Thành phần hoá học của tinh dầu loài bời lời cam bốt (Litsea cambodiana Lecomte) và loài bời lời đỏ tươi (Litsea salmonea A. Chev.) ở vườn quốc gia Bạch Mã

TẠP CHÍ SINH HỌC, 2013, 35(3): 301-305<br /> <br /> <br /> <br /> THÀNH PHẦN HOÁ HỌC CỦA TINH DẦU LOÀI BỜI LỜI CAM BỐT<br /> (Litsea cambodiana Lecomte) VÀ LOÀI BỜI LỜI ĐỎ TƯƠI<br /> (Litsea salmonea A. Chev.) Ở VƯỜN QUỐC GIA BẠCH MÃ<br /> <br /> Lê Công Sơn1*, Dương Đức Huyến2, Trần Đình Thắng3, Đỗ Ngọc Đài3<br /> 1<br /> Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế, *congson73@gmail.com<br /> 2<br /> Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật, Viện Hàn lâm KH & CN Việt Nam<br /> 3<br /> Trường Đại học Vinh<br /> <br /> TÓM TẮT: Hàm lượng tinh dầu từ lá Bời lời cam bốt (Litsea cambodiana) và cành loài Bời lời đỏ tươi<br /> (Litsea salmonea) ở Bạch Mã đạt 0,30% và 0,23% theo nguyên liệu tươi. Tinh dầu được phân tích bằng<br /> phương pháp sắc ký khí (GC) và sắc ký khí khối phổ (GC/MS). Từ lá loài Bời lời cam bốt (Litsea<br /> cambodiana) đã xác định được 41 hợp chất, chiếm 98,71% tổng hàm lượng tinh dầu. Thành phần chính<br /> của tinh dầu là β-caryophyllen (28,36%), camphen (17,10%) và bicyclogermacren (12,26%). Đối với cành<br /> loài Bời lời đỏ tươi (Litsea salmonea) với 33 hợp chất đã xác định được chiếm 84,62%. Cis methyl<br /> isoeugenol (26,27%), (E)-nerolidol (11,60%), 3-methyl-1-phenyloxidol (8,57%) và (Z)-9-octadecenamid,<br /> (7,46%) là các hợp chất chính.<br /> Từ khóa: Letsea, tinh dầu, β-caryophyllen, cis methyl isoeugenol, Vườn quốc gia Bạch Mã.<br /> <br /> MỞ ĐẦU hiện có tại Phòng tiêu bản mẫu thực vật, Viện<br /> Chi Màng tang (Litsea) có khoảng 400 loài, Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật, Viện Hàn<br /> là cây gỗ hay cây bụi, phân bố ở vùng á nhiệt Lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam và lưu<br /> đới, nhiệt đới châu Á và Australia [13]. Việt trữ ở Phòng tiêu bản Thực vật, Viện Sinh thái<br /> Nam có 42 loài và 13 thứ thuộc chi Litsea [4, và Tài nguyên Sinh vật.<br /> 6]. Bời lời cam bốt (Litsea cambodiana) là loài Phương pháp<br /> chỉ phân bố ở Việt Nam (Quảng Trị, Thừa Tách tinh dầu: Lá, cành tươi (1kg) được cắt<br /> Thiên - Huế) và ở Campuchia. Loài Bời lời đỏ nhỏ và chưng cất bằng phương pháp chưng cất<br /> tươi (Litsea salmonea) là loài đặc hữu của Việt lôi cuốn hơi nước trong thời gian 3 giờ ở áp suất<br /> Nam, mới thấy ở Khánh Hòa và Thừa Thiên- thường [2].<br /> Huế (Bạch Mã) [4]. Nghiên cứu về tinh dầu Phân tích tinh dầu: Hòa tan 1,5 mg tinh dầu<br /> trong chi Litsea có một số công trình điển hình đã được làm khô bằng natrisunfat khan trong<br /> của các tác giả đã công bố ở một số địa điểm 1 ml metanol tinh khiết sắc ký hoặc loại dùng<br /> khác nhau của cả nước [3, 5, 8, 11, 12]. cho phân tích phổ.<br /> Trong bài báo này, bước đầu chúng tôi công Sắc ký khí (GC): Được thực hiện trên máy<br /> bố thành phần hóa học tinh dầu loài Bời lời cam Agilent Technologies HP 6890N Plus gắn vào<br /> bốt (Litsea cambodiana) và loài Bời lời đỏ tươi detector FID của hãng Agilent Technologies,<br /> (Litsea salmonea) phân bố ở Vườn quốc gia Mỹ. Cột sắc ký HP-5MS với chiều dài 30 m,<br /> Bạch Mã. đường kính trong (ID) = 0,25 mm, lớp phim<br /> mỏng 0,25 m đã được sử dụng. Khí mang H2.<br /> VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Nhiệt độ buồng bơm mẫu (kỹ thuật chương<br /> Vật liệu trình nhiệt độ-PTV) 250oC. Nhiệt độ detector<br /> Lá loài Bời lời cam bốt (Litsea cambodiana) 260oC. Chương trình nhiệt độ buồng điều nhiệt:<br /> với số hiệu (LCS 244) và cành loài Bời lời đỏ 60o C (2 phút), tăng 4oC/phút cho đến 220oC,<br /> tươi (Litsea salmonea) với số hiệu (LCS 245) dừng ở nhiệt độ này trong 10 phút.<br /> được thu hái ở Vườn quốc gia Bạch Mã, Thừa Sắc ký khí-khối phổ (GC/MS): việc phân<br /> Thiên - Huế vào tháng 7 năm 2012. Tiêu bản tích định tính được thực hiện trên hệ thống thiết<br /> của loài này đã được định loại và so với mẫu bị sắc ký khí và phổ ký liên hợp GC/MS của<br /> <br /> 301<br />  Le Cong Son, Duong Duc Huyen, Tran Dinh Thang, Do Ngoc Dai<br /> <br /> hãng Agilent Technologies HP 6890N. Agilent cambodiana) (chiếm 98,71% tổng hàm lượng<br /> Technologies HP 6890N ghép nối với Mass tinh dầu). Các thành phần chính của tinh dầu là<br /> Selective Detector Agilent HP 5973 MSD. Cột β-caryophyllen (28,36%), camphen (17,10%) và<br /> HP-5MS có kích thước 0,25 m × 30 m × 0,25 bicyclogermacren (12,26%). Các hợp chất có tỷ<br /> mm và HP1 có kích thước 0,25 m × 30 m × lệ từ 1-7,21% gồm β-selinen (7,21%), 13-<br /> 0,32 mm. Chương trình nhiệt độ với điều kiện docosenamit (5,63%), germacren D (4,19%),<br /> 60oC/2 phút; tăng nhiệt độ 4oC/1 phút cho đến spathoulenol (2,61%), δ-gurjunen (2,31%), δ-<br /> 220oC, sau đó lại tăng nhiệt độ 20o/phút cho đến cadinen (2,11%), muurolol (1,82%),<br /> 260oC; với He làm khí mang. aromadendren (1,26%), t-α-cadinol (1,26%),<br /> viridiflorol (1,22%) và bicycloelemen (1,21%).<br /> Việc xác nhận các cấu tử được thực hiện<br /> bằng cách so sánh các dữ kiện phổ MS của Từ tinh dầu ở cành loài Bời lời đỏ tươi<br /> chúng với phổ chuẩn đã được công bố có trong (Litsea salmonea) đã xác định được 33 hợp chất<br /> thư viện Willey/Chemstation HP [1, 7, 9, 10]. chiếm 84,62% tổng lượng tinh dầu. Cis methyl<br /> isoeugenol (26,27%), (E)-nerolidol (11,60%), 3-<br /> KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN methyl-1-phenyloxidol (8,57%) và (Z)-9-<br /> octadecenamide (7,46%) là các thành phần<br /> Hàm lượng tinh dầu từ lá Bời lời cam bốt chính của tinh dầu. Ngoài ra còn có các thành<br /> (Litsea cambodiana) và cành loài Bời lời đỏ phần khác có hàm lượng nhỏ hơn là α-eudesmol<br /> tươi (Litsea salmonea) ở Bạch Mã đạt 0,30% và (3,91%), calaren (3,06%), cyclohexanemethanol,<br /> 0,23% theo nguyên liệu tươi. Tinh dầu được α-elemol (2,87%), caryophyllen oxit (1,87%),<br /> phân tích bằng phương pháp sắc ký khí (GC) và 3,4-dimethoxy benzaldehyde (1,66%), t-<br /> sắc ký khí khối phổ (GC/MS). muurolol (1,50%), α-copaen (1,42%), α-pinen<br /> Có 41 hợp chất được xác định có trong tinh (1,14%), δ-cadinene (1,07%), δ-cadinen (1,07%)<br /> dầu từ lá loài Bời lời cam bốt (Litsea và β-curcumen (1,01%) (bảng).<br /> <br /> Bảng. Thành phần hóa học của tinh dầu loài Bời lời cam bốt (Litsea cambodiana) và loài Bời lời đỏ<br /> tươi (Litsea salmonea) ở VQG Bạch Mã<br /> Tỷ lệ %<br /> STT Hợp chất RI Litsea Litsea<br /> cambodiana salmonea<br /> 1 Tricyclene 926 0,20 -<br /> 2 α-pinene 939 0,93 1,14<br /> 3 Camphene 953 17,10 -<br /> 4 β-pinene 980 - 0,66<br /> 5 α-phellandrene 1006 0,23 -<br /> 6 α-terpinene 1017 0,48 -<br /> 7 p-ocymene 1026 - 0,23<br /> 8 Limonene 1032 0,54 0,17<br /> 9 1,8-cineole 1034 - 0,72<br /> 10 (E)-β-ocimene 1052 0,29 -<br /> 11 4-Ethyl-3-methyl phenol 1102 0,12 -<br /> 12 Allo ocimene 1129 0,11 -<br /> 13 bornyl acetate 1289 0,72 -<br /> 14 Bicycloelemene 1327 1,21 -<br /> 15 α –cubebene 1351 0,30 -<br /> 16 Longicyclene 1371 - 0,49<br /> 17 α-copaene 1377 0,63 1,42<br /> 18 β-cubebene 1388 0,49 -<br /> <br /> 302<br />  TẠP CHÍ SINH HỌC, 2013, 35(3): 301-305<br /> <br /> 19 β-elemene 1391 0,67 0,37<br /> 20 Methyl eugenol 1391 0,11 0,47<br /> 21 α-gurjunene 1412 0,17 -<br /> 22 δ-gurjunene 1413 2,31 -<br /> 23 Aristolene 1417 - 0,57<br /> 24 α-cedrene 1418 0,37 -<br /> 25 β-caryophyllene 1419 28,36 -<br /> 26 3,4-dimethoxy benzaldehyde 1423 - 1,66<br /> 27 Calarene 1432 - 3,06<br /> 28 Aromadendrene 1441 1,26 -<br /> 29 Widdrene 1444 0,28 -<br /> 30 Cis methyl isoeugenol 1456 - 26,27<br /> 31 Germacren D 1485 4,19 -<br /> 32 α-amorphene 1485 0,54 -<br /> 33 β-selinene 1490 7,21 -<br /> 34 Cadina-1,4-diene 1496 0,27 -<br /> 35 Bicyclogermacrene 1500 12,26 -<br /> 36 β-curcumene 1515 - 1,10<br /> 37 2,4-Di-tert-butylphenol 1519 0,20 -<br /> 38 δ-cadinene 1525 2,11 1,07<br /> 39 Cadina-1,4-diene 1539 - 0,62<br /> 40 α-Elemol 1540 - 2,87<br /> 41 6-methyl pentadecane 1550 - 0,59<br /> 42 (E)-nerolidol 1563 - 11,60<br /> 43 Isocaryophyllene 1570 0,16 -<br /> 44 Spathoulenol 1578 2,61 0,80<br /> 45 Caryophyllene oxide 1583 0,10 1,87<br /> 46 Epiglobulol 1588 0,12 -<br /> 47 Viridiflorol 1593 1,22 -<br /> 48 Guaiol 1614 - 0,72<br /> 49 t-cadinol 1633 - 1,50<br /> 50 t-muurolol 1633 1,82 -<br /> 51 β-eudesmol 1637 0,75 -<br /> 52 α-cadinol 1641 1,26 -<br /> 53 α-eudesmol 1652 - 3,91<br /> 54 Guai-1(10)-en-11-ol 1665 - 1,78<br /> 55 (E,E)-fanesol 1718 - 0,83<br /> 56 3-methyl-1-phenyloxidole - - 8,57<br /> 57 Axit hexadecanoic 1936 0,15 0,70<br /> 58 n-Heneiconisane 2100 0,25<br /> 59 Axit octadecanoic 2188 0,15 0,64<br /> 60 (Z)-9-octadecenamide 2375 0,78 7,46<br /> 61 Docosane 2200 - 0,28<br /> 62 13-docosenamide 2496 5,63 -<br /> Tổng 98,71 84,62<br /> Hàm lượng tinh dầu 0,30 0,23<br /> RI. Retention Index.<br /> <br /> <br /> 303<br />  Le Cong Son, Duong Duc Huyen, Tran Dinh Thang, Do Ngoc Dai<br /> <br /> KẾT LUẬN oil of Litsea glutinosa (Lour.) C. B. Rob.<br /> Hàm lượng tinh dầu từ lá Bời lời cam bốt from Ha Tinh province. J. Science, Natural<br /> (Litsea cambodiana) và cành loài Bời lời đỏ Sciences and Technology, VNU, 26(3):<br /> tươi (Litsea salmonea) ở Bạch Mã đạt 0,30% và 161-164.<br /> 0,23% theo nguyên liệu tươi. Tinh dầu được 6. Phạm Hoàng Hộ, 1999. Cây cỏ Việt Nam.<br /> phân tích bằng phương pháp sắc ký khí (GC) và Quyển I, Nxb. Trẻ, tp. Hồ Chí Minh.<br /> sắc ký khí khối phổ (GC/MS). 7. Joulain D., Koenig W. A., 1998. The Atlas<br /> Từ lá loài Bời lời cam bốt (Litsea of Spectral Data of Sesquiterpene<br /> cambodiana) đã xác định được 41 hợp chất Hydrocarbons. E. B. Verlag, Hamburg,<br /> chiếm 98,71% tổng hàm lượng tinh dầu. Các 658p.<br /> thành phần chính của tinh dầu là β-caryophyllen 8. Lê Công Sơn, Đỗ Ngọc Đài, Trần Huy Thái,<br /> (28,36%), camphen (17,10%) và Trần Đình Thắng, 2011. Nghiên cứu thành<br /> bicyclogermacren (12,26%). Đối với tinh dầu từ phần hóa học tinh dầu lá Mò giấy (Litsea<br /> cành loài Bời lời đỏ tươi (Litsea salmonea) với monopetala (Roxb.) Pers.) ở Việt Nam. Báo<br /> 33 hợp chất đã xác định được chiếm 84,62%. cáo Khoa học về Sinh thái và Tài nguyên<br /> Cis methyl isoeugenol (26,27%), (E)-nerolidol Sinh vật, Hội nghị khoa học Toàn quốc lần<br /> (11,60%), 3-methyl-1-phenyloxidol (8,57%) và thứ 4. Nxb. Nông Nghiệp, Hà Nội, 1291-<br /> (Z)- 9-octadecenamit (7,46%) là các thành phần 1293.<br /> chính của tinh dầu.<br /> 9. Stenhagen E., Abrahamsson S., McLafferty<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO F. W., 1974. Registry of Mass Spectral<br /> Data. Wiley, New York, 1654p.<br /> 1. Adams R. P., 2001. Identification of<br /> 10. Swigar A. A., Siverstein R. M., 1981.<br /> Essential Oil Components by Gas<br /> Monoterpenens. Aldrich, Milwaukee, 130p.<br /> Chromatography/Quadrupole Mass<br /> Spectrometry. Allured Publishing Corp. 11. Trần Đình Thắng, Nguyễn Anh Dũng,<br /> Carol Stream, IL, 456p. Nguyễn Xuân Dũng, 2005. Nghiên cứu thực<br /> vật học và hóa học chi Litsea ở Việt Nam.<br /> 2. Bộ Y tế, 1971. Dược điển Việt Nam, tập 1,<br /> Báo cáo Khoa học về Sinh thái và Tài<br /> Nxb. Y học, Hà Nội, 733-734.<br /> nguyên Sinh vật, Hội nghị khoa học Toàn<br /> 3. Dai D. N., Thai T. H., Thang T. D., Son L. quốc lần thứ 1. Nxb. Nông Nghiệp, Hà Nội,<br /> C., Huyen D. D., Ogunwande I. A., 2012. 637-642.<br /> On the study of zome essential oils of<br /> 12. Thang T. D., Hien H. H., Thuy T. X., Dung<br /> Lauraceae family from Vietnam, 43rd<br /> N. X., 2006. Volatile Constituents of the<br /> International Symposium on Essential Oils,<br /> Leaf Oil of Litsea euosma J. J. Sm. from<br /> Portugal, 150p.<br /> Vietnam. Journal of Essential oil and<br /> 4. Nguyễn Kim Đào, 2003. Danh lục các loài Bearing Plants, 9(2): 122-125.<br /> thực vật Việt Nam, Tập II, Họ Long não<br /> 13. Wu Z., Raven P. H. (eds), 2003. In<br /> (Lauraceae). Nxb. Nông nghiệp, Hà Nội, tr.<br /> Preparation. Flora of China, Vol. 7<br /> 65-112.<br /> (Berberidaceae through Capparaceae).<br /> 5. Hien N. T., Thang T. D., Dai D. N., Thai T. Science Press, Beijing, and Missouri<br /> H., 2010. Chemical composition of the leaf Botanical Garden Press, St. Louis.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 304<br />  TẠP CHÍ SINH HỌC, 2013, 35(3): 301-305<br /> <br /> <br /> <br /> CHEMICAL COMPOSITION OF ESSENTIAL OIL OF THE Litsea cambodiana<br /> Lecomte AND Litsea salmonea A. Chev. FROM BACH MA NATIONAL PARK<br /> <br /> Le Cong Son1, Duong Duc Huyen2, Tran Dinh Thang3, Do Ngoc Dai3<br /> 1<br /> Center Hue Monuments Conservation<br /> 2<br /> Institute of Ecology and Biological Resources, VAST<br /> 3<br /> Vinh University<br /> <br /> SUMMARY<br /> <br /> The essential oil of Litsea cambodiana and Litsea salmonea collected from Bachma National Park in July<br /> 2012 was isolated by the steam distillation. By using capillary GC and GC/MS methods the oil yield of two plant<br /> species was 0.30%, 0.23%, respectively. Fourty one components have been identified that accounts more than<br /> 98.71% of the oil from leaf of Litsea cambodiana. The major constituents of this oil were β-caryophyllene<br /> (28.36%), camphene (17.10%) and bicyclogermacrene (12.26%). Thirty three components were identified in<br /> stems oil of Litsea salmonea, which presented about 84.62% of the total composition of the oil. The major<br /> constituents of the essential oil were cis methyl isoeugenol (26.27%), (E)-nerolidol (11.60%), 3-methyl-1-<br /> phenyloxidole (8.57%) and (Z)- 9-octadecenamide (7.46%).<br /> Keywords: Litsea, essential oil, β-caryophyllene, cis methyl isoeugenol, Bach Ma national park.<br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 14-3-2013<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 305<br />