Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Luật Kinh tế: Hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan theo pháp luật Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:59

Thêm vào BST

Báo xấu

6
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Luật Kinh tế "Hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan theo pháp luật Việt Nam" được nghiên cứu với mục đích: Phân tích, luận giải các vấn đề lý luận và pháp luật liên quan đến hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ; xây dựng một cơ sở khoa học vững chắc để đánh giá toàn diện thực trạng pháp luật hiện hành và thực tiễn áp dụng các quy định về hợp đồng này tại Việt Nam. Trên cơ sở đó, luận án đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ, đáp ứng yêu cầu của thực tiễn kinh tế, xã hội trong bối cảnh công nghiệp 4.0.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Luật Kinh tế: Hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan theo pháp luật Việt Nam

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT ---------- NGUYỄN THỊ TUYẾT NGA HỢP ĐỒNG CHUYỂN GIAO QUYỀN TÁC GIẢ, QUYỀN LIÊN QUAN THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT KINH TẾ HUẾ - NĂM 2025
ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT ---------- NGUYỄN THỊ TUYẾT NGA HỢP ĐỒNG CHUYỂN GIAO QUYỀN TÁC GIẢ, QUYỀN LIÊN QUAN THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT KINH TẾ Ngành : Luật kinh tế Mã số: 9380107 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS ĐOÀN ĐỨC LƯƠNG 2. TS. NGUYỄN THÁI CƯỜNG HUẾ - NĂM 2025
Công trình được hoàn thành tại: Trường Đại học Luật, Đại học Huế Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Đoàn Đức Lương 2. TS. Nguyễn Thái Cường Phản biện 1: Phản biện 2: Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm Luận án Tiến sĩ họp tại Trường Đại học Luật Vào ngày……..tháng … năm 2025 Trường Đại học Luật, Đại học Huế
MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài luận án ............................................. 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................... 1 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................... 2 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ................................................ 3 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án ....................................................... 3 6. Những đóng góp mới của luận án ..................................................................... 3 7. Kết cấu luận án .................................................................................................. 3 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT NGHIÊN CỨU ................................................................................... 5 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu................................................................. 5 1.1.1. Nhóm các công trình nghiên cứu cơ sở lý luận về hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan .............................................................................. 5 1.1.2. Nhóm các công trình nghiên cứu pháp luật về hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan và thực tiễn thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan .............................................................................. 5 1.1.3. Nhóm công trình nghiên cứu giải pháp hoàn thiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan ......................................................... 6 1.2. Đánh giá kết quả nghiên cứu của các công trình liên quan đến đề tài luận án và những vấn đề luận án tiếp tục nghiên cứu.............................................. 6 1.2.1. Đánh giá kết quả nghiên cứu của các công trình liên quan đến đề tài luận án.........6 1.2.2. Những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu ........................................... 6 1.3. Cơ sở lý thuyết của Luận án........................................................................ 7 1.3.1. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu ............................................. 7 1.3.2 Lý thuyết nghiên cứu.................................................................................... 8 Kết luận Chương 1 ................................................................................................ 9 CHƯƠNG 2. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁP LUẬT HỢP ĐỒNG CHUYỂN GIAO QUYỀN TÁC GIẢ, QUYỀN LIÊN QUAN ...................... 10 2.1. Lý luận về chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan ......................... 10 2.1.1. Khái niệm, bản chất quyền tác giả, quyền liên quan ................................ 10 2.1.2. Khái niệm, hình thức chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan .......... 10 2.2. Lý luận về pháp luật hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan .................................................................................................................... 10 2.2.1. Khái niệm, đặc điểm, phân loại hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan .............................................................................................................. 10 2.2.2. Nội dung pháp luật điều chỉnh về hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan ................................................................................................... 11 2.2.3 Một số yếu tố tác động đến pháp luật và thực hiện pháp luật hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan .................................................................... 11 Kết luận Chương 2 .............................................................................................. 12
CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ HỢP ĐỒNG CHUYỂN GIAO QUYỀN TÁC GIẢ, QUYỀN LIÊN QUAN ....................................................................................... 13 3.1. Thực trạng pháp luật về hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan .................................................................................................................... 13 3.1.1 Thực trạng pháp luật về chủ thể hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan .............................................................................................................. 13 3.1.2. Thực trạng pháp luật về nội dung hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan ................................................................................................... 13 3.1.3. Thực trạng pháp luật về hình thức hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan ................................................................................................... 14 3.1.4. Thực trạng pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan ....................................................................................... 14 3.2. Thực tiễn thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan ở Việt Nam ............................................................................. 14 3.2.1. Thực tiễn thực hiện pháp luật về chủ thể hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan ............................................................................................ 14 3.2.2. Thực tiễn thực hiện pháp luật về nội dung hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan ............................................................................................ 14 3.2.3. Thực tiễn thực hiện các quy định pháp luật về hình thức hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan .................................................................... 15 3.2.4 Thực tiễn thực hiện các quy định pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan .............................................. 15 3.3. Nguyên nhân phát sinh những hạn chế, bất cập trong thực tiễn thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan tại Việt Nam ..................................................................................................................... 15 Kết luận Chương 3 .............................................................................................. 16 CHƯƠNG 4. ĐỊNH HƯỚNG, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ HỢP ĐỒNG CHUYỂN GIAO QUYỀN TÁC GIẢ, QUYỀN LIÊN QUAN Ở VIỆT NAM......................................................................................................... 17 4.1. Định hướng hoàn thiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan ở Việt Nam ............................................................................. 17 4.1.1. Hoàn thiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật Nhà nước về thể chế Sở hữu trí tuệ trong bối cảnh nền công nghiệp 4.0 ............................ 17 4.1.2. Việc hoàn thiện các quy định của pháp luật về hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan phải đáp ứng việc thực thi các cam kết quốc tế về sở hữu trí tuệ, các hiệp định thương mại, phù hợp với xu thế hội nhập và phát triển .... 17 4.1.3. Việc hoàn thiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan phải đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất ............................................... 17
4.1.4. Hoàn thiện pháp luật hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan phải đảm bảo duy trì một sự cân bằng thỏa đáng về lợi ích chủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ và lợi ích công cộng........................................................................... 17 4.1.5. Hoàn thiện pháp luật hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan phải đảm bảo phù hợp với nền tảng phát triển của thị trường khoa học công nghệ ........... 17 4.2. Giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật về hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan ở Việt Nam................................................................ 17 4.2.1. Hoàn thiện các quy định về chủ thể hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan ................................................................................................... 17 4.2.2. Hoàn thiện các quy định pháp luật về nội dung hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan ....................................................................................... 18 4.2.3. Hoàn thiện các quy định của pháp luật về hình thức của hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan .................................................................... 18 4.2.4. Hoàn thiện quy định pháp luật về giải quyết tranh chấp của hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan .................................................................... 18 4.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan .......................................................................................... 18 4.3.1 Tăng cường áp dụng công nghệ Blockchain và hợp đồng thông minh trong quản lý và thực hiện các giao dịch chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan 18 4.3.2 Xây dựng và phát triển các nền tảng trực tuyến cho các giao dịch quyền tác giả, quyền liên quan ............................................................................................ 19 4.3.3 Thành lập trung tâm chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan Trung tâm cung cấp thông tin về chủ sở hữu, hỗ trợ tư vấn, đàm phán và ký kết hợp đồng. Đội ngũ chuyên gia giúp giảm tranh chấp và đảm bảo quyền lợi các bên. ........ 19 4.3.4 Nâng cao năng lực xét xử và hoàn thiện thủ tục tố tụng............................ 19 4.3.5 Nâng cao nhận thức của công chúng về pháp luật quyền tác giả, quyền liên quan trong bối cảnh công nghệ số ....................................................................... 19 Kết luận Chương 4 .............................................................................................. 20 KẾT LUẬN ........................................................................................................ 21 DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Viết tắt Viết đầy đủ 1 BLDS Bộ luật Dân sự 2 NCS Nghiên cứu sinh 3 QTG Quyền tác giả 4 QLQ Quyền liên quan 5 SHTT Sở hữu trí tuệ 6 TPHCM Thành phố Hồ Chí Minh 7 VCPMC Trung tâm bảo vệ Quyền tác giả Âm nhạc Việt Nam
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài luận án QTG và QLQ đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy sáng tạo, đổi mới và phát triển bền vững. Tại Việt Nam, cùng với sự phát triển của các ngành công nghiệp văn hóa như quảng cáo, kiến trúc, phần mềm, trò chơi điện tử, điện ảnh, xuất bản thì việc sử dụng và khai thác các tác phẩm được bảo hộ QTG và QLQ ngày càng gia tăng. Trong nhiều phương thức khai thác QTG, QLQ thì hợp đồng được xem là công cụ quan trọng nhất. Hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ cho phép chủ sở hữu QTG và QLQ có thể chuyển giao quyền sở hữu hoặc chuyển giao quyền sử dụng các quyền sao chép, phân phối, làm tác phẩm phái sinh …cho các tổ chức hoặc cá nhân khác. Thông qua hợp đồng, quyền tài sản và quyền nhân thân liên quan đến QTG và QLQ được đảm bảo, đồng thời bên thứ ba có thể sử dụng và khai thác tác phẩm theo các điều kiện hợp đồng đã thỏa thuận, từ đó thúc đẩy việc phổ biến các tác phẩm văn hóa, nghệ thuật, khoa học trong xã hội. Điều chỉnh về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ tại Việt Nam, BLDS và Luật SHTT đã đặt ra cơ sở pháp lý cơ bản cho việc xác lập và thực hiện hợp đồng. Tuy nhiên, dưới tác động của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, của trí tuệ nhân tạo và sự phát triển của thị trường công nghệ thì các quy định hiện hành có một số hạn chế về nội dung, hình thức, giải quyết tranh chấp hợp đồng. Bên cạnh những hạn chế về thực trạng pháp luật về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ thì thực tiễn thực hiện cũng gặp phải nhiều vướng mắc. Chẳng hạn, trong quá trình giao kết hợp đồng các bên không xác định đúng đối tượng hợp đồng; chưa thỏa thuận rõ về phạm vi chuyển giao; một số hợp đồng có sự mâu thuẫn về tư cách pháp lý của tác giả và chủ sở hữu QTG, mâu thuẫn về việc xác định tiền bản quyền của các tổ chức quản lý tập thể QTG, QLQ với bên sử dụng Những nội dung trên đặt ra yêu cầu phải hoàn thiện các quy định của pháp luật về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ để đảm bảo các mục tiêu bảo hộ QTG, phù hợp với bối cảnh xã hội hiện tại. Đó là lý do mà NCS lựa chọn đề tài “Hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan theo pháp luật Việt Nam” để thực hiện luận án của mình. Việc nghiên cứu luận án này không chỉ mang giá trị khoa học mà còn mang lại ý nghĩa tiễn sâu sắc. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích của luận án là phân tích, luận giải các vấn đề lý luận và pháp luật liên quan đến hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ; xây dựng một cơ sở khoa học vững chắc để đánh giá toàn diện thực trạng pháp luật hiện hành và thực tiễn áp 1
dụng các quy định về hợp đồng này tại Việt Nam. Trên cơ sở đó, luận án đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ, đáp ứng yêu cầu của thực tiễn kinh tế, xã hội trong bối cảnh công nghiệp 4.0. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Thứ nhất, đánh giá tổng quan các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ. Qua đó, xác định các nội dung mà luận án kế thừa và những khoảng trống cần tiếp tục nghiên cứu để đạt được mục tiêu đề ra. Thứ hai, hệ thống hóa và phát triển cơ sở lý luận cho hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ thông qua việc nghiên cứu các lý thuyết về hợp đồng và các quy định pháp luật liên quan, đồng thời tham khảo các quy định của một số quốc gia khác nhằm nhận diện sự tương đồng và khác biệt. Từ đó, đánh giá các giá trị pháp lý có thể vận dụng trong bối cảnh Việt Nam. Thứ ba, đánh giá pháp luật Việt Nam hiện hành về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ trong BLDS, Luật SHTT và các văn bản quy phạm pháp luật khác. Thứ tư, đánh giá thực tiễn thực hiện các quy định pháp luật về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ thông qua khảo sát thực tế, lấy ý kiến chuyên gia và phân tích các bản án liên quan đến tranh chấp về loại hợp đồng này. Thứ năm, đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ và giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật ở Việt Nam đáp ứng yêu cầu của xã hội và phù hợp với sự phát triển của thị trường công nghệ và sáng tạo dưới tác động của công nghiệp 4.0 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1 Đối tượng nghiên cứu Luận án tập trung nghiên cứu các đối tượng sau: - Cơ sở lý luận về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ - Pháp luật Việt Nam về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ - Thực trạng thực hiện pháp luật tại Việt Nam: Nghiên cứu các vụ việc điển hình, các bản án và kết quả phỏng vấn chuyên gia để đánh giá thực tiễn thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ. - Nghiên cứu một số điều ước quốc tế và pháp luật của một số quốc gia trên thế giới. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung, luận án nghiên cứu các quy định của BLDS 2015, Luật SHTT (năm 2005 sửa đổi bổ sung năm 2009, 2019, 2022); một số quy định pháp luật 2
của một số quốc gia tiêu biểu cho hai hệ thống pháp luật Anh – Mỹ và châu Âu lục địa như Anh, Mỹ, Pháp và Đức và Điều ước quốc tế có liên quan Về thời gian nghiên cứu, luận án nghiên cứu thực tiễn thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ từ năm 1995 đến tháng 4/2024. Về không gian nghiên cứu, luận án nghiên cứu thực tiễn thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ trên phạm vi lãnh thổ của Việt Nam. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1 Phương pháp luận - Phương pháp duy vật biện chứng - Phương pháp duy vật lịch sử 4.2 Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp phân tích và tổng hợp - Phương pháp hệ thống hóa - Phương pháp phân tích dữ liệu thứ cấp - Phương pháp khảo sát ý kiến chuyên gia - Phương pháp nghiên cứu tình huống điển hình - Phương pháp so sánh luật 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án 5.1 Ý nghĩa khoa học của Luận án Luận án là công trình nghiên cứu chuyên sâu về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ theo pháp luật Việt Nam, do đó, kết quả nghiên cứu của luận án góp phần bổ sung và hoàn thiện một số vấn đề lý luận khoa học pháp lý về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ làm phong phú thêm kiến thức khoa học pháp lý chuyên sâu về lĩnh vực sở hữu trí tuệ. 5.2 Ý nghĩa thực tiễn của luận án Luận án mang lại những giá trị thực tiễn cụ thể trong việc hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ. Kết quả của luận án là tài liệu tham khảo cho các cơ quan Nhà nước; cho các doanh nghiệp và tổ chức quản lý quyền; cho chủ sở hữu QTG, QLQ và các cơ sở nghiên cứu đào tạo 6. Những đóng góp mới của luận án Một là, luận án đã góp phần hoàn thiện cơ sở lý luận về pháp luật hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ. Tiếp cận dưới góc độ pháp luật hợp đồng, luận án đã luận giải bản chất pháp lý, bản chất kinh tế của QTG, QLQ làm nền tảng cho việc xác định đối tượng của hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ; làm rõ khái niệm, đặc 3
điểm của chuyển giao QTG, QLQ là hình thức khai thác các lợi ích kinh tế cơ bản của chủ sở hữu QTG, QLQ. Hai là, luận án làm rõ nền tảng lý luận về pháp luật hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ dưới góc độ khai thác giá trị đáp ứng lợi ích của chủ sở hữu, nhu cầu ngày càng tăng của công chúng thông qua hợp đồng, từ đó làm rõ khung pháp lý về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ với các nội dung cụ thể như xây dựng khái niệm, đặc điểm của hợp đồng chuyển nhượng QTG, QLQ; xây dựng khái niệm, đặc điểm của hợp đồng sử dụng QTG, QLQ, các nội dung điều chỉnh cơ bản của pháp luật về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ. Ba là, luận án nghiên cứu tổng thể và đưa ra các phân tích, đánh giá về thực trạng pháp luật Việt Nam trên cơ sở phân tích so sánh đối chiếu với pháp luật của một số nước thuộc hệ thống pháp luật Anh – Mỹ và châu Âu lục địa, từ đó chỉ ra những vướng mắc, hạn chế trong các quy định pháp luật về hợp đồng chuyển giao QTG QLQ trong bối cảnh công nghiệp 4.0 Bốn là, luận án nghiên cứu, đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ qua đó làm rõ những rủi ro, thách thức hoặc những tranh chấp có thể phát sinh đối với các bên trong hợp đồng Năm là, luận án đã đề xuất các giải pháp cụ thể như sửa đổi bổ sung các quy định về chủ thể hợp đồng, về nội dung, hình thức hợp đồng và giải quyết tranh chấp hợp đồng đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện hợp đồng QTG, QLQ đáp ứng sự thay đổi của bối cảnh kinh tế xã hội trong nền công nghiệp 4.0. 7. Kết cấu luận án Ngoài phần mở đầu, kết thúc, luận án được bố cục với 04 chương cụ thể như sau: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý thuyết nghiên cứu Chương 2: Những vấn đề lý luận về pháp luật hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan Chương 3: Thực trạng pháp luật và thực tiễn thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan Chương 4: Giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan ở Việt Nam 4
CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT NGHIÊN CỨU 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu QTG là chủ đề được nhiều học giả trong và ngoài nước nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau. Luận án tiếp cận các công trình có liên quan theo các nhóm sau: 1.1.1. Nhóm các công trình nghiên cứu cơ sở lý luận về hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan - A short history of copyright: the genie of information” (Sơ lược về lịch sử QTG: sáng tỏ mọi thông tin) tác giả Benedict Atkinson và Brian Fitzgerald - A philosophy of intellectual property (triết lý về SHTT) của Peter Drahos - An Economic analysis of copyright law” (Phân tích kinh tế về pháp luật QTG), William M. Landes và Richard A. Posner - International copyright: principles, law and practice”(Bản quyền quốc tế, nguyên tắc luật và thực tiễn) của tác giả Paul Goldstein - The relationship between copyright and contract law” (Mối quan hệ giữa QTG và luật hợp đồng) Martin Kretschmer, Estelle Derclaye, Marcella Favale và Richard Watt 1.1.2. Nhóm các công trình nghiên cứu pháp luật về hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan và thực tiễn thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan - Copyright licensing:a European view” (Cấp phép QTG: góc nhìn từ châu Âu) của tác giả Alain Strowel và Bernard Vanbrabant - Contractual arrangements applicable to creators: law and practice of selected member states”(Hợp đồng áp dụng cho người sáng tạo: pháp luật và thực tiễn của các nước thành viên của nhóm tác giả Dusollier, S., Ker, C., Iglesias Portela, M. J., & Smits, Y - Sách “Pháp luật hợp đồng trong lĩnh vực dân sự Việt Nam hiện đại” do tác giả Đoàn Đức Lương, Trần Thị Huệ - Sách “Quyền tác giả trong không gian ảo” của tác giả Nguyễn Thị Hồng Nhung 5
1.1.3. Nhóm công trình nghiên cứu giải pháp hoàn thiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan - Hoàn thiện pháp luật về sở hữu trí tuệ trong bối cảnh hội nhập quốc tế" của tác giả Đinh Hữu Phí - Ứng dụng công nghệ blockchain trong bảo hộ quyền tác giả và đề xuất hoàn thiện pháp luật" của nhóm tác giả Nguyễn Quỳnh Xuân Mai, Vũ Thị Hồng và Hoàng An - Contracts on the disposition of intellectual property rights in the system of contract law của tác giả Igor Yakubivskyi - Digital property of non-fungible tokens (nfts) foundational analytical study in American Law của tác giả Esraa Hashish 1.2. Đánh giá kết quả nghiên cứu của các công trình liên quan đến đề tài luận án và những vấn đề luận án tiếp tục nghiên cứu 1.2.1. Đánh giá kết quả nghiên cứu của các công trình liên quan đến đề tài luận án Các nghiên cứu đã phân tích QTG, QLQ theo nhiều góc độ, đặc biệt là sự khác biệt giữa hệ thống Anh - Mỹ và châu Âu lục địa. Việc chuyển giao QTG, QLQ được xem là phương thức khai thác thương mại quan trọng nhưng chưa có định nghĩa đầy đủ và nghiên cứu sâu về hợp đồng liên quan. Thực tiễn xét xử tại Việt Nam còn thiếu hệ thống nghiên cứu toàn diện, nhất là về tranh chấp hợp đồng. Công nghệ số đặt ra thách thức mới nhưng chưa có nhiều nghiên cứu về tác động đến hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ 1.2.2. Những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu Luận án tiếp tục nghiên cứu các học thuyết kinh tế và pháp lý về quyền tài sản để làm rõ căn cứ bảo hộ và chuyển giao QTG, QLQ. Đồng thời, phân tích tác động của công nghệ 4.0 như blockchain, hợp đồng thông minh đến khai thác và chuyển giao QTG. Cần đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật Việt Nam để theo kịp sự phát triển này. Ngoài ra, nghiên cứu bổ sung quy định bảo vệ quyền lợi chủ sở hữu, bao gồm thù lao bổ sung và chấm dứt hợp đồng trong môi trường số. Cuối cùng, đề xuất quy định về hình thức hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ. 6
1.3. Cơ sở lý thuyết của Luận án 1.3.1. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu  Câu hỏi và giả thuyết nghiên cứu 1 Câu hỏi: Những yếu tố nào cần được phân tích và làm rõ để hoàn thiện cơ sở lý luận về khai thác giá trị QTG, QLQ thông qua hợp đồng chuyển giao? Giả thuyết nghiên cứu: Giả thuyết: Các vấn đề lý luận về khai thác giá trị QTG, QLQ thông qua hợp đồng chuyển giao tại Việt Nam còn chưa đầy đủ, toàn diện, cần phân tích các yếu tố như bản chất kinh tế bản chất pháp lý đặc thù của QTG, QLQ, luận giải cơ sở biện minh cho việc chủ sở hữu QTG, QLQ được chuyển giao quyền để khai thác lợi ích kinh tế, phân tích các khái niệm, đặc điểm của các hình thức chuyển giao, các loại hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ  Câu hỏi và giả thuyết nghiên cứu 2 - Câu hỏi: Thực trạng pháp luật và thực tiễn thực hiện Hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ tại Việt Nam như thế nào? Có những hạn chế vướng mắc nào ảnh hưởng đến quyền và lợi ích của các bên - Giả thuyết Thực trạng pháp luật Việt Nam về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ đang được điều chỉnh bởi BLDS (luật chung) và Luật SHTT (luật chuyên ngành). Khi tiếp cận dưới góc độ luật chung và luật chuyên ngành, có thể thấy hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ vừa có tính phổ quát vừa có tính đặc thù. Điều chỉnh về loại hợp đồng này, pháp luật vẫn còn một số hạn chế, vướng mắc liên quan đến chủ thể, nội dung, hình thức và giải quyết tranh chấp, các quy định hiện hành chưa đáp ứng được sự thay đổi của xã hội trong bối cảnh tác động của công nghệ số, thực tiễn thực hiện pháp luật cũng còn nhiều tranh chấp, bất cập.  Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu 3 - Câu hỏi Cần định hướng và có giải pháp cụ thể nào để hoàn thiện pháp luật Việt Nam về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ đáp ứng mục tiêu bảo hộ QTG và phát triển kinh tế xã hội? - Giả thuyết nghiên cứu 7
Các giải pháp hoàn thiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ được đưa ra dựa trên nền tảng nghiên cứu lý thuyết, được đối sánh pháp luật thực định và thực tiễn, phù hợp với những định hướng nhất định từ đó đưa ra các giải pháp cụ thể tập trung vào bốn nhóm vấn đề còn vướng mắc là chủ thể, nội dung, hình thức và giải quyết tranh chấp hợp đồng  Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu 4 - Câu hỏi nghiên cứu 4: Cần có giải pháp cụ thể nào để nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ trong bối cảnh công nghiệp 4.0 - Giả thuyết nghiên cứu 4: Trong bối cảnh việc giao kết và thực hiện hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ chịu nhiều tác động của nền công nghiệp 4.0 thì việc ứng các công nghệ Block chain, hợp đồng thông minh và nâng cao nhận thức của công chúng sẽ cải thiện việc tuân thủ pháp luật về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ, giảm thiểu các rủi ro và tranh chấp hợp đồng. 1.3.2 Lý thuyết nghiên cứu 1.3.2.1 Học thuyết về quyền tác giả Các học thuyết về QTG như học thuyết về quyền tài sản, học thuyết về cơ chế khuyến khích được vận dụng để lý giải bản chất kinh tế, pháp lý của đối tượng được chuyển giao trong Hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ. 1.3.2.2 Học thuyết về hợp đồng Học thuyết về hợp đồng như học thuyết tự do ý chí về hợp đồng, học thuyết cân bằng lợi ích giữa các chủ thể trong hợp đồng được vận dụng để phân tích và đánh giá mức độ đảm bảo quyền tự do thỏa thuận giữa các bên khi xác lập hợp đồng trong khuôn khổ của pháp luật hiện hành đồng thời đánh giá cách pháp luật đảm bảo quyền và nghĩa vụ cân bằng giữa bên chuyển giao và bên nhận chuyển giao 8
Kết luận Chương 1 Chương 1 đã cung cấp cái nhìn tổng quan về tình hình nghiên cứu và cơ sở lý thuyết nghiên cứu Thứ nhất, qua việc tổng hợp các công trình nghiên trong và ngoài nước, Chương 1 đã khái quát lại những công trình nổi bật trong lĩnh vực bảo vệ QTG và QLQ. Các nghiên cứu của nước ngoài đã chỉ ra sự đa dạng trong quy định và thực tiễn áp dụng về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ trong hệ thống pháp luật Anh – Mỹ và hệ thống pháp luật châu Âu lục địa. Những nghiên cứu này không chỉ tập trung vào việc phân tích các nguyên tắc của hợp đồng mà còn đi sâu vào việc phân tích các quy định bảo vệ quyền lợi của các bên tham gia trong quá trình chuyển giao, đồng thời chỉ ra những thách thức và cơ hội trong bối cảnh số hóa. Ở Việt Nam, các nghiên cứu về QTG, QLQ được quan tâm nhiều, tuy nhiên các công trình nghiên cứu về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ vẫn còn khiêm tốn đặc biệt là các nghiên cứu mới về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ trong bối cảnh công nghệ và môi trường xã hội có sự thay đổi nhanh chóng. Chương 1 cũng đã chỉ ra những khoảng trống nghiên cứu cần được tiếp tục khám phá, đặc biệt là trong bối cảnh pháp lý và công nghệ tại Việt Nam hiện nay. Các vấn đề tiếp tục nghiên cứu bao gồm (i) nghiên cứu sâu các học thuyết kinh tế và pháp lý về quyền tài sản để làm rõ lý do và căn cứ cho việc bảo hộ QTG và QLQ qua hợp đồng; (ii) phân tích tác động của cách mạng công nghiệp 4.0 (đặc biệt là các công nghệ như trí tuệ nhân tạo, blockchain và hợp đồng thông minh) tác động đến việc khai thác và chuyển giao QTG, QLQ; (iii) nghiên cứu và đề xuất hoàn thiện các quy định của pháp luật về chủ thể, nội dung, hình thức và giải quyết tranh chấp hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ phù hợp với bối cảnh công nghệ số (iv) nghiên cứu đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ Thứ hai, Chương 1 đã hoàn thiện nền tảng lý luận và phương pháp nghiên cứu cho luận án, xác định các câu hỏi và giả thuyết nghiên cứu cũng như phân tích các học thuyết pháp lý liên quan. Những nội dung này sẽ làm nền tảng cho các phân tích và đề xuất trong các chương tiếp theo, giúp luận án đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ tại Việt Nam 9
CHƯƠNG 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁP LUẬT HỢP ĐỒNG CHUYỂN GIAO QUYỀN TÁC GIẢ, QUYỀN LIÊN QUAN 2.1. Lý luận về chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan 2.1.1. Khái niệm, bản chất quyền tác giả, quyền liên quan 2.1.1.1. Khái niệm quyền tác giả, quyền liên quan QTG, QLQ được nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau như góc độ kinh tế, pháp lý NCS đưa ra khái niệm tổng quát về QTG, QLQ trên hai phương diện như sau: Về phương diện pháp luật, QTG, QLQ được hiểu là tổng hợp các quy định của pháp luật về quyền của tổ chức, cá nhân đối với tác phẩm hoặc cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình chương trình phát sóng, tín hiệu vệ tinh mang chương trình được mã hoá. Về phương diện kinh tế, QTG, QLQ là quyền khai thác các tài sản trí tuệ của các chủ thể cho phép họ được hưởng những lợi ích vật chất và tinh thần từ các sáng tạo của họ. 2.1.1.2. Bản chất quyền tác giả, quyền liên quan Bản chất QTG, QLQ được xem xét dưới góc độ bản chất pháp lý và bản chất kinh tế Bản chất pháp lý của QTG, QLQ được thể hiện qua bản chất độc quyền và bản chất quyền tài sản. Bản chất kinh tế của quyền tác giả, quyền liên quan là các đối tượng để chủ sở hữu khai thác nhằm mang lại lợi ích kinh tế nhất định, QTG, QLQ mang đặc điểm của hàng hoá công cộng với hai đặc tính là không cạnh tranh và không loại trừ 2.1.2. Khái niệm, hình thức chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan 2.1.2.1. Khái niệm về chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan Chuyển giao QTG, QLQ là hình thức pháp lý chuyển các quyền tài sản và một số quyền nhân thân của chủ sở hữu sang chủ thể khác để sử dụng, khai thác nhằm phát huy giá trị của các quyền. 2.1.2.2 Hình thức chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan Trên cơ sở tiếp cận QTG, QLQ là quyền tài sản và việc chuyển giao QTG, QLQ nhằm mục đích khai thác các lợi ích kinh tế thì việc chuyển giao QTG, QLQ có hai hình thức là: (1) Chuyển nhượng và (2) chuyển giao quyền sử dụng. 2.2. Lý luận về pháp luật hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan 2.2.1. Khái niệm, đặc điểm, phân loại hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan 2.2.1.1 Khái niệm Hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ là sự thỏa thuận giữa các bên, theo đó, chủ sở hữu QTG, QLQ có nghĩa vụ chuyển giao quyền sở hữu hoặc quyền sử 10
dụng các QTG, QLQ cho bên nhận chuyển giao để thu được những lợi ích vật chất nhất định từ bên nhận chuyển giao. 2.2.1.2 Đặc điểm hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan Hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ có những đặc điểm chung của hợp đồng dân sự đồng thời có những đặc điểm riêng biệt. Thứ nhất, đối tượng của hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ là các quyền tài sản và quyền nhân thân (được phép chuyển giao) Thứ hai, chủ thể của hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ phải đáp ứng các điều kiện nhất định Thứ ba, nội dung và phạm vi của hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ bị giới hạn bởi các quy định của pháp luật 2.2.1.3. Phân loại hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan 2.2.1.3.1 Khái niệm và đặc điểm hợp đồng chuyển nhượng quyền tác giả, quyền liên quan Hợp đồng chuyển nhượng QTG, QLQ là sự thoả thuận giữa các bên, theo đó bên chuyển nhượng chuyển giao quyền sở hữu một, một số hoặc toàn bộ quyền tài sản và quyền nhân thân (có thể chuyển giao) cho bên nhận chuyển nhượng và bên nhận chuyển nhượng có nghĩa vụ phải thanh toán một khoản tiền cho bên chuyển nhượng. 2.2.3.2. Khái niệm và đặc điểm hợp đồng sử dụng quyền tác giả, quyền liên quan Hợp đồng sử dụng QTG, QLQ là sự thỏa thuận giữa chủ sở hữu QTG, QLQ và tổ chức cá nhân khác về việc chủ sở hữu QTG, QLQ chuyển giao quyền sử dụng một, một số hoặc toàn bộ các quyền tài sản và quyền nhân (gồm quyền đặt tên cho tác phẩm và quyền công bố tác phẩm) cho chủ thể khác sử dụng và các chủ thể này có nghĩa vụ thanh toán tiền bản quyền cho chủ sở hữu QTG, QLQ 2.2.2. Nội dung pháp luật điều chỉnh về hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan Chủ thể của hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan Hình thức của hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan Nội dung của hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan Giải quyết tranh chấp hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan 2.2.3 Một số yếu tố tác động đến pháp luật và thực hiện pháp luật hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan - Tác động của bối cảnh kinh tế - Tác động của khoa học công nghệ - Tác động của ý thức pháp luật - Tác động của hội nhập quốc tế 11
Kết luận Chương 2 Chương 2 của luận án đã cung cấp một nền tảng lý luận cơ bản về các khía cạnh pháp lý của hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ. Trước hết, luận án đã tiếp cận khái niệm và bản chất của QTG và QLQ từ hai hệ thống pháp luật lớn là hệ thống Anh - Mỹ và châu Âu lục địa. Hệ thống pháp luật Anh-Mỹ coi QTG, QLQ là tài sản nên tập trung vào quyền lợi kinh tế và tính linh hoạt trong việc chuyển giao. Trong khi đó, hệ thống pháp luật châu Âu lục địa, với triết lý bảo vệ quyền nhân thân của tác giả, nhấn mạnh vai trò của quyền nhân thân gắn liền với giá trị tinh thần và danh dự của tác phẩm, nên chỉ có các quyền tài sản có thể được chuyển nhượng còn quyền nhân thân thì không. Các quy định của pháp luật quốc tế như Công ước Berne, Hiệp ước WIPO và Công ước Rome đã góp phần quan trọng vào việc thống nhất bảo hộ QTG, QLQ trên toàn cầu, đảm bảo rằng các tác giả và chủ sở hữu quyền liên quan được bảo vệ, khai thác hợp pháp các đối tượng được bảo hộ của mình. Chương 2 cũng đã trình bày các hình thức chuyển giao QTG và QLQ chủ yếu là chuyển nhượng (assignment) và cấp phép (licensing); phân tích khái niệm và đặc điểm của hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ; phân tích sự khác biệt giữa khái niệm, đặc điểm hợp đồng chuyển nhượng và hợp đồng sử dụng QTG, QLQ. Luận án cũng đã trình bày chi tiết về nội dung pháp luật điều chỉnh hợp đồng này tại một số nước trên thế giới, từ quy định về chủ thể, nội dung, hình thức cho đến các biện pháp giải quyết tranh chấp. Cuối cùng, luận án đánh giá các yếu tố tác động đến pháp luật và thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ, bao gồm yếu tố về bối cảnh kinh tế, ý thức pháp luật, và khoa học công nghệ và hội nhập kinh tế Tóm lại, chương 2 của luận án đã góp phần làm rõ nền tảng lý luận về pháp luật hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ. Nội dung chương này đã tạo tiền đề cho việc phân tích thực trạng pháp luật, thực tiễn thực hiện về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ để đưa ra những đề xuất và giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam cũng như nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ trong bối cảnh kinh tế số và hội nhập quốc tế. 12
CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ HỢP ĐỒNG CHUYỂN GIAO QUYỀN TÁC GIẢ, QUYỀN LIÊN QUAN 3.1. Thực trạng pháp luật về hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan 3.1.1. Thực trạng pháp luật về chủ thể hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan Chủ thể của hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ gồm các bên tham gia thỏa thuận hợp đồng cụ thể là bên chuyển giao và bên nhận chuyển giao. Để hợp đồng có hiệu lực thì chủ thể phải đáp ứng các điều kiện theo quy định của BLDS về năng lực pháp luật và năng lực hành vi. Chủ thể chuyển giao phải là chủ sở hữu QTG, QLQ còn bên nhận chuyển giao QTG, QLQ là các tổ chức cá nhân có nhu cầu sử dụng, khai thác QTG, QLQ. Pháp luật về chủ thể của hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ có những bất cập trong việc xác định chủ sở hữu QTG, QLQ đối với tác phẩm được tạo ra “do thực hiện nhiệm vụ hoặc giao kết hợp đồng”; bất cập trong việc xác định đồng tác giả tác phẩm; các quy định về cơ sở chuyển giao của hợp đồng chưa chặt chẽ; các quy định về tổ chức đại diện tập thể QTG, QLQ còn thiếu các cơ chế ngăn chặn hoặc xử lý khả năng lạm dụng vị trí độc quyền; thiếu vắng các quy định cụ thể để xác định chủ sở hữu QTG đối với các tác phẩm do trí tuệ nhân tạo tạo ra. 3.1.2. Thực trạng pháp luật về nội dung của hợp đồng chuyển giao quyền tác giả, quyền liên quan Nội dung của hợp đồng là tổng hợp những vấn đề mà các bên giao kết tham gia thỏa thuận. Tùy theo loại hợp đồng mà các bên có thể thỏa thuận những nội dung khác nhau. Điều 46 và Điều 48 của Luật SHTT Việt Nam quy định hợp đồng chuyển nhượng và hợp đồng chuyển giao quyền sử dụng QTG, QLQ bao gồm các nội dung như căn cứ chuyển quyền, phạm vi chuyển quyền, giá và phương thức thanh toán, quyền và nghĩa vụ của các bên Pháp luật về nội dung của hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ có những hạn chế như quy định về đối tượng hợp đồng, về phạm vi chuyển quyền, về các quy định liên quan đến giá của hợp đồng, quy định về các trường hợp chấm dứt hợp đồng, các quy định về trách nhiệm do vi phạm hợp đồng hay các quy định về giải thích hợp đồng áp dụng riêng đối với hợp đồng chuyển giao QTG, QLQ. 13