Thương mại điện tử và một số luật cần lưu ý

Chia sẻ: Salen Yuyu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

497
lượt xem 144
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu giới thiệu với bạn đọc các nội dung cơ bản sau: Pháp luật và Internet; xét sử và xung đột pháp luật; thừa nhận pháp lý đối với dữ liệu và chữ ký điện tử; sáng chế, bí mật thương mại và sở hữu trí tuệ; tranh chấp về tên miền;...Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Thương mại điện tử và một số luật cần lưu ý

GI I THI U Khi mà ph m vi nh hư ng c a Internet như m t m ng truy n thông ư c m r ng t i các giao d ch trong lĩnh v c thương m i, các cơ quan l p pháp tr nên quan tâm hơn vi c i u ch nh nh ng giao d ch ó và ho t ng c a nh ng ch th tham gia. Các v n n y sinh t m t th c t ngày càng ph c t p c a Internet ã t ra câu h i ph i có nh ng quy nh pháp lu t m i trong lĩnh v c này. Nh ng òi h i pháp lý như v y bao quát nhi u khía c nh, t v n t i u ch nh cho t i v n v ch quy n lãnh th qu c gia. Quy n sách này nh m giúp nh ng nư c ang phát tri n xác nh nh ng v n c n quan tâm xây d ng m t khung kh pháp lý phù h p cho Thương m i i n t (TM T), và nh ng khung kh pháp lý và th ch tương ng khác liên quan như v n c nh tranh, bí m t riêng tư, b o v ngư i tiêu dùng, vi c truy c p/cơ h i bình ng và s h u trí tu . Quy n sách này cũng s th o lu n v m t s v n mà nh ng nư c ang phát tri n trong Khu v c Châu á Thái Bình Dương ph i i m t; v s th t b i hay ch m tr trong vi c ưa ra nh ng chính sách ho c xây d ng cơ s pháp lý phù h p tham gia vào n n kinh t th gi i. I. PHÁP LU T VÀ INTERNET Trong b i c nh công ngh phát tri n v i m t t c nhanh chóng, pháp lu t c n ph i ư c xây d ng k p th i i u ch nh nh ng hi n tư ng xã h i m i phát sinh. Vi c thi u khung kh pháp lý, trong nhi u h th ng xét x , i u ch nh nh ng v n liên quan t i hi u l c pháp lý c a các giao d ch i n t , là rào c n r t l n i v i s phát tri n c a TM T. Có m t th c t r ng, r t nhi u quy nh pháp lý, liên quan t i h p ng và nh ng giao d ch thương m i khác, ưa ra òi h i tài li u ph i d ng văn b n, ư c ký ho c dư i hình th c b n g c. Th c t , trong nh ng giao d ch TM T, thông i p d li u, tài li u ho c h p ng ư c giao k t b ng phương th c s hoá ã t o nên m t giao d ch i n t hoàn ch nh. gi i quy t v n hóc búa này, U Ban c a Liên H p qu c v pháp lu t thương m i qu c t (UNCITRAL) ã so n th o m t lu t m u v TM T, Lu t M u này có th ư c s d ng như m t hư ng d n ph c v các chính ph trong quá trình xây d ng pháp lu t v TM T cho riêng h . Lu t M u UNCITRAL ưa ra nh ng nguyên t c gì ? Lu t M u ư c so n th o d a trên nh ng nguyên t c cơ b n sau ây: 1. Tương ương thu c tính: truy n thông i n t ư c coi có nh ng thu c tính tương ương vi c trao i tài li u d ng văn b n. M t khi có nh ng tiêu chu n xác nh, tài li u i n t có th ư c coi có giá tr pháp lý như tài li u d ng văn b n. 2. T do tho thu n h p ng: các bên trong m t h p ng có th tho thu n hình th c h p ng d ng thông i p d li u. Tuy nhiên, i u này không d n t i vi c thay i nh ng i u kho n cơ b n c a h p ng. 3. Tôn tr ng vi c s d ng t nguyên phương th c truy n thông i n t . Các bên có th t do l a ch n vi c tham gia m t giao d ch i n hay không. i u này không mang tính b t bu c. 4. Giá tr pháp lý c a h p ng và tính ưu vi t c a nh ng quy nh pháp lý v hình th c h p ng. Nh ng òi h i i v i h p ng có giá tr pháp lý và kh năng ư c thi hành ph i ư c tôn tr ng. 5. Áp d ng v m t hình th c hơn là quan tâm t i n i dung. Lu t ph i ư c áp d ng i v i hình th c h p ng, mà không c p t i n i dung, trên cơ s ph i tho mãn nh ng òi h i pháp lý nh t nh. 6. Pháp lu t v b o v ngư i tiêu dùng ph i i trư c. Pháp lu t b o v ngư i tiêu dùng có th ph i ư c hình thành trư c nh ng quy nh c a Lu t M u. Lu t M u m b o cho cái gì ? Lu t M u nh m ưa ra s b o v y v m t pháp lý cho nh ng t ch c, cá nhân mong mu n tham gia TM T. Nó m b o r ng nh ng giao d ch TM T ư c th a nh n giá tr pháp lý và n u c n thi t thì s có nh ng hành ng thích h p ư c ti n hành tăng cư ng kh năng thi hành cho nh ng giao d ch ư c cam k t b ng phương ti n i n t . -1-
II. XÉT X VÀ XUNG T PHÁP LU T Có ngư i ã nói r ng: “Trong nhi u năm, m t trong nh ng v n pháp lý khó nh t v Internet liên quan t i c tính quan trong nh t c a phương ti n truy n thông, ó là tính không b gi i h n v m t không gian". c tính trên ã t o nên tính cách m ng cho truy n thông và thương m i, nó cũng ã d n t i r t nhi u tranh ch p và v án. Và, m t i m r t khó khi gi i quy t nh ng v án như th là vi c 1 xác nh nơi ti n hành giao d ch. Khi nào thì x y ra xung t pháp lu t ? M t ngư i dân Manila quy t nh ki n m t bác sĩ Manila vì ã làm ông ta b thương, ngư i dân này có th ki n t i Toà Manila. Nh ng toà án Manila có th m quy n xét x i v i v bác sĩ kia. Nhưng n u ngư i b thi t h i sau ó chuy n t i Hà N i và quy t nh ưa v vi c ra toà ó, Bác sĩ Manila s có quy n ph n i và có cơ s pháp lý kh ng nh không có toà nào Hà N i có th m quy n xét x v vi c liên quan t i ông ta. ó là m t v vi c ơn gi n. Nhưng n u xem xét m t v vi c liên quan t i m t website n i dung i tru có tr s t i H ng Kông, t máy ch t i Caribbean và ăng ký trang web t i Hà Lan trong khi ngư i ch l i là công dân qu c t ch Anh. Trang Web ó có ph m vi trên toàn th gi i. N u có l i cáo bu c v tính khiêu dâm c a trang web thì ai s b ki n và s b ki n âu ? M t v vi c th 3, gi s A Hà N i và ký m t h p ng v n chuy n máy móc v i B Yangon. N u B không chuy n hàng hoá thì A s ki n toà nào ? N u A ki n v vi c ra toà vì ã không th c hi n úng h p ng t i toà án Hà N i, Toà án t i Hà N i s có th m quy n gi i quy t theo căn c nào ? Nh ng ví d trên cho th y th m quy n xét x không ư c xác nh gi ng nhau trong môi trư ng m ng Internet. Quy nh v th m quy n xét x th nào ? T i M , có nhi u cách xác nh th m quy n xét x c a toà án i v i nh ng hành vi trên m ng: 1. ã t i m t bang. Toà án có th có quy n xét x i v i m t b cáo ngoài ph m vi c a Bang, mi n r ng, khi t i bang ó, ngư i này ã b tri u t p ho c toà án ã g i l nh tri u t p do có ngư i ki n. ây là trưòng h p ã ư c áp d ng cho m t l p trình viên ngư i Nga b ki n b i nh ng nhà xu t b n sách i n t (Adobe). Trong khi t i Nevada, anh ta ã nh n ư c m t thông báo và sau ó b b t gi . 2. Gây thi t h i trên m t bang. M t doanh nghi p ho t ng trong lĩnh v c Internet có th cũng ch u th m quy n xét x do vi c gây thi t h i trên m t bang khác. Nguyên t c này ư c rút ra t m t s v vi c mà toà án bang khác ã có quy n xét x i v i nh ng công dân không bang ó, khi h gây m t tai n n r i b i. N u m t ngư i s d ng Internet gây thi t h i m t bang, ngư i gây thi t h i có th b ki n t i toà án c a Bang có thi t h i x y ra. Trong nh ng trư ng h p mà quan h gi a hành ng và thi t h i là không rõ ràng, toà án cũng có th tìm ch ng c r ng ho t ng ó ư c th c hi n có ch ý t i nơi bang ó ho c r ng ngư i gây thi t h i ã có m i liên h v i bang ó. 2 3. Liên h nh nh t. M t doanh nghi p ho c m t ngư i, có liên quan t i m t bang c th , có th b toà án b t gi dù doanh nghi p ho c ngư i ó không có tr s ho c s ng t i bang ó. Thông thư ng, căn c xác nh là s lui t i thư ng xuyên; kho n l i nhu n mà hàng hoá, d ch v bán ư c trên bang ó; ho c liên quan t i m t s ho t ng nh t nh t i Bang ó. Ví d , nh ng trang web ch qu ng cáo mà không th c s chào bán m t lo i s n ph m, d ch v nào, có th ư c coi là không có m i liên h nh nh t ư c òi h i cho phép toà án có quy n xét x . Nhưng nh ng trang web qu ng cáo và chào bán hàng hoá, d ch v và sau ó nh n chào mua hàng t Bang ó, doanh nghi p có trang web như v y có th b coi là tho mãn òi h i pháp lý toà án t i Bang ó có th m quy n xét x . 4. nh hư ng. Khi hành vi c a m t ngư i trên m ng, m c dù ư c b t ngu n t m t bang, ã t o ra ho c gây nên thi t h i trên m t bang khác, toà án c a Bang có thi t h i x y ra ó có quy n xét x i v i b cáo. Ví d : m t v vi c ã ư c ưa ra toà b i Hi p h i ki m soát b o san DVD ch ng l i nh ng ngư i t o DeCCS3 (m t ph n m m phá mã h th ng b o v vi c sao chép, cho phép nh ng ghi CDROM có th c ư c DVDs). V n là li u toà án California có th m quy n xét x i v i ngư i vi ph m, m t sinh viên Indiana và sau ó chuy n sang s ng t i Texas. Toà án th lý ã cho r ng nh ng toà án t i California có th m quy n xét x , d n chi u t i m t v vi c c a Toà án t i cao Hoa Kỳ liên quan t i m t thi u niên 17 tu i ã b bu c t i vu cáo (ph báng). Phim nh và công nghi p máy tính c a California ã b nh hư ng b i hành vi c a thi u niên 17 tu i trên, lúc ó ang s ng t i Indiana. Quy t nh này ã m r ng quy n xét x i v i nh ng v vi c trên m ng. N u m t toà án khác d a vào -2-
nh ng tiêu chí c a toà án California, b t c m t trang web nào c a có th b ưa ra toà dù trang web ó có t o nh hư ng hay không. Lu t sư trư ng c a Minnesota ã ưa ra tuyên b áng lưu ý sau: “C nh báo t i m i ngư i s d ng và nhà cung c p d ch v Internet: nh ng ngư i s ng ngoài Minnesota truy n g i thông tin qua Internet ph i bi t r ng thông tin ư c phát tán t i Minnesota s n m trong quy n xét x c a toà án t i Minnesota do vi ph m lu t hình s và dân s c a Bang”. T i sao c n nh ng quy nh pháp lu t v xét x ? Do b n ch t qu c t c a Internet, c n ph i hình thành các quy nh pháp lu t i u ch nh m t h p ng ư c l p, th c hi n ho c ti n hành tr c tuy n. Nhi u v n ph c t p có th n y sinh khi n vi c xác nh pháp lu t i u ch nh s tr nên khó khăn. Trong b i c nh hi n t i, nhà kinh doanh ph i xác nh ư c quy nh pháp lu t hi n hành nào ư c áp d ng và m b o r ng chúng ư c th hi n trong pháp lu t a phương nơi có trang web. i u này s lo i b trư ng h p không xác nh ư c trách nhi m cũng như kh năng khó th c thi c a h p ng mà h ã tham gia. T t hơn, khi ti n hành nh ng giao d ch tr c tuy n, trư c tiên, các bên ph i tho thu n nh ng cơ ch pháp lu t ư c áp d ng, có v y khi m t tranh ch p n y sinh, v n v th m quy n xét x (pháp lu t và toà án nào) s ư c gi i quy t. III. TH A NH N PHÁP LÝ IV ID LI U VÀ CH KÝ I NT 4 Trong m t h i th o c a APEC v TM T u năm 1998 , môi trư ng chính sách không m b o, cùng v i nh ng v n khác, ư c các nư c thành viên coi là m t c n tr l n nh t i v i s phát tri n c a TM T. Và c n l n nh t b t ngu n t th c t r ng pháp lu t hi n hành thư ng ưa ra nh ng tài li u d ng văn b n, ph i có ch ký vi t tay, và vi c t o và lưu tr b n g c b ng gi y t . L y trư ng h p các quy nh c a Lu t pháp Phillipines v vi c hình thành và th c hi n h p ng làm ví d . B lu t dân s Phillippine, ư c ban hành năm 1950, quy nh r ng m t h p ng là s th ng nh t gi a hai bên, theo ó m t bên r ng bu c quy n và nghĩa v c a mình i v i bên kia cung c p m t v t ho c th c hi n m t d ch v . Có r t nhi u v n phát sinh như: Nh ng cái gì x y ra sau ó n u m t bên l p trình m t máy tính ưa ra nh ng cam k t, ví d trên E-bay ch ng h n ? Khi nào thì anh ta không th c hi n nh ng gì ư c gi i h n trong pháp lu t hi n hành ? Có nên có s th ng nh t gi a các bên trong vi c này ? Cho r ng h p ng gi a E-bay và ngư i ó là có hi u l c, nó có kh năng ư c thi hành không ? M tv n khác liên quan t i Quy ch v hành vi vi ph m Hoa Kỳ. Quy ch òi h i r ng nh ng h p ng nh t nh, như tho thu n mua bán hàng hoá m t m c giá không th p hơn 500 pesos (kho ng 10 ô), ho c, không tính t i trư ng h p khác, m t tho thu n thuê hơn m t năm ho c bán m t b t ng s n ph i ư c th c hi n d ng văn b n. Nh ng h p ng không d ng văn b n, m c dù có hi u l c, không ư c toà án ch p nh n. Nh ng quy nh c a toà án cũng òi h i tài li u d ng văn b n mà không d ng i n t . Rõ ràng c n có s thay i trong nh ng h th ng pháp lu t không cho phép th a nh n giá tr pháp lý c a tài li u và ch ký d ng i n t , t ó ưa ra s m b o r ng toà án s cho phép nh ng tài li u d ng i n t là ch ng c trong nh ng v vi c ho c tranh ch p. Nh ng nư c nào ã ban hành lu t v TM T ? T i ông Á, H ng Kông ã ban hành Pháp l nh giao d ch i n t (có hi u l c t ngày 7/4/2000, ư c ban hành ngày 7/1/2000), văn b n này quy nh v ch ký s và b n ghi i n t . Văn b n lu t này ư c áp d ng r ng rãi cho m i ho t ng truy n thông. Lu t v ch ký i n t và T ch c ch ng th c i n t c a Nh t B n (có hi u l c vào ngày 1/4/2001, ư c ban hành ngày 25/5/2000) c pt i ch ký i n t và ư c áp d ng ph bi n cho ho t ng truy n thông. Lu t Cơ b n c a Hàn Qu c v TM T cũng quy nh v ch ký s và ư c áp d ng ph bi n cho truy n thông. T i ông Nam Á, Malaysia ã ban hành Lu t v Ch ký i n t năm 1997, có hi u l c t ngày 1/10/1998. Lu t Giao d ch i n t c a Singapore năm 1998 ( ư c ban hành ngày 29/6/1998) quy nh c ch ký i n t và ch ký s cũng như b n ghi i n t và ư c áp d ng cho truy n thông. Tương t , Lu t TM T c a Thái Lan ( ư c thông qua d th o 2 và 3 vào Tháng 10/2000) bao quát v ch ký i n t và ư c áp d ng ch y u cho truy n thông. Trong o lu t TM T c a Phillipines năm 2000 ( ư c ban hành ngày 14/6/2000) i u ch nh v ch ký i n t , giao d ch i n t , và t i ph m liên quan t i TM T. Lu t giao d ch i n t c a Brunei ( ư c ban hành tháng 11/2000) bao quát h p ng i n t cũng như ch ký i n t và ch ký s . -3-
o lu t công ngh thông tin c a n năm 2000 (ban hành ngày 9/6/2000, ư c thông qua b i cơ quan l p pháp ngày 17/5/2000 và ư c thi hành t tháng 10/2000) quy nh v ch ký s và b n ghi i n t , và ư c áp d ng cho m i ho t ng truy n thông. Có nh ng phương pháp i u ch nh pháp lu t nào i v i ch ng th c i n t ? Không d phân lo i nh ng quy nh pháp lu t v xác th c i n t vì t n t i r t nhi u khác bi t. Tuy 5 nhiên, m t cách chung nh t thì có 3 phương pháp i u ch nh sau ây: - Phương pháp i u ch nh ch ký s ; - Phương pháp i u ch nh hai nhánh; - Phương pháp i u ch nh t i thi u. B ng 1. Ba cách quy nh v xác th c i n t Trung l p v Công Ví d nh nghĩa công ngh ngh c th Phương pháp Các quy nh k - + Germany ưa ra tiêu chu n k i u ch nh thu t thu t cho ch ký s ch ký s (không có h u qu pháp lý rõ ràng) Các quy nh - + Utah, Italy Th a nh n pháp lý pháp lý i v i ch ký s dư i nh ng i u ki n nh t nh Các quy nh t - + Nh t B n, ưa ra nh ng òi ch c Hà Lan h i i v i t ch c ch ng th c Phương pháp + +/- UNCITRAL Th a nh n pháp lý i u ch nh hai (ch ký (an toàn) i v i ch nhánh i n t ), ký i n t dư i EU, nh ng i u ki n nh t Singapore nh Phương pháp + - UNCITRAL i x bình ng i u ch nh t i (TM T), gi a ch ký i n t thi u Victoria và ch ký vi t tay (Australia) Ngu n: http://rechten.uvt.nl/simone/Ds-art4.htm#sy2, trang web pháp lu t v ch ký i n t . Phương pháp i u ch nh ch ký s là gì ? Phương pháp i u ch nh ch ký s ưa ra nh ng quy nh v k thu t ch ký s . Xây d ng pháp lu t theo phương pháp này th c ch t là xây d ng pháp lu t v ch ký s vì n i dung i u ch nh chính là vi c s d ng ch ký s . Theo phương pháp i u ch nh này, có 3 cách d ng quy nh sau: 1. Cách quy nh k thu t. Cách quy nh này nh m xác nh nh ng tiêu chu n k thu t c a ch ký s b ng phương ti n pháp lý. Cách quy nh này không c p t i h u qu pháp lý, m c dù nh ng h u qu pháp lý ó có th hoàn toàn x y ra do vi c s d ng ch ký s phù h p v i pháp lu t liên quan. 2. Cách quy nh pháp lý. Cách quy nh này nh m t o cho cơ s pháp lý cho ch ký s tương t v i ch ký vi t tay. M c ích chung c a nh ng quy nh pháp lu t này là m b o an toàn pháp lý cho vi c s d ng ch ký s . Thông thư ng, pháp lu t d ng này cũng bao g m c nh ng quy nh v H t ng mã khoá công khai (PKI). 3. Cách quy nh t ch c: Cách quy nh này không c p t i nh ng tiêu chu n k thu t c a ch ký s hay ưa ra th a nh n phá lý rõ ràng cho ch ký ch ký s . Cách quy nh này ưa ra mô hình t ch c cho cơ quan ch ng th c (CAs) và vi c s d ng ch ng ch s liên quan t i vi c ng d ng ch ký s . M c ích là thúc y ni m tin vào giao d ch i n t b ng cách m b o r ng cơ quan ch ng th c là áng tin c y và an toàn.6 -4-
Phương pháp i u ch nh hai nhánh là gì ? M t phương pháp i u ch nh th hai ư c g i là phương pháp i u ch nh hai nhánh, vì d a vào s k th p quy nh v xác th c i n t . Theo phương pháp này, các nhà l p pháp tìm cách làm cho pháp lu t c a h t n t i lâu hơn b ng cách không ưa nh ng òi h i v công ngh nh t nh mà ch d oán nh ng ti n b c a công ngh . Theo ó, Phương pháp này xây d ng nh ng òi h i pháp lý th p nh t i v i xác th c i n t và t o hi u l c pháp lý cao nh t i v i nh ng k thu t xác th c i n t nh t nh. Các công ngh có ư c giá tr pháp lý cao hơn này chính là ch ký i n t an toàn.7 Phương pháp i u ch nh t i thi u là gì ? Phương pháp i u ch nh này không ưa ra nh ng công ngh c th và vì th nh m t i m c tiêu trung l p v m t công ngh . Cách i u ch nh này ưa ra c p t i nh ng ch c năng mà m t ch ký i n t ph i có ư c s d ng trong các giao d ch thương m i; nh ng m c áng tin c y khác nhau phù h p m c ích s d ng c a ch ký i n t . Vì phương pháp i u ch nh này d a vào ch c năng 8 tương ng c a ch ký, vì v y nó còn ư c g i là phương pháp i u ch nh theo ch c năng. Phương pháp i u ch nh nào ? Th c ti n thương m i ang thay i không ng ng và chúng ta không bi t s có nh ng thay i gì v m t công ngh ng d ng trong TM T. Vì v y, có th không khôn ngoan khi ban hành nh ng quy nh pháp lý chi ti t và xác nh nh ng cách th c kinh doanh c thù, như mô hình PKI, vì kh năng t n t i c a chúng là không ch c ch n. Theo cách nhìn này, phương pháp i u ch nh ch ký s có v không phù h p, m c dù nh ng nhà l p pháp và hành pháp i theo phương pháp i u ch nh này có th có nh ng lý do h p lý (như tính ch c ch n pháp lý, tính áng tin c y i v i nh ng v n pháp lý). Phương pháp i u ch nh hai nhánh cũng tưong t như v y, nhưng m t m c th p hơn, Phương pháp này nh m t ư c hai m c ích: th nh t là tránh trư ng h p ph i thay i pháp lu t thư ng xuyên b ng nh ng quy nh m i v i nh ng công ngh m i; và th hai là ưa ra nh ng tiêu chu n cho ch ký i n t an toàn (bao g m c ch ký s ). Phương pháp i u ch nh hai nhánh thư ng liên quan t i các v n và tính hu ng chưa xác nh (ví d như Cơ quan ch ng th c, trách nhi m, ch t lư ng t p chung ch y u vào nh ng k thu t nh t nh). Tóm l i, c phương pháp i u ch nh ch ký sô và hai nhánh trong nhi u trư ng h p ch t p chung vào ch ký, mà không c p t i nh ng òi h i m u trong m t t ng th . Phương pháp i u ch nh t i thi u theo như Lu t M u UNCITRAL ưa ra gi i pháp nh y c m nh t i v i nh ng nhà l p pháp mu n gi i quy t v n b ng vi c ưa ra òi h i m u trong pháp lu t c a h . Theo Phương pháp i u ch nh này, nh ng òi h i pháp lý m u ư c c p t i m t cách t ng th . Hơn th , Phương pháp i u ch nh t i thi u cho phép c p t i nh ng ch c năng khác nhau mà k thu t có th th c hi n ư c trong h th ng pháp lu t qu c gia, ng th i t o cơ s cho nh ng ti n b k thu t và công ngh m i. Nhi u lu t m i ban hành nhi u nư c d a trên Phương pháp i u ch nh này ã th a nh n nh ng l i th c a Phương pháp i u ch nh t i thi u, Lu t M u v TM T là m t ví 9 d ch ng minh. IV. SÁNG CH , BÍ M T THƯƠNG M I VÀ S H U TRÍ TU Trong n n kinh t thông tin, vi c s h u và b o v các ý tư ng có ý nghĩa c bi t quan tr ng. Nh ng ý tư ng b n thân chúng ã là hàng hoá. Ý tư ng cũng em l i tính c nh tranh hơn cho ngư i s h u nó trong th i i thông tin. Vì th , c n thiêt r ng ch pháp lý cho vi c b o v ý tư ng c n ư c hình thành. Vi c thi u m t h th ng pháp lu t như v y s không ch làm kìm hãm s phát tri n mà còn ngăn c n s th nh vư ng c a n n kinh t thông tin. Thông tin ư c s d ng th nào trên Internet ? Ngày nay, m ng Internet ho t ng ch y u v i ch c năng truy n t i d li u và thông tin gi a nh ng h th ng m ng. Thông thư ng, d li u và thông tin truy n g i ư c t p h p và thu th p b i nh ng ngư i qu n tr m ng hình thành m t tài li u sơ lư c v nh ng ngư i s d ng. Tài li u sơ lư c này sau ó s ư c s d ng i v i nh ng s n ph m và d ch v phù h p v i nhu c u khách hàng, cũng như d oán ư c nh ng cách th c mua hàng c a h . Có nh ng trư ng h p tài li u thu th p ư c có th ư c bán ho c chia s v i nh ng công ty khác. Thư ng có nh ng t p oàn l n d a vào thu nh p t vi c bán thông tin cá nhân c a c a khách hàng. G n như m i công ty hi n i trên th gi i -5-
ngày nay u s d ng thông tin cá nhân m t m c nào ó. Tuy nhiên, m t s công ty ph thu c vào thu nh p này nhi u hơn nh ng công ty khác. Trong s nh ng công ty n i ti ng ph thu c g n như và vi c bán thông tin cá nhân ph i k n DoubleClick, công ty này ã phân ph i nh ng qu ng cáo tr c tuy n, và thu t nh ng công ty khác như Equifa và Experian10. M t i u quan tr ng c n ph i nh là buôn bán nh ng thông tin cá nhân ã phát tri n t trư c khi có Internet. M t trong nh ng công ty hàng u ã khám phá ra giá tr c a thông tin cá nhân là Polk, ư c thành l p năm 1870. S n ph m ban u c a Polk là danh m c nh ng doanh nghi p có tr s t i Michigan, ư c t ch c b i m t nhà ga xe l a. Ý tư ng này là t o i u ki n d dàng hơn cho nh ng khách hàng s ng g n m t nhà ga xe l a có th mua hàng g n ó. Trong th k 20, Polk tr thành m t công ty hàng u trong lĩnh v c bán nh ng thông tin v danh sách ăng ký xe máy. Polk ã s d ng nh ng danh sách ó liên h v i ngư i s h u xe ôtô nhân danh ngành s n xu t thi t b giao thông và t o l i nhu n b ng cách k t n i ngư i s n xu t và thi t k xe v i nhau qua nh ng thông tin chung, và sau ó bán thông tin ó cho nh ng nhà nghiên c u th trư ng mu n s d ng nh ng thông ó xác nh l i s ng, thu nh p và nh ng thu c tính khác giúp quy t nh vi c mua b t kỳ m t s n 11 ph m nào ó. Thông tin có ph i là i tư ng c a quy n s h u không ? Cá nhân coi thông tin riêng tư là tài s n cá nhân c a mình và m i vi c s d ng mà không có s ng ý c a h s b coi là ăn c p thông tin cá nhân. Vì v y, m t s h c gi ã cho r ng d li u và thông tin, nh ng thông tin cá nhân c th , ph i có ư c quy n tài s n và s b o v tương ng vì th vi c s d ng chúng có th mang giá tr v t ch t nh t nh. ây là s khác bi t cơ b n v i cơ ch pháp lu t hi n hành. Hi n t i, vi c ăn c p bí m t cá nhân ư c b o v b i nh ng quy nh pháp lý. M t ngư i xâm ph m bí m t cá nhân c a ngư i khác có th b ki n. N u DoubleClick theo dõi khách hàng b ng cách thi t l p ch cookies trong thi t b máy tính lưu tr và n u nhi u khách hàng c m th y bí m t cá nhân c a h b xâm ph m thì DoubleClick có th b dính l u n m t v ki n. M t ch tài s n cho phép ki m soát và t o quy n l c cho cá nhân có quy n s h u, ch này h i ph i tho thu n v i ngư i s h u trư c khi trao i. Trong m t ch tài s n, ngư i có quy n s h u có th tho thu n m c giá, nhưng trong m t ch trách nhi m, toà án s làm như v y.12 Ch tài s n có v phù h p hơn trong b i c nh vi c vi ph m thông tin cá nhân trên Internet ngày càng nhi u. , m c dù có th x y ra tranh ch p nhi u hơn. Vi c coi thông tin là i tư ng c a quy n s h u và có cơ ch b o v gi i quy t vi c s d ng trái phép thông tin. Tuy nhiên, ây có th là nh ng v n trong tương l i. Bí m t thương m i là gì ? Bí m t thương m i là b t kỳ m t công th c, m u, thi t b v t lý, ý tư ng, quá trình, s biên t p thông tin ho c nh ng thông tin khác mà : - cung c p cho ngư i s h u thông tin l i th so sách trên th trư ng; và - ư c s d ng theo cách có th ngăn ng a vi c ti t l công khai ho c nh ng vi c i th c nh tranh bi t v nó, ngo i tr trư ng h p có ư c thông tin ó m t cách b t h p pháp. Trong th c t , bí m t thương m i và nh ng ý tư ng ư c ti t l , sao ch p ho c ư c bán cho nh ng i th c nh tranh, t o cho ngư i s h u chúng nh ng l i th c nh tranh không nh . i u này cũng úng trên môi trư ng m ng và có l còn d hơn. Nh ng bí m t thương m i b xâm h i th nào ? Bí m t thương m i có th b xâm h i ho c thông qua vi c ăn c p trái phép thông tin ho c t vi c vi ph m nh ng tho thu n v gi bí m t. Trư ng h p ăn c p trái phép thông tin có th xây ra i v i nh ng m u gián i p cũ ho c nh ng d ng gián i p m i như tin t c. Trong trư ng h p vi ph m nh ng tho thu n v gi bí m t, nghĩa v gi bí m t ã ã không ư c th c hi n, như trư ng h p m t ngư i làm công cho m t công ty không ư c có hành vi i ngư c l i quy n l i c a công ty.13 Có cách b o v bí m t thương m i không ? Nh m nh n m nh nhu c u b o v bí m t, và m b o nh ng d u hi u t n t i c a m t nghĩa v như v y, theo truy n th ng, h u h t nh ng công ty công ngh cao u òi h i ngư i lao ng ph i ký k t m t b n tho thu n v gi bí m t. M t ngư i s h u bí m t thương m i có th m b o cho quy n ch ng l i ngư i khác ã ăn c p thông tin bí m t b ng cách ngh toà án ưa ra m t l nh ( ư c g i là m t hu n th ) nh m trách vi c -6-
ti t l thông tin sau này. Nó cũng có th t p h p nh ng thi t h i v m t kinh t như là k t qu c a hành vi ti t l và s d ng bí m t thương m i. Sau ây là ví d v m t v xâm ph m bí m t thương m i liên quan t i Wal-Mart và Amazon.com. Tháng 11/1998, Wal-Mart ã kh i ki n t i Arkansas ch ng l i Amazon.com “nh m d ng ngay l p t c vi c Amazon.com bán h th ng thông tin tuy t m t b i và vi c nh ng ngư i khác s d ng h i viên cũ c a Wal-Mart”. Toà án thu lý ban u ã quy t nh r ng v ki n c n ư c ưa ra toà t i Bang Washington, tr s c a Amazon.com. Tháng 1/1999, Wal-Mart m t l n n a ã ki n Amazon.com và ngư i b o tr cho Amazon là Drugstore.com, nhưng l n này t i toà án Washington. Theo cáo bu c, Amazon ã thuê 15 cán b k thu t quan tr ng c a Wal-Mart vì ki n th c c a h v h th ng bán l trên m ng. Trư ng phòng Thông tin c a Amazon ã óng vai trò như phó giám c c a h th ng thông tin t i Wal-Mart trư c khi ư c thuê b i Amazon vào năm 1997. Vào tháng 3/1999, Amazon ã ki n l i Wal-Mart d a trên cáo bu c r ng Wal-Mart ã th c hi n hành vi c nh tranh không lành m nh và can thi p m t cách có ý th c vào ho t ng c a Amazon.com”. ây là m t trong nh ng v án ph c t p nh t trong lĩnh v c 14 này. V ki n ch m d t b ng vi c các bên ã i tơi m t tho thu n vào tháng 4/1999. Quy n s h u bí m t thương m i ư c ki m ch ng th nào ? th ng trong m t v ki n liên quan t i bí m t thương m i, m t ngư i s h u bí m t thương m i ph i ch ng t r ng thông tin ư c coi là bí m t ã th c s là m t bí m t thương m i. M t l n n a, tho thu n gi bí m t thư ng là cách t t nh t làm chuy n này. Thêm vào ó, ngư i s h u bí m t thương m i ph i ch ng t r ng thông tin mà b cáo có ư c ã ư c thu th p m t cách b t h p pháp (n u b cáo b bu c t i s d ng bí m t vì m c ích thương m i) ho c ư c ti t l m t cách b t h p pháp ho c có v như v y (n u b cáo b bu c t i ti t l thông tin). Có trư ng h p bí m t b ti t l theo nh ng quy nh pháp lu t không ? Tuy nhiên, trư ng h p bí m t thương m i ư c phát hi n ra m t cách c l p, t c là không b ng vi c s d ng nh ng bi n pháp phi pháp, thì ngư i phát hi n ra bí m t thương m i ó v n có th nó. Ví d , hành vi phân tích m t s n ph m có ư c m t cách hơp pháp và xác nh ó là bí m t thương m i. M t s công ty ph n m m ã ti t l bí m t thương m i c a h m t cách c ý nh m tìm ra nh ng khi m khuy t c a s n ph m ph n m m, v i m c ích cho ngư i khác t hàng nh ng gi i pháp cho nh ng khi m khuy n này. Ví d , Netscape ã xu t b n mã ngu n c a mình sau khi phát hi n ra r ng chương trinh máy tính c a mình có nh ng khi m khuy n v an toàn mà có th b khai thác b i tin t c. Ngư i xây d ng Netscape ã hy v ng r ng v i vi c ti t l ho c g i mã ngu n, nh ng ngư i phát tri n ph n m m khác có th xem xét k lư ng nó, và tìm ra d u hi u ch y không chu n, và cung c p nh ng ưòng d n mà ngư i s d ng Netscape có th t i xu ng mi n phí. B ng sáng ch phương th c kinh doanh là gì ? B ng sáng ch phương th c kinh doanh là m t lo i b ng sáng ch ư c bi t như nh ng b ng sáng ch ti n ích ư c s d ng b o v nh ng phát minh, công th c hoá h c, ho c nh ng khám pháp khác. Phưong pháp kinh doanh ư c coi như m t quá trình b i vì nó không ph i là nh ng v t th v t 15 ch p như nh ng phát minh cơ khí hay c u trúc hoá h c khác. Tháng 7/1998, m t toà án liên bang ã quy nh r ng nh ng lu t v b o h b ng sáng ch nh m b o v b t c phưong pháp nào, dù có d a trên máy tính hay không, mi n là phương pháp ó t o ra m t 16 k t qu h u ích, c th và h u hình. M t s ví d v b ng sáng ch phương th c kinh doanh: - B ng sáng ch “1-click” r t n i ti ng c a Amazon.com (U.S. Patent No. 5,960,411) ngày 28/9/1999, ư c c p cho “m t h th ng và phương pháp nh m ưa ra m t chào mua hàng qua m ng Internet”. B ng sáng ch ư c qu n lý ch y u i v i cách th c thông tin v ngư i s d ng ư c lưu tr trên website, sau ó, ngư i s d ng có th t hàng t nó v i m t nh p chu t vào ư ng liên k t t i m t m t hàng. - B ng sáng ch “ u giá t s n” c a Priceline (U.S. No. 5,794,207), ư c c p cho m t “phương th c và b máy c a h th ng m ng thương m i ch y trên cơ ch b o m t ư c thi t k t os phù h p v i nh ng chào mua hàng có i u ki n”. Tháng 11/1999, Priceline.com ã ki n Khách s n Price Matcher c a Microsoft v vi ph m B n quy n sáng ch i v i Phương th c kinh doanh u giá t s n. - B ng sáng ch “Qu ng cáo DoubleClick” (U.S.No.5,948,061), c p cho “m t phương pháp truy n g i, nh m ích, và o lư ng vi c qu ng cáo qua m ng”. Tháng 11/1999, DoubleClick ã -7-
ki n Công tyL90 t i Virginia vì ã s d ng phương pháp này truy n g i qu ng cáo trên mang Internet. - Băng sáng ch “Mua hàng b ng gi hàng i n t ” (U.S. 5,715,314), c p cho “H th ng bán hàng qua m ng”. B ng sáng ch phương pháp kinh doanh có th ư c s d ng m t cách hi u qu ch ng l i nh ng k c nh tranh ch y u. Ví d , tháng 9/1999 Amazon.com ã thành công trong vi c bu c BarnesandNoble.com ng ng vi c s d ng h th ng bán hàng one-click và bu c Công ty ó s d ng m t h th ng t hàng ph c t p hơn. Có nh ng quy nh pháp lý gì v th t c xin c p b ng sáng ch ? Toà án Hoa Kỳ v a m i ưa ra phán quy t r ng Cơ quan qu n lý b ng sáng ch có quy n c p b ng sáng ch v gi i pháp thương m i n u tho mãn th t c th nghi m ba t ng i v i b ng sáng ch . ó là, sáng ch ph i: 1. H u ích. M t doanh nghi p ch c n ch ng minh r ng m t phưong th c ho c ph n m m có th t o ra nh ng giá tr h u hình c th . Ví d , B ng Sáng ch Amazon 1-click t o ra k t qu h u hình là m t v mua bán ư c ti n hành. 2. M i. Phương pháp ho c ph n m m ó ph i m i. i u này có nghĩa là nó ph i có m t khía c nh ng d ng nào ó khác v i m t vài cách ã ư c bi t t trư c. 3. Không d dàng t o ra ư c. Phương pháp ho c ph n m m ph i không d t o ra ư c, có nghĩa là m t ai ó khi ã có k năng bình thư ng trong lĩnh v c công ngh c th cũng không th d dàng nghĩ ra nó. Ví d , m t nhà kinh t t o ra m t phương pháp tránh thu b ng vi c s d ng m t th tín d ng mư n ti n t m t tài kho n 40l(k). Phương pháp này không t n t i trư c ây và khác v ch t v i nh ng phương pháp tránh thu trư c ó. Khi mà phương pháp này m i và không d t o ra i v i nh ng k toán ho c chuyên gia thu , nhà kinh t có quy n òi h i ư c c p b ng sáng ch cho nó. Internet có nh hư ng gì i v i s h u trí tu ? c tính không biên gi i c a Internet, c bi t là TM T, ưa ra câu h i liên quan t i kh năng áp d ng h th ng pháp lu t truy n th ng trong vi c tăng cư ng pháp lu t v s h u trí tu . Như ã c p trư c ó, h th ng pháp lu t truy n th ng ư c xây d ng trên nh ng khái ni m v ch quy n và lãnh th . Ngư c l i, Internet thương không th b gi i h n b i biên gi i lãnh th . Vì v y, Internet thư ng ư c miêu t như m t "chi c máy sao ch p"l n nh t th gi i. Nh vào nh ng kh năng và c tính c a công ngh k thu t s , TM T có th có nh ng nh hư ng r t l n i v i h th ng quy n tác gi và nh ng quy n liên quan, và ph m vi c a quy n tác gi và nh ng quy n liên quan t i lư t mình có th nh hư ng nh t nh t i TM T. N u nh ng quy nh pháp lu t không ư c ưa ra và ư c áp d ng m t cách phù h p, ci c xác nh nh ng nguyên lý cơ b n c a quy n tác gi và nh ng quy n liên quan cũng s khó th c hi n. Trên Internet, m t ngư i có th t o ra s lư ng b n sao không gi i h n c a m t chương trình, b n nh c, tác ph m ngh thu t, sách hay phim nh m t th i i m nào ó, và không làm nh hư ng l n t i ch t lư ng. Th c t , không có s khác bi t gi a b n g c và b n copy. Và b n sao có th ư c truy n g i t i nh ng khu v c khác trên th gi i ch trong m t vài phút. K t qu là có th làm m t i th trư ng truy n th ng c a nh ng tác ph m này. T i sao s n ph m s hoá d b vi ph m b n quy n ? c tính c a nh ng tác ph m s hoá khi n chúng d b ăn c p b n quy n. Vì v y, vi c t i v m t ph n m m, cu n sách i n t , ho c âm nh c trên m ng b ng chi c máy tính bàn t i nhà là r t d dàng và thu n ti n. ây là nguyên nhân t i sao TM T thư ng liên quan t i vi c bán và c p phép s h u trí tu , và ti m năng y c a nó s không ư c th c hi n n u s n ph m s h u trí tu không ư c b o v m t cách y . Nhà cung c p n i dung và nh ng ngư i s h u khác c a quy n s h u trí tu s không lơi ích c a mình b e do tr phi m t cơ ch b o h phù h p, m c qu c t ho c qu c gia, ư c hình thành b o m nh ng i u kho n theo ó tác ph m c a h ư c ưa ra. Công nghi p âm nh c và phim nh ã có hành ng ch ng l i hành vi vi ph m b n quy n i v i vi c s d ng mp3, m t công ngh t ng h p, tích h p âm nh c cho phép có th t i v ư c m t cách d dàng. Bên c ch s thành công trong vi c ch ng l i Napster, g n ây, ã có quy t nh c m m t wetsite (2600.com) phát tán ph n m m i mã s DVD. Trong v vi c này, 2600.com ã b ki n do -8-
trang Web này ã phát tán ph n m m i mã s nh m b o v DVDs kh i b sao chép, website này cũng ã t o ư ng liên k t t i hơn 500 website khác trên toàn th gi i cũng có ph n m m tương t . Th m phán ra phán quy t ch ng l i 2600.com, cho r ng "nguyên ơn ã b thi t h i nghiêm tr ng do vi c s d ng chương trình có nguy cơ làm gi m thu nh p c a các studio t vi c bán và cho thuê DVDs và làm m t ng l c i v i vi c hình thành nh ng sáng ki n nhi u tiêm năng, m i và sáng t o cho vi c phân ph i nh ng tác ph m phim ho t hình d ng s hoá, như phim nh theo t hàng trên Internet".17 Tháng 5/2002. Audiogalaxy.com, m t dang công ty ho t ng gi ng Napster, ã t o thu n l i và khuy n khích vi c mua bán trái phép hàng tri u b n sao nh ng bài hát, ã b ưa ra toà b i Hi p h i công nghi p ghi âm c a M (RIAA) và Hi p h i nh ng nhà xu t b n âm nh c qu c gia (NMPA) vì vi 18 ph m b n quy n bán buôn tác ph m âm nh c. Sau v ki n m t tháng, Audiogalaxy.com ã ph i ng ý m t h th ng l c òi h i s cho phép c a nh ng ngư i vi t, phát hành và/ho c nh ng công ty ghi âm trư c khi bài hát ư c chia s trên m ng Internet. “Copyleft” là gì ? Copyleft là "m t thông báo b n quy n cho phép vi c tái phân phát và s a i m t cách gi i h n, mi n r ng m i b n sao và nh ng s n ph m c a nó v n ư c phép"20. Copyleft là phương pháp t om t chương trình ph n m m mi n phí. Ph n m m mi n phí d ng này cho phép ngư i s d ng ch y, sao, phân ph i, nguyên c u, thay i ho c nâng c p ph n m m. Tương ng, nó t o cho ngư i s d ng t do: (1) chay chương trình cho b t kỳ m c ích nào; (2) nghiên c u cách chương trình ch y và làm nó phù h p v i nh ng nhu c u c a ngư i s d ng; (3) tái phân ph i nh ng b n sao cho ngư i khác; và (4) nâng c p chương trình và phát tán chương trình ư c nâng c p ó ra công chúng. “GPL” là gì ? GPL là t vi t t c c a Gi y phép ph bi n công c ng (General Public License). Trong khi gi y phép cho h u h t ph n m m ngăn c n vi c chia s và thay i chương trình, m t ph n m m GPL t o cho ngư i s d ng t do chia s và thay i. Theo GPL, ngư i s d ng ư c t do nh n ho c ngh mã ngu n, thay i chương trình ho c s d ng chương trình ó, ho c m t ph n c a nó, trong m t ph n m m mi n phí m i ho c ư c nâng c p. M t ph n m m GPL, tuy nhiên, ph i tho mãn i u ki n là vi c hư ng quy n chia s và thay i ư c chuy n giao cho nh ng ngư i nh n và s d ng 22 sau ó. Có nh ng v n cơ b n gì v b o v quy n s h u trí tu trên Internet ? V n cơ b n nh t là ph i xác nh ư c ph m vi b o v trong môi trư ng s hoá, ó là, làm th nào nh nghĩa quy n, và nh ng ngoài l và gi i h n gì ư c cho phép. Nh ng v n quan trong khác bao g m làm th nào quy n ư c m b o thi hành và ư c qu n lý trong môi trư ng này; ai trong dây truy n phát tán nh ng tài li u vi ph m có th ch u trách nhi m pháp lý iv i vi c vi ph m; và nh ng v n v th m quy n xét x và lu t áp d ng. Có nh ng sáng ki n qu c t nào nh m b o v s h u trí tu trên Internet ? Có nh ng i u ư c qu c t nào quy nh v Internet ? T ch c s h u trí tu th gi i WIPO, v i 179 nư c thành viên, ch u trách nhi m hình thành khung kh pháp lu t và chính sách m c qu c t tăng cư ng vi c t o ra và b o v quy n s h u trí tu . M c ích cao nh t c a nó là t ư c m c thăng b ng phù h p trong pháp lu t, cung c p quy n y và hi u qu trong ph m vi h p lý và trong nh ng ngo i l phù h p. T khi vi c mua bán s n ph m có b n quy n, c tính và tín hi u âm ã tr nên m t y u t quan tr ng trong TM T toàn c u, nh ng ngư i có quy n s h u nên ư c b o v m t cách hơp pháp trong kh năng c a mình bán và c p phép cho s h u c a h trên Internet phù hơp v i nh ng gi i h n và nh ng ngo i l tương ng nh m b o v vi c s d ng vì l i ích c a c ng ng. WIPO ã có 23 hi p nh qu c t liên quan t i nh ng khía c nh khác nhau c a vi c b o v s h u trí tu . Theo Công ư c Berne, công ư c l n nh t v b n quy n tác gi qu c t , vi c b o v b n quy n bao quát m i s n ph m văn h c và ngh thu t. Thu n ng này bao g m nh ng d ng khác nhau c a s sáng t o, như s n ph m vi t, c ti u thuy t l n không ph i ti u thuy t, bao g m nh ng văn b n k thu t và khoa h c và chương trinh máy tính; cơ s d li u g c do vi c l a ch n và s p x t n i dung c a nó; tác ph m âm nh c; tác ph m nghe nhìn; tác ph m ngh thu t , bao g m b n v và tranh v ; và nh ch p. Nh ng quy n liên quan ư c b o v bao g m vi c óng góp c a nh ng ngư i thêm vào giá tr c a tác ph m văn h c ngh thu t khi ư c ưa ra công chúng, bao g m nh ng ngh sĩ -9-
bi u di n như di n viên, ngh sĩ múa, ca sĩ và nh c công; nh ng ngư i t o ra tín hi u âm, bao g m ĩa CD; và nh ng t ch c truy n thanh. Tương t , năm 1996 WIPO ã thông qua 2 Hi p nh: Hi p nh Quy n tác gi WIPO (WCT) và Hi p nh v ghi âm và trình di n (Performances and Phonograms Treaty(WPPT). thư ng ư c coi là nh ng hi p nh v Internet, nh ng hi p nh này tìm cách ưa ra nh ng v n v nh nghĩa và ph m vi quy n trong môi trư ng s hoá, và m t s thách th c c a vi c m b o th c thi và c p phép tr c tuy n. Hi p nh WTC và WPPT cũng ã làm rõ ph m vi ki m soát c a ngư i n m gi quy n khi tác ph m ngh thu t, bi u di n và ghi âm ư c ưa ra công chúng t i v ho c ư c truy c p t i trên m ng Internet. D ng truy n g i này khác v i phát thanh, trong ó tài li u không ư c l a ch n và chuy n i b ng m t thi t b truy n tín hi u v t lý gi ng như máy phát thanh t i nhóm nh ng ngư i nghe. Hơn n a, nó ư c truy n i m t cách tương tác, ó là theo yêu c u t nh ng ngư i s d ng cá nhân, t i th i i m và a i m do h l a ch n. Nh ng hi p nh òi h i r ng m t quy n c bi t ư cc p ki m soát nh ng hành vi tuyên truy n ra công chúng như v y, trong khi dành cho các nư c quy n quy t nh xem ph i s p x p quy n ó như th nào trong h th ng pháp lu t qu c gia. Các hi p nh trên ã có hi u l c t tháng 3 và tháng 5 năm 2002. Nh ng quy nh c a c hai hi p nh ã ư c trên cơ s ng thu n b i 100 qu c gia. Ngay nay, chúng cũng óng vai trò như tài li u hư ng d n và nh ng quy nh m u cho pháp lu t qu c gia. Nh m nh ng hi p nh trên ư c áp d ng th c s trong môi trưòng m ng, chúng ph i ư c th hi n trong pháp lu t c a nhi u nư c trên th gi i. WIPO vì th ang ti n hành nh ng ho t ng nh m thúc y vi c áp d ng các hi p nh ó và ưa ra l i khuyên i v i các chính ph v vi c th c thi và thông qua. T i sao c n nh ng sáng ki n như v y ? Nh ng v n v thi hành và c p phép không m i, nhưng chúng ã thay i nhi u khía c nh và m c c p thi t khi nh ng tác ph m ư c khai thác trên h th ng k thu t s . Nh m b o v v m t pháp lý tr nên có ý nghĩa, ngư i gi quy n ph i có quy n ki m tra và d ng vi c phát tán nh ng b n sao s hoá không ư c phép, mà do c tính c a môi trư ng s hoá, nh ng tác ph m d ng này có th b phát tán r t nhanh và v i s lư ng l n, kho ng cách xa t i không th tư ng tư ng n i. Hơn n a, i v i TM T, phát tri n m c cao nh t, c n ph i xây d ng nh ng h th ng h tr vi c c p phép tr c tuy n áng tin c y. V. TRANH CH P V TÊN MI N Tên mi n là gì ? Tên mi n là a ch c a công ty trên m ng Internet và tương ương v i a ch kinh doanh trong th gi i th c. Vì ngày có càng nhi u công ty s d ng Internet, s lư ng nh ng tranh ch p phát sinh t vi c s d ng tên mi n tăng càng nhanh. Tên mi n ư c phân chia theo nh ng c p khác nhau. C p cao nh t xu t hi n sau d u ch m (.) trong tên mi n. Ví d trong tên mi n “microsoft.com”, m c tên mi n cao nh t là .com, tên mi n c p m t ph bi n nh t, ch ra r ng tên mi n ư c s h u b i m t công ty thương m i. Nh ng tên mi n cũng ph bi n khác là .org (cho nh ng t ch c phi l i nhu n), .net (cho nh ng t ch c liên quan t i m ng và và Internet), .edu (cho các trư ng i h c), và .gov (cho cơ quan chính ph ). Tách bi t v i nh ng tên mi n chung này, m i qu c gia có m t tên mi n c p m t. Ví d , .ca ch tên mi n c a Canada, và .ie ch tên mi n c a Irac. Tranh ch p v tên mi n có th n y sinh như th nào ? Tranh ch p v tên mi n liên quan t i nh ng tên mi n c p hai, chúng c p t i tên liên k phía bên trái c a tên mi n c p cao nh t trong a ch Internet. Ví d , trong tên mi n “www.microsoft.com” , tên mi n c p hai là Microsoft. Hai tên mi n c p hai gi ng h t nhau không th cùng t n t i dư i cùng m t tên mi n c p m t. Ví d , m c dù Công ty Delta Faucet và Delta Airlines u mu n t tên mi n là “delta.com”, nhưng ch có m t công ty có th có tên mi n delta. Không may cho c Công ty Delta Faucet và Delta Airlines, Công ty ã t tên mi n là delta.com là Công ty tài chính Delta c a Woodbury, có tr s t i Newyork. (Delta Airlines s d ng tên mi n deltaairlines.com trong khi công ty Delta Faucet s d ng tên mi n là Deltafaucet.com). M t s ví d i n hình v tranh ch p v tên mi n: - Mcdonalds.com: tên mi n này ã b ăng ký b i m t cá nhân vi t bài cho t p chí Wired, ngư i này ã vi t m t câu chuy n v giá tr tên mi n. Trong bài báo c a mình, tác gi ã yêu c u liên l c v i mình t i a ch ronald@mcdonalds.com v i ngh liên quan t i tên mi n ó. dành l i - 10 -
tên mi n MacDonalds, tác gi ã yêu c u Công ty Mcdonalds ph i có m t kho n óng góp t thi n. - Micros0ft.com: Công ty Zero Micro Software, ã ăng ký tên mi n micros0ft.com (v i s không thay th ch o), nhưng vi c ăng ký này ã b ình ch sau khi Microsoft ki n công ty này. - Mtv.com: tên mi n MTV trư c tiên ã b ăng ký b i Công ty Adam Curry cho trò chơi video MTV. MTV u tiên ã không quan tâm t i tên mi n này trên Internet. Nhưng khi Adam Curry t b MTV, Công ty ã mu n ki m soát tên mi n. Sau khi v ki n liên bang ư c ti n hành, tranh ch p ã ư c gi i quy t. - Taiwan.com: T ch c thông tin Trung Qu c l c ia Xinhua ã ư c phép ăng ký tên mi n taiwan.com, trong s b t bình c a chính ph ài loan. Ngư i nào ki m soát tên mi n ? và Nh ng v tranh ch p v tên mi n s ư c gi i quy t th nào ? Trư c Tháng 12/1999, m t công ty có tên Network Solutions Inc (NSI) h u như là cơ quan duy nh t qu n lý vi c ăng ký tên mi n c p hai cho nh ng tên mi n c p m t thông d ng, bao g m tên mi n .com, .net, và .org. NSI ã ưa ra chính sách c tài i v i tên mi n và ã có quy n ki m soát r t l n i v i tên mi n ư c ăng ký, và cách th c gi i quy t nh ng v tranh ch p. Nh m trách vi c ph i gi i quy t tranh ch p v tên mi n, NSI ã ban hành chính sách th t ưu tiên v th i gian. Theo cơ ch này, ngư i nào ăng ký tên mi n trư c thì s có giá tr trư c. N u tên mi n v n chưa b ăng ký thì ngư i ăng ký s ư c phép. Chính sách này gi ã b thay i b i Chính sách gi i quy t tranh ch p v tên mi n th ng nh t do ICANN (T ch c Internet cho vi c ánh s và xác nh tên ăng ký) và ư c s d ng b i t t c nh ng ngư i ăng ký tin tư ng. Theo chính sách m i này, m t ngư i s h u thương nhãn có th ưa ra m t th t c hành chính tương i ơn gi n ki m tra s t n t i c a tên mi n. Mu n ư c ăng ký, ngư i s h u thương nhãn ph i ch ng minh r ng: 1. Ngư i ó s h u m t nhãn mác (ho c ư c ăng ký ho c chưa ư c ăng ký) gi ng h t ho c tương t t n mi n c p hai ư c ăng ký; 2. Bên ăng ký tên mi n không có quy n ho c l i ích h p pháp i v i tên mi n; và 3. Tên mi n ư c ăng ký và s d ng vì m c ích x u. Nh ng ngư i tranh ch p v tên mi n có th t i toà án ki n. T i M , o lu t b o v ngư i tiêu dùng ch ng l i nh ng hành vi vi ph m trên m ng tháng 11/1999 ã quy nh th t c d dàng hơn cho cá nhân và công ty ki n trong nh ng trư ng h p có tên ho c thương nhãn tương t (t i m c gây nh m l n). Tuy nhiên, h ph i ch ng minh r ng ngư i n m gi tên mi n có m c ích x u. M t ph n c a o lu t trên liên quan t i nh ng cá nhân n i ti ng. Ph n cho phép cá nhân ki n theo th t c dân s ch ng l i ngư i ăng ký tên h như m t tên mi n c p hai cho m c ích bán tên mi n ó ki m l i b t chính. Ví d trư ng h p v tên mi n juliaroberts.com. M t cá nhân ã có ý nh bán tên mi n này cho n di n viên Julia Roberts sau khi ã ăng ký nó. ch ng minh m c ích x u c a ngư i ăng ký, toà án ưa ra quy nh r ng tên mi n ph i ư c chuy n giao cho ngư i s d ng h p pháp nó. Có t ch c qu c t nào gi i quy t nh ng v tranh ch p ? WIPO v a m i thi t l p m t cơ quan tr ng tài và trung tâm hoà gi i, ư c mô t trên trang web c a WIPO là “ ư c ch p nh n trên toàn th gi i là cơ quan hàng u trong lĩnh v c gi i quy t tranh ch p tên mi n”. T tháng 9/1999, Trung tâm này ã gi i quy t nh ng v vi c liên quan t i tên mi n c p m t như .com, .org, .net. Sau quy t nh c a ICANN ngày 16/11/2000 cho phép 7 tên mi n c p m t m i, WIPO ã làm vi c v i nh ng ngư i v n hành tên mi n c p m t m i xây d ng cơ ch gi i quy t tranh ch p liên quan t i tên mi n cho nh ng tên mi n c a h . Trung tâm cũng ã ch nh cung c p d ch v gi i quy t tranh ch p cho nh ng tên mi n này. Thêm vào ó, Trung tâm cũng gi i quy t c nh ng th t c tranh ch p v Tên mi n c p m t theo mã qu c gia, như .ph cho Phillippines ho c th cho Thái Lan. VI. V N B O V BÍ M T THÔNG TIN V NGƯ I TIÊU DÙNG Nh ng ti n b trong công ngh thông tin và qu n lý d li u t o ra kh năng có m t n n kinh t m i và th nh vư ng d a trên m ng Internet. H th ng thông tin và truy n thông m i cho phép t p h p, chia s và phát tri n nh ng kh i lư ng thông tin v i t c t và tính hi u qu không th d li u ư c. Nh ng công ngh này cũng t ra nguy cơ i v i thông tin bí m t. T ch c, cá nhân ngày nay, b ng nh ng - 11 -
phương ti n, phương pháp m i, có kh năng xâm ph m bí m t cá nhân c a ngư i khác và dư i m t phương th c r t khó c n tr . Bí m t riêng tư là gì ? Thông tin bí m t cá nhân có m t ý nghĩa quan tr ng, “ ó là s òi h i c a m t cá nhân ki m soát ư c nh ng i u ki n theo ó thông tin cá nhân - nh ng thông tin cho phép nh n d ng ra cá nhân ó 23 - b truy c p, ti t l và s d ng”. Bí m t cá nhân b ti t l ư c nh nghĩa tương t như “kh năng c a cá nhân ch n cho mình th i gian, hoàn c nh, và m c theo ó thái , ni m tin, c ch và ý ki n ư c chia s cùng ho c t ch i chia s cùng ngư i khác. ” 24 T i sao ph i b o v bí m t riêng tư ? Quy n có bí m t cá nhân là quy n cơ b n trong m t xã h i dân ch . Vi c b n m gi , dù là nh nh t, m t ph n thông tin v chính mình thông qua Internet có nghĩa là ã m t i quy n t do cơ b n. Hơn n a, càng nhi u ngư i khác bi t v nh ng chi ti t v i s ng c a m t ngư i thì kh năng ngư i ó b nh hư ng, can thi p ho c phán xét s càng l n. Vi c bi t và ki m soát kh năng ti t l thông tin cá nhân; vi c truy n g i và s d ng thông tin cá nhân là chìa khoá b o v tính riêng tư. Có trư ng h p b o v bí m t riêng tư quá m c ? M t trong nh ng v n gây nhi u tranh lu n là li u m t cơ ch quá nghiêm khác nh m b o v vi c ti t l thông tin riêng tư có th gây c n tr i v i thương m i. Vi c òi h i s ng ý c a m t ngư i trư c khi d li u cá nhân có ngư i ó b s d ng có th ngăn c n s phát tri n c a thương m i, thư ng ư c d a trên nguyên t c "thông tin t t hơn có nghĩa là th trư ng t t hơn". N u th trư ng có th xác nh chính xác nh ng ngư i khác hàng, vi c t o s phù h p gi a nh ng ngư i mua và ngư i bán có th ư c ti n hành. M tv n gây tranh lu n khác là s c n thi t ph i trung th c. Nh ng nghĩa v pháp lý và o c c a vi c ti t l g n liên v i m t m i quan h , òi h i vi c m r ng mà bí m t thông tin có th ngăn c n. Nh ng thách th c nào i v i vi c b o v bí m t thông tin ư c t ra ? Làm sao có th s d ng h p pháp thông tin ư c m b o ? Tìm ra s thăng b ng gi a nhu c u pháp lý thu th p thông tin và nhu c u b o v bí m t riêng tư ã tr thành m t thách th c l n. Nh ng hư ng d n sau ây c a OECD có th ư c cân nh c như nh ng òi h i cơ b n nh t i v i vi c s d ng ho c x lý h p pháp nh ng thông tin tr c tuy n : - Nguyên t c b o v bí m t thông tin. Thông tin cá nhân có th dành ư c, b ti t l , và s d ng ch theo nh ng cách tôn tr ng bí m t cá nhân. - Nguyên t c toàn v n thông tin. Thông tin cá nhân ph i không b thay i ho c hu i m t cách trái phép. - Nguyên t c ch t lư ng thông tin. Thông tin ph i chính xác, úng th i gian, hoàn thi n và liên quan t i m c ích mà nó ư c cung c p ho c s d ng. - Nguyên t c gi i h n thu th p. D li u cá nhân ph i có ư c b ng phương ti n h p pháp và trong trư ng h p thích h p, v i ki n th c và s th ng nh t v i tư ng d li u. - Nguyên t c c th m c ích. D li u cá nhân c n ph i ư c b o v m t cách h p lý ch ng l i nh ng nguy cơ gi ng như m t ho c vi c truy c p trái phép, vi c phá hu , s d ng, thay i ho c ti t l d li u. - Nguyên t c không che y. C n có m t chính sách c i m phù h p v i s phát tri n, th c ti n và chính sách i v i d li u cá nhân. - Nguyên t c trách nhi m gi i trình. Ngư i ki m soát d li u có trách nhi m t o s phù h p v i nh ng bi n pháp d a trên nh ng nguyên t c ư c nêu trên. Có nh ng hư ng d n khác v b o v d li u không ? Liên minh Châu Âu ã ban hành Ch th 95/46/EC, nó ã thành l p m t khung kh pháp lý ê m b o s t do trao i d li u cá nhân, trong khi cho phép nh ng nư c thành viên EU vi c ưa ra nh ng quy nh riêng i v i vi c thi hành Ch th này. Vi c trao i t do d li u là c bi t quan tr ng i v i m i d ch v v i m t cơ s khách hàng l n và ph thu c vào vi c x lý d li u cá nhân, như vi c - 12 -
bán hàng t xa và d ch v tài chính. Th c t , ngân hàng và công ty b o hi m ph i x lý m t kh i lư ng l n d li u cá nhân, bên c nh nh ng th khác, v nh ng v n máng tính nh y c m cao như tín d ng và giá tr tín d ng. N u m i nư c thành viên ã có h th ng quy nh riêng c a mình v b o v d li u (ví d v cách th c làm sao ch th d li u có th xác minh thông tin v h ), vi c cung c p nh ng d ch v qua biên gi i , nh t là thông qua nh ng siêu xa l thông tin, s không th th c hi n ư c và cơ h i th trư ng c bi t có giá tr này s b m t. Ch th cũng nh m m c ích thu h p s khác bi t gi a nh ng lu t b o v d li u c a qu c gia m c c n thi t r i b nh ng rào c n i v i t do d li u cá nhân trong EU. Nh vào ó, b t c ngư i nào mà d li u ư c x lý trong C ng ng Châu Âu s có th ư c t o m t m c b o v quy n tương ương, c bi t i v i quy n bí m t cá nhân, b t lu n nư c thành viên nào, nơi mà vi c x lý ư c ti n hành. Ngư i tiêu dùng có th ư c b o v th nào trong các giao d ch TM T? Tháng 12/1999, OECD ã ban hành B n hư ng d n v b o v ngư i tiêu dùng trong b i c nh TM T giúp b o v ngư i tiêu dùng khi ti n hành mua bán trên m ng, và t ó khuy n khích h : - kinh doanh trung th c ; ti n hành qu ng cáo và ti n hành nghiên c u th trư ng; - có thông tin rõ ràng v nh n d ng c a m t doanh nghi p tr c tuy n, hàng hoá và d ch v ư c chào và i u kho n c a giao d ch ; - quá trình minh b ch cho vi c xác nh các giao d ch ; - cơ ch thanh toán an toàn; - cơ ch gi i quy t tranh ch p và n bù phù h p, úng h n và h p lý; b o v bí m t cá nhân; và giáo d c ngư i tiêu dùng và doanh nghi p. B ng 2. Hưóng d n c a OECD v b o v ngư i tiêu dùng - 13 -
A. B o v minh b ch và hi u qu Ngư i tiêu dùng tham gia vào TM T ph i ư c hư ng ch b o v minh minh b ch và hi u qu không th p hơn m c b o v ư c ưa ra trong nh ng hình th c thương m i khác. B. Thông l th trư ng, qu ng cáo và kinh doanh trung th c Doanh nghi p tham gia TM T ph i quan tâm úng m c t i nh ng l i ích c a ngư i tiêu dùng và hành ng phù h p v i nh ng thông l th trư ng, qu ng cáo và kinh doanh trung th c. C. Ti t l bí m t tr c tuy n I. Thông tin v doanh nghi p Doanh nghi p tham gia TM T v i khách hàng ph i cung c p thông tin d ti p c n, rõ ràng và chính xác v chính mình cho phép m c th p nh t. II. Thông tin v hàng hoá ho c d ch v Doanh nghi p tham gia TM T v i khách hàng c n cung c p nh ng thông tin d ti p c n và chính xác v miêu t hàng hoá, d ch v ư c chào; ngư i tiêu dùng ra quy t nh có nên tham gia giao d ch hay không và theo cách t o kh năng cho ngư i tiêu dùng lưu tr m t b n ghi u v thông tin ó. III. Thông tin v giao d ch Doanh nghi p tham gia TM T ph i cung c p y thông tin v nh ng i u ki n và chi phí kèm theo giao d ch khi n ngư i tiêu dùng có th ra quy t nh v vi c có nên tham gia giao d ch ó không. IV. Quá trình xác nh n tránh vi c gây nh m l n liên quan t i ý nh c a khách hàng khi mua hàng, khách hàng ph i có th , trư c khi ưa ra l nh mua, nh n d ng chính xác nh ng hàng hoá ho c d ch v mà ngư i ó mong mu n mua; nh n d ng nh ng sai sót ho c thay i c a chào hàng; th hi n m t s ng ý v i ây thông tin và t nguy n khi mua hàng; và lưu tr m t b n ghi y và chính xác v giao d ch. V. Thanh toán Ngư i tiêu dùng c n ư c cung c p cơ ch thanh toán an toàn, d s d ng và ư c thông tin v m c an toàn c a cơ ch ó. Gi i quy t tranh ch p và b i thư ng Ngư i tiêu dùng ph i ư c cung c p kh năng truy c p có ý nghĩa t i vi c gi i quy t tranh ch p và n bù úng th i gian mà không ch u chi phí quá áng. B o v bí m t TM T B2C c n ư c ti n hành phù h p v i nh ng nguyên t c b o v bí m t ư c th a nh n như ư c ưa ra trong Hư ng d n c a OECD i u ch nh b o v bí m t riêng tư và vi c trao i qua biên gi i c a d li u cá nhân (1980). Cũng tính t i tuyên b h i ngh b trư ng c a OECD v b o v bí m t cá nhân trên m ng toàn c u (1998), cung c p kh năng b o v ngư i tiêu dùng m t cách phù h p và hi u qu . Giáo d c và nâng cao nh n th c Chính ph , doanh nghi p và i di n ngư i tiêu dùng c n ph i h p v i nhau tuy n truy n cho ngư i tiêu dùng v TM T, h tr vi c ra quy t nh v i y thông tin b ngư i tiêu dùng khi tham gia vào TM T, và tăng cư ng nh n th c c a doanh nghi p và ngư i tiêu dùng v cơ ch b o v ngư i tiêu dùng ư c áp d ng cho ho t ng tr c tuy n c a h . Ngu n: T ch c phát tri n và h p tác kinh t , Hư ng d n v B o v ngư i tiêu dùng trong b i c nh TM T (2000); http://www1.oecd.org//publications/e-book/9300023E.PDF Các hư ng d n c a OECD s ư c s d ng th nào ? Hư ng d n c a OECD ư c thi t k như m t công c trung l p v m t công ngh giúp i di n các chính ph , doanh nghi p và ngư i tiêu dùng b ng cách ưa ra nh ng hư ng d n th c t giúp hình thành và duy trì ni m tin c a khách hàng vào TM T. Hư ng d n này ưa ra nh ng khía c nh cơ b n c a TM T B2C và ph n ánh nh ng quy nh pháp lu t ang hi n hành i v i khách hàng trong nh ng hình th c truy n th ng hơn c a thương m i. H nh n m nh t m quan tr ng c a vi c minh b ch hoá và ti t l thông tin và s c n thi t có s h p tác gi a các chính ph , doanh nghi p và ngư i tiêu dùng m c qu c gia và qu c t . Hư ng d n nh m cung c p nh ng nguyên t c giúp : - 14 -
- Chính ph xem xét, và (n u c n thi t) t o s phù h p, hình thành khuôn m u và thi hành chính sách và sáng ki n khách hàng trong TM T. - Doanh nghi p, ngư i tiêu dùng và nh ng t ch c t qu n khác, b ng vi c ưa ra hư ng d n v nh ng c i m cơ b n c a vi c b o v khách hàng mà có th ư c cân nh c trong quá trình phát tri n và thi hành nh ng cơ ch t qu n. - t ch c kinh doanh và ngư i tiêu dùng, b ng vi c v ch ra nh ng s ti t l thông tin cơ b n và nh ng th c ti n kinh doanh i n hình mà h có th cung c p ho c mong ch trên m ng. Xem xét th nào v v n xét x và b i thư ng cho ngư i tiêu dùng ? Hư ng d n c a OECD ã c p theo chi u sâu nh ng v n liên quan t i th m quy n xét x , nh ng lu t ư c áp d ng và kh năng ti p c n t i vi c b i thư ng. Vì b n ch t r ng và sâu c a nh ng v n trên, nh ng câu h i làm sao chúng có th ư c ưa ra m t cách t t nh t trong b i c nh TM T không ph i ch duy nh t i v i vi c b o v ngư i tiêu dùng. Tuy nhiên, ti m năng c a nternet làm tăng s lư ng giao d ch B2C qua biên gi i t o òi h i m t i u quan tr ng r ng l i ích c a khách hàng ư c tính t i m t cách y . Hư ng d n trên c a OECD cho th y tính ph c t p c a v n và th c t v n còn thi u s ng thu n qu c t v nh ng v n này. Hư ng d n th a nh n r ng moi giao d ch qua biên gi i gi a doanh nghi p và ngư i tiêu dùng n m trong khung kh pháp lý v quy n xét x và lu t áp d ng, nhưng TM T t ra nh ng thách th c m i cho khung kh pháp lý ó. Hư ng d n òi h i c n ph i làm nhi u vi c hơn n a trong ưa ra nh ng v n này và m b o r ng l i ích c a ngư i tiêu dùng ư c b o v khi hình thành nh ng quy nh m i. Hư ng d n trên cũng c p t i t m quan tr ng c a vi c t o kh năng ti p c n c a khách hàng i v i nh ng th t c b i thư ng h p lý, úng th i gian và ti n l i ; và khuy n khích xây d ng nh ng cơ ch gi i quy t tranh ch p thay th hi u qu . Vi c kh i ki n gi i quy t m t tranh ch p thư ng r t t n phí, khó khăn và m t nhi u th i gian. Nh ng v n như v y có th càng ph c t p hơn i v i nh ng tranh ch p m ng tính qu c t . Trong nh ng hình th c thương m i khác, s phát tri n c a nh ng cơ ch gi i quy t tranh ch p thay th hi u qu có th giúp tránh ư c nh ng th t c ph c t p hi n hành, gi i quy t nh ng khi u n i c a ngư i tiêu dùng m t cách nhanh chóng, d dàng và h p lý, và thi t l p nh ng cơ ch gi i quy t tranh ch p tr c tuy n hi u qu nh m t o d ng ni m tin cho ngư i tiêu dùng. Chính ph có c n can thi p vào v n b o v ngư i tiêu dùng và bí m t riêng tư hay không ? Khu v c tư nhân có th óng vai trò gì ? Cu i cùng, v n b o v ngư i tiêu dùng và bí m t cá nhân là v n c a c khu v c chính ph và khu v c tư nhân. Chính ph ph i m b o r ng có lu t cho phép b o v ngư i tiêu dùng; khu v c tư nhân ph i thi hành ch b o v bí m t cá nhân có ý nghĩ, thân thi n và t i u ch nh. Cho t i khi ngư i s d ng tin tư ng r ng vi c truy n thông và d li u c a h là an toàn kh i vi c b ngăn ch n và vi c s d ng trái phép, có v y m i khuy n khích h s d ng Internt vì m c ích thương m i. Ch v i ni m tin c a khách hàng m i có th giúp TM T phát tri n. VII. T I PH M TRÊN M NG Có th có t i ph m trên m ng ư c không ? M ng Internet có ti m năng tr thành m t trong nh ng thành t u l n nh t c a loài ngư i. Vi n thông, h th ng ngân hàng, ti n ích công c ng và h th ng x lý kh n c p u ho t ng trên m ng. Nhưng có nh ng ngư i s d ng Internet vào m c ích x u. Trong l ch s t n t i r t ng n c a Internet, chúng ta ã ch ng ki n r t nhi u hành vi ph m t i. M c dù thư ng r t khó xác nh nh ng ng cơ c a nh ng hành vi vi ph m trên m ng này, h u qu c a c a chúng là khi n ngư i ta gi m ni m tin vào h th ng Internet. Nguy cơ tăng m nh nh ng hành vi vi ph m trên m ng l n t i n i mà Cơ quan i u tra liên bang c a Hoa Kỳ (FBI) ã ti n hành m t s bư c chu n b cho cu c chi n ch ng l i t i ph m trên m ng và kh ng b trên m ng và coi ó là m i quan tâm áng ưu tiên s 3 sau ch ng kh ng b và ch ng chi n tranh du kích. Thêm vào ó, FBI ã thay i nh hư ng nh m t p chung vào vi c tuy n d ng chuyên gia và hình thành m t d ng cơ quan m i có nhi u kinh nghi m trong th gi i Công ngh thông tin. - 15 -
T i ph m máy tính ho c t i ph m trên m ng là gì ? “T i ph m máy tính” hay t i ph m trên m ng c p t i m t hành vi vi ph m liên quan t i vi c s d ng máy tính. T i ph m trên m ng có th ư c phân thành nh ng nhóm l n sau: T i ph m trên m ng ch ng l i con ngư i, tài s n và chính ph . T i ph m trên m ng ch ng l i con ngư i bao g m vi c truy n g i nh ng văn hoá ph m i tru ho c qu y r i tình d c qua s d ng m t máy tính như e-mail. T i ph m trên m ng ch ng l i tài s n bao g m vi c xâm ph m máy tính b t h p pháp qua không gian trên m ng, mang tính phá ho i h th ng máy tính, truy n g i nh ng chương trình gây h i, và s h u nh ng thông tin máy tính b t h p pháp. Hành vi xâm nh p và b khoá n m trong s nh ng hành vi nguy hi m nh t c a lo i t i ph m trên m ng cho t i nay. Vi c t o và truy n bá nh ng chương trình máy tính gây h i ho c virus trong h th ng máy tính là m t d ng khác c a t i ph m trên m ng ch ng l i tài s n. Sao ch p ph n m m b t h p pháp cũng là m t d ng c bi t c a t i ph m trên m ng thu c nhóm này. M t ví d i n hình khác c a t i ph m trên m ng ch ng l i chính ph là kh ng b trên m ng, trong ó không gian o b s d ng b i cá nhân và t ch c e do chính ph và kh ng b ngư i dân c a m t nư c. Lo i t i ph m này có hình th c c a nh ng cá nhân xâm nh p vào m t trang web c a cơ quan chính ph ho c quân i. Có nh ng ví d i n hình gì v t i ph m trên m ng ? 1. G i bom thư (Mail bombing): liên quan t i vi c g i r t nhi u thông i p và nhi u l n nh m vào m t ngư i nh n xác. H p thư c a ngư i nh n vì th tràn ng p nh ng b c thư v v n. 2. G i phát tán thư (Spamming): thư ng ư c s d ng như m t công c cho xúc ti n thương m i. Lo i này nh m vào nhi u ngư i nh n và làm ng p nh ng h i thư này v i các thông i p v v n. 3. Liên k t danh sách (List Linking): liên quan t i vi c ăng ký m t a ch e-mail trong nhi u danh sách g i mai. 4. L a o (Spoofing): là gi m o nh n d ng c a ngư i g i e-mail và gi t o l a ngư i nh n r ng e-mail ư c b t ngu n t m t ngư i g i mail gi nh nào ó. 5. K t n i không ư c s ng ý: là tìm ưa m t n i dung website lên m t trang web khác mà không ư c s ng ý c a trang web ó. 6. T ch i d ch v : là m t n l c trái phép nh m ngăn c n ngư i s d ng h p pháp c a m t d ch v kh i vi c s d ng d ch v ó. 7. B khoá là hành vi truy c p m t cách trái phép vào m t h th ng và phá hu h th ng ó, gây nên nh ng thi t h i nh t nh. Trong m i trư ng m ng, n n nhân thư ng ph i nh n r t nhi u thông i p v i n i dung e do . Ph m vi c a t i ph m trên m ng ? T i ph m trên m ng không b gi i h n b i ph m vi lãnh th ho c th m quy n xét x c a m t qu c gia. N u không b ki m tra ho c tr ng ph t, t i ph m trên m ng s nh hư ng t i s phát tri n c a TM T. Thêm vào ó, có s di chuy n nhanh chóng các lo i hình t i ph m truy n th ng vào th gi i o như n n m i dâm tr em, l a d i, làm gi , xuyên t c, ăn c p s h u trí tu , ăn c p thông tin và ti n... Nh ng quy nh pháp lý nào c n có ngăn ng a, n m b t và bu c t i nh ng t i ph m trên m ng ? Nh ng quy nh liên quan t i tr m c p c n ph i ư c xem xét l i. Trong nhi u h th ng xét x ho c trong th gi i th c, vi c tr m c p liên quan t i vi c l y m t th ho c tư c quy n s h u c a m t n n nhân. Gi i quy t th nào i v i trư ng h p m t ngư i truy c p mà không ư c phép vào m t phai c a ngư i khác và sau ó sao l i file ó ? Trong trư ng h p này, nó có th ư c cho r ng vi c tr m c p không x y ra vì v t ó ã b sao l i mà không b l y i. Làm rõ s vi c này là v vi c t i nư c M nơi có quy nh pháp lu t liên quan t i truy n g i tài s n ăn c p gi a các bang ch c p t i nh ng v t h u hình và không áp d ng i v i v t vô hình. 1. Nh ng thách th c v m t c ng ngh : trong khi có th l n theo d u vêt theo m t ư ng d n i n t , nhi m v tr nên r t khó khăn vì k năng và công ngh cho phép d u tên khi ti n hành hành vi vi ph m. 2. Nh ng thách th c v m t pháp lý: pháp lu t và nh ng công c pháp lý khác ch ng l i t i ph m i sau s thay i nhanh chóng c a công ngh . - 16 -
3. Thách th c v m t ngu n l c: i u này c pt iv n thi u nh ng chuyên gia, ho c thi u ngân sách cho nh ng công ngh m i cũng như cho vi c ào t o con ngư i. Nh ng ho t ng nào ang ư c th c hi n nh m ngăn ng a và bu c t i t i ph m trên m ng ? o lu t gian l n và l i d ng máy tính (18 USC 1030) ; 18 USC 2701 tr ng ph t vi c truy c p trái pháp lu t t i nhưng kho truy n thông ư c lưu tr ; 18 USC 2702 ngăn c m vi c ti t l cho b t kỳ ngư i nào nh ng n i dung truy n thông m t kho lưu tr d li u i n t ; và 18 USC 2703 cho phép vi c ti t l cho chính ph i v i nh ng n i dung c a truy n thông i p t nhưng ch theo l nh c a toà án. Sau v kh ng b ngày 11/9/2001, H vi n Hoa Kỳ ã ban hành o lu t ái qu c USA. ây là m t o lu t bao quát nh m t i vi c ch ng l i nguy cơ kh ng b , bao g m c kh ng b trên m ng. o lu t m i này t o quy n l c cho nh ng cơ quan thi hành pháp lu t trong và ngoài nư c có th giúp phát hi n và ngăn c n hành vi kh ng b . o lu t ái qu c ã m r ng nh ng phương pháp truy n th ng như theo dõi nghe tr m i n tho i, truy nã tìm ki m, gi y òi ra h u toà t o kh năng d hơn cho vi c thi hành pháp lu t c a Hoa Kỳ và c a cơ quan i u tra nh m ch ng l i kh ng b . Ví d , Chính ph Hoa Kỳ gi có th theo dõi hành vi truy c p trang web c a ngư i m nói v i toà án r ng vi c theo dõi không d n t i thông tin liên quan t i vi c i u tra t i ph m. o lu t ái qu c cũng tương t , có 2 thay i v lư ng thông tin mà chính ph có th có ư c liên quan t i ngư i s d ng t nh ng nhà cung c p d ch v c a h . i u 212 c a Lu t này cho phép Nhà cung c p d ch v cung c p t nguy n m i thông tin không có n i dung cho vi c thi hành pháp lu t mà không c n b t kỳ yêu c u nào t toà án. Th 2, i u 210 và 211 ã m r ng nh ng b n ghi mà chính ph có th tìm th y v i m t l nh c a toà bao g m nh ng b n ghi v th i gian h i h p, nh ng a ch m ng ư c ăng ký hi n th i, phương ti n và ngu n thanh toán, bao g m c th tín d ng ho c s tài kho n. Có hay không nh ng n l c liên chính ph ch ng l i t i ph m trên m ng ? H i ng Châu Âu ã thông qua m t Công ư c v t i ph m trên m ng, Công ư c này ã ưa ra nh ng lo i t i ph m sau: 1. T i ph m ch ng l i tính áng tin c y, toàn v n và s s n sàng c a d li u và h th ng, như vi c truy c p trái phép, s ngăn ch n trái pháp lu t, can thi p vào h th ng và d li u b ng nh ng thi t b trái pháp lu t; 2. Nh ng t i ph m liên quan t i máy tính như làm hàng gi liên quan t i máy tính và nh ng hành vi gi m o liên quan t i máy tính; 3. Nh ng t i ph m liên quan t i n i dung như tuy n truy n tài li u khiêu dâm tr em; và 4. T i ph m liên quan t i b n quy n tác gi . Công ư c cũng khuy n khích các thành viên tham gia vào nh ng n l c chung, thông qua h tr l n nhau, tho thu n v d n và nh ng bi n pháp khác nh m ch ng l i t i ph m trên m ng. Kêu g i h p tác qu c t là r t quan trong trong b i c nh t i ph m trên m ng vư t ra ngoài s ki m soát c a m i qu c gia. Tương t , Di n àn H p tác Kinh t Châu Á - Thái Bình Dương ã ti n hành nh ng chương trình ho t ng sau ây ch ng l i s phát tri n c a t i ph m trên m ng: - l p t c ban hành pháp lu t h tr l n nhau và nh ng tho thu n v n i dung và th t c liên quan t i an toàn trên m ng; - bao quát như nh ng n i dung ư c th hi n trong Công ư c v t i ph m trên m ng c a Châu Âu; - h tr l n nhau gi a nh ng n n kinh t trong vi c phát triên kh năng ánh giá nguy cơ; - nh ng hư ng d n v an toàn và k thu t có th ư c chính ph và nh ng t ch c xã h i s d ng trong n l c ch ng l i t i ph m trên m ng; và - m r ng chương trình i v i nh ng n n kinh t và ngư i tiêu dùng lên quan t i an toàn trên m ng. Nh ng nư c thành viên c a Hi p h i các nư c ông Nam Á (ASEAN) ã th ng nh t t o m t trung tâm h p tác an toàn m ng ASEAN v i m c ích giúp gi i quy t nh ng v vi c trên m ng và kh ng b trên m ng. Nhóm ph n ng l i nh ng bi n c b t thư ng cũng s ư c thành l p trong khu v c ASEAN nh m ph c v h th ng c nh báo ch ng l i viruses. Nh ng nư c ASEAN s t p chung vào vi c tăng cư ng h t ng Công ngh thông tin và truy n thông phù h p nh m thu hút nhi u nhà u tư hơn n a. - 17 -
Có nh ng ng thái nào nh m ch ng l i t i ph m trên m ng nh ng nư c ang phát tri n ? T i Phillipines, o lu t TM T cũng ưa ra nh ng hình ph t i v i vi c truy c p và b khoá trái phép, cũng như vi c phát tán nh ng chương trình viuses. o lu t t i ph m trên m ng c a Malaysia năm 1997 ưa ra nh ng hình ph t i v i vi c truy c p trái phép vào nh ng tà li u máy tính, truy c p trái phép v i m c ích ph m t i, ch nh s a trái phép n i dung c a m t máy tính, và truy n thông sai trái. o lu t lam d ng máy tính c a Singapore tr ng ph t vi c truy c p i v i tài li u máy tính, truy c p v i m c ích ph m t i ho c t o thu n l i cho ph m t i, s a i trái phép tài li u máy tính, s d ng trái phép ho c ngăn c n d ch v máy tính, c n tr trái phép vi c s d ng máy tính, và ti t l trái phép vi c truy c p vào h th ng m t mã. T i n , o lu t Công ngh thông tin năm 2000 ngăn c n vi c tr c l i t nh ng ngu n t i li u c a máy tính và vi c b khoá. V n gì ư c coi là quan tr ng nh t ch ng l i t i ph m trên m ng ? M t i u ư c cho là m t công c t t nh t ch ng l i vi c truy c p không gian o và t i ph m o v n là vi c ngăn ng a. Có r t nhi u công ngh có th ư c s d ng i v i nhi u ngư i giúp ngăn ng a các hành vi t n công trên m ng như b c tư ng l a, công ngh mã khoá, và h th ng h t ng mã khoá công khai. Bên c nh pháp lu t, nh ng ngu n l c khác cũng c n ph i ư c cung c p cho nh ng cơ quan th c thi pháp lu t h có th có ư c công c , thi t b và nh ng ki n th c c n thi t giúp b o v thành công h th ng m ng kh i nh ng s vi ph m trên. Pháp lu t ch ng l i t i ph m trên m ng s không có ý nghĩa gì n n cơ quan th c thi pháp lu t không có ư c ào t o c n thi t th m trí có kh năng v n hành m t máy tính. Th m phán cũng ph i ư c ào t o. Hơn n a, tham v n, h p tác và ph i h p gi a nh ng chính ph và khu v c tư nhân là r t quan tr ng, nh m t o s hài hoà hoá m t cách hoàn thi n nh t có th nh ng bi n pháp, th c ti n, và th t c s ư c s d ng ch ng l i v n trên. Vi c hài hoà hoá h th ng pháp lu t trên ph m v qu c t , khu v c và qu c gia là c n thi t i m t v i nh ng thách th c mang tính qu c t . T ch c, cá nhân nào c n tham gia vi c ch ng l i t i ph m trên m ng ? An toàn và bí m t không ph i ch thu c v trách nhi m c a chính ph . C n thi t s tham gia c a khu v c tư nhân thi hành nh ng chính sách g n gũi v i ngư i s d ng và h có th t ti n hành. Chính ph s ph i làm vi c cùng nh ng lu t s (ngưòi hư ng d n lu t) trên m ng khác phát tri n nh ng gi i pháp phù h p i v i nh ng v n liên quan t i t i ph m trên m ng mà chúng có th ư c phát hi n m t cách y b i khu v c tư nhân. Môt nhi m v vô cùng khó khăn tăng s hi u bi t m i m c c a xã h i – trong chính ph , khu v c tư nhân, trong nhân dân và th m trí m i cá nhân – v nhu c u cho, và m c ích c a, an toàn và b o v bí m t và vi c ngăn ng a và ki m soát t i ph m trên m ng. S hi u bi t v t i ph m ư c ti n hành trên m ng và nh ng bi n pháp có th ch ng l i chúng cũng r t c n thi t. Cu i cùng và có l là quan tr ng nh t, m t i u thi t y u là chúng ta ph i có ư c s ng thu n i v i vi c s d ng úng n và có o c v máy tính và h th ng thông tin. VIII. KI M DUY T HO C NH NG QUY NH V N I DUNG Quy nh v n i dung là gì ? Quy nh v n i dung c p t i nh ng quy nh pháp lu t c a m t chính ph liên quan t i: - Ki m duy t thông tin và truy n thông i v i nh ng v n trên Internet; và - Ki m soát hay c g ng ki m soát vi c ti p c n t i nh ng trang web có v n trên Internet. Chính ph ti p c n t i nh ng quy nh v n i dung như th nào ? Nhi u chính ph tìm cách phát hi n v n n y sinh t nh ng tài li u trên Internet không tuân theo lu t pháp c a nư c h và có h i ho c không phù h p v i tr v thành niên. Nh ng tài li u như v y có r t nhi u, t nh ng tuyên ngôn v chính tr n nh ng tài li u kích ng hay xúi d c thù h n s c t c, hay nh ng tài li u v khiêu dâm. - 18 -
Chính sách c a chính ph i v i vi c ki m duy t Internet có th ư c nhóm thành b n v n sau: 1. Chính sách c a chính ph khuy n khích công nghi p Internet có nh ng quy nh t i u ch nh ho c ngư i s d ng cu i cùng t nguy n s d ng các chương trình sàng l c, ngăn ch n. Cách th c ti p c n này ã ư c áp d ng trong Liên hi p Anh, Canada, và nhi u nư c Tây Âu khác. ng th i nó cũng là cách ti p c n mà New Zealand ang áp d ng. New Zealand ư c bi t n là nư c áp d ng vi c phân lo i nh ng thông tin ngoài lu ng ki m duy t n i dung Internet không rõ ràng. T i nh ng qu c gia này, có nh ng b lu t áp d ng i v i nh ng n i dung Internet b t h p pháp, ví d như khiêu dâm tr em và kích ng phân bi t ch ng t c. Tuy nhiên thông tin không mang tính b t h p pháp khi t o ra n i dung “không phù h p v i tr v thành niên” nhưng l i có giá tr trên Internet hay vi c truy c p n nh ng thông tin tương t nhưng ã b ki m soát b i m t h th ng ki m duy t. M t s chính ph khuy n khích vi c s d ng t nguy n và s phát tri n không ng ng c a nh ng công ngh t o i u ki n cho ngư i s d ng Internet ki m soát chính b n thân h cũng như vi c truy c p Internet c a con cái mình. 2. Lu t hình s áp d ng i v i nh ng ngư i cung c p n i dung “không phù h p v i tr v thành niên” trên m ng. Cách ti p c n này ư c áp d ng t i m t s Bang Australia và ã ư c th nghi m t i M . T i nh ng qu c gia này, thêm vào ó, v i nh ng b lu t có tính ng d ng ph quát v nh ng n i dung b t h p pháp vì nhi u lý do khác ch không ph i là vì n i dung không thích h p v i tr em, ví d như n i dung mang tính khiêu dâm tr em. 3. Ngăn ch n vi c truy c p i v i nh ng n i rõ ràng không phù h i v i ngư i trư ng thành. Ti p c n này ư c áp d ng trong b lu t c a Kh i th nh vư ng chung Australia và Trung Qu c, A R p Xê út , Vi t Nam, và nh ng nư c khác. M t s qu c gia yêu c u nhà cung c p d ch v Internet ngăn ch n nh ng tài li u không phù h p trong khi nh ng qu c gia khác ch cho phép truy c p nh ng tài li u Internet b c m thông qua nh ng i m truy c p do chính ph ki m soát. 4. Ngăn c m c a chính ph i v i nh ng i m truy c p Internet công c ng. M t s qu c gia như Trung Qu c ưa ra bi n pháp ngăn c m vi c truy c p Internet công c ng ho c yêu c u nh ng ngư i s d ng Internet ăng ký v i cơ quan có th m quy n c a chính ph trư c khi ư c phép truy c p nh ng thông tin b c m. Nh ng nư c phát tri n có quy nh v n i dung thông tin trên Internet không ? Câu tr l i là có. Ch ki m duy t Internet t i Australia bao g m lu t pháp c a Kh i th ch vương chung và các bang/các c p c a chính ph . Ch ki m duy t c a Kh i th ch vư ng chung là m t h th ng ư c thành l p nh m áp d ng i v i nh ng ngư i làm ch n i dung thông tin, bao g m nh ng nhà cung c p d ch v Internet (ISPs), nhưng không bao g m nh ng ngư i t o l p n i dung/ nh ng ngư i cung c p n i dung. Nh ng ngư i làm ch n i dung thông tin b yêu c u xoá b nh ng thông tin thu c v Australia t d ch v c a h (Web, Usenet, FTP, vv…) i u này cho th y “s ph n i” hay “vi c không thích h p i v i tr v thành niên” hi n h u trên t khuy n cáo t nhà ch c trách. i u lu t không yêu c u nh ng nhà cung c p d ch v Internet (ISPs) ngăn ch n vi c truy c p i v i n i dung không thu c v Australia. Thay vào ó, ABA thông báo t i nh ng nhà cung c p ph n m m ngăn ch n nh ng n i dung không thu c v Australia b sung vào danh sách c n qu n lý c a h . V i nh ng ngư i s d ng Internet Australia thì lu t pháp không yêu c u h s d ng ph n m m ngăn ch n. Thêm vào ó, lu t hình s c a Qu c gia và các H t áp d ng i v i nh ng ngư i cung c p n i dung/và nh ng ngư i t o ra n i dung. Nh ng lu t này t o i u ki n truy t nh ng ngư i s d ng Internet t o ra nh ng tài li u mà rõ ràng “b ph n i” hay “không phù h p v i tr v thành niên ”. Chi ti t nh ng i u kho n v vi ph m hình s có tính khác bi t trong t ng quy n l c pháp lý (quy n tài phán) mà ã ư c ban hành hay ư c xu t trong nh ng b lu t v v n này. Ho t ng i u ti t g n ây t i Pháp v nh ng tài li u b t h p pháp trên Internet ã t p trung vào tăng cư ng áp d ng nh ng b lu t c a Pháp ngăn c m tài li u phân bi t ch ng t c. Vào tháng 5/2000, m t phán quy t c a Pháp ã quy nh r ng USA Yahoo!Inc ph i vô hi u hoá nh ng ngư i Pháp s d ng Internet truy c p nh ng trang bán u giá nh ng k v t g i v s phân bi t ch ng t c.Yahoo! th a nh n r ng không th có nh ng k thu t nào ngăn ch n nh ng ngư i s d ng Internet t i Pháp truy c p vào nh ng trang web có n i dung v ch nghĩa qu c xã và r ng trang web c a Pháp tuân theo lu t c a Pháp v vi c c m qu ng cáo nh ng k v t v ch nghĩa qu c xã. Vào tháng 11/2001, m t toà án c a M (US District) ã quy nh r ng Yahoo! không ph i tuân theo yêu c u c a toà án Pháp v quy nh truy c p nh ng trang web c a M . Toà án này phán quy t r ng USA First Amendment b o v n i dung thông tin trong nư c M thu c v s h u c a nh ng công ty M kh i vi c ch u s quy inh b i chính quy n các qu c gia khác mà có nh ng b lu t th t ch t hơn i v i vi c t do bày t . Vào gi a th p niên 90, nh ng nhà cung c p d ch v c ngăn ch n s truy c p m t s n i dung Internet không thu c c mà ch a ng nh ng tài li u b t h p pháp theo lu t pháp c a c, c bi t là vi c tuyên truy n phân bi t ch ng t c và khiêu dâm tr em. Vào tháng 7/2000, có ngu n tin cho bi t chính ph c ã ng ng nh ng n l c ngăn ch n vi c truy c p vào nh ng n i dung không thu c v c nhưng c nh sát s ti p t c nh m n s ngăn ch n nh ng tài li u b t h p pháp “s n xu t - 19 -
trong nư c”. Vào năm 2001 và 2002, các c p chính quy n c ã ưa ra nh ng thông báo không vui n m t s ch trang Web t i M không tuân th các quy nh. B v Gia ình, Ngư i cao tu i, Ph n và Tr em ti p t c ưa ra nh ng thông báo không vui i v i nh ng ch trang Web nư c ngoài trên cơ s “Công ư c v Ph bi n n ph m và nh ng lo i hình Truy n thông Nguy h i n o c c a l p Tr ” liên quan n nh ng trang web ngoài lu ng mà ch a ng nh ng tài li u làm “nguy h i n l p tr ”. B này cũng òi h i v quy n l c pháp lý i v i nh ng trang Web trên toàn th gi i mà ch a ng “n i dung v khiêu dâm, b o l c, gây h n chi n tranh, phân bi t ch ng t c, phát xít/ ho c ch ng l i ngư i Semitic”. Thông báo này yêu c u nh ng ngư i ch trang Web này (ph n i nh ng ngư i th c s s h u trang Web ho c nh ng ngư i cung c p n i dung) ho c v t b nh ng tài li u tiêu c c ho c b t ph i xác nh tu i d a trên cơ s th tín d ng hay gi y căn cư c. Cách ti p c n c a Anh và M i v i vi c ki m duy t n i dung trên Internet ? Liên hi p Anh ã không ban hành lu t c th i v i vi c truy c p Internet và dư ng như không có ý nh làm i u này. Vào tháng 9/1996, m t t ch c phi chính ph có tên UK Internet Watch Foundation (IWF) – Qu t m nhi n Internet Anh ã ư c thành l p v i s tr giúp c a hi p h i các nhà cung c p d ch v v i m c ích th c thi nh ng xu t hoá gi i nh ng tài li u b t h p pháp trên internet, c bi t là s tham chi u n khiêu dâm tr em. IWF ư c thành l p sau khi C nh sát thành ph London g i m t thông i p t i t t c các nhà cung c p d ch v Internet vào mùng 9/6/1996 yêu c u nh ng h ph i ki m duy t nh ng nhóm s d ng tin t c Usenet, n u không c nh sát s có bi n pháp truy t nh ng ISPs dính líu n nh ng tài li u b t h p pháp ư c t o l p thông qua h th ng c a h . IWF v n hành m t ư ng dây nóng t o i u ki n cho nh ng thành viên trong c ng ng thông báo v nh ng tài li u khiêu dâm tr em ho c nh ng tài li u b t h p pháp trên internet. Khi IWF nh n ư c báo cáo thì IWF s xem xét và ưa ra quy t nh li u nh ng tài li u này có ti m n s b t h p pháp. Sau ó IWF s c g ng xác nh ngu n g c c a ɮh ng tài li u này và thông báo t i c nh sát Anh ho c nh ng cơ quan thi hành lu t thích h p nư c ngoài. IWF cũng thông báo t i nh ng ISPs Anh r ng ph i lo i b nh ng thông tin này ra kh i d ch v c a h ; và n u nh ng ISPs không th c hi n yêu c u thì h s ph i ng trư c nguy cơ b truy t . Vào tháng 2/2002, IWF tuyên b r ng, t này tr i h s hoá gi i “nh ng n i dung mang tính phân bi t ch ng t c kích thích s ph m t i” và r ng B n i v ã cung c p cho IWF “hư ng d n m r ng i v i vi c ng d ng lu t [Liên hi p Anh] i v i s phân bi t ch ng t c trên Internet –‘Nh ng tài liêu làm bùng phát ng n l a phân bi t ch ng t c trên internet’. Vào năm 1996, Chính ph M b t u thúc y vi c ki m duy t Internet khi thông qua lu t Vi n thông trong s ch (Communication Decency Act: CDA), lu t này hình s hoá vi c g i b t c thông i p “khi m nhã” nào thông qua internet. Vào tháng 6/1996, m t toà án t i Philadelphia ã ph nh n CDA vì cho r ng không phù h p v i hi n pháp và i ngư c l i t do ngôn lu n. Toà án này cũng ã ưa ra i u lu t r ng Internet là “m t th trư ng t do lý tư ng” và nên xem Internet như là truy n hình. M t trong nh ng phán xét có n i dung: “Internet có th ư c xem xét công b ng như là m t cu c i tho i b t t n trên toàn th gi i. Chính ph có th , thông qua CDA, ng t l i nh ng cu c i tho i này. Vì tính năng ưu vi c t o ra s tham gia r ng rãi bày t ã phát tri n, cho nên Internet x ng áng ư c b o v b ng vi c can thi p c a chính ph ”. M t quy nh pháp lu t khác v n i dung Internet cũng th t b i là Lu t b o h Internet i v i tr em (CIPA: Children’s Internet Protectin Act), ư c Liên Bang Hoa Kỳ thông qua vào tháng 12/2000. Lu t này bu c ng ng vi c tài tr cho ho t ng s d ng các chương trình ngăn ch n nh ng thi t b u cu i mà c ngư i trư ng thành và tr v thành niên ang s d ng t i thư vi n công c ng. M t toà án liên bang ã ph nh n th ng th ng CIPA v i lý do r ng nh ng chương trình ngăn c n không th ch n hi u qu nh ng tài li u “có h i cho tr v thành niên”. Toà án g i ph n m m này là “công c n n”, và nói thêm r ng “nh ng nhà s n xu t ph i i m t v i nhi u v n tương t và r ng nh ng ngư i bán ph n m m màng l c này nhi u vô k ”. Trong V kh ng b ngày 11/9 t i New York và Washington, b n kh ng b ư c gi thi t là ã s d ng Internet liên l c v i nhau và chu n b k ho ch hành ng. i u này d n n vi c òi h i ph i có nh ng bi n pháp an toàn g t gao và nh ng quy nh nghiêm kh c i v i Internet. M t ít phút sau khi v kh ng b x y ra, cơ quan FBI ã vi ng thăm m t s cơ quan u não c a nh ng ISPs ti ng tăm, bao g m Hotmail,AOL và Earthlink thu th p chi ti t nh ng tin nh n mà b n kh ng b có th g i cho nhau qua email. Vi c giám sát nh ng tài li u trên Internet ư c h p pháp hoá vào ngày 24/10/2001 v i vi c ban hành o lu t USA Patriot ( o lu t nư c M ái qu c). Phương pháp ngăn ch n b n kh ng b này kh ng nh r ng nhà c m quy n ã s n sàng FBI cài t chương trình Carnivore vào thi t b c a ISP v i m c ích giám sát dòng ch y c a nh ng tinh nh n email và ki m duy t ho t ng c a nh ng trang Web mà b tình nghi có s dích l u v i th l c bên ngoài. i u này th c hi n ư c ch dư i s cho phép c a m t toà án c bi t. - 20 -