êt

qu¶

canh t¸c

Kh«ng

Vai trß

cã

cña Giµ

ruéng

lµng bÞ

Kinh nghiÖm qu¶n lý cña céng ®ång kh«ng ®­îc ph¸t huy

n­íc

gi¶m sót

67

Tõ kÕt qu¶ trªn cã thÓ rót ra mét sè kÕt luËn chÝnh sau:

Nhãm nh©n tè liªn quan ®Õn n¨ng lùc qu¶n lý cña céng ®ång: truyÒn thèng

qu¶n lý vµ sö dông ®Êt l©m nghiÖp, vai trß cña Giµ lµng cã mét vÞ trÝ quan träng

trong thay ®æi sö dông ®Êt cña céng ®ång. C¸c nh©n tè nµy cã mèi quan hÖ gÇn gòi

vµ g¾n kÕt víi nhau.

ViÖc canh t¸c l¹c hËu (®éc canh, gièng c©y trång l¹c hËu - tho¸i ho¸...) nªn

n¨ng suÊt c©y trång thÊp, ®Êt chãng b¹c mµu do vËy ng­êi d©n ph¶i ph¸ rõng lµm

rÉy míi. Trong qu¸ tr×nh lµm viÖc víi céng ®ång, chóng t«i nhËn thÊy r»ng ®Êt canh

t¸c lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc nh¹y c¶m, ng­êi d©n rÊt ng¹i ph¶i nãi ra lµ gia ®×nh m×nh

cã bao nhiªu m¶nh ®Êt, cã bao nhiªu diÖn tÝch, vµ nÕu tr¶ lêi th× th­êng lµ nh÷ng c©u

tr¶ lêi kh«ng ®Çy ®ñ.

S¬ ®å 3.5: Mèi liªn hÖ gi÷a nh©n tè bªn ngoµi céng ®ång t¸c ®éng ®Õn sö dông

®Êt l©m nghiÖp

Ho¹t

®éng khuyÕn n«ng

HÖ thèng gi¸m

l©m kÐm hiÖu qu¶

s¸t theo dâi

Do ¶nh h­ëng cña

DBTNR kÐm

Do x©m canh

thÞ tr­êng

hiÖu qu¶

Do ¸p lùc tõ bªn ngoµi

Kh«ng cã quy

céng ®ång

ho¹ch sö dông

®Êt cho céng

Sù trî gióp cña c¬

®ång

quan chøc n¨ng kÐm

Do khai th¸c gç

QuyÒn lîi cña ng­êi

nhËn rõng ch­a

®­îc quan t©m ®óng

møc

68

Qua s¬ ®å trªn cho thÊy, vÊn ®Ò quy ho¹ch sö dông ®Êt cho céng ®ång lµ mét

trong nh÷ng nh©n tè cã sù ¶nh h­ëng lín nhÊt ®Õn thay ®æi trong sö dông ®Êt l©m

nghiÖp cña céng ®ång.

Khi vai trß Giµ lµng, hiÖu lùc cña c¸c luËt tôc trong sö dông ®Êt bÞ suy gi¶m

th× viÖc quy ho¹ch sö dông ®Êt vµ hç trî cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng ®ãng vai trß

quan träng. Do vËy khi thiÕu nh÷ng yÕu tè trªn th× viÖc sö dông rõng vµ ®Êt rõng

trong céng ®ång mang tÝnh tù ph¸t, thiÕu sù æn ®Þnh vµ kh«ng bÒn v÷ng.

ViÖc thiÕt lËp hÖ thèng th«ng tin ®Ó gi¸m s¸t vµ theo dâi diÔn biÕn tµi nguyªn

rõng vµ ®Êt rõng hiÖn t¹i vÉn cßn duy tr× c¸ch lµm cò (®iÒu tra mÆt ®Êt, kh«ng cã hç

trî cña kü thuËt kh«ng ¶nh..), do vËy kÐm hiÖu qu¶ vµ kh«ng chÝnh x¸c. §©y lµ mét

trong nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n cÇn ph¶i ®­îc ­u tiªn gi¶i quyÕt ®Ó n©ng cao hiÖu

qu¶ theo dâi diÔn biÕn tµi nguyªn rõng vµ ®Êt rõng ®ång thêi lµ c¬ së tèt phôc vô

cho viÖc lËp quy ho¹ch sö dông ®Êt cho céng ®ång.

3.3.4 X¸c ®Þnh mèi quan hÖ (tÝnh hÖ thèng) gi÷a c¸c nh©n tè t¸c ®éng

®Õn sù thay ®æi trong sö dông ®Êt l©m nghiÖp cña céng ®ång

ViÖc x¸c ®Þnh c¸c nh©n tè theo 2 nhãm nguyªn nh©n nh­ trªn (nhãm nguyªn

nh©n bªn trong vµ bªn ngoµi ) chØ mang tÝnh t­¬ng ®èi, ch­a cã c¬ së ®Ó x¸c lËp c¸c

gi¶i ph¸p t­¬ng thÝch bëi gi÷a chóng cã mèi quan hÖ rµng buéc víi nhau. Do vËy sö

dông ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch s¬ ®å 5 nguyªn nh©n (5 Whys) ®Ó tiÕn hµnh ph©n tÝch

tÝnh hÖ thèng cña c¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn sù thay ®æi trong sö dông ®Êt cña céng

®ång.

69

ViÖc mua b¸n ®Êt kh«ng th«ng qua c¶

lµng nh­ tr­íc ®©y

Vai trß cña g×a lµng

Sö dông ®Êt kh«ng

kh«ng cßn uy lùc

theo luËt tôc

Giµ lµng Ýt tham gia

C¬ cÊu c©y

§éc canh

c«ng viÖc qu¶n lý cña

trång kh«ng

TruyÒn thèng qu¶n lý

ThiÕu sù hç trî cña

céng ®ång

§Êt chãng b¹c mµu

hîp lý

cña céng ®ång kh«ng

chÝnh quyÒn

®­îc ph¸t huy

S¬ ®å 3.6: Mèi liªn hÖ gi÷a c¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn sö dông ®Êt

N¨ng lùc

N¨ng suÊt c©y

qu¶n lý cña

HÖ thèng canh t¸c

D©n bªn ngoµi

trång kÐm

céng ®ång

vµo x©m canh

l¹c hËu kh«ng bÒn

kÐm

v÷ng

K

Kh«ng

Thay ®æi sö dông

Sö dông ®Êt tù

biÕt s¶n

Kh«ng

®Êt l©m nghiÖp:

ph¸t

xuÊt n«ng

sö dông

Sö dông ®Êt ch­a hîp

Rõng vµ ®Êt rõng

l©m kÕt

ph©n

lý v× ch­a cã quy ho¹ch

hîp

bÞ suy gi¶m

§éc

Tù do ph¸t rÉy

chuång

sö dông ®Êt

canh,

ThiÕu kiÕn thøc canh

n¨ng

t¸c n«ng l©m kÕt hîp

C«ng t¸c

su©t

khuyÕn n«ng

ThiÕu sù hç trî

HÖ thèng th«ng

kÐm, du

Tù do ph¸ rõng

l©m kÐm hiÖu

tin l¹c hËu

cña c¸c bªn liªn

canh

ThiÕu th«ng tin

qu¶

quan

Mèi quan hÖ gi÷a c¸c bªn

vÒ thÞ tr­êng

liªn quan thiÕu chÆt chÏ

Ch­a hç trî

tèt cho

Ng­êi d©n Ýt cã ®­îc th«ng

QuyÒn lîi cña ng­êi

D©n tù

ng­êi d©n

tin vÒ gi«ng-c©y trång-vËt

nhËn rõng ch­a ®­îc

do sang

trong viÖc

nu«i

nh­îng

quan t©m

xö lý vi

D©n bªn ngoµi vµ o

ph¹m rõng

trong x©m canh

70

3.4 X¸c ®Þnh c¬ së ®Ó ph¸t triÓn ph­¬ng thøc qu¶n lý tµi nguyªn rõng

dùa vµo céng ®ång

3.4.1 Ph©n tÝch hiÖn tr¹ng qu¶n lý tµi nguyªn rõng cña céng ®ång

Tõ c¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch, tæng hîp c¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn qu¶n lý sö dông

tµi nguyªn ®Êt, rõng trong céng ®ång cho thÊy cÇn thiÕt thóc ®Èy ®Ó n©ng cao n¨ng

lùc céng ®ång, hç trî ®Ó céng ®ång ph¸t huy ®­îc c¸c truyÒn thèng tèt ®Ñp trong

qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn.

§Ó thùc hiÖn ®iÒu nµy, tr­íc tiªn cÇn ph©n tÝch møc ®é, hiÖn tr¹ng qu¶n lý

rõng cña céng ®ång. C«ng cô ®Þnh vÞ møc ®é qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång cña

nhãm c«ng t¸c quèc gia vÒ Qu¶n lý rõng céng ®ång ®­îc ¸p dông.

ViÖc ®Þnh vÞ ®­îc thùc hiÖn trong hai giai ®o¹n: truyÒn thèng tr­íc ®©y vµ

hiÖn nay ®· biÕn dæi nh­ thÕ nµo. Cã 05 tiªu chÝ xem xÐt lµ:

1. QuyÒn sö dông ®Êt, rõng cña céng ®ång ë møc nµo?

2. Lîi Ých tõ rõng mµ ng­êi d©n cã thÓ cã lµ bao nhiªu?

3. Sù hç trî vµ thóc ®Èy cña chÝnh s¸ch cho tiÕn tr×nh qu¶n lý rõng

4. ThÓ chÕ, tæ chøc trong th«n bu«n hç trî nh­ thÕ nµo cho h×nh thøc qu¶n lý

rõng dùa vµo céng ®ång?

5. Møc ®é phong phó cña nguån tµi nguyªn rõng ra sao?

Tæng hîp c¸c th«ng tin tõ PRA ®Ó rµ so¸t c¸c tiªu chÝ nµy vµ tõ ®©y ®Þnh vÞ

møc ®é, n¨ng lùc hiÖn t¹i cña céng ®ång trong qu¶n lý rõng, so víi truyÒn thèng ®Ó

cã thÓ thÊy nh÷ng thay ®æi vµ kh¶ n¨ng kh«i phôc ph­¬ng thøc qu¶n lý rõng truyÒn

thèng cña céng ®ång thiÓu sè.

BiÓu 3.23: §Þnh vÞ qu¶n lý tµi nguyªn rõng céng ®ång

C¸c tiªu chÝ

§Þnh vÞ qu¶n lý rõng truyÒn

§Þnh vÞ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng cña

thèng cña céng ®ång

céng ®ång

1. QuyÒn sö dông ®Êt

Sö dông rõng vµ ®Êt rõng theo

VÉn cßn duy tr× tÝnh quy ­íc trong sö

-

truyÒn thèng, theo quy ­íc

dông ®Êt nh­ng ë møc ®é thÊp.

Rõng vµ ®Êt rõng ®­îc giao cho

-

nhãm hé qu¶n lý l©u dµi

2. Lîi Ých tõ rõng

Lµ n¬i lµm rÉy cña mäi ng­êi

Nguån tµi nguyªn ®· c¹n kiÖt cho

-

trong céng ®ång, cung cÊp gç lµm

nªn c¸c s¶n phÈm tõ rõng gi¶m

71

C¸c tiªu chÝ

§Þnh vÞ qu¶n lý rõng truyÒn

§Þnh vÞ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng cña

thèng cña céng ®ång

céng ®ång

nhµ, cñi, ®å gia dông, thøc ¨n...

®ång thêi viÖc lÊy gç ph¶i theo ph¸p

luËt quy ®Þnh

C¸c hé nhËn rõng chØ ®­îc sö dông

-

mét phÇn gç , c¸c l©m s¶n ngoµi gç

3. Sù hç trî cña Nhµ

§©y lµ n¬i chiÕn tranh nªn sù

Rõng vµ ®Êt rõng thuéc quyÒn qu¶n

-

n­íc ®èi víi l©m nghiÖp

qu¶n lý ®èi víi l©m nghiÖp hÇu

lý cña Nhµ n­íc nh­ng sù qu¶n lý

nh­ kh«ng cã

ch­a cao

4.Tæ chøc céng ®ång

Céng ®ång ®­îc qu¶n lý chÆt chÏ

C¸c nhãm hé ®­îc h×nh thµnh ®Ó

-

th«n bu«n

bëi luËt tôc vµ héi ®ång Giµ lµng

QLBV rõng nh­ng kÐm hiÖu lùc. Vai

trß cña Giµ lµng bÞ gi¶m sót

5.Tr¹ng th¸i nguån tµi

Nguån tµi nguyªn phong phó,

Tµi nguyªn rõng ®· bÞ suy gi¶m,

-

nguyªn

kh«ng cã tranh chÊp hoÆc søc Ðp

nghÌo kiÖt

nµo ngoµi chiÕn tranh

TruyÒn thèng HiÖn t¹i

Khung ®Þnh vÞ qu¶n lý rõng céng ®ång

Khung ®Þnh vÞ:

1.QuyÒn sö dông ®Êt

Ghi chó møc ®é:

2.Lîi Ých tõ rõng

Vßng trong: Møc ®é thÊp

3.Sù hç trî cña Nhµ n­íc ®èi víi l©m nghiÖp

Vßng gi÷a: Møc ®é võa

4.Tæ chøc céng ®ång

Vßng ngoµi: Møc ®é cao

5.Tr¹ng th¸i tµi nguyªn rõng

72

Tõ hai khung ®Þnh vÞ trªn cho thÊy, so víi qu¶n lý rõng truyÒn thèng cña

céng ®ång, th× hiÖn t¹i ®· cã nh÷ng thay ®æi vµ biÕn th¸i:

- QuyÒn sö dông ®Êt hiÖn t¹i h¬n tr­íc ®©y lµ céng ®ång, nhãm hé ®­îc

thõa nhËn quyÒn sö dông rõng. Tuy nhiªn viÖc nµy còng míi lµm ë quy

m« nhá, ch­a bao qu¸t hÕt ranh giíi qu¶n lý truyÒn thèng.

- Lîi Ých tõ rõng hiÖn t¹i gi¶m sót râ rÖt, tr¶i qua nhiÒu thËp kû khai th¸c gç

d­íi nhiÒu h×nh thøc, nay rõng giao l¹i cho céng ®ång chØ cßn lµ rõng

nghÌo kiÖt, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt hÇu nh­ rÊt kÐm, thêi gian thu ho¹ch qu¸

dµi, ®iÒu nµy ®· h¹n chÕ ®éng c¬ thóc ®Èy ng­êi d©n quan t©m ®Õn rõng.

- Sù hç trî cña Nhµ n­íc th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch, ch­¬ng tr×nh h¬n tr­íc

®©y, c¸c chÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo,.. ®· ®ãng vai

trß quan träng trong qu¶n lý tµi nguyªn. Tuy nhiªn trong khung ®Þnh vÞ

còng cho thÊy cÇn quan t©m h¬n n÷a trong viÖc hç trî vµ thùc thi c¸c

chÝnh s¸ch nµy mét c¸ch ®ång bé vµ cã hiÖu qu¶ h¬n.

- Tæ chøc tù qu¶n cña céng ®ång vµ vai trß cña dßng hä, Giµ lµng kh¸ gi¶m

sót, tiÕng nãi cña hä trong hÖ thèng qu¶n lý tµi nguyªn Ýt ý nghÜa. Trong

khi ®ã tr­íc ®©y viÖc qu¶n lý ®Êt ®ai hoµn toµn do tæ chøc bu«n lµng

truyÒn thèng quy ®Þnh vµ cã nh÷ng quy chÕ nghiªm ngÆt.

- Tµi nguyªn rõng giao cho céng ®ång suy gi¶m c¶ vÒ chÊt l­îng vµ sè

l­îng, viÖc phôc håi nã lµ khã kh¨n vµ mÊt nhiÒu c«ng søc, thêi gian.

Tõ ph©n tÝch khung ®Þnh vÞ nµy cho thÊy cÇn thiÕt cã nh÷ng t¸c ®éng hç trî

tõ chÝnh s¸ch, kü thuËt ®Ó n©ng cao n¨ng lùc vµ phôc håi c¸c truyÒn thèng tèt trong

qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång.

3.4.2 C¸c nh©n tè cÇn c¶i tiÕn, thóc ®Èy ®Ó tiÕn hµnh tæ chøc qu¶n lý

rõng dùa vµo céng ®ång

Qua khung ®Þnh vÞ hiÖn tr¹ng qu¶n lý rõng cña céng ®ång, ®èi chiÕu víi

khung ®Þnh vÞ qu¶n lý truyÒn thèng tr­íc ®©y cã thÓ rót ra mét sè c¸c nh©n tè cÇn

c¶i tiÕn, thóc ®Èy nh­ sau:

73

- Chóng ta ®· b¾t ®Çu giao quyÒn sö dông ®Êt rõng, rõng cho céng ®ång,

thÓ hiÖn tÝnh ph¸p lý trong qu¶n lý rõng. Tuy nhiªn c¸ch tiÕp cËn khi

giao, ranh giíi giao, giao cho ai? th× trong thêi qua ë ®©y thùc hiÖn ch­a

cã hiÖu qu¶, do ®ã cÇn cã c¶i tiÕn trong c¸ch tiÕp cËn cho c¸n bé kü thuËt

l©m tr­êng, dù ¸n trong triÓn khai chÝnh s¸ch giao ®Êt giao rõng. Tr­íc

hÕt cÇn tiÕn hµnh c«ng t¸c quy ho¹ch sö dông ®Êt hîp lý cho céng ®ång,

®¶m b¶o ®ñ ®Êt canh t¸c cho céng ®ång, tr¸nh viÖc x©m canh, mua b¸n

sang nh­îng tr¸i phÐp, ph¸ rõng lµm n­¬ng rÉy...

- CÇn cã nh÷ng ho¹t ®éng trªn diÖn tÝch rõng ®· giao (ph¸t triÓn kü thuËt cã

sù tham gia, chÆt nu«i d­ìng...) nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ trong c«ng t¸c

qu¶n lý b¶o vÖ rõng. Gi¶i quyÕt hµi hoµ gi÷a tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn lîi

cña ng­êi nhËn rõng. Ho¹t ®éng khuyÕn n«ng l©m cÇn ®­îc c¶i tiÕn, chó

träng ®Õn hiÖu qu¶.

- C¸c tæ chøc, c¬ quan liªn quan cÇn cã sù phèi hîp vµ thay ®æi c¸ch tiÕp

cËn thÝch hîp trong triÓn khai giao ®Êt giao rõng, tr­íc hÕt cÇn x¸c ®Þnh

c¸c ranh giíi truyÒn thèng trong sö dông ®Êt cña céng ®ång, sau ®ã cÇn

x¸c ®Þnh chñ thÓ thÝch hîp víi n¨ng lùc vµ nguyÖn väng cña céng ®ång ®Ó

giao rõng.

- Quan t©m ®Õn sù kh«i phôc vµ ph¸t huy truyÒn thèng qu¶n lý tµi nguyªn

rõng cña céng ®ång. Chó träng ®Õn viÖc gi¸o dôc, truyÒn ®¹t ®Õn thÕ hÖ

sau cho con ch¸u n¾m b¾t ®­îc c¸c luËt tôc, truyÒn thèng tèt ®Ñp cña cha

«ng. Cã gi¶i ph¸p n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý cña céng ®ång. ThiÕt lËp

mèi quan hÖ gi÷a Giµ lµng vµ ban tù qu¶n th«n, cÇn x©y dùng h­¬ng ­íc

dùa vµo luËt tôc cã sù tham gia vµ ®­îc chÝnh quyÒn thõa nhËn. §ång

thêi thiÕt lËp mèi quan hÖ hîp t¸c chÆt chÏ gi÷a c¸c bªn liªn quan trong

viÖc hç trî céng ®ång tiÕn hµnh tæ chøc hÖ thèng qu¶n lý rõng vµ ®­îc

luËt ph¸p thõa nhËn.

74

3.5 X©y dùng khung logic lËp kÕ ho¹ch h­íng môc tiªu: "Qu¶n lý tµi

nguyªn rõng dùa vµo céng ®ång"

ViÖc x©y dùng khung logic ®­îc tiÕn hµnh c¸c b­íc theo s¬ ®å 3.8. Mét cuéc

héi th¶o nhá ®· ®­îc tæ chøc víi sù tham gia cña c¸c bªn liªn quan: l©m tr­êng, ®Þa

chÝnh huyÖn x·, l·nh ®¹o x·, th«n vµ n«ng d©n nßng cèt trong bu«n. Tõ c¸c vÊn ®Ò

ph¸t hiÖn trong PRA vµ kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ thay ®æi sö dông ®Êt rõng theo thêi gian

b»ng c«ng nghÖ GIS, cho thÊy mét vÊn ®Ò quan träng cÇn gi¶i quyÕt lµ t×nh tr¹ng sö

dông ch­a hîp lý vµ biÕn ®æi tµi nguyªn rõng theo chiÒu h­íng xÊu mÆc dï rõng ®·

®­îc giao cho nhãm hé. Ph©n tÝch hÖ thèng nguyªn nh©n cña nã còng ®· ®­îc tiÕn

hµnh vµ tr×nh bµy trong môc 3.3.4 ph©n tÝch 5 Whys.

Ph­¬ng ph¸p ZOPP th«ng qua ph©n tÝch c©y vÊn ®Ò, c©y môc tiªu vµ sau ®ã

sö dông khung logic ®· ®­îc ¸p dông ®Ó lËp kÕ ho¹ch cho t­¬ng lai trong thiÕt lËp

c¸c hµnh ®éng ®Ó thóc ®Èy, n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý rõng cña céng ®ång.

75

Ph©n tÝch thµnh viªn: Venn, SWOP, ...

!

Tæng hîp vÊn ®Ò tõ PRA Ph©n tÝch GIS

!

C¸c bªn liªn quan

B×nh bÇu ®a ph­¬ng lùa chän vÊn ®Ò

VÊn ®Ò ­u tiªn trong qu¶n lý rõng

I TÇm nh×n chung

Ph©n tÝch nguyªn nh©n cña vÊn ®Ò: SWOT, 5 Whys, 2 tr­êng, X­¬ng c¸, C©y vÊn ®Ò

? ?

HÖ thèng c¸c nguyªn nh©n cña vÊn ®Ò liªn quan qu¶n lý tµi nguyªn rõng

C¸c s¬ ®å c©y

Lùa chän môc ®Ých, kÕt qu¶

Ph©n tÝch khung logic

KÕ ho¹ch ®Þnh h­íng theo môc tiªu qu¶n lý rõng céng ®ång

S¬ ®å 3.7: S¬ ®å c¸c b­íc lËp kÕ ho¹ch ®Þnh h­íng môc tiªu

 Ph©n tÝch c©y vÊn ®Ò:

Víi chñ ®Ò thèng nhÊt lµ: Rõng vµ ®Êt rõng bÞ suy gi¶m; th¶o luËn ®Ó ph¸t

triÓn s¬ ®å nh¸nh nªu vÊn ®Ò dùa trªn mèi quan hÖ nguyªn nh©n - hËu qu¶.

 Ph©n tÝch môc tiªu:

Tõ s¬ ®å c©y vÊn ®Ò, biÕn nguyªn nh©n thµnh ph­¬ng tiÖn, hËu qu¶ thµnh

môc ®Ých, sÏ h×nh thµnh s¬ ®å môc tiªu. Trong ®ã lùa chän c¸c kÕt qu¶ mong ®îi

®¸p øng tèt nhÊt môc ®Ých ®· ®Æt ra, lo¹i trõ c¸c vÊn ®Ò, mong ®îi qu¸ xa vµ kh«ng

thÓ thùc hiÖn ®­îc.

76

S¬ ®å 3.8: Ph©n tÝch c©y vÊn ®ª

HËu qu¶

Rõng vµ ®Êt rõng bÞ suy

gi¶m

N¨ng lùc qu¶n lý cña céng

HÖ thèng canh t¸c, sö

Kh«ng cã quy ho¹ch

HÖ thèng th«ng tin

®ång suy gi¶m

dông ®Êt kh«ng bÒn

sö dông ®Êt cho céng

gi¸m s¸t TNR kÐm

v÷ng

®ång

hiÖu qu¶

HÖ thèng

C¸ch ®iÒu

Th«ng tin vÒ

Canh t¸c

ViÖc sö

Ranh giíi

ThiÕu sù

TruyÒn thèng

V

khuyÕn n«ng

tra truyÒn

tµi nguyªn

l¹c hËu,

dông

rõng céng

hç trî tõ

qu¶n lý cña

Vai trß

l©m ho¹t

thèng tèn

rõng kh«ng

®éc canh

rõng vµ

®ång thiÕu

c¸c c¬

céng ®ång

cña giµ

®éng kÐm

nhiÒu

®­îc cËp

thèng nhÊt

®Êt rõng

quan

kh«ng ®­îc

lµng bÞ

nh©n vËt

nhËt th­êng

hiÖu qu¶

tù ph¸t

chøc

ph¸t huy

suy

lùc vµ thêi

xuyªn vµ

n¨ng

gi¶m

gian

thiÕu tÝnh

chÝnh x¸c

Nguyªn nh©n

77

S¬ ®å 3.9: Ph©n tÝch môc tiªu

Môc ®Ých

Rõng vµ ®Êt rõng ®­îc qu¶n lý, sö dông

HÖ thèng theo dâi diÔn biÕn

N¨ng lùc qu¶n lý vµ sö dông

§Êt ®­îc sö dông theo

tµi nguyªn rõng trong céng

tµi nguyªn rõng cña céng ®ång

quy ho¹ch vi m«, cã sù

®ång ®­îc hç trî bëi c«ng

®­îc n©ng cao

tham gia cña céng ®ång

nghÖ th«ng tin

®­îc thùc thi

HiÖn tr¹ng vµ

N­¬ng

Rõng vµ

H­¬ng

Vai trß

diÔn biÕn tµi

rÉy ®­îc

®Êt rõng

­íc qu¶n

cña Giµ

nguyªn rõng vµ

tæ chøc

cña céng

®Êt rõng ®­îc

lý TNR

lµng

th©m

®ång ®­îc

cËp nhËt th­êng

®­îc ¸p

®­îc

canh theo

quy ho¹ch

xuyªn

dông

thÓ chÕ

h­íng

cô thÓ, chi

ho¸

n«ng l©m

tiÕt

KH

cã hiÖu qu¶ - bÒn v÷ng dùa vµo céng ®ång

KÕt qu¶

78

BiÓu 3.24 : Khung l«gic lËp kÕ ho¹ch h­íng môc tiªu "Qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång"

CÊu thµnh

Tãm t¾t

ChØ thÞ ®o l­êng

Ph­¬ng ph¸p kiÓm tra,

Gi¶ ®Þnh quan träng

chÝnh

ph­¬ng tiÖn gi¸m s¸t

Rõng vµ ®Êt rõng ®­îc qu¶n lý tèt, kh«ng cßn bÞ

§¸nh gi¸ qua sè liÖu tèng kª,

KÕ ho¹ch nµy ®­îc thùc thi

Môc tiªu tæng

Rõng vµ ®Êt rõng ®­îc qu¶n lý vµ sö dông

chÆt ph¸, khai th¸c tr¸i phÐp, x©m chiÕm. Céng

b¸o c¸o tõ céng ®ång

qu¸t

cã hiÖu qu¶, bÒn v÷ng dùa vµo céng ®ång

®ång thu ®­îc lîi Ých tõ rõng vµ ®Êt l©m nghiÖp

§¸nh gi¸ tõ bªn ngoµi céng

®ång

Céng ®ång cã thÓ tù gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò liªn

§¸nh gi¸ tõ céng ®ång

Mäi ng­êi d©n tu©n thñ

Môc tiªu cô

1. N¨ng lùc qu¶n lý vµ sö dông tµi nguyªn

quan ®Õn qu¶n lý sö dông tµi nguyªn trong ph¹m

Ghi nhËn tõ c¸c bªn liªn quan

theo h­¬ng ­íc

thÓ

cña céng ®ång ®­îc n©ng cao

vi cña m×nh

Rõng vµ ®Êt s¶n xuÊt ®­îc ph©n ®Þnh râ rµng

KiÓm tra ngoµi thùc ®Þa vµ trªn

Tranh chÊp ®­îc gi¶i quyÕt

2. §Êt ®­îc sö dông theo quy ho¹ch vi m«,

b¶n ®å

tho¶ ®¸ng

cã sù tham gia cña céng ®ång

Cã c¸c b¶n ®å vµ sè liÖu hiÖn tr¹ng tµi nguyªn

ThiÕt kÕ c¸c « mÉu cïng víi

C¬ quan ®Þa chÝnh tØnh,

3. HÖ thèng theo dâi diÔn biÕn tµi nguyªn

rõng vµ ®Êt rõng

GPS ®Ó kiÓm tra, ®èi chøng

huyÖn hç trî cho ho¹t ®éng

rõng trong céng ®ång ®­îc hç trî bëi c«ng

th«ng tin b¶n ®å

nghÖ th«ng tin

KÕt qu¶ ®Çu ra

1.1 H­¬ng ­íc qu¶n lý sö dông tµi nguyªn ®­îc

H­¬ng ­íc ®­îc mäi ng­êi thèng nhÊt cao, cã tÝnh

Pháng vÊn ng­êi d©n trong céng

§­îc thõa nhËn

x©y dùng cã sù tham gia

kh¶ thi

®ång

1.2. Vai trß cña Giµ lµng ®­îc thÓ chÕ ho¸ trong

Giµ lµng cã thÓ quyÕt ®Þnh vÊn ®Ò quan träng

§¸nh gi¸ tõ ng­êi d©n

Cã sù thèng nhÊt cña céng

ho¹t ®éng qu¶n lý th«n bu«n.

trong viÖc qu¶n lý tµi nguyªn rõng

®ång vµ cña chÝnh quyÒn

®Þa ph­¬ng

2.1 N­¬ng rÉy ®­îc tæ chøc s¶n xuÊt th©m canh

H¬n 50% diÖn tÝch ®Êt rÉy ®­îc s¶n xuÊt theo

§¸nh gi¸ ngoµi hiÖn tr­êng

H¹n chÕ ®­îc lò lôt

theo h­íng n«ng l©m kÕt hîp

h­¬ng n«ng l©m kÕt hîp bÒn v÷ng

2.2. Rõng vµ ®Êt rõng cña céng ®ång ®­îc quy

Tæng diÖn tÝch cña bu«n ®­îc quy ho¹ch

KiÓm tra ph­¬ng ¸n vµ thùc tÕ

Kh«ng cã tranh chÊp

hoach chi tiÕt vµ hîp lý

3.1 HÖ thèng c¬ së d÷ liÖu nÒn vµ b¶n ®å diÔn

C¸c bªn liªn quan ®Òu biÓu râ ph©n bè kh«ng gian

So s¸nh víi b¶n ®å ®Þa h×nh

Cã nguån lùc ®Ó thùc hiÖn

biÕn tµi nguyªn rõng ®­îc thiÕt lËp vµ cung cÊp

vÒ ranh giíi vµ c¸c ®èi t­îng kh¸c

ThiÕt lËp c¸c « mÉu ®Ó kiÓm

Cã nguån cung cÊp ¶nh vÖ

cho céng ®ång

chøng

tinh

79

 LËp khung logic cho kÕ ho¹ch h­íng môc tiªu qu¶n lý rõng dùa vµo

céng ®ång:

QuyÕt ®Þnh kÕ ho¹ch chiÕn l­îc theo ph­¬ng ph¸p ZOPP ®­îc thùc hiÖn

trong mét khung logic. Khung nµy ®­îc hoµn chØnh th«ng qua th¶o luËn gi÷a c¸c

bªn liªn quan vµ ®­îc sù nhÊt trÝ cao cña céng ®ång. C¸c b­íc thùc hiÖn chiÕn l­îc

dù ¸n trong khung logic ®­îc tiÕn hµnh theo mét trËt tù logic vµ ®­îc kiÓm chøng

hÕt søc cô thÓ ®Ó xem xÐt toµn bé viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch dù ¸n.

Ma trËn khung logic ®­îc triÓn khai tõ kÕt qu¶ ph©n tÝch s¬ ®å c©y môc tiªu

vµ chiÕn l­îc nãi trªn. C¸c môc tiªu tæng thÓ, cô thÓ, ®Çu ra/kÕt qu¶ mong ®îi ®­îc

chuyÓn sang khung logic

Trong khung logic:

 Tãm t¾t môc ®Ých ®Õn c¸c kÕt qu¶ ®Çu ra: Cét ®Çu tiªn tãm t¾t c¸c cÊp

môc ®Ých, môc tiªu, ®Çu ra ®­îc lÊy tõ kÕt qu¶ ph©n tÝch s¬ ®å môc tiªu 3.10.

 ChØ thÞ ®o l­êng: LiÖt kª chØ thÞ ®Ó ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu, kÕt qu¶ ë c¸c

møc ®é kh¸c nhau; cã nghÜa lµ lµm thÕ nµo ®Ó biÕt ®iÒu ®ã ®· ®­îc thùc hiÖn

vÒ mÆt l­îng, chÊt vµ thêi gian.

 Ph­¬ng tiÖn x¸c minh: ChØ râ nguån th«ng tin cÇn thiÕt ®Ó x¸c minh chØ thÞ

®­îc thùc hiÖn (Performance indicator), b¹n ph¶i t×m nã ë ®©u?

 Gi¶ ®Þnh quan träng: C¸c gi¶ ®Þnh lµ nh÷ng sù kiÖn, ®iÒu kiÖn vµ quyÕt ®Þnh

quan träng n»m bªn ngoµi tÇm kiÓm so¸t cña céng ®ång nh­ng l¹i rÊt cÇn

thiÕt ®Ó ®¸p øng môc tiªu.

80

Trong khung logic, mèi liªn hÖ luËn lý gi÷a chóng theo biÓu thøc

logic:

CÊu tróc logic liªn kÕt c¸c thµnh tè trong khung d­íi d¹ng IF and Then:

 NÕu {C¸c ho¹t ®éng ®· ®­îc thùc hiÖn} Vµ {Gi¶ ®Þnh ®èi víi c¸c ho¹t ®éng ®ã lµ

®óng} Th× {KÕt qu¶ sÏ ®¹t ®­îc}

 NÕu {C¸c kÕt qu¶ ®· ®¹t ®­îc} Vµ {Gi¶ ®Þnh ®èi víi c¸c kÕt qu¶ ®ã lµ ®óng} Th×

{Môc tiªu sÏ ®¹t ®­îc}

Vµ tiÕp tôc nh­ vËy....



If ....And ..... Then......

Theo c¸ch nµy kÕ ho¹ch sÏ cã mét chuçi logic tõ c¸c ho¹t ®éng sÏ ®­îc thùc

thi (thö nghiÖm trªn hiÖn tr­êng, thu thËp vµ ph©n tÝch sè liÖu...) cho tíi môc tiªu

tæng thÓ cña dù ¸n.

C¸ch kh¸c ®Ó lµm viÖc nµy lµ ®Æt c©u hái "nh­ thÕ nµo" khi di chuyÓn däc

theo chiÒu xuèng hÖ thèng thø bËc, vµ hái "t¹i sao" khi ®i ng­îc tõ d­íi lªn trªn.

ë trong ph¹m vi ®Ò tµi nµy, khung logic dõng l¹i x¸c ®Þnh c¸c cÊu phÇn

chÝnh cña kÕ ho¹ch lµ: KÕt qu¶, môc tiªu vµ môc ®Ých; c¸c ho¹t ®éng cô thÓ sÏ ®­îc

lËp theo kÕ ho¹ch hµnh ®éng hµng n¨m trong céng ®ång.

81

ch­¬ng 4: kÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ

4.1 KÕt luËn

Tõ nghiªn cøu nh÷ng t¸c ®éng ®Õn sö dông dông ®Êt l©m nghiÖp vµ c¸c c¬ së

®Ó ®­a ra ph­¬ng h­íng qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång cña mét céng ®ång £ §ª,

t¹i bu«n Chµm B, cho thÊy cã thÓ rót ra mét sè kÕt luËn sau:

4.1.1. Nh÷ng biÕn ®éng vÒ tµi nguyªn ®Êt vµ rõng:

 Sö dông ¶nh vÖ tinh vµ hÖ thèng tin ®Þa lý (GIS) ®Ó x©y dùng c¬ së d÷ liÖu

vÒ nh÷ng biÕn ®éng vÒ tµi nguyªn rõng lµ ph­¬ng ph¸p tèt ®Ó theo dâi

®¸nh gi¸ diÔn biÕn tµi nguyªn rõng. Sö dông c«ng nghÖ th«ng tin ®Ó ®iÒu

tra nguån tµi nguyªn rõng cïng víi c¸c ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham

gia sÏ gi¶m ®i nguån nh©n vËt lùc vµ thêi gian ®ång thêi th«ng tin cã thÓ

®­îc cËp nhËt th­êng xuyªn vµ kÞp thêi tõ ®ã lµm c¬ së cho viÖc ®­a ra

c¸c quyÕt ®Þnh vµ lËp kÕ ho¹ch c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý nguån tµi nguyªn.

KÕt qu¶ cho thÊy cã sù biÕn ®æi nguån tµi nguyªn rõng trong vßng 3 thËp

kû nay, sù thay ®æi nµy theo c¸c møc ®é vµ chiÒu h­íng kh¸c nhau song

®iÒu nhËn thÊy râ rµng nhÊt lµ sù chuyÓn biÕn tõ tr¹ng th¸i rõng sang ®Êt

canh t¸c n«ng nghiÖp vµ sù xuèng cÊp liªn tôc cña chÊt l­îng rõng.

 HÖ thèng GIS hç trî ®¾c lùc cho viÖc ph©n tÝch chiÒu h­íng thay ®æi

trong sö dông ®Êt, cho biÕt chiÒu h­íng biÕn ®æi mét c¸ch râ rµng c¶ vÒ

chÊt l­îng vµ sè l­îng cña rõng.

 Nguån th«ng tin (kh«ng gian vµ phi kh«ng gian) ®­îc x©y dùng trong GIS

rÊt thuËn tiÖn cho viÖc cËp nhËt, chØnh söa, trùc quan hãa, chia sÎ vµ trao

®æi gi÷a c¸c c¬ quan víi nhau. §iÒu ®ã t¹o ®iÒu kiÖn thèng nhÊt d÷ liÖu

®ång thêi gi¶m ®¸ng kÓ chi phÝ vÒ nguån lùc vµ thêi gian.

4.1.2 C¸c nh©n tè chñ yÕu vµ mèi liªn hÖ gi÷a chóng (c¸c t¸c ®éng) ®Õn

sö dông ®Êt l©m nghiÖp:

Nhãm nh©n tè bªn trong:

 TruyÒn thèng qu¶n lý tµi nguyªn cña céng ®ång ®· bÞ mai mét v× vai trß

l·nh ®¹o cña Giµ lµng tr­ëng hä ®· suy gi¶m rÊt nhiÒu. Thay ®æi cÊu tróc

82

x· héi ®· lµm sa sót ®i nh÷ng truyÒn thèng tèt ®Ñp cña céng ®ång nh­

luËt tôc, quy ­íc trong qu¶n lý nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, lµm cho vai

trß cña céng ®ång trë nªn thô ®éng. Nh÷ng hiÖn t­îng tr­íc ®©y hÇu nh­

kh«ng hÒ cã th× nay ®· xuÊt hiÖn nh­ viÖc ph¸ rõng ®Ó chiÕm gi÷ ®Êt hay

mua b¸n ®Êt kh«ng th«ng qua céng ®ång.

 Mét yÕu tè kh«ng kÐm phÇn quan träng ®· ¶nh h­ëng ®Õn sö dông ®Êt

l©m nghiÖp lµ céng ®ång kh«ng cã ruéng ®Ó canh t¸c, v× vËy hÇu hÕt viÖc

s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®­îc thùc hiÖn trªn ®Êt nµ, ®Êt dèc vµ v­ên nhµ.

Thªm vµo ®ã, canh t¸c l¹c hËu lµm ®Êt chãng b¹c mµu, bÞ xãi mßn lµ kÕt

qu¶ tÊt yÕu cña thay ®æi trong sö dông ®Êt l©m nghiÖp.

 Nhãm nh©n tè bªn ngoµi:

 ThiÕu quy ho¹ch sö dông ®Êt dÉn ®Õn sö dông ®Êt kh«ng hîp lý, tù ph¸t,

x©m canh kh«ng æn ®Þnh.

 MÆc dï ®· cã mét sè ch­¬ng tr×nh cña nhµ n­íc ®­îc triÓn khai t¹i céng

®ång song phÇn lín ®Òu mang tÝnh h×nh thøc, kh«ng hiÖu qu¶ v× thÕ rõng

vÉn bÞ ph¸ trong khi ®êi sèng ng­êi d©n vÉn gÆp nhiÒu khã kh¨n.

 T¸c ®éng cña thÞ tr­êng ®· phÇn nµo lµm thay ®æi ®Õn ph­¬ng thøc canh

t¸c n­¬ng rÉy, sö dông vµ b¶o vÖ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn chung cña

céng ®ång, lµm t¸ch sù liªn th«ng gi÷a c¸c dßng hä dÉn ®Õn sù phai nh¹t

truyÒn thèng hîp t¸c trong qu¶n lý tµi nguyªn.

 ThiÕu hÖ thèng theo dâi, gi¸m s¸t nguån tµi nguyªn mét c¸ch hiÖu qu¶ vµ

chÝnh x¸c .

 C¸c ch­¬ng tr×nh cña nhµ n­íc ®«i khi kh«ng ®ång bé vµ chång chÐo ®·

®­a ®Õn nh÷ng bÊt hîp lý.

N¨m nh©n tè quan träng t¸c ®éng ®Õn thay ®æi sö dông ®Êt l©m nghiÖp theo

chiÒu h­íng xÊu lµ:

 N¨ng lùc tù qu¶n cña céng ®ång gi¶m sót, kh«ng ®­îc thõa nhËn vÒ ph¸p

lý.

 Ch­a cã quy ho¹ch sö dông ®Êt cÊp vi m«, thiÕu sù tham gia

 HÖ thèng canh t¸c tù ph¸t, l¹c hËu kÐm hiÖu qu¶

83

 C«ng t¸c khuyÕn n«ng l©m ch­a ph¸t triÓn

 Sù hç trî cña c¸c bªn liªn quan yÕu vµ thiÕu ®ång bé

4.1.3 HiÖn tr¹ng qu¶n lý tµi nguyªn rõng cña céng ®ång:

Sö dông c«ng cô ®Þnh vÞ, cã ®­îc kÕt qu¶ so s¸nh gi÷a truyÒn thèng qu¶n lý

tµi nguyªn vµ hiÖn tr¹ng. Tõ ®©y cho thÊy cã kh¶ n¨ng kh«i phôc ph­¬ng thøc qu¶n

lý rõng dùa vµo céng ®ång, trong ®ã l­u ý c¸c vÊn ®Ò cÇn hç trî thóc ®Èy c¶ vÒ

chÝnh s¸ch, thÓ chÕ vµ kü thuËt nh­: Xem xÐt giao ®Êt giao rõng theo ranh giíi

truyÒn thèng, tæ chøc ph¸t triÓn kü thuËt trªn ®Êt rõng ®· giao, thÓ chÕ ho¸ c¸c quy

­íc truyÒn thèng tÝch cùc.

4.1.4 KÕ ho¹ch h­íng theo môc tiªu qu¶n lý rõng vµ ®Êt rõng dùa vµo

céng ®ång:

Dùa vµo môc tiªu ®· thèng nhÊt lµ ®Þnh h­íng qu¶n lý rõng trong t­¬ng lai sÏ

thu hót céng ®ång tham gia vµ hä sÏ lµ ng­êi quyÕt ®Þnh c¸c hµnh ®éng ®Ó qu¶n lý

sö dông tèt h¬n tµi nguyªn rõng hiÖn cßn. Mét khung logic cña kÕ ho¹ch theo

h­íng môc tiªu nµy ®· ®­îc lËp trong ®ã c¸c môc tiªu, kÕt qu¶ ®Çu ra lµ nh÷ng vÊn

®Ò ®ang cÇn gi¶i quyÕt vµ còng chÝnh lµ mong ®îi cña céng ®ång. Th«ng tin ®Ó lËp

khung logic dùa vµo ý kiÕn th¶o luËn víi ng­êi d©n nªn cã tÝnh thùc tÕ.

Ba môc tiªu cô thÓ cÇn ®¹t ®­îc víi n¨m kÕt qu¶ ®Çu ra ®­îc x¸c lËp trong

khung logic 3.24 sÏ lµ h­íng dÉn cho viÖc lËp kÕ ho¹ch qu¶n lý sö dông tµi nguyªn

rõng hµng n¨m trong céng ®ång vµ ®Þnh h­íng cho sù hç trî tõ bªn ngoµi cña c¸c c¬

quan, tæ chøc liªn quan.

4.2 KhuyÕn nghÞ

Tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu, cã thÓ rót ra mét sè kiÕn nghÞ sau:

 ¶nh viÔn th¸m vµ hÖ thèng th«ng tin ®Þa lý (GIS) lµ c«ng nghÖ tèt vµ

®¸ng tin cËy ®Ó theo dâi diÔn biÕn nguån tµi nguyªn rõng. So víi chi phÝ

®Ó ®iÒu tra nguån tµi nguyªn rõng theo ph­¬ng ph¸p truyÒn thèng th× c«ng

nghÖ nµy mang l¹i hiÖu qu¶ h¬n v× tiÕt kiÖm ®­îc nguån nh©n vËt lùc vµ

thêi gian ®ång thêi cã thÓ cËp nhËt th«ng tin th­êng xuyªn lµm c¬ së cho

ng­êi ra quyÕt ®Þnh vµ lËp kÕ ho¹ch vµ lµ nguån th«ng tin cã thÓ chia sÎ

víi céng ®ång ®Ó hä qu¶n lý tèt h¬n diÖn tÝch rõng vµ ®Êt rõng cña m×nh.

84

 CÇn quan t©m ®Õn nguyÖn väng cña ng­êi d©n vµ c¸ch tiÕp cËn phï hîp

khi triÓn khai c¸c ch­¬ng tr×nh giao ®Êt giao rõng cña nhµ n­íc ë céng

®ång th× míi mang l¹i hiÖu qu¶ cao.

 CÇn cã nh÷ng hç trî vÒ kü thuËt vµ c¸c th«ng tin thÞ tr­êng sau khi giao

®Êt giao rõng cho céng ®ång. CÇn cã chÝnh s¸ch hç trî ®Çu t­ cho nh÷ng

khu rõng nghÌo kiÖt mµ c¸c nhãm hé ®· nhËn.

 CÇn ®µo t¹o ®éi ngò khuyÕn n«ng l©m viªn lµ ng­êi d©n t¹i ®Þa ph­¬ng.

 T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó phôc håi vµ ph¸t triÓn truyÒn thèng cña céng ®ång trong

qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn

KÕt qu¶ nghiªn cøu nµy thùc hiÖn trong thêi gian ng¾n nªn ch¾c ch¾n kh«ng

thÓ bao qu¸t hÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan, tuy nhiªn nh÷ng kÕt qu¶, ý t­ëng thu ®­îc

xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ, do ®ã kiÕn nghÞ cÇn xem xÐt vµ vËn dông trong viÖc tæ chøc

céng ®ång qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn

85

Tµi liÖu tham kh¶o

TiÕng ViÖt

1. Bé NN&PTNT-FAO-Côc kiÓm l©m-Dù ¸n GCP/VIE/202/ITA (1997), Mét sè

kinh nghiÖm khi ¸p dông PRA trong c¸c vïng dù ¸n GCP/VIE/020/ITA, Hµ Néi.

2. NguyÔn TrÇn CÇu (1999), “X©y dùng vµ sö dông mét c¬ së d÷ liÖu ®Þa lý ®Ó

qu¶n lý ®Êt ®ai vµ m«i tr­êng, ¸p dông cho c¸c tØnh miÒn nói cña ViÖt Nam”,

øng dông viÔn th¸m vµ hÖ th«ng tin ®Þa lý trong quy ho¹ch m«i tr­êng, Khoa

m«i tr­êng, ViÖn ®Þa lý, Hµ Néi, tr. 291 - 300.

3. NguyÔn §×nh D­¬ng (1999), “C«ng nghÖ vò trô vµ nhu cÇu nghiªn cøu vÒ m«i

tr­êng tr¸i ®Êt”, øng dông viÔn th¸m vµ hÖ th«ng tin ®Þa lý trong quy ho¹ch m«i

tr­êng, Khoa m«i tr­êng, ViÖn ®Þa lý, Hµ Néi, tr. 127 - 142.

4. NguyÔn §×nh D­¬ng (1999), “Nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña viÔn th¸m: C¸c hÖ

thèng quan tr¾c tr¸i ®Êt vµ thu thËp t­ liÖu”, øng dông viÔn th¸m vµ hÖ th«ng tin

®Þa lý trong quy ho¹ch m«i tr­êng, Khoa m«i tr­êng, ViÖn ®Þa lý, Hµ Néi,

Tr. 134 - 141.

5. NguyÔn §×nh D­¬ng, Lª ThÞ Thu HiÒn, Lª Kim Thoa, NguyÔn H¹nh Quyªn

(1999), “X©y dùng c¬ së d÷ liÖu phôc vô ®¸nh gi¸ m«i tr­êng chiÕn l­îc quy

ho¹ch ph¸t triÓn thµnh phè H¹ Long”, øng dông viÔn th¸m vµ hÖ th«ng tin ®Þa lý

trong quy ho¹ch m«i tr­êng, Khoa m«i tr­êng, ViÖn ®Þa lý, Hµ Néi, tr. 275-283.

6. NguyÔn §×nh D­¬ng (1999), “Liªn kÕt t­ liÖu trong viÔn th¸m vµ hÖ th«ng tin

®Þa lý”, øng dông viÔn th¸m vµ hÖ th«ng tin ®Þa lý trong quy ho¹ch m«i tr­êng,

Khoa m«i tr­êng, ViÖn ®Þa lý, Hµ Néi, tr.158-173.

7. TrÇn v¨n §iÖn (1999), “T¸c ®éng cña qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ lªn chÊt l­îng n­íc

vÞnh H¹ Long: TiÕp cËn b»ng viÔn th¸m vµ hÖ th«ng tin ®Þa lý”, øng dông viÔn

th¸m vµ hÖ th«ng tin ®Þa lý trong quy ho¹ch m«i tr­êng, Khoa m«i tr­êng,

ViÖn ®Þa lý, Hµ Néi, tr. 327-340.

8. Vò TiÕn Hinh, Ph¹m Ngäc Giao (1992), Gi¸o tr×nh §iÒu tra quy ho¹ch - §iÒu

chÕ rõng, Häc phÇn II, §¹i Häc L©m NghiÖp, Hµ Néi.

9. §inh ThÞ B¶o Hoa (1999), “øng dông cña c«ng nghÖ viÔn th¸m vµ hÖ th«ng tin

86

®Þa lý trong nghiªn cøu quy ho¹ch ®« thÞ Hµ Néi”, øng dông viÔn th¸m vµ hÖ

th«ng tin ®Þa lý trong quy ho¹ch m«i tr­êng, Khoa m«i tr­êng, ViÖn ®Þa lý,

Hµ Néi, tr 284-290.

10. NguyÔn ThÞ Thanh H­¬ng (2001), “Sö dông ¶nh vÖ tinh vµ GIS ®Ó t×m hiÓu sù

thay ®æi trong sö dông ®Êt ë tØnh §¨kl¨k”, Héi th¶o khoa häc c«ng nghÖ lÇn thø

7 c«ng nghÖ th«ng tin ®Þa lý - GIS, Trung t©m c«ng nghÖ th«ng tin ®Þa lý,

§¹i häc b¸ch khoa, TP Hå ChÝ Minh, tr. 85-92.

11. B¶o Huy (1998), §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng qu¶n lý tµi nguyªn rõng vµ ®Êt rõng lµm

c¬ së ®Ò xuÊt sö dông tµi nguyªn bÒn v÷ng ë §¨kl¨k, B¸o c¸o khoa häc, tr­êng

§¹i Häc T©y Nguyªn, §¨kL¨k.

12. B¶o Huy, NguyÔn H¶i Nam, TrÇn H÷u NghÞ (1999), Qu¶n lý l©m nghiÖp céng

®ång t¹i x· §¨kNuª, huyÖn L¨k, tØnh §¨kL¨k, B¸o c¸o nghiªn cøu ®iÓn h×nh,

DA qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn thiªn nhiªn vïng h¹ l­u s«ng Mª k«ng (SMRP),

§¨kL¨k.

13. B¶o Huy, TrÇn H÷u NghÞ (2000), Qu¶n lý l©m nghiÖp céng ®ång t¹i x· C­ Jang,

huyÖn EaKar, tØnh §¨kL¨k, B¸o c¸o nghiªn cøu ®iÓn h×nh, DA qu¶n lý bÒn v÷ng

tµi nguyªn thiªn nhiªn vïng h¹ l­u s«ng Mª k«ng (SMRP), §¨kL¨k.

14. M¹ng l­íi L©m NghiÖp X· Héi (2001), Bµi gi¶ng L©m NghiÖp X· Héi §¹i

C­¬ng, Hµ néi.

15. TrÇn An Phong (2001), §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp trªn quan

®iÓm sinh th¸i vµ ph¸t triÓn l©u bÒn tØnh §¨kl¨k, B¸o c¸o nghiªn cøu khoa häc,

§¨kL¨k.

16. D­¬ng TÊn Phó (2001), “øng dông GIS kÕt hîp kü thuËt viÔn th¸m trong viÖc

gi¸m s¸t vµ qu¶n lý tµi nguyªn rõng tØnh Cµ mau”, Héi th¶o khoa häc c«ng nghÖ

lÇn thø 7 c«ng nghÖ th«ng tin ®Þa lý - GIS, Trung t©m c«ng nghÖ th«ng tin ®Þa lý,

§¹i häc b¸ch khoa, TP Hå chÝ Minh, tr.106 - 111.

17. TrÇn VÜnh Ph­íc (2001), GIS - Mét sè vÊn ®Ò chän läc, Nxb Gi¸o dôc,

Tp. HCM.

18. Lª Th¾ng, Phan TuÊn Anh (2002), “X©y dùng b¶n ®å che phñ mÆt ®Êt trong khu

87

vùc dù ¸n T©n l©m vµ tØnh Qu¶ng trÞ”, Héi th¶o khoa häc c«ng nghÖ lÇn thø 7

c«ng nghÖ th«ng tin ®Þa lý - GIS, Trung t©m c«ng nghÖ th«ng tin ®Þa lý, §¹i häc

b¸ch khoa, TP Hå chÝ Minh, tr. 93-103.

19. TrÇn §×nh TrÝ (2001), “Mét sè vÊn ®Ò chuyÓn ®æi to¹ ®é, sö dông trong t¨ng dµy

khèng chÕ, ®o vÏ gi¶i tÝch ¶nh, lËp c¬ së to¸n häc thÓ hiÖn d÷ liÖu kh«ng gian

cña GIS”, §¹i häc má - §Þa chÊt, tµi liÖu ph¸t tay héi th¶o khoa häc "HÖ thèng

th«ng tin ®Þa lý, qu¶n lý ®Êt ®ai v× sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng", tæ chøc t¹i Hµ néi,

2001.

TiÕng Anh

20. Stan Aronoff (1989), Geographic information systems, WDI publication Ottawa,

Canada.

21. An Van Bay, Nguyen Hai Nam and Cao Lam Anh (2000), "MuongLum

Commune, Yen Chau District, Son la province (Thai & HMong minorities)",

Experiences and potential forest management in Vietnam, Department for

Forestry Development, Ministry of Agriculture and Rural Development,

Sustainable Management of Resources in the Lower Mekong Basin project,

SMRP, Social Forestry Develpoment, Hanoi, pp. 18-21.

22. Prodyot Bhattacharya (1995), Emergence of forest protection by communities,

Kudada, South Bihar, India, RCOFTC, series NTTFP 001/1995, Thailand.

23. Gernot Brodnig, Bridging the gap: The role of spatial information technologies

in the integration of traditional environmemtal knowledge and Western science,

Harvard University.

24. Tran Van Con (2000), "Dak Tover Commune, Chu pah District, Gia lai (Jarai

minority)", Experiences and potential forest management in Vietnam,

Department for Forestry Development, Ministry of Agriculture anRural

Development, Sustainable Management of Resources in the Lower Mekong

Basin project (SMRP), Social Forestry Develpoment, Hanoi, pp 40-42.

25. Pol R. Coppin, Remote sensing (1297/1298), FLTBW-KULeuven.

26. Rona A. Dennis, Carol J. Pierce Colfer, and Atie Puntodewo (1999),

88

Sustainability Assessment Using Remote Sensing and GIS in West Kalimantan,

Indonesia.

27. Department for Forestry Development, Ministry of Agriculture and Rural

Development, Sustainable Management of Resources in the Lower Mekong

Basin project (SMRP), Social Forestry Develpoment (2000), Experiences and

potential forest management in Vietnam, Hanoi.

28. Nguyen Huy Dung, Nguyen Hai Nam and Pham Quoc Hung (2000):"Phuc sen

commmune, Quang Hoa District, cao Bang province(Nung An minority)",

Experiences and potential forest management in Vietnam, Department for

Forestry Development, Ministry of Agriculture anRural Development,

Sustainable Management of Resources in the Lower Mekong Basin project

(SMRP), Social Forestry Develpoment, Hanoi, pp. 26-29.

29. Nguyen Dinh Duong .et . al (1999), “Land use change and GIS-database

development for strategic environmental assesment in Ha Long bay, Quang

Ninh Province”, Application of resources information technologies (GIS/GPS/RS)

in forest land & resources management, Sustainable of resources in the lower

Mekong basin project , Hanoi, pp. 92-114.

30. FAO (2001), "Satellite imagery to assist forest management - Pilot study in

Morocco", No. 15, FAO publiscation on remote sensing.

31. Turner, M. G (1990), Landscape changes in nine rural counties of Georgia,

Photogrametric Engineering an Remote Sensing, vol 56, USA, pp. 370-386.

32. Kass Green, Dick Kempka, and Lisa Laskey (1994), “Using remote sensing to

detect and mornitor land cover and land use change”, Photogrametric

Engineering an Remote Sensing, Vol. 60, USA, 1994, pp. 331-336.

33. Barry Haack, Richard English (1996), National land cover by remote sensing,

Elsevier Science Ltd, Great Britain.

34. Gavin H. Jordan, Bhuban Shrestha (1998), Integrating Geomatics and

participatory techniques for community forest management, International Center

for Integrated Mountain Development Kathmandu, Nepal.

35. Vu Long, Nguyen Duy Phu and Cao Lam Anh (2000), "Doi and Ke village, Hien

89

Luong Commune, Da Bac District, Hoa Binh province, (Muong minorities)",

Experiences and potential forest management in Vietnam, Department for

Forestry Development, Ministry of Agriculture anRural Development,

Sustainable Management of Resources in the Lower Mekong Basin project

(SMRP), Social Forestry Develpoment, Hanoi, pp. 30-32.

36. Benoit Mertens (2002), Spatial modelling of tropical deforestation processes.

Application of GIS and satellite remote sensing techniques in the tropical

environment of Southern Cameroon, Department of Geography, University of

Louvain-la-Neuve, Belgium.

37. Andrew J. Mitteman (1995), "Nibanna's Gate Bolted?: Key constrain on

actualizing the potential for income from community forestry to Catalyze

sustainable forest management", Income generation through community forestry,

Kasetsart University, Bangkok, Thailand, pp. 174 - 191.

38. Roy, P.S Raganth, B.K.Diwakar, Vohra, T.P.S. Bhan, S.K. Singh (1999),

“Tropical forest type mapping and monitoring using remote sensing”,

International journal of remote sensing , vol 12, No.11: 2205 –2225.

39. RECOFTC (1992), Sustainable and effective management system for community

forest, RECOFTC, Bangkok, Thailand.

40. Niti Ritibhonbhun (1995), Community-based forest management in Southern

Thailand, RECOFTC, Thailand.

41. H.J Stibig (2001), Interpretation and lineation from Satellite Images, Forest

cover monitoring project MCR/GTZ, Vientiane, Laos.

42. Si thong Thongmanivong (2000), Land use change in the upper Ca river basin,

Xiengkhuang Province, Lao PDR.

43. Carlo.Travaglia (2002), Environment and Natural Resources service, FAO,

Rome, Italy.

44. Bui Dinh Toai, Nguyen Phuc Cuong, Vo Thanh Son, Edwin Shanks and Sheelagh

O'Reilly (2000), "Giang Cai Village, Nam Lanh Commune, Van Chan Chau

District, Yen Baia province (Dao minorities)", Experiences and potential forest

management in Vietnam, Department for Forestry Development, Ministry of

90

Agriculture anRural Development, Sustainable Management of Resources in the

Lower Mekong Basin project SMRP, Social Forestry Develpoment, Hanoi,

pp. 33-36.

91

phÇn phô biÓu Phô biÓu 01: Danh s¸ch c¸c bªn liªn quan vµ ng­êi d©n tham gia vµo

tiÕn tr×nh nghiªn cøu

Ama Khu¨t

UBND x· C­ Dr¨m

Chñ tÞch UBND x·

1

Ama Tuyªn

UBND x· C­ Dr¨m

P.CT UBND, tr­ëng ban LN x·

2

3

§oµn H÷u NhÞ

P.NN&PTNT Kr«ng B«ng

Chuyªn viªn

4

Hµ V¨n Liªn

L©m tr­êng Kr«ng B«ng

Phã gi¸m ®èc

5

§oµn V¨n Thµnh

L©m tr­êng Kr«ng B«ng

C¸n bé kü thuËt

6

Aª Ben

Bu«n Chµm B-x· C­ Dr¨m

Giµ lµng

7

Ama Kh¬i

Bu«n Chµm B-x· C­ Dr¨m

Th«n tr­ëng

8

Ama T­

Bu«n Chµm B-x· C­ Dr¨m

Th«n phã

9

Ama Nghen

Bu«n Chµm B-x· C­ Dr¨m

BÝ th­ chi bé

10 H' Linh

Bu«n Chµm B-x· C­ Dr¨m

Héi phô n÷ x· (n÷)

11 Ama Tram

Bu«n Chµm B-x· C­ Dr¨m

Ng­êi d©n

12 Ama Rom

Bu«n Chµm B-x· C­ Dr¨m

Ng­êi d©n

13 Y Yia £ban

Bu«n Chµm B-x· C­ Dr¨m

Ng­êi d©n

14 Y QuyÒn Niª

Bu«n Chµm B-x· C­ Dr¨m

Ng­êi d©n

15 Y D­¬ng Niª

Bu«n Chµm B-x· C­ Dr¨m

Ng­êi d©n

16 H' Dliªng £ban

Bu«n Chµm B-x· C­ Dr¨m

Ng­êi d©n (n÷)

17 H' Thok £ban

Bu«n Chµm B-x· C­ Dr¨m

Ng­êi d©n (n÷)

18 H' Rin £ban

Bu«n Chµm B-x· C­ Dr¨m

Ng­êi d©n (n÷)

19 Y Rª £ban

Bu«n Chµm B-x· C­ Dr¨m

Ng­êi d©n

20 Y Ruª Niª

Bu«n Chµm B-x· C­ Dr¨m

Ng­êi d©n

21 Y S«l Ksor

Bu«n Chµm B-x· C­ Dr¨m

Ng­êi d©n

22 Y Dhen Niª

Bu«n Chµm B-x· C­ Dr¨m

Ng­êi d©n

23 Y Tin £ban

Bu«n Chµm B-x· C­ Dr¨m

Ng­êi d©n

24 Y Ban Niª

Bu«n Chµm B-x· C­ Dr¨m

Ng­êi d©n

25 Y Rit Niª

Bu«n Chµm B-x· C­ Dr¨m

Ng­êi d©n

26 H' Lum £ban

Bu«n Chµm B-x· C­ Dr¨m

Ng­êi d©n (n÷)

27 Y Rª £ban

Bu«n Chµm B-x· C­ Dr¨m

Ng­êi d©n

C¬ quan Chøc vô TT Hä Vµ T£N

92

Phô biÓu 02: Tiªu chÝ ph©n loaÞ kinh tÕ hé

ChØ tiªu Nhãm I Nhãm II Nhãm III Nhãm IV

Nhµ Nhµ cè ®Þnh Nhµ cè ®Þnh Nhµ tranh Nhµ t¹m bî

§Êt canh t¸c >2ha 1.5 - 2 ha >1ha < 1ha

Nguån lao ®éng 3-4 2-3 2 1-2

C«ng cô, ph­¬ng M¸y cµy, xe Xe tr©u (bß) Kh«ng cã Kh«ng cã

tr©u (bß) tiÖn

L­¬ng thùc/thu Thu nhËp æn Thu nhËp æn ThiÕu ¨n ThiÕu ¨n 3-4

nhËp ®Þnh, d­ l­¬ng ®Þnh, kh«ng bÞ kho¶ng 1-2 th¸ng

thùc thiÕu ®ãi th¸ng

VÊn ®Ò kh¸c BiÕt tÝnh to¸n ChÞu khã lao Gia ®×nh ThiÕu ®Êt d¶n,

lµm ¨n ®éng thiÕu lao gia ®×nh cã

®éng ng­êi ®au èm,

bÖnh tËt...

Nguån: VP dù ¸n GTZ, Së NN&PTNT §aklak, Ph­¬ng ¸n G§GR x· C­ Dr¨m –

HuyÖn Kr«ng B«ng

93

Môc lôc

Trang

Lêi c¶m ¬n .................................................................................................................. i

Danh s¸ch c¸c tõ viÕt t¾t ......................................................................................... ii

Môc lôc c¸c b¶ng biÓu ............................................................................................. iii

Môc lôc c¸c s¬ ®å .................................................................................................... iv

Môc lôc c¸c b¶n ®å, biÓu ®å vµ ®å thÞ..................................................................... v

§Æt vÊn ®Ò .................................................................................................................. 3

Ch­¬ng 1: Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu............................................................... 5

1.1. Trªn thÕ giíi ......................................................................................................... 5

1.1.1. C¸c nghiªn cøu liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång. ..................... 5 1.1.2. Sù cÇn thiÕt cña kü thuËt viÔn th¸m trong qu¶n lý tµi nguyªn rõng, ®Êt ®ai..... 6

1.1.3. Kü thuËt GIS vµ viÔn th¸m trong t×m hiÓu thay ®æi sö dông ®Êt ..................... 8

1.2. Trong n­íc ......................................................................................................... 10

1.2.1. C¸c nghiªn cøu liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång vµ mét sè

chÝnh s¸ch trong qu¶n lý tµi nguyªn thiªn nhiªn ...................................................... 10 1.2.2. Sù cÇn thiÕt cña ¶nh viÔn th¸m trong qu¶n lý tµi nguyªn, ®Êt ®ai ë ViÖt Nam ............................................................................................................... 13

1.2.3. Kü thuËt GIS vµ viÔn th¸m trong t×m hiÓu thay ®æi sö dông ®Êt .................... 14

Ch­¬ng 2: Môc tiªu, ®èi t­îng vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu .............................. 19

2.1. Môc tiªu nghiªn cøu vµ giíi h¹n cña ®Ò tµi ..................................................... 19

2.1.1 Môc tiªu nghiªn cøu....................................................................................... 19 2.1.2 Giíi h¹n cña ®Ò tµi.......................................................................................... 19

2.2 Gi¶ ®Þnh nghiªn cøu .......................................................................................... 20

2.3 §èi t­îng, ®Þa ®iÓm nghiªn cøu........................................................................ 20

2.3.1 §èi t­îng, ®Þa ®iÓm nghiªn cøu ..................................................................... 20 2.3.2 §Æc ®iÓm cña ®Þa ®iÓm nghiªn cøu ................................................................ 21

2.4 Néi dung nghiªn cøu.......................................................................................... 25

2.5 Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu................................................................................... 25

2.5.1 Ph­¬ng ph¸p luËn tæng qu¸t: .......................................................................... 25 2.5.2 Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ:..................................................................... 26

94

Ch­¬ng 3: KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn ........................................................ 31

3.1 T×nh h×nh kinh tÕ x· héi vµ qu¶n lý, sö dông rõng vµ ®Êt rõng

cña bu«n Chµm B ..................................................................................................... 31

3.1.1. LÞch sö bu«n Chµm vµ truyÒn thèng qu¶n lý sö dông tµi nguyªn rõng .......... 31 3.1.2 Ph©n lo¹i kinh tÕ hé ........................................................................................ 33 3.1.3 Thay ®æi sö dông ®Êt theo thêi gian ............................................................... 33

3.1.4 HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt cña Bu«n Chµm B...................................................... 34 3.1.5 Vai trß cña l©m s¶n ngoµi gç .......................................................................... 40 3.1.6 S¬ ®å c¸c tæ chøc liªn quan ®Õn qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng t¹i bu«n. .................. 42

3.2 DiÔn biÕn tµi nguyªn rõng, ®Êt rõng trong giai ®o¹n tõ 1975 - 2000 ............ 43

3.2.1 T×nh tr¹ng vµ biÕn ®éng sö dông ®Êt, th¶m phñ .............................................. 43 3.2.2 Ph©n tÝch biÕn ®éng sö dông ®Êt, rõng tõ n¨m 1975 - 2000 ........................... 49

3.3 Ph©n tÝch c¸c t¸c ®éng ®Õn qu¶n lý sö dông ®Êt, rõng................................... 59

3.3.1. §¸nh gi¸ c¸c t¸c ®éng cña c¸c ch­¬ng tr×nh, chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc cã liªn quan ®Õn qu¶n lý rõng ®· triÓn khai t¹i céng ®ång ........................................... 59

3.3.2. Ph¸t hiÖn c¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn vÊn ®Ò SD §LN cña céng ®ång .......... 64 3.3.3 Ph©n tÝch møc ®é, chiÒu h­íng t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn sù thay ®æi trong sö dông ®Êt cña céng ®ång................................................................ 67 3.3.4 X¸c ®Þnh mèi quan hÖ (tÝnh hÖ thèng) gi÷a c¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn sù

thay ®æi trong sö dông ®Êt l©m nghiÖp cña céng ®ång............................................. 69

3.4 X¸c ®Þnh c¬ së ®Ó ph¸t triÓn ph­¬ng thøc QL TNR dùa vµo céng ®ång ...... 71

3.4.1 Ph©n tÝch hiÖn tr¹ng qu¶n lý tµi nguyªn rõng cña céng ®ång......................... 71 3.4.2 C¸c nh©n tè cÇn c¶i tiÕn, thóc ®Èy ®Ó tiÕn hµnh tæ chøc qu¶n lý rõng dùa vµo céng ®ång .......................................................................................................... 73

3.5 X©y dùng khung logic lËp kÕ ho¹ch h­íng môc tiªu: "Qu¶n lý tµi nguyªn

rõng dùa vµo céng ®ång" ......................................................................................... 75

Ch­¬ng 4: KÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ ..................................................................... 82

4.1 KÕt luËn .............................................................................................................. 82

4.2 KhuyÕn nghÞ ....................................................................................................... 84

Tµi liÖu tham kh¶o................................................................................................... 86

PhÇn phô biÓu ......................................................................................................... 92

95

96