Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Y học: Đặc điểm dịch tễ học bệnh hen phế quản ở trẻ em 13-14 tuổi và hiệu quả can thiệp bằng giáo dục sức khỏe ở hai quận của Hà Nội

Chia sẻ: Hoa La Hoa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:28

Thêm vào BST

Báo xấu

171
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Y học: Đặc điểm dịch tễ học bệnh hen phế quản ở trẻ em 13-14 tuổi và hiệu quả can thiệp bằng giáo dục sức khỏe ở hai quận của Hà Nội do Đặng Hương Giang thực hiện nhằm mục tiêu mô tả một số đặc điểm dịch tễ học bệnh hen phế quản ở trẻ em 13-14 tuổi tại quận Thanh Xuân và Long Biên, Hà Nội năm 2012; đánh giá hiệu quả can thiệp bằng giáo dục sức khỏe ở hai quận nghiên cứu. Sau đây là bản tóm tắt của luận án. Sau đây là bản tóm tắt của luận án.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Y học: Đặc điểm dịch tễ học bệnh hen phế quản ở trẻ em 13-14 tuổi và hiệu quả can thiệp bằng giáo dục sức khỏe ở hai quận của Hà Nội

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ VIỆN VỆ SINH DỊCH TỄ TRUNG ƢƠNG -------------***------------ ĐẶNG HƯƠNG GIANG ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ HỌC BỆNH HEN PHẾ QUẢN Ở TRẺ EM 13-14 TUỔI VÀ HIỆU QUẢ CAN THIỆP BẰNG GIÁO DỤC SỨC KHỎE Ở HAI QUẬN CỦA HÀ NỘI Chuyên ngành: Dịch tễ học Mã số : 62 72 01 17 TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC HÀ NỘI - 2014
2 Công trình được hoàn thành tại Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Nguyễn Tiến Dũng 2. GS.TS Đặng Đức Anh Phản biện 1: Phản biện 2: Phản biện 3: Luận án sẽ được bảo vệ tại Hội đống chấm luận án cấp Viện họp tại Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương. Vào hồi......giờ, ngày....... tháng....... năm 20.... Có thể tìm hiểu luận án tại: 1. Thư viện quốc gia 2. Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương
3 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CLCS : Chất lượng cuộc sống GDSK : Giáo dục sức khỏe GINA : Chương trình khởi động toàn cầu phòng chống hen (Global Initiate Asthma) ISAAC : Nghiên cứu quốc tế về hen và các bệnh dị ứng ở trẻ em (International Study of asthma and allergies in childhood) KSH : kiểm soát hen LQ : Liên quan PH : Phát hiện TB : Trung bình TCYTTG : Tổ chức Y tế thế giới THCS : Trung học cơ sở TV : Tư vấn VMT : Viêm mạn tính YT : Yếu tố YTXH : Yếu tố xuất hiện
4 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1. Đặng Hương Giang, Nguyễn Tiến Dũng, Đặng Đức Anh (2011), "Chất lượng cuộc sống của trẻ bị hen tại bệnh viện Bạch Mai và Xanh Pôn, Hà Nội năm 2010-2011", Tạp chí Y học dự phòng, XXI(7), pp. 22-27. 2. Đặng Hương Giang, Nguyễn Tiến Dũng, Đặng Đức Anh (2014), "Thực trạng kiến thức về bệnh hen của trẻ 13-14 tuổi bị hen tại hai quận Thanh Xuân và Long Biên của Hà Nội năm 2012", Tạp chí Y học dự phòng, XXIV số 1(149), pp. 58-63. 3. Đặng Hương Giang, Nguyễn Tiến Dũng, Đặng Đức Anh (2014), "Hiệu quả của giáo dục sức khỏe tại trường cho trẻ 13-14 tuổi bị hen tại hai quận Thanh Xuân và Long Biên, Hà Nội năm 2012-2013", Tạp chí Y học dự phòng, XXIV số 1(149), pp. 64-70.
5 1. Đặt vấn đề Hen phế quản là bệnh viêm mạn tính đường hô hấp phổ biến ở mọi lứa tuổi đặc biệt là trẻ em. Các biểu hiện thường gặp của bệnh như thở khò khè, ho, khó thở, nặng ngực hay tái phát, thường xảy ra vào ban đêm và sáng sớm khiến người bệnh mất ngủ, ảnh hưởng đến sinh hoạt thường ngày của họ và thậm chí có thể gây tử vong. Hiện nay tỉ lệ mắc và tử vong do hen nhiều nơi trên thế giới vẫn tiếp tục tăng cao. Mặc dù chưa có cách nào để chữa khỏi hoàn toàn bệnh hen nhưng chúng ta vẫn có thể kiểm soát bệnh và duy trì kiểm soát trong một thời gian dài bằng cách tiến hành các chương trình giáo dục sức khỏe cho người bệnh. Ở Việt Nam, số liệu điều tra trên phạm vi cả nước cho thấy tỉ lệ mắc hen ở người trưởng thành là 4,1%, 64,9% người bệnh từng phải đi cấp cứu vì hen nặng, trên 80% trẻ bị hen dưới 15 tuổi chưa được điều trị dự phòng trong khi một số nghiên cứu lại chứng tỏ kiến thức về bệnh hen của các bà mẹ là rất thiếu hụt. Tìm hiểu đặc điểm dịch tễ học bệnh hen và triển khai các biện pháp can thiệp tại cộng đồng nhằm kiểm soát bệnh hen và cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh là nghiên cứu có tính cấp thiết và có ý nghĩa thực tiễn cao. Chính vì lí do đó chúng tôi tiến hành đề tài nghiên cứu: “Đặc điểm dịch tễ học bệnh hen phế quả ở trẻ em 13-14 tuổi và hiệu quả can thiệp bằng giáo dục sức khỏe ở 2 quận của Hà Nội” nhằm mục tiêu: 1. Mô tả một số đặc điểm dịch tễ học bệnh hen phế quản ở trẻ em 13- 14 tuổi tại quận Thanh Xuân và Long Biên, Hà Nội năm 2012. 2. Đánh giá hiệu quả can thiệp bằng giáo dục sức khỏe ở hai quận nghiên cứu. 2. Đóng góp mới về mặt khoa học - Nghiên cứu xác định tỉ lệ được chẩn đoán hen ở trẻ 13-14 tuổi tại 2 quận của Hà Nội và mô tả một số yếu tố làm xuất hiện cơn hen thường gặp ở trẻ.
6 - Nghiên cứu lần đầu tiên xây dựng mô hình quản lí bệnh hen dành cho trẻ em lứa tuổi học đường và đánh giá hiệu quả của biện pháp can thiệp bằng giáo dục sức khỏe đối với các kết quả đầu ra gồm tình trạng bệnh, nghỉ học vì hen, kiến thức và chất lượng cuộc sống của trẻ. 3. Giá trị thực tiễn của đề tài - Kết quả nghiên cứu về tỉ lệ mắc hen của trẻ em giúp các thày thuốc thấy được sự phổ biến của bệnh hen trong cộng đồng. Ngoài ra thông tin về các yếu tố làm xuất hiện cơn hen thường gặp ở trẻ giúp các thày thuốc chọn lựa các biện pháp can thiệp phù hợp nhằm kiểm soát các yếu tố này. - Nghiên cứu khẳng định hiệu quả của giáo dục sức khỏe đối với việc kiểm soát các triệu chứng bệnh, tình trạng nghỉ học vì hen và nâng cao hiểu biết về bệnh hen cho trẻ và chứng tỏ biện pháp can thiệp này có khả năng triển khai rộng đến các trường học. 4. Cấu trúc luận án Luận án gồm 126 trang; đặt vấn đề 2 trang; tổng quan tài liệu 32 trang; đối tượng và phương pháp nghiên cứu 19 trang; kết quả nghiên cứu 27 trang; bàn luận 29 trang; kết luận 2 trang; kiến nghị 1 trang; có 23 bảng, 13 biểu đồ và 3 hình; 118 tài liệu tham khảo trong đó 25 tài liệu tiếng việt và 93 tài liệu tiếng anh. Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Dịch tễ học bệnh hen phế quản: Có 3 phương pháp xác định ca bệnh hen đang được sử dụng phổ biến nhất trong các nghiên cứu dịch tễ học về hen trên thế giới hiện nay đó là hỏi trực tiếp để người bệnh tự thông báo đã bị mắc bệnh hen hoặc hỏi về triệu chứng thường gặp nhất của bệnh hen là thở khò khè hoặc đánh giá tăng đáp ứng đường thở bằng test gắng sức. 1.1.1 Dịch tễ học bệnh hen phế quản trên thế giới 1.1.1.1 Tỉ lệ mắc bệnh - Tỉ lệ mắc hen ở trẻ em: Tỉ lệ trẻ 13-14 tuổi đã được chẩn đoán hen dao động từ 1,6% đến 28,2% và tỉ lệ này thấp hơn tỉ lệ trẻ đang bị khò khè.
7 Nhóm trẻ 6-7 tuổi tỉ lệ đã được chẩn đoán hen dao động từ 1,4%-27,2%. Sự khác biệt về tỉ lệ mắc khò khè và hen giữa các quốc gia lớn hơn giữa các vùng trong một quốc gia. - Tỉ lệ mắc hen ở ngƣời lớn: Tại 64 quốc gia nhóm người có độ tuổi từ 18- 99 tuổi thì tỉ lệ được bác sĩ chẩn đoán mắc hen thấp nhất là ở Việt Nam (1,8%) trong khi cao nhất là Úc (32,8%).Theo TCYTTG sự khác biệt về tỉ lệ mắc hen giữa các quốc gia lên tới 21 lần. 1.1.1.2 Các yếu tố ảnh hƣởng đến tỉ lệ mắc hen - Các yếu tố bên ngoài: Yếu tố môi trường bên trong nhà như nấm mốc, bụi nhà, côn trùng, gián, khói thuốc lá; yếu tố môi trường bên ngoài nhà như ô nhiễm không khí, khói bụi có ảnh hưởng đến tỉ lệ mắc hen; Những nghề có liên quan đến làm tăng nguy cơ mắc hen nghề nghiệp gồm công việc đồng áng, sơn, lau dọn, nhựa. - Các yếu tố bên trong: Các yếu tố như giới tính, cân nặng, cơ địa dị ứng được chứng minh là có ảnh hưởng đến tỉ lệ mắc hen. Trẻ nam có nguy cơ mắc hen cao hơn nữ, người có chỉ số BMI≥25 có nguy cơ mắc hen cao gấp 1,51 lần so với người có cân nặng bình thường. Nguy cơ mắc hen ở những trẻ có cha mẹ mắc các bệnh dị ứng cao gấp 3,29 lần so với trẻ khác. 1.1.1.3 Xu hƣớng mắc hen: Tại Mĩ và các quốc gia phát triển thuộc châu Âu như Phần Lan, Thụy Điển, Anh, châu Úc như Niu Di Lân, Úc, và Châu Á như Hồng Kông, Singapore, Bangkok, Thái lan tỉ lệ mắc hen và khò khè đều tăng. 1.1.1.4 Tỉ lệ mới mắc: Cho đến hiện nay vẫn chưa có cách nào để đo lường được chính xác tỉ lệ mới mắc của bệnh hen. Tại Anh tỉ lệ mới mắc hen ở trẻ em vẫn rất cao , theo số liệu thống kê của nước Mỹ thì tỉ lệ mới mắc hen là 3,8/1000 người/năm, mùa thu đông là thời gian có có tỉ lệ mới mắc hen cao nhất trong năm. 1.1.1.5 Tỉ lệ tử vong do hen: Năm 2000 tử vong trong số bệnh nhân nhập viện vì hen ở Mỹ là 0,5%, ở một số nơi như Thụy sĩ, Bồ Đào Nha, Nhật
8 Bản hiện tượng giảm tỉ lệ tử vong do hen đã xuất hiện nhờ tăng sử dụng corticoides. 1.1.2 Dịch tễ học hen phế quản ở Việt Nam Các số liệu về tỉ lệ mắc bệnh và tử vong do hen ở nước ta còn ít. Năm 2003, khu vực Hà Nội tỉ lệ mắc hen phế quản của trẻ nội thành là 12,56%, ngoại thành là 7,52%. Cần Thơ năm 2007 trẻ 13-14 tuổi được chẩn đoán hen là 1,4%. Tỉ lệ mắc hen của người trưởng thành Việt Nam là 4,1%; nam mắc bệnh cao hơn nữ. Việt Nam ghi nhận tỉ lệ tử vong do hen có xu hướng tăng lên. 1.2 Bệnh hen phế quản và triệu chứng khò khè 1.2.1 Hen phế quản 1.2.1.1 Định nghĩa: Hen là một bệnh viêm mạn tính đưởng thở, với sự tham gia của nhiều loại tế bào và thành phần tế bào, làm tăng phản ứng đường thở, xuất hiện các cơn ho, khò khè, nặng ngực và khó thở tái phát, nặng hơn vào ban đêm, biến đổi theo đợt, có thể hồi phục tự nhiên hoặc do dùng thuốc. 1.2.1.2 Cơ chế bệnh sinh của hen: có 3 quá trình bệnh lý đáng chú ý nhất trong cơ chế bệnh sinh của hen phế quản đó là: viêm mạn tính đường thở, co thắt phế quản và gia tăng tính phản ứng phế quản. 1.2.1.3 Nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ gây hen: Gồm các yếu tố chủ quan và các yếu tố môi trường. - Yếu tố chủ quan bao gồm yếu tố gen, béo phì, giới, tuổi. - Yếu tố môi trường bao gồm các dị nguyên (dị nguyên bụi nhà, lông súc vật, phấn hoa, nấm mốc), yếu tố nhiễm khuẩn hô hấp, ô nhiễm không khí, khói thuốc lá, thức ăn, một số loại thuốc. - Một số yếu tố khác: yếu tố nội tiết, thời tiết, gắng sức, stress. 1.2.1.6 Điều trị hen: Theo bậc thang điều trị hen của Chương trình khởi động toàn cầu về phòng chống hen (GINA) thì giáo dục sức khỏe là bước đầu tiên.
9 1.3. Vai trò của giáo dục sức khỏe trong chiến lƣợc phòng chống hen: Các chuyên gia nhận định rằng giáo dục sức khỏe về hen phế quản là loại hình can thiệp có chi phí thấp nhưng lại có hiệu quả cao trong quản lý và phòng chống hen. 1.3.1 Các hình thức giáo dục sức khỏe: Rất nhiều hình thức giáo dục sức khỏe đã được áp dụng như trao đổi, thảo luận, tư vấn hen phế quản, câu lạc bộ hen. 1.3.2 Hiệu quả can thiệp bằng giáo dục sức khỏe: Đã có rất nhiều nghiên cứu về ảnh hưởng của giáo dục sức khỏe đối với bệnh hen. - Hiệu quả đối với triệu chứng bệnh hen: can thiệp giáo dục sức khỏe cho cha mẹ đã làm giảm số lần trẻ phải nhập viện cấp cứu, số lần trẻ phải nằm viện và số cơn hen của trẻ hơn so với nhóm chứng. - Hiệu quả đối với tình trạng nghỉ học: Giáo dục sức khỏe cho các em bé tiểu học giúp làm giảm số ngày nghỉ học vì hen. - Hiệu quả giúp tuân thủ điều trị: Giáo dục sức khỏe còn giúp người bệnh hiểu được ý nghĩa và sự cần thiết của việc tuân thủ điều trị và do vậy làm giảm số trẻ không đi khám hen định kỳ. - Hiệu quả đối với kiến thức: giáo dục sức khỏe cho trẻ bị hen tại các trường có thể nâng cao kiến thức về bệnh hen, kỹ năng sử dụng bình xịt, giúp trẻ biết lựa chọn các hoạt động gắng sức để tham gia và nâng cao hiểu biết về bệnh hen cho người chăm sóc trẻ. - Hiệu quả đối với chất lượng cuộc sống: bệnh hen làm suy giảm chất lượng cuộc sống của người bệnh. Theo nhiều tác giả, ảnh hưởng của giáo dục sức khỏe đến chất lượng cuộc sống của người bệnh hen vẫn chưa rõ rệt và cần phải được nghiên cứu tiếp. Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1 Đối tƣợng và địa điểm nghiên cứu - Đối tượng cho mục tiêu 1: Trẻ 13-14 tuổi đang học lớp 7-8 của các trường trung học cơ sở của 2 quận Thanh Xuân và Long Biên.
10 - Đối tượng cho mục tiêu 2: Trẻ mắc hen của 2 quận Thanh Xuân và Long Biên đã tham gia nghiên cứu điều tra đặc điểm dịch tễ học. - Tiêu chuẩn chọn trẻ: trẻ được chọn vào nghiên cứu can thiệp là những trẻ mắc hen được xác định theo tiêu chí của Tổ chức nghiên cứu quốc tế về hen và các bệnh dị ứng ở trẻ em viết tắt là ISAAC, đó là những trẻ đã từng được bác sĩ chẩn đoán bị hen. - Tiêu chuẩn loại trừ + Trẻ không đồng ý tham gia nghiên cứu. + Trẻ chuyển trường khỏi khu vực nghiên cứu. - Nghiên cứu đƣợc thực hiện ở 2 quận Thanh Xuân và Long Biên của thành phố Hà Nội. Hai quận được chọn có chủ đích do có sự khác nhau về vị trí địa lí và mức độ đô thị hóa. 2.2 Phƣơng pháp nghiên cứu 2.2.1 Thiết kế nghiên cứu - Nghiên cứu cắt ngang - Nghiên cứu can thiệp cộng đồng có đối chứng theo dõi dọc. 2.2.2 Cỡ mẫu và kĩ thuật chọn mẫu 2.2.2.1 Cỡ mẫu và kĩ thuật chọn mẫu nghiên cứu mục tiêu 1 Cỡ mẫu: Áp dụng công thức tính cỡ mẫu để ước lượng tỉ lệ cho 1 quần thể p(1  p) n  z12 / 2  p 2 Trong đó : P là tỉ lệ được chẩn đoán hen ở trẻ 13-14 tuổi từ kết quả nghiên cứu trước =2,6% ; α mức ý nghĩa thống kê được chọn là 0,05; z tương ứng tra từ bảng zα = 1,96; ε là giá trị sai số tương đối, được chọn = 0,22; Thay vào công thức tính được 2973,4 trẻ. Tại mỗi quận ít nhất 3000 trẻ 13-14 tuổi sẽ tham gia nghiên cứu.
11 - Cách chọn mẫu: Áp dụng qui trình chọn mẫu có chủ đích kết hợp ngẫu nhiên đơn. Tuân thủ qui trình chọn mẫu theo hướng dẫn điều tra của ISAAC, tại mỗi địa điểm đơn vị mẫu được xác định là các trường học. Bước 1: quận Thanh Xuân và quận Long Biên được chọn có chủ đích. Bước 2: Chọn ngẫu nhiên các trường học bằng cách lập khung mẫu cho mỗi quận, các trường THCS được chọn ngẫu nhiên bằng cách bốc thăm lần lượt từng trường đến khi có ít nhất 3000 trẻ 13-14 tuổi thì dừng lại. Bước 3: Lấy ra toàn bộ số học sinh 13-14 tuổi ở các trường đã chọn để đưa vào nghiên cứu. Thực tế ở mỗi quận đã chọn được 8 trường. 2.2.2.2 Cỡ mẫu và kĩ thuật chọn mẫu nghiên cứu mục tiêu 2 - Cỡ mẫu: Nghiên cứu có 4 chỉ số đầu ra là: tình trạng bệnh hen gồm triệu chứng ban ngày và ban đêm, điểm kiểm soát hen; tình trạng nghỉ học vì hen; kiến thức về bệnh hen và chất lượng cuộc sống của trẻ. Do trước đây chưa có nghiên cứu nào về kiến thức của trẻ đối với bệnh hen nên nghiên cứu này chọn 3 chỉ số đầu ra là tình trạng nghỉ học vì hen, điểm kiểm soát hen và chất lượng cuộc sống của trẻ để tính cỡ mẫu cho nghiên cứu can thiệp. + Với kết quả đầu ra là tình trạng nghỉ học vì hen, áp dụng công thức tính cỡ mẫu để đo lường sự khác biệt giữa hai tỉ lệ. z2 , ( p1 (1  p1 )  p2 (1  p2 ) n ( p1  p 2 ) 2 Trong đó: n là cỡ mẫu nghiên cứu ở mỗi nhóm can thiệp và chứng; p 1 là tỉ lệ trẻ phải nghỉ học vì hen ước tính từ nghiên cứu trước là 38,5%; p2 là tỉ lệ trẻ phải nghỉ học vì hen mong muốn đạt được sau nghiên cứu, ước tính là 18,5%; α Là xác suất sai lầm loại I lấy =0,05 tương ứng với mức tin cậy 95%; β là xác suất sai lầm loại II lấy =0,2 tương ứng với lực mẫu 80%, khi đó tra bảng z α,β = 7,9. Thay vào công thức tính được n=77 trẻ, dự kiến 10% trẻ có thể bỏ cuộc nghiên cứu chọn 85 trẻ/nhóm.
12 + Với kết quả đầu ra là điểm chất lượng cuộc sống và điểm kiểm soát hen, áp dụng công thức tính cỡ mẫu để đo lường sự khác biệt về điểm trung bình giữa hai nhóm nghiên cứu. 2( z  z ) 2  2 n ( 1   2) 2 Trong đó: n là cỡ mẫu nghiên cứu ở mỗi nhóm can thiệp và chứng; δ là phương sai chung của trung bình tìm thấy; μ1 - μ2 là sự khác biệt mong muốn tìm thấy của hai giá trị trung bình giữa hai nhóm nghiên cứu. Cỡ mẫu cho chỉ số điểm chất lượng cuộc sống: δ là phương sai ước tính từ nghiên cứu trước là 1,25; với mong muốn phát hiện được sự khác biệt về trung bình điểm chất lượng cuộc sống giữa 2 nhóm là 0,5 điểm nên nghiên cứu chọn μ1 – μ2 = 0,5; α = 0,05 tra bảng zα=1,96 và β = 0,2 tra bảng zβ=0,84, khi đó n tính được =98 trẻ, dự kiến 10% trẻ có thể bỏ cuộc trong thời gian can thiệp nên nghiên cứu chọn 108 trẻ/nhóm. Cỡ mẫu cho chỉ số điểm kiểm soát hen: δ là phương sai ước tính từ nghiên cứu trước là 3,2; với mong muốn phát hiện được sự khác biệt về trung bình điểm kiểm soát hen giữa 2 nhóm là 1,4 điểm nên nghiên cứu chọn μ1 – μ2 = 1,4; α = 0,05 tra bảng zα=1,96 và β = 0,2 tra bảng zβ=0,84, khi đó n tính được =82 trẻ, dự kiến 10% trẻ có thể bỏ cuộc trong thời gian can thiệp nên nghiên cứu chọn 91 trẻ/nhóm. Kết hợp các kết quả tính cỡ mẫu, mỗi nhóm cần 108 trẻ tham gia nghiên cứu can thiệp. - Chọn mẫu : Áp dụng qui trình chọn mẫu có chủ đích. + Chọn đối tượng vào nghiên cứu can thiệp: Thực tế kết quả điều tra mô tả ở 8 trường THCS quận Thanh Xuân có 133 trẻ được chẩn đoán mắc hen và ở 8 trường THCS quận Long Biên có 126 trẻ được chẩn đoán mắc hen,
13 nghiên cứu đã chọn cách đưa toàn bộ số trẻ này vào nghiên cứu can thiệp và theo dõi trong 1 năm. + Chọn đối tượng vào các nhóm nghiên cứu: Nghiên cứu chọn chủ đích quận Thanh Xuân là nhóm can thiệp và quận Long Biên là nhóm chứng. Như vậy toàn bộ 126 trẻ được chẩn đoán mắc hen ở quận Long Biên thuộc nhóm chứng và toàn bộ 133 trẻ được chẩn đoán mắc hen ở quận Thanh Xuân thuộc nhóm can thiệp. 2.2.3 Nội dung nghiên cứu 2.2.3.1 Nội dung nghiên cứu mục tiêu 1 Các chỉ số nghiên cứu: Các chỉ số liên quan đến tỉ lệ được chẩn đoán hen; triệu chứng khò khè; các yếu tố làm xuất hiện cơn hen; đặc điểm môi trường trong và ngoài nhà của trẻ. Công cụ thu thập số liệu: Nghiên cứu sử dụng mẫu phiếu phỏng vấn trẻ 13-14 tuổi gồm 8 câu hỏi của ISAAC đã được dịch sang tiếng Việt. 2.2.3.2 Nội dung nghiên cứu mục tiêu 2 - Nội dung can thiệp: Quận can thiệp được chọn là quận Thanh Xuân. Hoạt động can thiệp được tiến hành tại trường học do nhân viên y tế và giáo viên các trường đã được tập huấn về bệnh hen thực hiện. Nhóm chứng là quận Long Biên, trẻ bị hen vẫn nhận các chăm sóc sức khỏe như trước và sẽ nhận được can thiệp từ đề tài sau 1 năm. Tài liệu can thiệp gồm cuốn tài liệu cho học sinh và cho nhân viên y tế trường học bao gồm các nội dung thiết yếu về bệnh hen và cách quản lý bệnh hen. Chương trình giáo dục sức khỏe gồm có 4 buổi, mỗi buổi 40 phút và thực hiện cách nhau 1 tháng. - Các chỉ tiêu nghiên cứu can thiệp: Nhóm các chỉ tiêu nghiên cứu can thiệp gồm chỉ tiêu tình trạng bệnh, tình trạng nghỉ học, kiến thức về bệnh hen và chất lượng cuộc sống. - Công cụ thu thập số liệu + Mẫu phiếu phỏng vấn kiến thức gồm 20 câu hỏi. + Trắc nghiệm kiểm soát hen cho người >12 tuổi gồm 5 câu hỏi.
14 + Mẫu phiếu phỏng vấn chất lượng gồm 23 câu hỏi thuộc 3 lĩnh vực hạn chế hoạt động, triệu chứng và cảm xúc. - Quá trình thu thập số liệu Quá trình thu thập số liệu được thực hiện như sau. + Vào tháng 9/2012 (t0) trẻ được phỏng vấn kiến thức, trắc nghiệm kiểm soát hen và chất lượng cuộc sống. Đây là thông tin trước can thiệp. + Vào các tháng 9, 10 và 11 năm 2012 trẻ được giáo dục sức khỏe 3 lần khoảng cách giữa các lần là 1 tháng, trẻ được phỏng vấn. Những thông tin của lần phỏng vấn này dùng để hướng dẫn trẻ cách tự đánh giá và theo dõi bệnh hen của mình. + Vào tháng 12 năm 2012 và tháng 5 , tháng 9 của năm 2013 (t 1, t2 và t3) trẻ được phỏng vấn kiến thức, trắc nghiệm kiểm soát hen và chất lượng cuộc sống. Đây là những thông tin sau can thiệp. 2.2.5 Phƣơng pháp phân tích, xử lí số liệu: các phần mềm được dùng để xử lý số liệu EPIDATA 3.1 STATA 11.1. Sử dụng các thuật toán thống kê như test χ2 hoặc Fisher’s exact test, Mann-Whitney test, mô hình hồi qui đo lường lặp lại với phương trình ước lượng tổng quát (GEE-Generalized Estimating Equations). Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Có 6701 trẻ của cả 2 quận tham gia trả lời phỏng vấn. 3.1 Một số đặc điểm dịch tễ học về bệnh hen phế quản Bảng 3.3 Phân bố trẻ được chẩn đoán hen theo quận Đặc điểm Chung Quận Quận p Thanh Xuân Long Biên test χ2 (n=6701) (n=3118) (n=3583) n % n % N % Đƣợc chẩn 260 3,9 134 4,3 126 3,5 0,1 đoán hen
15 Bảng 3.3 cho thấy tỉ lệ trẻ được chẩn đoán mắc hen ở quận Thanh Xuân tương đương quận Long Biên với p>0,05 Bảng 3.4 Phân bố trẻ được chẩn đoán hen theo giới Đặc điểm Nam Nữ p (n=3485) (n=3216) test χ2 n % N % Đƣợc chẩn đoán hen 154 4,4 106 3,3 0,02 Bảng 3.4. cho thấy tỉ lệ trẻ được chẩn đoán mắc hen ở nam cao hơn so với nữ, sự khác biệt có ý nghĩa với p
16 em ở quận Thanh Xuân lại thấy trường học bị ảnh hưởng bởi khói bụi và mùi hóa chất hơn so với quận Long Biên (p
17 Bảng 3.13 cho thấy trước can thiệp không có sự khác biệt về tỉ lệ trẻ có triệu chứng ban ngày và ban đêm giữa 2 quận với p>0,05. Bảng 3.14 Trắc nghiệm kiểm soát hen của trẻ trước can thiệp (t0) Đặc điểm Quận can thiệp Quận chứng P (n=133) (n=126) Điểm kiểm soát hen 23,1 ± 2,9 22,5 ± 3,3 0,11 ( x ± SD) Tỉ lệ % trẻ đạt KSH 88,7 86,5 0,12 tốt Mann Whitney test cho số liệu giá trị trung bình; χ2 test cho giá trị tỉ lệ % Bảng 3.14 cho thấy trước can thiệp không có sự khác biệt về điểm kiểm soát hen của trẻ quận Thanh Xuân và quận Long Biên với p >0,05. - Đặc điểm về tình trạng nghỉ học của trẻ Bảng 3.15 Tỉ lệ % trẻ có nghỉ học vì hen trước can thiệp (t0) Đặc điểm Quận can thiệp Quận chứng P (n=133) (n=126) χ test 2 n % n % Có nghỉ học vì hen 15 11,3 11 8,7 0,32 Bảng 3.15 cho thấy trước can thiệp tỉ lệ trẻ có nghỉ học vì hen ở 2 quận là tương đương nhau với p>0,05. - Đặc điểm về kiến thức của trẻ Bảng 3.18 Kiến thức về bệnh hen của trẻ trước can thiệp (t0) Kiến thức Quận can thiệp Quận chứng p (n=133) (n=126) Điểm kiến thức 8.0 ± 4.0 8.3 ± 3.6 0.52 x ( ± SD) Tỉ lệ % trẻ có kiến 2.3 0.8 0.33 thức tốt Mann-Whitney test cho số liệu giá trị trung bình; χ2 test cho giá trị tỉ lệ %
18 Bảng 3.18 cho thấy không có sự khác biệt giữa hai quận về kiến thức của trẻ đối với bệnh hen với p>0,05. - Đặc điểm về chất lƣợng cuộc sống của trẻ Bảng 3.19 Chất lượng cuộc sống của trẻ trước can thiệp (t0) Chất lƣợng cuộc Quận can thiệp Quận chứng P (Mann- sống (n=133) (n=126) Whitney test) Lĩnh vực hạn chế 30,3 ± 5,9 29,9 ± 5,5 0,23 hoạt động ( x ± SD) Lĩnh vực triệu 60,5 ± 11,2 60,9 ± 9,9 0,72 chứng ( x ± SD) Lĩnh vực cảm xúc 49,4 ± 9,0 50,7 ± 6,9 0,93 ( x ± SD) Chung cả 3 lĩnh 140,2 ± 23,8 141,5 ± 20,3 0,76 vực ( x ± SD) Bảng 3.19 cho thấy vào thời điểm trước can thiệp không có sự khác biệt giữa 2 quận về điểm CLCS của trẻ ở từng lĩnh vực hạn chế hoạt động, triệu chứng, cảm xúc và chung cả 3 lĩnh vực. 3.3.2 Hiệu quả của can thiệp giáo dục sức khỏe - Hiệu quả can thiệp đối với tình trạng bệnh hen P= 0,001+++ P= 0,01+ P=0,08+ P= 0,001+ P= 0,08+ Quận can thiệp Tỉ lệ % trẻ có triệu chứng bán ngày 50 Quận chứng 40 30 20 10 0 t0 tháng 9 t1 tháng 12 t2 tháng 5 t3 tháng 9 Lần + p của χ2 test; +++p của phương trình ước lượng tổng quát Biểu đồ 3.7 Ảnh hưởng của giáo dục sức khỏe đến tỉ lệ trẻ có triệu chứng ban ngày
19 P=0,001+++ Quận can thiệp Tỉ lệ % trẻ có triệu chứng ban đếm P=0,2 P=0,001+ P=0,02 + P=0,1 + Quận chứng 30 4+ 25 20 15 10 5 0 t0 tháng 9 t1 tháng 12 t2 tháng 5 t3 tháng 12 Times p của χ2 test; +++p của phương trình ước lượng tổng quát + Biểu đồ 3.8 Ảnh hưởng của giáo dục sức khỏe đến tỉ lệ trẻ có triệu chứng ban đêm Biểu đồ 3.7 và biểu đồ 3.8 cho thấy có sự giảm tỉ lệ trẻ có triệu chứng ban ngày và ban đêm theo thời gian ở quận can thiệp so với quận chứng, sự khác biệt có ý nghĩa với p
20 - Hiệu quả can thiệp đối với tình trạng nghỉ học vì hen Bảng 3.21 Ảnh hưởng của GDSK đến tỉ lệ trẻ nghỉ học vì hen Tỉ lệ % trẻ nghỉ Quận can thiệp Quận chứng P (Fisher học vì hen n % n % exact test) Thời điểm t0 tháng 9 15 11,3 11 8,7 0,32 t1 tháng 12 4 3,0 11 8,7 0,04 t2 tháng 5 5 3,8 13 10,3 0,03 t3 tháng 9 3 2,3 12 9,8 0,01 +++ p 0,02 +++ p của phương trình ước lượng tổng quát Bảng 3.21 cho thấy có sự giảm tỉ lệ trẻ phải nghỉ học vì hen ở quận can thiệp, mức độ giảm so với quận chứng là có ý nghĩa với p