Tài liệu hướng dẫn thực hành chụp cắt lớp vi tính

Chia sẻ: Đỗ Mạnh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:289

Thêm vào BST

Báo xấu

338
lượt xem 114
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Năm 1979, giải th??ởng Nobel về y học đã được trao cho hai chuyên gia vật lý học là Cormack (Mỹ) và Hounsfield (Anh) vì những đóng góp của hai ông cho sự thành công của ph??ơng pháp chụp cắt lớp vi tính (CLVT). Sự kiện này nói lên những cống hiến to lớn của vật lý học cho y học đồng thời cũng thể hiện giá trị của phương pháp chụp CLVT trong chẩn đoán, điều trị và nghiên cứu khoa học y học....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tài liệu hướng dẫn thực hành chụp cắt lớp vi tính

TÀI LI U NG D N TH C HÀNH CH P C T L P VI TÍNH Hà n i 2009
Ch ¬ng I Nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n vÒ vËt lý v kü thuËt 1
Ch ¬ng I Nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n vÒ vËt lý vμ kü thuËt I . Nguyªn lý c¬ b¶n N¨m 1979, gi¶i th ëng Nobel vÒ y häc ®· ® îc trao cho hai chuyªn gia vËt lý häc lμ Cormack (Mü) vμ Hounsfield (Anh) v× nh÷ng ®ãng gãp cña hai «ng cho sù thμnh c«ng cña ph ¬ng ph¸p chôp c¾t líp vi tÝnh (CLVT). Sù kiÖn nμy nãi lªn nh÷ng cèng hiÕn to lín cña vËt lý häc cho y häc ®ång thêi còng thÓ hiÖn gi¸ trÞ cña ph ¬ng ph¸p chôp CLVT trong chÈn ®o¸n, ®iÒu trÞ vμ nghiªn cøu khoa häc y häc. Ngμy 04/02/1991, chiÕc m¸y chôp CLVT ®Çu tiªn ë n íc ta ®· b¾t ®Çu ho¹t ®éng t¹i BÖnh viÖn ViÖt - X«. Qua 15 n¨m, hiÖn ®· cã h¬n 120 hÖ thèng chôp CLVT ® îc ® a vμo ho¹t ®éng trªn toμn quèc, lîi Ých cña ph ¬ng ph¸p chôp CLVT ®· ® îc kh¼ng ®Þnh trªn thùc tÕ l©m sμng ë n íc ta. 1. L îc sö Radon (§øc) n¨m 1917 ®· ®Æt c¬ së lý thuyÕt ®Çu tiªn cho ph ¬ng ph¸p to¸n häc nh»m t¸i t¹o cÊu tróc cña mét vËt thÓ 3 chiÒu trong kh«ng gian dùa trªn v« sè tËn c¸c h×nh chiÕu cña vËt thÓ ®ã. Bracewell (óc) n¨m 1956 lÇn ®Çu tiªn ¸p dông lý thuyÕt nμy trong quang phæ. Cormack n¨m 1963 ®· thμnh c«ng trong viÖc t¸i t¹o trªn ¶nh cÊu tróc cña mét sè vËt thÓ h×nh häc ®¬n gi¶n nhê mét nguån bøc x¹ cña c« ban 60. Hounsfield n¨m 1967 ®· thiÕt kÕ ® îc mét thiÕt bÞ dïng tia X ®Ó ®o nh÷ng vËt thÓ thÝ nghiÖm lμm b»ng c¸c chÊt nh©n t¹o vμ lËp ® îc ch ¬ng tr×nh m¸y tÝnh ®Ó ghi nhí vμ tæng hîp kÕt qu¶. Ngμy 1/10/1971 Hounsfield cïng Ambrose (Anh) cho ra ®êi chiÕc m¸y chôp CLVT sä n·o ®Çu tiªn - Thêi gian chôp vμ tÝnh to¸n cho mét quang ¶nh lóc nμy cÇn 2 ngμy. N¨m 1974 Ledley (Mü) hoμn thμnh chiÕc m¸y chôp CLVT toμn th©n ®Çu tiªn "Whole body CT Scanner ACTA" - Thêi gian chôp vμ tÝnh to¸n cho mét quang ¶nh vμi phót vÉn ch a thuËn tiÖn cho viÖc øng dông trong l©m sμng. Cho tíi n¨m 1977 míi cã lo¹i m¸y chôp CLVT víi thêi gian chôp mét quang ¶nh 20 sec trªn thÞ tr êng thÕ giíi, lo¹i m¸y nμy cßn mang tªn m¸y chôp CLVT thÕ hÖ 1. HiÖn nay ®· cã m¸y chôp víi thêi gian d íi 1 sec vμ m¸y siªu nhanh cã thÓ chôp 0,1sec hoÆc chôp xinª CLVT dïng trong chÈn ®o¸n tim m¹ch. 2. Nguyªn lý kü thuËt 2.1. Nguyªn lý t¹o ¶nh Chôp X quang c¾t líp qui íc dùa trªn nguyªn t¾c lμ lμm râ c¸c cÊu tróc ë mét mÆt ph¼ng ®Þnh tr íc vμ xo¸ ®i h×nh chiÕu cña c¸c mÆt ph¼ng kh¸c trªn quang ¶nh ®ã. Ph ¬ng ph¸p nμy cho phÐp ph©n biÖt sù chªnh lÖch tû träng cña c¸c cÊu tróc trªn cïng mét mÆt ph¼ng cao nhÊt lμ 5%, hiÖn Ýt dïng v× liÒu x¹ cao vμ ®é ph©n gi¶i ¶nh thÊp. Dùa vμo lý thuyÕt vÒ t¸i t¹o ¶nh cÊu tróc cña mét vËt thÓ 3 chiÒu Hounsfield thiÕt kÕ mét m¸y chôp CLVT gåm mét hÖ thèng ph¸t x¹ QTX vμ nh÷ng ®Çu dß (detector) ®Æt ®èi diÖn víi bãng X.quang. HÖ thèng nμy quay quanh mét ® êng trßn t¹i mét mÆt ph¼ng vu«ng gãc víi trôc c¬ thÓ (h×nh 1a). Chïm tia ®i qua mét cöa sæ hÑp (vμi millimet) qua c¬ thÓ bÞ hÊp thô mét phÇn, phÇn cßn l¹i sÏ ® îc ®Çu dß ghi l¹i. KÕt qu¶ ghi ® îc ë rÊt nhiÒu vÞ trÝ kh¸c nhau cña bãng X quang (còng cã nghÜa lμ nhiÒu h×nh chiÕu cña mét líp c¾t c¬ thÓ) sÏ ® îc chuyÓn vμo bé nhí cña mét m¸y vi tÝnh ®Ó ph©n tÝch. Ph ¬ng ph¸p nμy cho phÐp ph©n biÖt c¸c cÊu tróc c¬ thÓ trªn cïng mét mÆt ph¼ng cã ®é chªnh lÖch tû träng 0,5%. 2
H×nh 1b vÏ mét vËt thÓ h×nh vu«ng gåm 8x8 ®¬n vÞ thÓ tÝch. NÕu cho mét nguån QTX I0 chiÕu qua tõ 2 h íng, ta sÏ cã kÕt qu¶ thu ® îc ë 2 phÝa ®èi diÖn tõ Ix1 ®Õn Ix8 vμ Yy1 ®Õn Yy8. Hai nhãm kÕt qu¶ nμy kh«ng ®ñ ®Ó tÝnh ra ® îc trÞ sè hÊp thô QTX cña tõng ®¬n vÞ thÓ tÝch cña vËt thÓ nãi trªn. Muèn cã 8x8 = 64 gi¸ trÞ hÊp thô cña 64 « thÓ tÝch ph¶i ghi ® îc 64 nhãm kÕt qu¶. Trong hÖ thèng m¸y chôp CLVT sè lÇn ®o quyÕt ®Þnh sè ®¬n vÞ thÓ tÝch cña mét líp c¾t vμ nh vËy mét líp c¾t cμng chia ra nhiÒu ®¬n vÞ thÓ tÝch bao nhiªu th× ¶nh cña nã cμng cã ®é ph©n gi¶i kh«ng gian cao bÊy nhiªu. Sè ®¬n vÞ thÓ tÝch cña mét líp c¾t trong to¸n häc gäi lμ ma trËn (matrix). M¸y chôp CLVT cã nhiÒu lo¹i ma trËn: 256 x 256, 340 x 340, 512 x 512 vμ 1024 x 1024. 2.2. Kü thuËt m¸y VÒ kü thuËt cho ®Õn nay ®· h×nh thμnh 4 thÕ hÖ m¸y dùa trªn 4 nguyªn t¾c kü thuËt vÒ ph¸t tia X vμ ghi kÕt qu¶ kh¸c nhau. a. ThÕ hÖ 1 (h×nh 2a) M¸y chôp cã mét ®Çu dß (detector), øng dông nguyªn t¾c quay vμ tÞnh tiÕn. Chïm QTX d íi 1o chiÕu qua c¬ thÓ tíi 1 ®Çu dß ®Ó thu nhËn kÕt qu¶. Bãng QTX ph¶i quay quanh c¬ thÓ 1800, khi quay ® îc 100 th× l¹i tÞnh tiÕn mét kho¶ng b»ng chiÒu réng c¬ thÓ vμ ph¸t tia ®Ó ®o. Mét quang ¶nh ph¶i mÊt vμi phót. b. ThÕ hÖ 2 (h×nh 2b) M¸y chôp cã nhiÒu ®Çu dß, quay + tÞnh tiÕn: Chïm QTX cã gãc më réng kho¶ng 100 ®èi diÖn víi mét nhãm tõ 5 - 50 ®Çu dß. M¸y còng ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c quay + tÞnh tiÕn nh trªn nh ng do chïm QTX réng h¬n nªn gi¶m ® îc sè lÇn quÐt ngang. Thêi gian chôp 1 quang ¶nh tõ 6-20s. c. ThÕ hÖ 3 (h×nh 2c) M¸y chôp cã nhiÒu ®Çu dß dïng nguyªn t¾c quay ®¬n thuÇn, chïm QTX cã gãc më réng h¬n, trïm hÕt phÇn c¬ thÓ cÇn chôp; 200 - 600 ®Çu dß ghÐp thμnh mét cung ®èi diÖn víi bãng X quang. Bãng QTX võa quay võa ph¸t tia, d·y ®Çu dß quay cïng chiÒu víi bãng vμ ghi l¹i kÕt qu¶. Thêi gian chôp 1 quang ¶nh tõ 1- 4 s vμ ®é dÇy líp c¾t ®¹t tíi 2mm. d. ThÕ hÖ 4 (h×nh 2d) M¸y chôp cã hÖ thèng ®Çu dß tÜnh, g¸ cè ®Þnh vμo 3600 cña ® êng trßn, sè l îng ®Çu dß cã thÓ lªn ®Õn vμi ngμn bé. Bãng QTX quay quanh trôc c¬ thÓ ®Ó ph¸t tia. Thêi gian chôp 1 quang ¶nh cã thÓ d íi 1 sec rÊt thuËn lîi cho kh¸m xÐt c¸c t¹ng cã chuyÓn ®éng. 2.3. §¬n vÞ thÓ tÝch, ®¬n vÞ ¶nh, tû träng Mét líp c¾t chia ra nhiÒu ®¬n vÞ thÓ tÝch - h×nh 1 thÓ hiÖn sè ®¬n vÞ thÓ tÝch cña nöa líp c¾t, trong ®ã a=b lμ c¹nh vu«ng ®¸y cña mét ®¬n vÞ thÓ tÝch th êng tõ 0,5 - 2mm, d lμ ®é dμy cña líp c¾t ®ång thêi lμ chiÒu cao cña ®¬n vÞ thÓ tÝch (tõ 1mm ®Õn 10mm). Mçi ®¬n vÞ thÓ tÝch sÏ hiÖn lªn ¶nh nh mét ®iÓm nhá, tæng c¸c ®iÓm hîp thμnh 1 quang ¶nh (Volume element - Picture element). §é hÊp thô tia X cña tõng ®¬n vÞ thÓ tÝch ® îc bé nhí ghi l¹i, cÊu tróc hÊp thô cμng nhiÒu tia X th× tû träng cμng cao, v× vËy ng êi ta cßn gäi ph ¬ng ph¸p chôp CLVT lμ chôp c¾t líp ®o tû träng (Tomodensetometrie). Dùa vμo kÕt qu¶ ®o ®é suy gi¶m tuyÕn tÝnh cu¶ chïm QTX, ng êi ta tÝnh ra tû träng cña cÊu tróc theo ®¬n vÞ Hounsfield qua c«ng thøc: (x) ( H 2 O) N(H) xk H2O N(H) : TrÞ sè tû träng tÝnh b»ng ®¬n vÞ Hounsfield cña cÊu tróc X ( x ) : hÖ sè suy gi¶m tuyÕn tÝnh cña QTX khi xuyªn qua ®¬n vÞ thÓ tÝch X. H2O : N íc tinh khiÕt k : HÖ sè 1000 do Hounsfield ® a ra vμ ®· ® îc chÊp nhËn Theo c«ng thøc trªn, nÕu X lμ: 3
- N íc (H2O) cã träng khèi 1,000g/cm3 = 0 ®¬n vÞ H. - Kh«ng khÝ cã träng khèi 0.003g/cm3 = -1000 ®¬n vÞ H. - X ¬ng ®Æc cã träng khèi 1.7000g/cm3 = +1700 ®¬n vÞ H. 2.4. ¶nh chôp CLVT, cöa sæ vμ bËc thang x¸m §Ó ph©n tÝch ® îc nh÷ng sè ®o cña c¸c cÊu tróc c¬ thÓ trªn mét líp c¾t cÇn biÕn chóng thμnh ¶nh. V× m¾t th êng chØ ph©n biÖt ® îc d íi 20 bËc thang x¸m tõ ®en ®Õn tr¾ng, nªn ¶nh chôp CLVT ®Æt 14-16 bËc x¸m kh¸c nhau. Nh vËy, ¶nh CLVT kh«ng ph¶i lμ ¶nh trùc tiÕp cña tia X lªn phim mμ lμ ¶nh t¹o l¹i tõ bé nhí cña m¸y tÝnh v× vËy ph ¬ng ph¸p chôp CLVT cßn cã tªn gäi lμ chôp c¾t líp t¸i t¹o ¶nh (Tomographie par reconstruction) thÊy sù chªnh lÖch tû träng bªn trong. Muèn nh×n toμn côc tõ x ¬ng ®Õn phÇn mÒm cÇn më réng cöa sæ. §iÓm gi÷a cña cöa sæ th êng ®Æt vμo sè ®o trung b×nh cña cÊu tróc b×nh th êng mμ ta cÇn kh¸m xÐt; thÝ dô n·o: 35, gan 50, phæi 700, x ¬ng +200. H×nh 4 vÏ s¬ ®å më cöa sæ trªn gi¶i Hounsfield vμ c¸c sè ®o trung b×nh cña mét sè cÊu tróc trong c¬ thÓ. Mçi ¶nh chôp Hounsfield ®Òu cã ghi cöa sæ theo ký hiÖu sau: W (width): §é réng cña cöa sæ L (Level): Møc gi÷a cña cöa sæ (cã m¸y thay ch÷ L b»ng ch÷ C: Center). S¬ ®å cöa sæ trªn d¶i ®¬n vÞ Hounsfield vμ hÖ qu¶ m¶nh thÓ tÝch 4
5
2.5. C¸c yÕu tè g©y bÊt lîi cho ¶nh a. HÖ qu¶ cña m¶nh thÓ tÝch (Partial volume effect) Nh ®· nãi trªn ¶nh chôp CL-VT lμ sù thÓ hiÖn sè ®o trung b×nh cña c¸c ®¬n vÞ thÓ tÝch qua bËc thang x¸m, v× vËy giíi h¹n cña c¸c vïng cã tû träng kh¸c nhau sÏ kh«ng hoμn toμn trïng hîp víi thùc tÕ mμ sÏ bÞ biÕn ®æi mét phÇn do giíi h¹n bÞ biÕn d¹ng theo c¸c ®¬n vÞ thÓ tÝch (H×nh 1). HÖ qu¶ nμy ® îc kh¾c phôc dÇn ë c¸c thÕ hÖ m¸y 3, 4 do sè l îng cña ma trËn líp c¾t t¨ng lªn còng cã nghÜa lμ ®¬n vÞ thÓ tÝch vμ ®¬n vÞ ¶nh thu nhá l¹i. b. C¸c nhiÔu nh©n t¹o (artefact) Nh÷ng nguyªn nh©n sau ®©y cã thÓ t¹o nªn nh÷ng h×nh ¶nh gi¶ trªn ¶nh: - §iÖn thÕ qua bãng QTX kh«ng thÝch hîp víi ®é dμy c¬ thÓ. - PhÇn c¬ thÓ cÇn chôp chuyÓn ®éng trong lóc m¸y quÐt. - Di vËt kim lo¹i hoÆc chÊt c¶n quang trong c¬ thÓ, trong quÇn ¸o bÖnh nh©n Nh÷ng nhiÔu nh©n t¹o trªn ¶nh sÏ lμm cho ¶nh kh«ng cã gi¸ trÞ chÈn ®o¸n 3. Nh÷ng tiÕn bé cña c«ng nghÖ chôp c¾t líp vi tÝnh. Tõ thiÕt bÞ chôp c¾t líp vi tÝnh ®Çu tiªn ®Õn nay, c«ng nghÖ chôp c¾t líp vi tÝnh lu«n lu«n ®æi míi nh»m vμo hai môc tiªu chÝnh lμ: - Rót ng¾n thêi gian quÐt cña bãng X quang cho mét vßng quay 3600 quanh c¬ thÓ ng êi bÖnh. - Rót ng¾n thêi gian t¹o ¶nh vμ c¶i thiÖn chÊt l îng ¶nh th«ng qua viÖc n©ng cao ®é ph©n gi¶i ®èi quang thÊp vμ ®é ph©n gi¶i kh«ng gian cña ¶nh. 3.1. C«ng nghÖ chôp xo¾n èc lμ mèc quan träng nhÊt vÒ tiÕn bé c«ng nghÖ chôp c¾t líp vi tÝnh; c«ng nghÖ nμy b¾t ®Çu ® îc øng dông trªn l©m sμng tõ n¨m 1991. Trong chôp CLVT qui íc, c¸p cao ¸p cÊp ®iÖn cho bãng X quang cuén mét vßng khi bãng X quang quay mét ® êng trßn 360o vμ sÏ ph¶i quay ng îc chiÒu 360o ®Ó c¸p ®iÖn cao ¸p kh«ng bÞ xo¾n; líp c¾t tiÕp theo ® îc thùc hiÖn sau khi bãng dõng l¹i vμ quay ng îc chiÒu quay cña líp c¾t tr íc . Thêi gian nghØ gi÷a hai líp c¾t kho¶ng trªn 10 gi©y nªn bÖnh nh©n kh«ng thÓ nhÞn thë cho nhiÒu líp c¾t . Nhê c«ng nghÖ tiÕp ®iÖn qua vßng trù¬t (slip ring) vμ bé biÕn ¸p ®Æt ngay c¹nh bãng Xquang trong khèi quay nªn bãng Xquang cã thÓ quay liªn tôc cïng chiÒu, kh«ng cÇn thêi gian nghØ gi÷a hai líp c¾t . Bμn bÖnh nh©n ® îc tÞnh tiÕn liªn tôc theo mét h íng víi tèc ®é ®Òu t¹o nªn h×nh quÐt cña chïm QTX trªn c¬ thÓ lμ mét ® êng xo¾n liªn tôc kh«ng khÐp kÝn (h×nh 3a vμ 3b) . 6
H×nh 3a : S¬ ®å cÊu tróc hÖ thèng chôp xo¾n èc PhÇn quay gåm biÕn ¸p cao thÕ bËc II, bãng X quang, loa tô quang, d·y ®Çu dß vμ bé thu nhËn d÷ liÖu DAS . PhÇn tÜnh gåm biÕn ¸p cao thÕ bËc I, m¸y tÝnh vμ bé nhí C«ng nghÖ chôp xo¾n èc cho phÐp bãng X quang quay vμ ph¸t tia X liªn tôc tõ 10 ®Õn 30, 60 gi©y vμ 90 gi©y. Nhê vËy nÕu mét vßng quay cña bãng cÇn 01 gi©y, ta cã thÓ quÐt hép sä, lång ngùc hay æ bông mμ chØ cÇn bÖnh nh©n nhÞn thë tõ 20 ®Õn 25 gi©y. Kh¸m xÐt cã thÓ thùc hiÖn ® îc rÊt nhanh, nh ng quan träng h¬n lμ: - D÷ kiÖn thu ® îc tõ kh¸m xÐt mang ®Æc ®iÓm cña thÓ tÝch mét vïng c¬ thÓ cã tÝnh liªn tôc, kh«ng ph¶i lμ céng d÷ kiÖn cña nhiÒu líp c¾t. - Gi¶m ® îc l îng thuèc c¶n quang tiªm vμo c¬ thÓ bÖnh nh©n mμ chÊt l îng ¶nh thu ® îc l¹i cã nång ®é thuèc c¶n quang trong m¹ch m¸u vμ tæ chøc cao h¬n. - ¶nh kh«ng gian 3 chiÒu (3D) dùng l¹i tõ c¸c d÷ kiÖn cã s½n ®¹t ® îc chÊt l îng cao v× kh«ng bÞ kho¶ng ph©n c¸ch gi÷a c¸c líp c¾t, do ®ã ¶nh chôp m¹ch m¸u, chôp x ¬ng cã gi¸ trÞ chÈn ®o¸n cao h¬n. Trong chôp CLVT xo¾n èc, mét trÞ gi¸ cÇn quan t©m lμ tû sè cña bμn (bÖnh nh©n) chuyÓn ®éng ®èi víi mét chu kú quay cña bãng Xquang 360o gäi lμ Pitch : Pitch = V(mm/s) x t (360o) w Pitch = ®é dμi chuyÓn ®éng bμn BN trong mét chu kú quay cña bãng ®é më cña chïm QTX (mm) ThÝ dô : NÕu bμn bÖnh nh©n tÞnh tiÕn ® îc 5mm / mét vßng quay 360o cña bãng Xquang vμ ®é më chïm tia X réng 5mm, ta cã Pitch = 1.0 vμ thuËt to¸n ngo¹i suy tuyÕn tÝnh lóc nμy lμ 360o 7
NÕu bμn bÖnh nh©n tÞnh tiÕn ® îc 10mm/mét vßng quay 360o cña bãng trong khi ®é më chïm tia X vÉn lμ 5mm, ta cã Pitch = 2.0 . Pitch = 2.0 ®ång nghÜa víi c¸c vßng quÐt kh«ng cßn liªn tiÕp nh trong tr êng hîp Pitch = 1.0 n÷a . Khi sö dông Pitch >1.0, hÇu hÕt c¸c hÖ thèng chôp c¾t líp xo¾n hiÖn nay ®Òu tù ®éng chuyÓn sang thuËt to¸n ngo¹i suy 180o ®Ó gi¶m mÐo ¶nh vμ chÊp nhËn t¨ng tû lÖ nhiÔu còng nh gi¶m ®é ph©n gi¶i ®èi quang . H×nh 3b : Trong chôp xo¾n èc, Pitch thÓ hiÖn møc ®é bao phñ cña chïm tia X trªn phÇn c¬ thÓ ® îc kh¸m xÐt : (A) Pitch = 1:1 ; (B) Pitch = 2:1 3.2. Mèc tiÕn bé thêi sù hiÖn nay vÒ chôp c¾t líp vi tÝnh lμ c«ng nghÖ ®a d·y ®Çu dß (Multidetector CT-Scanner theo tiÕng Anh hoÆc Scanner multibarettes theo tiÕng Ph¸p). Lo¹i m¸y nμy b¾t ®Çu xuÊt hiÖn trªn thÞ tr êng tõ n¨m 1992 víi hÖ thèng t¹o ® îc 2 líp c¾t cho mét vßng quay cña bãng X quang (Twin hoÆc Dual CT Scanner) . N¨m 2001 ®· cã m¸y 4 líp c¾t cho mét vßng quay 0,5 gi©y hay cßn gäi lμ m¸y 8 líp c¾t/gi©y. HiÖn nay, c¸c h·ng s¶n xuÊt ®· nghiªn cøu thμnh c«ng lo¹i m¸y 8, 16, 32 vμ 64 líp c¾t cho mét vßng quay cña bãng X quang víi thêi gian d íi 0.5 gi©y. C«ng nghÖ míi nμy cho phÐp chôp víi ®é dÇy líp c¾t d íi 1mm, n©ng cao ®é ph©n gi¶i ¶nh, kh¶ n¨ng t¸i t¹o 3D vμ kh¶ n¨ng chÈn ®o¸n cña chôp c¾t líp vi tÝnh lªn rÊt nhiÒu, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc chÈn ®o¸n tim m¹ch . ThÝ dô víi m¸y Dual (hai líp c¾t/vßng quay bãng Xquang), nÕu ®em so s¸nh víi m¸y xo¾n èc ®¬n líp, ng ßi sö dông cã thÓ ®¹t ® îc ®é ph©n gi¶i kh«ng gian däc gÊp ®«i (5mmx2 thay cho 10mmx1) nÕu gi÷ nguyªn tèc ®é tÞnh tiÕn bμn bÖnh nh©n, thÓ tÝch kh¸m xÐt vμ c êng ®é dßng ®iÖn qua bãng . NÕu gi÷ nguyªn ®é ph©n gi¶i kh«ng gian däc, thÓ tÝch kh¸m xÐt vμ dßng qua bãng, m¸y Dual gi¶m ® îc 50% thêi gian quÐt (15gi©y thay cho 30gi©y) . NÕu gi÷ nguyªn ®é ph©n gi¶i, tèc ®é bμn bÖnh nh©n vμ dßng qua bãng, m¸y Dual cho phÐp kh¸m xÐt mét thÓ tÝch gÊp ®«i (60cm thay cho 30cm) . 8
H×nh 4 : So s¸nh m¸y ®¬n líp vμ m¸y hai líp c¾t : Gi÷ nguyªn mA, tèc ®é chuyÓn bμn vμ thÓ tÝch vïng kh¸m xÐt, m¸y hai líp gi¶m 1/2 ®é dÇy líp c¾t vμ do ®ã t¨ng gÊp ®«i ®é ph©n gi¶i däc 3.3. ChiÕu X quang c¾t líp vi tÝnh còng lμ c«ng nghÖ míi xuÊt hiÖn tõ n¨m 1997. Do yªu cÇu thùc hiÖn c¸c chäc dß sinh thiÕt ë vïng s©u trong c¬ thÓ, nhÊt lμ ë nh÷ng khu vùc mμ siªu ©m gÆp khã kh¨n (thÝ dô phæi, x ¬ng); mét sè h·ng s¶n xuÊt ®· t¹o ® îc c«ng nghÖ chiÕu c¾t líp vi tÝnh víi 6 ®Õn 8 ¶nh/gi©y vμ l îng mA thÊp (10-30mA). C«ng nghÖ míi nμy cho phÐp lμm sinh thiÕt d íi h íng dÉn cña c¾t líp vi tÝnh víi ®é chÝnh x¸c cao. 4. øng dông chôp c¾t líp vi tÝnh trong l©m sμng 4.1. Chôp CLVT kh«ng dïng thuèc c¶n quang HÇu hÕt c¸c kh¸m xÐt CL-VT ®Òu b¾t ®Çu b»ng chôp kh«ng cã thuèc c¶n quang. Dùa vμo c¸c dÊu hiÖu l©m sμng, X quang vμ siªu ©m... ®Ó chän vïng ® a vμo chôp c¾t líp. Mäi kh¸m xÐt CLVT ®Òu c¾t líp vu«ng gãc víi trôc chÝnh c¬ thÓ thÓ trõ sä n·o cã thÓ c¾t theo mÆt ph¼ng ®øng ngang nÕu cÇn thiÕt. §é dμy cña líp c¾t th êng dïng 8 - 10mm víi b íc chuyÓn bÖnh nh©n 8-10mm. §èi víi nÒn sä, hè yªn, x ¬ng ®¸, th îng thËn ph¶i dïng líp c¾t máng h¬n: 2 hoÆc 5mm. Cã thÓ dïng b íc chuyÓn nhá h¬n ®é dμy cña líp c¾t ®Ó kh«ng bá lät bÊt th êng ë n¬i tiÕp gi¸p gi÷a hai líp. T¸i hiÖn ¶nh ë nh÷ng mÆt ph¼ng kh¸c (Reformating). Sau khi ®· cã d÷ kiÖn cña nh÷ng líp c¾t trong bé nhí, ta cã thÓ dùng l¹i ¶nh theo nh÷ng mÆt ph¼ng do thÇy thuèc tù chän thÝ dô ®øng däc, ®øng ngang, chÕch... HiÖn ¶nh theo kh«ng gian 3 chiÒu: Nh÷ng m¸y s¶n xuÊt tõ thËp kû 90 th êng cã ghÐp ch ¬ng tr×nh nμy. Cã thÓ yªu cÇu m¸y cho ¶nh 3 chiÒu víi nh÷ng kho¶ng më tù chän (Tridimensional dissplay), c¸c ¶nh nμy ®Æc biÖt quý cho c¸c phÉu thuËt viªn sä n·o. a. §¸nh gi¸ cÊu tróc trªn c¸c líp c¾t th êng lμ gäi ra sè ®o trung b×nh theo tû träng Hounsfield ®Ó nhËn xÐt. Dùa vμo sè ®o trung b×nh cña m« lμnh, ta cã 3 lo¹i cÊu tróc dùa theo tû träng: 9
- T¨ng tû träng hoÆc t¨ng ®Ëm ®é (Hyperdense): Vïng cÇn ®o cã sè ®o cao h¬n m« lμnh cña cïng c¸ nh©n ®ã. - Gi¶m tû träng hoÆc gi¶m ®Ëm ®é (Hypodense): kÕt qu¶ thÊp h¬n m« lμnh cña cïng t¹ng, cïng ng êi. - Cïng tû träng hoÆc cïng ®Ëm ®é (isodense): kÕt qu¶ ghi ® îc t ¬ng tù nh m« lμnh cña t¹ng ®ã trªn cïng ng êi ®ã. §èi víi c¸c æ bÊt th êng t¨ng hoÆc gi¶m tû träng, nÕu n¾m v÷ng c¬ thÓ häc c¾t líp ngang ta cã thÓ nhËn biÕt kh«ng khã kh¨n nh ng viÖc nhËn biÕt c¸c æ bÊt th êng ®ång ®Ëm ®é nhiÒu khi rÊt phøc t¹p: ph¶i dùa vμo c¸c dÊu hiÖu gi¸n tiÕp vμ nhê sù trî gióp cña thuèc c¶n quang. b. Nh÷ng biÕn ®æi chÝnh vÒ bÖnh häc h×nh th¸i: C¸c cÊu tróc trong c¬ thÓ sèng kh«ng thÓ xem xÐt nh mét vËt thÓ tÜnh ® îc. Chóng ph¶n øng l¹i víi c¸c t¸c nh©n nh chÊn th ¬ng, nhiÔm trïng, sinh u vμ biÕn ®æi chuyÓn ho¸ b»ng nh÷ng c¸ch kh¸c nhau. Nh÷ng biÕn ®æi nμy cã thÓ thÊy ® îc mét phÇn trªn ¶nh chôp CLVT. - DÞch trong kÐn, dÞch viªm, dÞch thÊm Trong c¬ thÓ cã thÓ gÆp kÐn ë nhiÒu t¹ng. DÞch trong khoang kÝn cña kÐn cã tû träng gÇn víi n íc (H2O). Tû träng nμy phô thuéc nhiÒu nhÊt vμo l îng protein trong dÞch. DÞch kÐn lμ mét khoang v« m¹ch nªn tû träng sÏ kh«ng ®æi nÕu ta ® a thuèc c¶n quang vμo m¹ch m¸u. DÞch tiÕt hay dÞch viªm cã l îng protein trªn 30g/lÝt cã thÓ ®¹t tû träng 20-30 ®¬n vÞ H. DÞch thÊm Ýt protein h¬n, tû träng gÇn víi n íc. - M¸u - æ m¸u tô Tû träng cña m¸u phô thuéc nhiÒu nhÊt vμo l îng protein cña c¸c phÇn tö h÷u h×nh, nÕu lÊy hÕt c¸c phÇn tö h÷u h×nh ®i, tû träng cña m¸u sÏ gi¶m tõ 55 ®¬n vÞ xuèng 15-20 ®¬n vÞ H. M¸u côc trong æ m¸u tô cã tû träng cao h¬n h¼n m¸u tuÇn hoμn. Qu¸ tr×nh tiªu æ m¸u tô, tiªu sîi huyÕt vμ c¸c phÇn tö h÷u h×nh còng nh hiÖn t îng c¬ thÓ hÊp thô l¹i Anbumin cña æ m¸u tô lμm cho tû träng m¸u tô gi¶m dÇn; hiÖn t îng t¨ng tû träng tån t¹i tõ 1 ®Õn 2 tuÇn sau ch¶y m¸u tuú theo khèi l îng cña æ m¸u tô. Sau ®ã tû träng trë nªn c©n b»ng víi tæ chøc h¹t (phÇn mÒm) vμ sau h¬n 2 tuÇn tû träng cã thÓ thÊp h¬n m« mÒm. T¹i c¸c æ m¸u tô lín cã thÓ h×nh thμnh mét bao do tæ chøc t¹o thμnh. Tû träng gi¶m dÇn theo sù gi¶m Anbumin trong bao vμ cuèi cïng ta cã thÓ cã mét kÐn dÞch. Giai ®o¹n t¨ng tû träng cña æ m¸u tô rÊt quý trong chÈn ®o¸n v× nã rÊt ®Æc hiÖu. Bá qua tuÇn lÔ ®Çu, chÈn ®o¸n sÏ khã kh¨n h¬n nhiÒu v× ph¶i lo¹i trõ nh÷ng qu¸ tr×nh kh¸c cã tû träng t ¬ng tù. - ¸p xe ho¸ Qu¸ tr×nh viªm kh«ng håi phôc dÉn ®Õn sù h×nh thμnh æ ¸p xe. Tæ chøc ho¹i tö, dÞch viªm vμ c¸c b¹ch cÇu chÕt lμ thμnh phÇn chÝnh cña mñ. Tr êng hîp ®iÒu trÞ tèt, mét æ ¸p xe sÏ tù tiªu vμ trªn ¶nh chôp CLVT sÏ thÊy mét kÐn mμ dÞch kÐn giμu Anbumin. Th«ng th êng mñ cã tû träng 30 ®¬n vÞ H. Tæ chøc h¹t bao quanh ¸p xe rÊt giμu tuÇn hoμn nªn khi ® a thuèc c¶n quang vμo tÜnh m¹ch ta sÏ cã mét bao t¨ng tû träng bäc quanh æ ¸p xe, thÓ hiÖn tr êng 10
hîp cña mét ¸p xe míi hoμn chØnh. C¸c æ ¸p xe m·n tÝnh cã vá hiÖn râ trªn ¶nh chôp CLVT kh«ng tiªm thuèc c¶n quang. Tû träng mñ chøa trong ¸p xe theo thêi gian cã thÓ gi¶m xuèng gÇn víi n íc. - Nh÷ng biÕn ®æi kh¸c HiÖn t îng v«i ho¸ æ ho¹i tö hoÆc v«i ho¸ protein rÊt th êng gÆp trªn phim X quang cho thÊy mét tû träng rÊt cao trªn ¶nh chôp CLVT: tuú theo møc ®é thÊm v«i, tû träng cña æ bÖnh xuÊt hiÖn cao h¬n æ m¸u tô cho ®Õn tû träng cña x ¬ng cøng. Tho¸i ho¸ kÝnh vμ tho¸i ho¸ bét chøa Anbumin trong tÕ bμo hoÆc trong tæ chøc kÏ kh«ng cho thÊy sù thay ®æi tû träng. C¸c æ ho¹i tö tr¸i l¹i thÓ hiÖn gi¶m tû träng râ rÖt trong qu¸ tr×nh dÞch ho¸ tæ chøc. Ta gÆp c¸c æ nμy trong viªm kh«ng håi phôc vμ trong c¸c u ph¸t triÓn nhanh do thiÕu oxy tæ chøc hoÆc ch¶y m¸u trong u. 4.2. Chôp CLVT cã ¸p dông chÊt c¶n quang Hai h×nh thøc chÝnh ® a thuèc c¶n quang vμo c¬ thÓ lμ: § a vμo khoang tù nhiªn vμ ® a vμo lßng m¹ch. a. § a thuèc c¶n quang vμo khoang tù nhiªn. C¸c khoang tù nhiªn nh èng tiªu ho¸, c¸c t¹ng rçng hay chøa dÞch, khoang dÞch n·o tuû ®Òu cã thÓ ® a c¶n quang vμo ®Ó lμm râ h¬n h×nh d¸ng, ® êng bê, c¸c thμnh phÇn chøa bªn trong vμ mèi liªn quan víi c¸c cÊu tróc l©n cËn. Kh¸c víi viÖc ¸p dông thuèc c¶n quang trong X quang quy íc, chÊt c¶n quang dïng trong chôp CLVT cÇn cã nh÷ng tiªu chuÈn sau: - Dung dÞch ph¶i cã ®é c¶n quang æn ®Þnh: chÊt c¶n quang ph¶i ® îc hoμ tan trong dÞch, kh«ng cã hiÖn t îng l¾ng, kÕt tña... - Dung dÞch c¶n quang cÇn cã ¸p lùc thÈm thÊu c©n b»ng víi c¬ thÓ (330 mosmol/kg) ®Ó tr¸nh hiÖn t îng c« ®Æc hoÆc hoμ lo·ng thuèc c¶n quang do trao ®æi dÞch víi c¬ thÓ. - §é c¶n quang cña dung dÞch kh«ng ® îc cao qu¸ ®Ó tr¸nh c¸c nhiÔu nh©n t¹o trªn ¶nh gièng nh tr êng hîp kim lo¹i trong c¬ thÓ. §é c¶n quang thÝch hîp cña dung dÞch lμ 150 - 200 ®¬n vÞ H. b. § a thuèc c¶n quang vμo lßng m¹ch. - H×nh thøc chñ yÕu lμ tiªm vμo tÜnh m¹ch lo¹i thuèc c¶n quang th¶i trõ qua ® êng thËn. Dùa vμo nh÷ng hiÓu biÕt vÒ d îc ®éng häc cña thuèc c¶n quang trong c¬ thÓ ®Ó quyÕt ®Þnh l îng thuèc, tèc ®é b¬m vμ thêi ®iÓm chôp CLVT so víi thêi ®iÓm b¬m thuèc (chi tiÕt xin xem phÇn II) . 4.3. L îng nhiÔm x¹ trong chôp CLVT LiÒu nhiÔm x¹ t¹i vïng c¬ thÓ chôp CLVT t ¬ng ® ¬ng víi liÒu t¹i chç cña mét lÇn kh¸m ®¹i trμng hoÆc chôp thËn tiªm tÜnh m¹ch (2-3 rad) . C¸c thÕ hÖ chôp xo¾n èc hiÖn cã thªm bé phËn ®iÒu chØnh mA tù ®éng theo ®é dÇy cña vïng kh¸m xÐt kÕt hîp hÖ thèng ®Çu dß chÊt r¾n cã ®é nhËy cao nªn gi¶m ® îc liÒu x¹ so víi nh÷ng m¸y s¶n xuÊt cò . 11
LiÒu sinh dôc: do cÊu tróc cña m¸y b¶o vÖ tèt nªn th êng thÊp h¬n nhiÒu so víi kh¸m X quang qui íc nÕu kh«ng chôp CLVT trùc tiÕp t¹i vïng cã c¬ quan sinh dôc. 4.4. ChØ ®Þnh chôp c¾t líp vi tÝnh trong l©m sμng ¦u thÕ cña chôp c¾t líp vi tÝnh trong ph¸t hiÖn c¸c cÊu tróc bÊt th êng so víi X quang qui íc lμ nhê ®é ph©n gi¶i ®èi quang thÊp; nÕu sù kh¸c biÖt vÒ ®Ëm ®é cÊu tróc trong c¬ thÓ cã thÓ thÊy ® îc trªn X quang chuÈn lμ 5% th× chôp c¾t líp vi tÝnh cho phÐp ph¸t hiÖn sù kh¸c biÖt tû träng tíi møc 0,5%. Nhê chôp c¾t líp vi tÝnh cho phÐp ®o tû träng cña c¸c cÊu tróc trong c¬ thÓ, cã thÓ dù ®o¸n cÊu tróc bÊt th êng ®ã lμ mì, dÞch, m« mÒm, m¸u tô hay thÊm v«i, kh«ng khÝ. HiÖn nay chôp c¾t líp vi tÝnh cã chØ ®Þnh rÊt réng, d íi ®©y lμ nh÷ng chØ ®Þnh chÝnh trong l©m sμng. a. Sä n o C¸c cÊu tróc bªn trong hép sä, X quang qui íc, X quang m¹ch m¸u vμ ®iÖn n·o ®å th êng kh«ng ®ñ ®Ó th¨m dß, nhÊt lμ vÒ h×nh th¸i. Chôp c¾t líp vi tÝnh sä n·o, do ®ã lμ chØ ®Þnh hay dïng nhÊt ®èi víi c¸c bÖnh lý néi sä. - ChÊn th ¬ng sä n·o C¸c æ m¸u tô ngoμi mμng cøng do chÊn th ¬ng cã vì x ¬ng th êng kh«ng khã kh¨n trong chÈn ®o¸n l©m sμng. §Æc biÖt cã Ých trong c¸c æ m¸u tô néi n·o, c¸c æ m¸u tô d íi mμng cøng, nhÊt lμ c¸c æ m¸u tô m·n tÝnh, kh«ng cã vì x ¬ng sä. C¸c æ m¸u m·n tÝnh th êng cã tû träng b»ng hoÆc thÊp h¬n tæ chøc n·o, ®«i khi ph¶i ¸p dông thuèc c¶n quang tÜnh m¹ch ®Ó lμm hiÖn râ chóng. C¸c æ m¸u tô ®ång thêi c¶ hai phÝa ®èi diÖn cña hép sä, hoÆc ë nh÷ng vïng kh«ng g©y chuyÓn dÞch vÞ trÝ cña ®éng m¹ch n·o th êng kh«ng thÓ ph¸t hiÖn ® îc chôp ®éng m¹ch. - C¸c tai biÕn m¹ch m¸u n·o Trªn ¶nh c¾t líp vi tÝnh cã thÓ dÔ dμng ph©n biÖt æ m¸u tô do ch¶y m¸u víi nh÷ng æ gi¶m tû träng do nhåi m¸u hoÆc t¾c m¹ch n·o. Ph¸t hiÖn t¾c m¹ch n·o g©y nhåi m¸u trªn ¶nh chôp c¾t líp vi tÝnh th êng ®¹t ® îc sau ®ét quþ tõ 12 ®Õn 24 giê. Chôp c¾t líp ®Æc biÖt cã Ých cho ®iÒu trÞ phÉu thuËt sím c¸c tr êng hîp ch¶y m¸u - tô m¸u. - C¸c tæn th ¬ng do viªm Nãi chung c¸c tæn th ¬ng viªm n·o lan to¶ th êng khã ph¸t hiÖn trªn ¶nh c¾t líp vi tÝnh. C¸c æ viªm khu tró hoÆc di chøng cña viªm n·o nhiÒu æ khu tró cho thÊy nh÷ng æ gi¶m tû träng n·o. BÖnh viªm n·o tñy - chÊt tr¾ng còng cho thÊy nh÷ng h×nh ¶nh cã thÓ ph©n biÖt víi viªm n·o lan to¶. C¸c æ ¸p xe n·o do nhiÔm trïng dÔ dμng ph¸t hiÖn b»ng chôp c¾t líp vi tÝnh nhÊt lμ ®èi víi ¸p xe m·n tÝnh. Tiªm thuèc c¶n quang vμo tÜnh m¹ch kÕt hîp chôp c¾t líp vi tÝnh cã thÓ lμm hiÖn râ bao cña æ ¸p xe . C¸c tæn th ¬ng khu tró thμnh æ trong n·o do ký sinh trïng còng lμ mét chØ ®Þnh cña chôp c¾t líp vi tÝnh. - U n·o Chôp c¾t líp vi tÝnh cho phÐp x¸c ®Þnh vÞ trÝ, ®é lín vμ dù ®o¸n cÊu tróc cña u. §Ó dù ®o¸n b¶n chÊt cña u th êng ph¶i tiªm c¶n quang tÜnh m¹ch ®Ó ®¸nh gi¸ l íi tuÇn hoμn trong u. Tuy vËy 12
viÖc ph©n biÖt mét u n·o, ¸p xe n·o vμ nhåi m¸u bao giê còng ph¶i kÕt hîp víi bÖnh c¶nh l©m sμng. Chôp c¾t líp vi tÝnh cßn gióp ph¸t hiÖn nh÷ng dÞ tËt bÈm sinh cña c¸c cÊu tróc bªn trong sä. b. Chôp c¾t líp vi tÝnh toμn th©n Cã 2 lo¹i chØ ®Þnh kh¸m c¾t líp vi tÝnh chÝnh: - Kh¸m ®Ó ph¸t hiÖn, chÈn ®o¸n vμ chÈn ®o¸n ph©n biÖt. §ã lμ nh÷ng tr êng hîp mμ c¸c ph ¬ng ph¸p th¨m dß kh¸c nh X quang qui íc, xÐt nghiÖm sinh ho¸ - huyÕt häc, siªu ©m.... kh«ng ® a l¹i ® îc chÈn ®o¸n d ¬ng tÝnh. Nãi chung c¸c th¨m dß kh¸c th êng ®i tr íc chôp c¾t líp vi tÝnh. - Chôp ®Ó ®¸nh gi¸ sù lan réng cña æ bÖnh nh»m x¸c lËp ph ¬ng ph¸p ®iÒu trÞ thÝch hîp nhÊt, an toμn vμ tiÕt kiÖm cho bÖnh nh©n. §èi víi c¸c nh©n phæi kÝch th íc tõ 3 - 10mm, X quang vμ c¾t líp qui íc chØ cã thÓ ph¸t hiÖn tõ 20 - 40%, chôp c¾t líp vi tÝnh cho phÐp ph¸t hiÖn ® îc 80% c¸c nh©n phæi. §èi víi phÉu thuËt bông vμ ngùc, chôp c¾t líp vi tÝnh cßn gióp cho phÉu thuËt viªn gi¶m ® îc ®¸ng kÓ nh÷ng bÊt ngê trong mæ vμ lËp ® îc ch ¬ng tr×nh mæ thuËn lîi v× nã cho thÊy ® îc mèi liªn quan cña æ bÖnh víi c¸c t¹ng l©n cËn, ph©n bËc TNM tæn th ¬ng. c. B¶ng ghi tãm t¾t c¸c chØ ®Þnh chôp c¾t líp vi tÝnh toμn th©n: Kh¸m xÐt Tªn c¬ quan vμ lo¹i bÖnh ®i tr íc Hè m¾t: U X quang Viªm gi¶ U, viªm ChÊn th ¬ng MÆt vμ nÒn sä: U X quang Viªm Cæ: U X quang ¸p xe thμnh häng Trung thÊt: U nguyªn ph¸t X quang U thø ph¸t Viªm trung thÊt BÖnh lý ®éng m¹ch chñ ngùc H¹ch trung thÊt vμ rèn phæi Phæi: U nguyªn ph¸t X quang Di c¨n Lao phæi Gi·n phÕ qu¶n Gi·n phÕ nang Tim: BÊt th êng c¬ tim vμ mμng ngoμi tim X quang Gan: ChÊn th ¬ng Siªu ©m U nguyªn ph¸t vμ thø ph¸t ¸p xe Tho¸i ho¸ mì § êng mËt: tói mËt: ChÈn ®o¸n vÞ trÝ vμ nguyªn t¾c mËt, u ® êng mËt Siªu ©m Tuþ t¹ng: U Siªu ©m Viªm cÊp, viªm m¹n ¸p xe tuþ 13
Gi¶ kÐn tuþ ThËn vμ khoang quanh thËn: U, kÐn Siªu ©m Teo, kÐm ph¸t triÓn ThËn ø n íc Sái thËn - niÖu qu¶n ChÊn th ¬ng Viªm, apxe, lao TuyÕn th îng thËn: U tuyÕn Siªu ©m Qu¸ s¶n tuyÕn Tö cung - buång trøng: C¸c khèi u Siªu ©m Bμng quang, tuyÕn tiÒn liÖt: Khèi u Siªu ©m Ph× ®¹i lμnh tÝnh Khoang phóc m¹c: U c¸c t¹ng trong khoang phóc m¹c Siªu ©m Apxe Cét sèng: ChÊn th ¬ng X quang Tho¸t vÞ ®Üa dÖm Lao, u cét sèng C¬ x ¬ng khíp: U nguyªn ph¸t vμ thø ph¸t X quang ChÊn th ¬ng II. Thuèc c¶n quang dïng trong chôp c¾t líp vi tÝnh 1. C¸c lo¹i thuèc c¶n quang iode tan trong n íc C¸c chÊt ®èi quang iode tan trong n íc, cÊu tróc, ®é nhít vμ tªn gäi CÊu tróc Tªn ho¹t chÊt §é nhít ë 37oC ¸p lùc thÈm thÊu* Tªnth ¬ng phÈm * ( 300mg iode/ml) Ionic Iothalamate 3 1500-1600 Conray monome Vasoray Metrizoate Isopaque Amidotrizoate Urografin Angiografin Gastrografin Ioxithalamate Telebrix Ionic dime Ioxaglate 6 600 Hexabrix Non-ionic Iohexol 6 500-700 Omnipaque monome Iopamidol Iopamiro Iopromide Ultravist Ioversol Optiray Iobitridol Xenetix Non-ionic Iodixanol 10 300 Visipaque dime Iotrolan Isovist 14
§é nhít tÝnh theo ®¬n vÞ cP ®é thÈm thÊu tÝnh theo mOsm/kg H2O §éc tÝnh cña chÊt ®èi quang iode cã thÓ lμ tæng hîp cña 3 yÕu tè : ®éc tÝnh ho¸ häc cña c¸c ph©n tö chÊt ®èi quang, ®éc tÝnh do ¸p lùc thÈm thÊu cao cña dung dÞch vμ ®éc tÝnh do g©y mÊt c©n b»ng ion . Do ®ã, nªn chän c¸c dung dÞch ®èi quang iode tiªm cã ®é thÈm thÊu thÊp, gÇn víi ®é thÈm thÊu cña c¬ thÓ vμ chÊt ®èi quang d¹ng kh«ng ion khi sö dông cho bÖnh nh©n cã nguy c¬ cao bÞ t¸c dông kh«ng mong muèn . T¸c dông kh«ng mong muèn (ADR) : C¸c chÊt ®èi quang iode d¹ng ion vμ kh«ng ion ®Òu cã thÓ g©y ADR khi tiªm vμo m¹ch m¸u . TÇn xuÊt chung ADR cña c¸c chÊt ®èi quang iode d¹ng ion dïng qua ® êng tiªm vμo m¹ch m¸u kho¶ng trªn 3% . Theo mét b¸o c¸o cña uû ban an toμn vÒ sö dông chÊt ®èi quang NhËt b¶n víi sè l îng bÖnh nh©n trªn 160.000 cho mçi nhãm (cã ion vμ kh«ng ion) th× tÇn xuÊt ADR gi¶m ® îc 3/4 nÕu dïng chÊt ®èi quang kh«ng ion . Cã thÓ xÕp ADR theo 5 nhãm : 1. Ph¶n øng t¨ng nhËy c¶m cho ®Õn cho¸ng d¹ng ph¶n vÖ 2. Ph¶n øng tim m¹ch 3. Suy chøc n¨ng thËn 4. Rèi lo¹n ®«ng m¸u vμ tæn th ¬ng néi m¹c m¹ch m¸u 5. Ph¶n øng cña hÖ thÇn kinh trung ¬ng vμ ®«i khi kÌm theo mï mét hoÆc c¶ hai m¾t VÒ møc ®é ph¶n øng, cã thÓ ph©n lo¹i nhÑ (th êng gÆp), võa (Ýt gÆp) vμ nÆng (hiÕm gÆp) NhÑ : c¶m gi¸c nãng theo ® êng tÜnh m¹ch tõ vÞ trÝ tiªm lan lªn cæ vμ mÆt, ngøa, næi mÒ ®ay, buån n«n, n«n, rèi lo¹n vÞ gi¸c, h¾t h¬i, lo ©u . Ho vμ khã thë . §au däc theo tÜnh m¹ch tiªm . Võa : c¸c dÊu hiÖu kÓ trªn ë møc cao h¬n, ®Æc biÖt lμ næi mÒ ®ay, n«n, khã thë vμ lo sî . Co th¾t phÕ qu¶n lμm t¨ng thªm khã thë, h¹ huyÕt ¸p . Møc ph¶n øng nμy gÆp kho¶ng 0,5-1% c¸c tr êng hîp tiªm chÊt ®èi quang iode . NÆng : C¸c dÊu hiÖu m« t¶ trªn ë møc rÊt cao, ®Æc biÖt lμ khã thë, co th¾t phÕ qu¶n, tôt huyÕt ¸p, co giËt toμn thÓ . Rèi lo¹n ý thøc, phï thanh m«n . Truþ tim m¹ch cã thÓ x¶y ra cïng víi phï phæi; lo¹n nhÞp tim dÉn ®Õn ngõng tim . Tû lÖ gÆp ph¶n øng nÆng kho¶ng 0,2% c¸c tr êng hîp tiªm thuèc ®èi quang iode . Tö vong : Mét sè rÊt Ýt bÖnh nh©n cã thÓ bÞ tö vong dï ®· cÊp cøu tÝch cùc vμ kÞp thêi . Nguyªn nh©n tö vong hay gÆp lμ suy h« hÊp vμ tuÇn hoμn nÆng, phï phæi cÊp vμ t¾c ® êng thë do co th¾t phÕ qu¶n nÆng . Mét vμi tr êng hîp tö vong kiÓu cho¸ng tim cßn gÆp rÊt sím sau tiªm chÊt ®èi quang mμ kh«ng cã triÖu chøng b¸o trø¬c . Ch a cã tû lÖ tö vong chÝnh x¸c nh ng håi cøu ®a trung t©m víi sè l îng bÖnh nh©n lín cho thÊy hai nhãm kÕt qu¶ : nhãm 1 tõ 1:15.000 -1:17.000 vμ nhãm 2 tõ 1: 40.000 ®Õn 1: 80.000 . C¸c thuèc c¶n quang th êng dïng trong chôp c¾t líp vi tÝnh lμ : + C¸c thuèc c¶n quang ®¬n ph©n tö cã ion: -RadiosÐlectan 60%: 300mgI/ml - RadiosÐlectan 76%: 380mgI/ml -TÐlÐbrix 35 vμ 38: 350 vμ 380mgI/ml C¸c thuèc c¶n quang trªn cã ¸p lùc thÈm thÊu cao h¬n ¸p lùc thÈm thÊu cña huyÕt t ¬ng tíi 5-6 lÇn +Thuèc c¶n quang cã ion chøa hai ph©n tö g¾n 6 nguyªn tö iod Hexabrix 320: 320mgI/ml + Thuèc c¶n kh«ng ion: cã c¸c gèc dμi h¬n vμ cã ®é ¸i n íc cao h¬n. - Ultravist 300 : 300mgI/1ml - Iopamiron 370: 370mgI/ml - Iopamiron 300: 300mgI/ml - Pamiray (cã cïng gèc ho¸ häc víi Iopamiron) - Xenetix 300 : 300mgI/ml - Omni paque 300: 300mgI/ml - Optiray 300: 300mgI/ml C¸c thuèc nμy cã ¸p lùc thÈm thÊu chØ cao h¬n ¸p lùc thÈm thÊu cña huyÕt t ¬ng rÊt Ýt, chóng ® îc sö dông réng r·i trong x quang tiÕt niÖu, x quang m¹ch m¸u vμ chôp c¾t líp vi 15
tÝnh , mét sè cã thÓ b¬m vμo khoang d íi nhÖn tuû sèng vμ c¸c khoang kh¸c cña c¬ thÓ theo hμm l îng thÝch hîp . 2. §Ò phßng c¸c tai biÕn liªn quan ®Õn thuèc c¶n quang: - C¸c yÕu tè nguy c¬: bÖnh tim, m¾c bÖnh m¹ch m¸u, suy thËn, ®¸i ® êng, mÊt n íc, tiªm thuèc c¶n quang c¸c lÇn qu¸ gÇn nhau, c¬ ®Þa dÞ øng, ng êi cã chøng lu«n lo l¾ng... - Dïng c¸c thuèc dù phßng: nhÊt thiÕt ph¶i dïng thuèc dù phßng cho mét sè tr êng hîp nhÊt ®Þnh ( c¬ ®Þa dÞ øng, ®· cã ph¶n øng víi thuèc c¶n quang...), c¸c tr êng hîp cã nguy c¬ ph¶n øng thuèc . - C¸c c¸ch dïng thuèc dù phßng: .Atarax100mg: 1 viªn /ngμy trong 3 ngμy tr íc khi lμm thñ thuËt . Tiªm 2 èng solumÐdrol 40mg tr íc khi tiªm thuèc c¶n quang . .Dïng thuèc c¶n quang cã ¸p lùc thÈm thÊu thÊp .T«n träng liÒu dïng thuèc c¶n quang .Khi cã nguy c¬ vÒ thËn, cÇn ®¶m b¶o c¬ thÓ kh«ng thiÕu n íc .Trong mäi tr êng hîp cÇn theo dâi s¸t bÖnh nh©n vμ lu«n gi÷ ® êng tÜnh m¹ch. 3. ChuÈn bÞ bÖnh nh©n khi dïng thuèc c¶n quang tÜnh m¹ch Hái kü tiÒn sö dÞ øng víi thuèc, thêi tiÕt, thøc ¨n, hen phÕ qu¶n Kh¸m xÐt lo¹i trõ suy thËn, suy tim mÊt bï Trõ cÊp cøu, bÖnh nh©n ph¶i nhÞn ®ãi tr íc 6giê Kh«ng cÇn lμm test v× kh«ng cã gi¸ trÞ dù phßng §Æt ® êng truyÒn tÜnh m¹ch vμ l u kim Ýt nhÊt 15phót sau tiªm 4. C¸c biÓu hiÖn l©m sμng cña ADR vμ c¸ch xö trÝ: 4.1- BiÓu hiÖn nhÑ: -BiÓu hiÖn nhÑ th êng lu«n kÌm víi c¸c bÖnh nh©n qu¸ lo ©u, nªn lu«n ph¶i gi¶i thÝch râ ®Ó bÖnh nh©n yªn t©m vμ hîp t¸c khi lμm thñ thuËt. -Cã thÓ cã c¸c biÓu hiÖn ë ® êng h« hÊp( ho, tøc thë), biÓu hiÖn ë ® êng tiªu ho¸( n«n vμ buån n«n), biÓu hiÖn thÇn kinh( ho¶ng sî, ®au ®Çu). C¸c biÓu hiÖn nμy cã thÓ ®¬n ®éc hay phèi hîp +Xö trÝ: cho bÖnh nh©n hÝt thë m¹nh vμi lÇn ®Ó tr¸nh c¨ng th¼ng còng cã thÓ lμm mÊt c¸c triÖu chøng, cã thÓ ph¶i chuÈn bÞ 1g hydrocortison pha dÞch truyÒn ®Ó truyÒn cho bÖnh nh©n khi kh«ng ®ì. 4.2 - C¸c biÓu hiÖn nÆng, sèc ph¶n vÖ (theo th«ng t h íng dÉn cña Bé y tÕ sè 08/1999-TT-BYT ngμy 04/5/99) TriÖu chøng : - C¶m gi¸c kh¸c th êng nh bån chån, lo ©u, ho¶ng sî - MÈn ngøa, ban ®á, mμy ®ay, phï Quincke - M¹ch nhanh nhá, tôt huyÕt ¸p cã khi kh«ng ®o ® îc - Khã thë, nghÑt thë (kiÓu hen, phï thanh qu¶n) - §au quÆn bông, Øa ®¸i kh«ng tù chñ - §au ®Çu, chãng mÆt , ®«i khi mÊt ý thøc - Cho¸ng v¸ng, vËt v·, gi·y giôa, co giËt Xö trÝ A- Xö trÝ ngay t¹i chç - Ngõng ngay thuèc c¶n quang ®ang tiªm - §Æt bÖnh nh©n n»m t¹i chç, ®Çu thÊp, ch©n cao vμ ñ Êm cho bÖnh nh©n, n»m nghiªng nÕu cã n«n . - Thuèc : Adrenalin lμ thuèc c¬ b¶n ®Ó chèng sèc ph¶n vÖ : Adrenaline dung dÞch 1/1.000 (èng 1ml =1mg) tiªm d íi da ngay sau khi xuÊt hiÖn triÖu chøng víi liÒu nh sau : + 1/2 - 1èng cho ng êi lín + TrÎ em : hoμ lo·ng 1 èng 1ml víi 9ml n íc cÊt råi tiªm 0,1ml/kg c©n nÆng cña trÎ . 16
+ TiÕp tôc Adrenaline liÒu nh trªn 10-15phót mét lÇn cho tíi khi huyÕt ¸p trë l¹i b×nh th êng . + NÕu sèc qu¸ nÆng ®e do¹ tö vong, cã thÓ pha lo·ng 1 èng 1ml víi 9ml n íc cÊt vμ tiªm tÜnh m¹ch . B- Tuú theo ®iÒu kiÖn trang thiÕt bÞ y tÕ vμ tr×nh ®é chuyªn m«n cña tõng tuyÕn cã thÓ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p sau : - Xö trÝ suy h« hÊp Tuú møc ®é khã thë cã thÓ sö dông c¸c biÖn ph¸p sau : + Thë Oxy ® êng mòi - thæi ng¹t + Bãp bãng Ambu cã oxy + §¹t èng néi khÝ qu¶n, th«ng khÝ nh©n t¹o . Më khÝ qu¶n nÕu phï thanh m«n + TruyÒn tÜnh m¹ch chËm Aminophylline 1mg/kg/giê hoÆc terbutaline 0,2microgam/kg/phót . + Cã thÓ dïng Terbutaline 0,5mg 1èng d íi da ë ng êi lín vμ 0,2mg/10kg c¬ thÓ ë trÎ em . Tiªm nh¾c l¹i nÕu sau 6-8giê kh«ng ®ì khã thë . + XÞt häng terbutaline/sabutamol . - Duy tr× huyÕt ¸p : TruyÒn tÜnh m¹ch adrenaline ®Ó duy tr× huyÕt ¸p : 0,1microgam/kg/phót, ®iÒu chØnh tèc ®é truyÒn theo huyÕt ¸p, tèi ®a 2mg adrenaline/giê cho ng êi lín 55kg . - C¸c thuèc kh¸c + Methylprednisolon 1-2mg/kg/4giê hoÆc hydrocortisone hemisuccinate 5mg/kg/giê tiªm tÜnh m¹ch ( cã thÓ tiªm b¾p ë tuyÕn c¬ së) . Dïng liÒu cao gÊp 2-5 lÇn nÕu sèc nÆng + Natriclorua 0.9% 1-2lÝt ë ng êi lín, kh«ng qu¸ 20ml/kg ë trÎ em . + Diphenhydramin 1-2mg tiªm b¾p hay tÜnh m¹ch Chó ý - Theo dâi bÖnh nh©n Ýt nhÊt 24 giê sau khi huyÕt ¸p ®· æn ®Þnh - NÕu kh«ng lÊy ® îc tÜnh m¹ch ë khuûu tay, c¼ng tay nªn tËn dông ® êng tÜnh m¹ch ®ïi . - Cã thÓ truyÒn thªm huyÕt t ¬ng, albumin hoÆc dung dÞch cao ph©n tö nÕu c¸c biÖn ph¸p trªn kh«ng n©ng ® îc huyÕt ¸p . - §iÒu d ìng/kü thuËt viªn cã thÓ sö dông adrenaline 1èng1mg d íi da nÕu b¸c sÜ ch a kÞp cã mÆt - ChuÈn bÞ s½n sμng hép thuèc cÊp cøu sèc ph¶n vÖ tr íc khi tiªm c¶n quang iod . 4.3 - C¸c biÓu hiÖn kh¸c: .Co giËt; xö trÝ : th êng hÕt sau khi tiªm 1 èng gardenal /tÜnh m¹ch , hay valium 10mg/tÜnh m¹ch .C¬n tªtani: ®iÒu trÞ b»ng tiªm tÜnh m¹ch calciclorua Néi dung hép thuèc cÊp cøu chèng sèc ph¶n vÖ ( kÌm theo th«ng t sè 09/1999-TT-BYT ngμy 04 th¸ng 5 n¨m 2003) A- C¸c kho¶n cÇn thiÕt ph¶i cã trong hép thuèc cÊp cøu : 7 kho¶n 1. Adrenaline 1mg - 1ml 2 èng 2. N íc cÊt 10ml 2 èng 3. B¬m vμ kim tiªm v« khuÈn 10ml 2c¸i 1ml 2c¸i 4. Hydrocortison hemisuccinate 100mg hoÆc methylprednisolone ( Solumedrol 40mg hoÆc Depersolone 30mg) 2 èng 5. Ph ¬ng tiÖn khö trïng B«ng , b¨ng, cån , g¹c 6. D©y gar« 7. Ph¸c ®å chèng sèc ph¶n vÖ B- Tuú theo ®iÒu kiÖn trang thiÕt bÞ vμ tr×nh ®é chuyªn m«n, c¸c c¬ së cã sö dông thuèc c¶n quang iod nªn cã c¸c thiÕt bÞ vμ thuèc nh sau : 1. B¬m xÞt sabutamol hoÆc terbutaline 2. Bãng ambu vμ mÆt n¹ 17
3. Dông cô ®Æt néi khÝ qu¶n - Cã thÓ dông lo¹i c¶n quang Iode tan trong n íc cã ion hoÆc kh«ng ion. Lo¹i kh«ng ion (omnipaque, iopamiron, ultravist…) cã u thÕ rÊt hiÕm g©y ph¶n øng phô nh ng gi¸ thμnh cao. Lo¹i cã ion (TÐlÐbrix, Urografin, Diatriazoate…) gi¸ thÊp h¬n nh ng g©y ph¶n øng phô nhiÒu h¬n nªn cã khi lμm gi¸n ®o¹n kh¸m xÐt . Tû lÖ ng êi bÖnh ph¶i tiªm thuèc c¶n quang trong chôp c¾t líp rÊt cao, v× vËy nªn chän thuèc c¶n quang mét c¸ch cã c©n nh¾c; cã thÓ dïng lo¹i chøa ion cho ng êi lín, thÓ tr¹ng tèt vμ kh«ng nghi ngê tiÒn sö dÞ øng; lo¹i kh«ng ion giμnh cho nh÷ng ng êi bÖnh cã nguy c¬ cao ph¶n øng víi thuèc c¶n quang nh ng êi giμ, trÎ em, ng êi cã bÖnh gan, tim, thËn, bÖnh phæi g©y gi¶m chøc n¨ng h« hÊp. - L îng thuèc c¶n quang th«ng dông lμ 1 – 1,5ml/kg c¬ thÓ, lo¹i cã hμm l îng Iode 320 – 350mg/ml, kho¶ng 50 – 120ml cho ng êi lín. - Cã ba c¸ch ® a thuèc c¶n quang vμo tÜnh m¹ch. + TruyÒn tÜnh m¹ch nhanh dung dÞch thuèc c¶n quang pha lo·ng víi mét l îng t ¬ng ® ¬ng n íc cÊt hoÆc glucoza ®¼ng tr ¬ng; kiÓu nμy ® îc a chuéng víi c¸c m¸y chôp c¾t líp quy íc th«ng dông v× thêi gian kh¸m xÐt t ¬ng ®èi kÐo dμi nh ng ®Ëm ®é chÊt c¶n quan trong m¸u bÞ h¹n chÕ, hiÖn kh«ng dïng v× cho chÊt l îng chÈn ®o¸n thÊp. + B¬m tÜnh m¹ch hai th×: kiÓu bolus (2-3ml/s) nöa liÒu thuèc, phÇn cßn l¹i b¬m chËm (1ml/s) vμ b¾t ®Çu chôp c¾t líp vμo thêi ®iÓm thuèc c¶n quang cã mÆt ë phÇn c¬ thÓ cÇn kh¸m xÐt (dù ®o¸n theo thêi gian tuÇn hoμn). KiÓu nμy thÝch hîp víi c¸c m¸y quÐt nhanh, quÐt xo¾n èc vμ cho ®Ëm ®é c¶n quang trong m¸u cao h¬n c¸ch (1). + B¬m toμn bé l îng thuèc cÇn thiÕt kiÓu bolus vμ b¾t ®Çu c¾t líp tÝnh theo thêi gian tuÇn hoμn. KiÓu tiªm nμy hay dïng cho c¸c kh¸m xÐt cã kÕt hîp nghiªn cøu ®éng häc thuèc c¶n quang (dynamic scanning) cña æ bÖnh. B¶ng thêi gian tuÇn hoμn (tham kh¶o) tÝnh tõ thêi ®iÓm b¾t ®Çu b¬m thuèc ë tÜnh m¹ch nÒn c¸nh tay cho tíi mét sè t¹ng cÇn kh¸m xÐt theo N. Schad víi tÇn sè tim 75 lÇn/phót. C¸nh tay - ThÊt ph¶i 4 sec C¸nh tay - ThÊt tr¸i 11 sec C¸nh tay - §éng m¹ch chñ ngùc 12 sec C¸nh tay - §éng m¹ch chñ bông 13 sec C¸nh tay - §éng m¹ch chËu 15 sec C¸nh tay - N·o 13 sec - Thuèc c¶n quang uèng. - Cã thÓ dïng chÊt c¶n quang Iode hoμ lo·ng hoÆc Bari Suynfat hoμ lo·ng nh ng Iode ® îc a chuéng h¬n nhiÒu v× kh«ng x¶y ra l¾ng ®äng t¹o ra hiÖn t îng c¶n quang kh«ng ®ång nhÊt. - Nh÷ng ng êi bÖnh nghi ngê cã thñng èng tiªu ho¸ hoÆc chuÈn bÞ phÉu thuËt tiªu ho¸ kh«ng ® îc cho uèng bari suynfat. - Thuèc c¶n quang iode th êng g©y t¨ng nhu ®éng ruét, ®«i khi cã thÓ g©y Øa ch¶y nh ng sÏ tù khái sau khi th¸o hÕt thuèc. - §Ó ®¹t ® îc dung dÞch cã ®Ëm ®é 150 – 200 ®¬n vÞ Hounsfield (HU) cã thÓ pha lo·ng 3ml thuèc c¶n quang ionic cã hμm l îng Iode 370mg/ml víi 100ml dung dÞch Manitol 4% hoÆc Sorbitol 4%. LÝ do sö dông Manitol hoÆc Sorbitol lμ t¹o cho dung dÞch uèng kh«ng cßn vÞ ®¾ng cña thuèc c¶n quang vμ lμm cho ¸p suÊt thÈm thÊu cña dung dÞch gÇn víi ¸p suÊt thÈm thÊu cña huyÕt t ¬ng, do ®ã tr¸nh ® îc hiÖn t îng c« ®Æc thuèc c¶n quang trong èng tiªu ho¸ khi pha b»ng n íc ®¬n thuÇn. - Ngoμi ra, n íc tinh khiÕt còng cã thÓ dïng nh mét chÊt ®èi quang ©m tÝnh trong èng tiªu ho¸. 18
- Cã ba kiÓu sö dông thuèc c¶n quang èng tiªu ho¸ lμ. + T¹o ®èi quang vïng bông trªn: Cho ng êi bÖnh uèng 400ml dung dÞch c¶n quang ngay tr íc kh¸m xÐt tuþ t¹ng, th îng thËn v.v… §Ó kh¸m d¹ dμy cÇn cho uèng 500 – 600ml ®Ó d¹ dμy gi·n ®¹t møc cã thÓ ®¸nh gi¸ ®óng ®é dÇy cña thμnh d¹ dÇy. + T¹o ®èi quang toμn bé èng tiªu ho¸: L îng thuèc cÇn thiÕt tõ 1200 – 1500ml, b¾t ®Çu cho uèng 60 phót tr íc kh¸m xÐt chia lμm nhiÒu lÇn uèng c¸ch nhau 10 phót; uèng lÇn cuèi cïng ngay tr íc lóc ng êi bÖnh lªn bμn kh¸m xÐt. + T¹o ®èi quang trùc trμng – Sigma trong kh¸m xÐt tiÓu khung: B¬m qua èng th«ng hËu m«n 250ml dung dÞch c¶n quang nãi trªn ngay tr íc thêi ®iÓm chôp c¾t líp. Cã t¸c gi¶ cßn b¬m thªm 50ml kh«ng khÝ sau khi b¬m thuèc c¶n quang ®Ó t¹o h×nh ®èi quang kÐp ë trùc trμng. - §Æt t¨m-p«ng ©m ®¹o: Dïng vμi m¶nh g¹c v« trïng ®Æt vμo ©m ®¹o tr íc khi kh¸m xÐt vïng tiÓu khung cña ng êi bÖnh n÷ cho phÐp dÔ nhËn biÕt mèi t ¬ng quan c¬ thÓ häc bμng quang - ©m ®¹o - trùc trμng trªn c¸c líp c¾t. - Chôp c¾t líp vi tÝnh cho tõng phÇn c¬ thÓ ph¶i lμm theo nh÷ng kü thuËt riªng biÖt nªn phÇn nμy sÏ ® îc tr×nh bÇy d íi ®©y theo vïng gi¶i phÉu . III . H íng dÉn qui tr×nh kü thuËt chôp c¾t líp vi tÝnh 1. Chôp sä n o 1. ChuÈn bÞ ng êi bÖnh. - NhÞn ¨n tr íc 4 giê nÕu dù kiÕn cã thÓ ph¶i tiªm thuèc c¶n quang. - Ng êi bÖnh cÇn yªn t©m khi kh¸m xÐt. 2. T thÕ ng êi bÖnh : n»m ngöa, ®Çu ®Æt trªn gi¸ ®ì sä; mÆt h¬i cói ®Ó t¹o t thÕ tho¶i m¸i vμ gi¶m sè líp c¾t qua thuû tinh thÓ. 3. C¸c th«ng sè quÐt : - T¹o ¶nh ®Þnh khu ë h íng nghiªng . - C¸c líp c¾t ®Æt song song víi ® êng lç tai ®u«i m¾t vμ liªn tiÕp lªn tíi ®Ønh sä. Cè g¾ng tr¸nh tia X chiÕu trùc tiÕp lªn thuû tinh thÓ. Cã thÓ gi¶m ® îc nhiÔu ¶nh do khèi x ¬ng nÒn sä g©y ra b»ng c¸ch c¾t nh÷ng líp máng h¬n hoÆc ®Æt l îng mA cao h¬n cho vïng hè sau. - §é dÇy líp c¾t: 3 - 5mm ®èi víi hè sau vμ 7-10mm cho phÇn cßn l¹i cña hép sä. Khi kh¸m trÎ em d íi 6 th¸ng cÇn dïng ch ¬ng tr×nh “sä trÎ em” ®Ó gi¶m liÒu x¹ cho trÎ. - Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c líp c¾t: b»ng ®é dÇy líp c¾t theo vïng kh¸m xÐt - Tr êng nh×n (FOV) 24cm. 4. Thuèc c¶n quang: Tiªm nhanh tÜnh m¹ch b»ng tay hoÆc b»ng m¸y (2-3ml/gi©y) 30 – 50ml thuèc c¶n quang iode tan trong n íc vμ c¾t líp l¹i ngay sau khi tiªm hÕt thuèc. §èi víi ng êi cã nguy c¬ cao bÞ ph¶n øng víi thuèc c¶n quang, nªn dïng lo¹i thuèc kh«ng chøa ion (non ionic). ChØ ®Þnh tiªm thuèc tuú theo bÖnh c¶nh l©m sμng. 19