Trao đổi về “Phương pháp sư phạm chuyên ngành thanh nhạc”

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 13, 2002<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TRAO ĐỔI VỀ<br /> “PHƯƠNG PHÁP SƯ PHẠM CHUYÊN NGÀNH THANH NHẠC”<br /> Trương Ngọc Thắng<br /> Trường Đại học Nghệ thuật, Đại học Huế<br /> <br /> <br /> I. Những vấn đề  chung của thanh nhạc, tình hình và xu hướng trong âm  <br /> nhạc và xã hội:<br /> Nói đến phương pháp sư phạm hay phương pháp dạy học, hay lý luận dạy học  <br /> nhằm để giải quyết những vấn đề chung bao gồm:<br /> ­ Đối tượng lý luận dạy học.<br /> ­ Chức năng, nhiệm vụ của dạy học, giáo dưỡng, giáo dục và phát triển.<br /> ­ Phương pháp luận nghiên cứu.<br /> Đối tượng của lý luận dạy học là quá trình dạy học, là hoạt động của thầy và <br /> trò với những vấn đề  như: chức năng nhiệm vụ  của dạy học, cơ  sở  triết học của  <br /> dạy học ­ giáo dục, bản chất quá trình dạy học với những vấn đề rất cụ thể về mục  <br /> đích dạy học, nội dung dạy học, phương pháp dạy học, các hình thức tổ  chức dạy <br /> học, kiểm tra và đánh giá kết quả. Tất cả  các vấn eề  nêu trên được diễn ra trong  <br /> những thời gian khác nhau: có thể là giờ dạy ở lớp học, một học trình, một học phần <br /> hoặc một quá trình dài hơn mà quá trình này được diễn ra ở một khoa, một trường...<br /> Chức năng và nhiệm vụ dạy học nhằm đào tạo thế hệ trẻ trở thành những con <br /> người phát triển toàn diện như “Văn võ song toàn”, “vừa hồng vừa chuyên”. Chính <br /> vì chức năng và nhiệm vụ như vậy nên người thầy giáo phải cung cấp cho học sinh  <br /> một hệ  thống kiến thức, kỹ  năng, kỷ  xảo phù hợp với xã hội. Hình thành cho học <br /> sinh những quan điểm, thái độ, niềm tin.. của chức năng giáo dục. Đó là lòng yêu  <br /> nghề, tinh thần trách nhiệm, cẩn thận, chính xác, hợp tác với cộng đồng. Phát huy sự <br /> hòa quyện của giáo dưỡng, giáo dục và phát triển. Trang bị cho học sinh hệ thống tri  <br /> thức, kỹ năng kỷ  xảo, tri thức cơ bản, tri thức cơ sở và tri thức chuyên ngành. Hình  <br /> thành cho học sinh một thế giới quan khoa học, niềm tin, thái độ tích cực là “ trí tuệ  <br /> duy   lý   và   trí   tuệ  <br /> cảm xúc”. Dạy học đem đến cho học sinh sự phát triển nhân cách.<br /> Quá trình phát triển nhân cách là quá trình từ  từ và liên tục. Là quá trình nhiều <br /> mặt (nhận thức, thẩm mỹ, tâm lý...), là sự tăng dần về số lượng và nhảy vọt về chất  <br /> <br /> 107<br /> và phải giải quyết các mâu thuẫn cơ  bản và nội tại ngay trong quá trình và sau quá  <br /> trình dạy học.<br /> Nội dung dạy học đóng một vai trò rất quan trọng cho sự  phát triển của học  <br /> sinh. Trong dạy học cần phát triển các yếu tố mềm dẻo, chính xác, tốc độ, tính nhất <br /> quán, cụ thể, chiều rộng ­ chiều sâu tức là cái tổng thể và cái cụ thể, là sự độc lập,  <br /> tích cực, gắn lý thuyết với thực hành, kết hợp tư duy lôgic và biện chứng.<br /> II. Cơ sở phương pháp dạy học :<br /> Đó là các cơ  sở  về  thực tiễn, lịch sử, hệ  thống như  vấn  đề  “Tiên học lễ  <br /> hậu học văn”, con người với thế  giới, con người với tự  nhiên, người với người,  <br /> quan hệ thầy trò, môi trường với dạy học, mục tiêu dạy học, hệ thống dạy học với  <br /> các quan điểm cụ thể về nhân cách là sự “Tổng hòa của các mối quan hệ xã hội”. <br /> Quan điểm hoạt động về  động cơ, lợi ích, quan điểm giá trị  với xã hội, tập thể, cá  <br /> nhân.<br /> III. Phương pháp dạy học thanh nhạc :<br /> Ở  đây tôi muốn đề  cập đến các vấn đề  dạy học Thanh nhạc chung như  một <br /> nguyên tắc và dạy học  ở  trường Huế  như  một vùng đất cụ  thể  của một Trường <br /> nghệ thuật khu vực. Hiện nay xu thế của phương pháp dạy Thanh nhạc nói chung có <br /> thể nói bao gồm 3 phương pháp lớn :<br /> 1. Chú ý phát triển ở người học tính tích cực, sáng tạo, phát huy hứng thú, động  <br /> cơ, ý chí, sức mạnh nội tâm, tinh thần của người học. Hướng cho học sinh tích cực  <br /> vỡ bài từ trường độ, cao độ, phân đoạn lấy hơi, tìm các đoạn, nốt cao trào, nhả  chữ <br /> và tìm hiểu ý nghĩa văn học của ca từ, thể  hiện tình cảm sau khi đã hoàn thành tác <br /> phẩm với người đệm đàn và ý thức tự chủ khi biểu diễn ở kỳ kiểm tra, thi hoặc biểu <br /> diễn trước công chúng, thu thanh và thu hình. “Tâm lý của người ca sĩ (học sinh ­ tác  <br /> giả) được hình thành qua một quá trình rèn luyện không ngừng với sự lao động thông  <br /> minh, sáng tạo”, “Người ca sĩ quý trọng một quyển sách không kém một tổng phổ  <br /> nhạc kịch hay một tuyển tập ca khúc nghệ  thuật” (Nguyễn Trung Kiên ­ Nghiên <br /> cứu nội dung tác phẩm rèn luyện khả năng sáng tạo của người ca sĩ).<br /> 2. Người thầy trong dạy học Thanh nhạc phải giải phóng cho học sinh trong <br /> quan hệ  thầy ­ trò, trò ­ trò với phương châm “Tất cả  vì học sinh thân yêu” hay  <br /> “Dạy học lấy học sinh làm trung tâm”.<br /> 3.  Người thầy phải biết sử  dụng khoa học công nghệ  trong dạy học Thanh  <br /> nhạc như  băng cassette, CD, CD Room, Videotape, VCD, DVD, máy thu thanh, thu  <br /> hình hoặc từ các file của hệ thống internet có liên quan đến thanh nhạc của khu vực, <br /> và thế  giới để  làm phong phú cho bài giảng của mình nhằm giúp học sinh có sự  so <br /> sánh, noi theo và phấn đấu. Chính điều đó cũng làm thay đổi bản chất quá trình dạy  <br /> học mà lâu nay ta vẫn áp dụng là chỉ  học  ở thầy, bắt chước thầy và chỉ  học ở  lớp.  <br /> Thông qua công nghệ  dạy học mới để  chỉ  ra một cách cụ  thể  cho học sinh những  <br /> mẫu mực về hơi thở, tư thế, khẩu hình, nhả  chữ  và sự  truyền cảm từ  tâm hồn con  <br /> người. “Người ca sĩ phải nắm vững không chỉ  lời ca và âm nhạc của tác phẩm  <br /> 108<br /> mà còn phải có tri thức cảm nhận yêu cầu của sự phân tích tác phẩm một cách  <br /> toàn diện”. <br /> Văn học, thơ ca, lịch sử đều có tác dụng làm phong phú thêm, sâu sắc thêm cho  <br /> học sinh trong quá trình học hát và biểu diễn.<br /> Trong quá trình dạy hát người thầy giáo cần chú ý  ở  động cơ, khả  năng học <br /> tập, tính phức hợp, tính tích hợp giữa trí tuệ, tình cảm, thể  chất và ý chí của học  <br /> sinh, sinh viên.<br /> Xét về  bản chất của quá trình dạy học Thanh nhạc chính là  cấu trúc, tính  <br /> chất, mối liên hệ quy luật động lực mâu thuẫn của dạy học. Ba yếu tố nội dung tác <br /> phẩm âm nhạc (Ca khúc, Romance, Aria, Ca khúc nghệ thuật),  hoạt động của thầy  <br /> giáo từ việc cho bài, xác định giọng, phân tích tác phẩm, hiểu biết xuất xứ tác phẩm, <br /> tác giả, ý văn học, âm nhạc và  tiến hành lý luận dạy học theo phương pháp và hoạt <br /> động của trò bao gồm nhận bài, vỡ bài, phân câu, phân chỗ lấy hơi,  xử lý tác phẩm,  <br /> giải quyết cao trào và các yếu tố kỹ thuật hơi thở, khẩu hình, khoảng vang, nhả chữ <br /> và diễn xuất.<br /> Ba yếu tố  trên tồn tại trong mối liên hệ  hữu cơ  giữa mục tiêu,  nội dung,  <br /> phương pháp, phương tiện, kết quả. Tất cả các yếu tố này tồn tại trong mối liên hệ <br /> chặt chẽ, có  ảnh hưởng sâu sắc đến quá trình dạy học. Vị  trí của người thầy hiểu  <br /> theo một nghĩa rộng hơn đó là nhà chiến lược, nhà khoa học. Thầy giáo ở lớp học, là <br /> người đại diện cho xã hội truyền đạt hệ  thống tri thức và kinh nghiệm cho thế  hệ <br /> đang lớn lên.<br /> Mục tiêu đào tạo văn hóa nghệ  thuật  ở  Việt Nam là hình thành thế  giới quan  <br /> cho những cán bộ  hoạt động văn hóa nghệ  thuật trong tương lai khả năng sáng tạo, <br /> lao động để  họ  phải trở  thành các chuyên gia có kiến thức, khả  năng, kỹ  năng và <br /> không nhầm lẫn về  vấn đề  tư  tưởng, thẩm mỹ  trong việc chọn tác phẩm, chương  <br /> trình. Có thể  nói là theo định hướng của “Đường lối văn hóa văn nghệ” của Đảng. <br /> Chính họ phải là những người góp phần vào việc nâng cao dân trí và hoàn thiện thẩm <br /> mỹ  âm nhạc nói chung và ca hát nói riêng cho quần chúng để  đưa quần chúng đến <br /> những điển hình nhất của tác phẩm âm nhạc trong mọi thời đại.<br /> Quá trình dạy hát còn cần phải kích thích động cơ học của học sinh bằng việc  <br /> tổ chức các hoạt động ở lớp, ở khoa và ngoài xã hội, các buổi công diễn trên các hệ <br /> thống thông tin đại chúng... Nội dung dạy hát và quá trình dạy hát thống nhất với  <br /> nhau để nâng cao hiệu quả của học sinh , sinh viên .<br /> Vì quá trình dạy học nói chung và dạy hát nói riêng là quá trình nhận thức tức là  <br /> làm cho học sinh lĩnh hội được những kinh nghiệm của loài người đã được tích lũy  <br /> qua nhiều thế kỷ một cách có chọn lọc như  các hệ  thống ghi âm, hòa thanh, các kỹ <br /> thuật sử  dụng nhạc cụ, các kỹ  thuật thanh nhạc của các trường phái cổ  điển, tiên <br /> tiến để  học tác phẩm và có khả  năng nghiên cứu khoa học dưới sự hướng dẫn của  <br /> thầy giáo. Học hát của học sinh vẫn tuân theo quy định của quá trình dạy học nhằm  <br /> giải quyết các vấn đề  cơ  bản của kỹ  thuật thanh nhạc từ  thấp đến cao về  tư  thế,  <br /> 109<br /> hơi thở, nhả  chữ, khẩu hình, khoảng vang và xử  lý tác phẩm, sửa chữa các cố  tật  <br /> thường mắc phải đối với nghề nghiệp. <br /> Đối với vấn đề  tâm lý trong dạy học thì người thầy giáo hướng học sinh đến <br /> sự phát triển của tương lai, gắn bó với nghề nghiệp, trên cơ sở tương tác giữa thầy  <br /> và trò, con người với xã hội, theo nhu cầu của xã hội. Để  điều khiển quá trình dạy  <br /> học nói chung và dạy hát nói riêng, người thầy giáo phải thể  hiện là tấm gương về <br /> lao động nghệ  thuật và cuộc sống. Ngoài dạy kỹ  thuật, dạy nghề thì cần phải dạy <br /> người cho học sinh. Khuyến khích sự  sáng tạo của họ, không nên chấp nhận học <br /> sinh hát một cách chung chung, vô hồn kể cả ngay khi tập các bài Vocalize.<br /> Người thầy còn cần trao đổi để  học sinh nắm vấn đề  giữa lý trí và cảm xúc, <br /> giữa nội dung và hình thức. Cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản, sâu sắc <br /> về  nguồn gốc văn hóa của ca từ, nếu được, có thể  giới thiệu cho học sinh tiểu sử <br /> của tác giả, tác phẩm... Người thầy giáo chính là người hướng dẫn một cách toàn  <br /> diện cho học sinh vì vậy đòi hỏi  ở  thầy giáo một khả  năng phong phú về  kỹ  thuật,  <br /> lịch sử, văn hóa, triết học, sử dụng nhạc cụ, hòa âm... Trong điều kiện khó khăn về <br /> biên chế  giáo viên hiện nay của trường Huê thì người thầy có thể  phải đảm nhận  <br /> toàn bộ các phần việc khi bắt đầu dạy hát cho học sinh.<br /> Như  vậy người thầy phải nghiên cứu, học tập một cách nghiêm túc nhiều tài  <br /> liệu, tư liệu liên quan đến âm nhạc, thanh nhạc, văn học... để tích lũy và để có cơ sở <br /> truyền đạt cho học sinh. Không khuyến khích học sinh sự  bắt chước một cách thô  <br /> thiển mà khơi dậy bản chất riêng của từng học sinh, hướng dẫn sự sáng tạo của họ <br /> để tạo ra những nghệ sĩ, ca sĩ có những nét riêng trên nền cơ bản của kỹ thuật.<br /> Đối với việc dạy hát cho học sinh miền Trung ở Trường ĐHNT Huế  thì ngoài  <br /> các nguyên tắc, phương pháp sư  phạm chung như  đã nêu, người thầy giáo còn cần <br /> chú ý đến các yếu tố  sau đây để  khắc phục và tạo ra các thế  hệ  học sinh vừa nắm  <br /> được các yếu tố  kỹ  thuật của Trường phái thanh nhạc cổ  điển châu Âu đồng thời <br /> vừa có chất riêng của từng vùng miền.<br /> ­ Yếu tố tâm lý của học sinh miền Trung nói chung và vùng Huế nói riêng là rụt <br /> rè e lệ, ít nhạy cảm với xã hội hiện đại mà thường thụ  động nên người thầy cần <br /> luôn khuyến khích động viên họ trong thời gian dạy học về mọi mặt.<br /> ­ Yếu tố  ngôn ngữ  cũng hạn chế  rất lớn đến phát âm, nhả  chữ  và làm giảm <br /> hiệu quả  khi học, thi, thu thanh và biểu diễn... Vì vậy người thầy phải kiên trì sửa  <br /> chữa và nghiêm khắc bắt buộc học sinh khi hát phải dùng tiếng miền Bắc, trừ khi hát  <br /> dân ca các vùng miền.<br /> ­ Ngoài các bài hát dân ca các vùng miền phổ biến thầy giáo nên tăng số lượng <br /> bài hát dân ca miền Trung như Nghệ Tĩnh, Quảng Bình, Huế, Chămpa ­ Tây Nguyên <br /> để học sinh có những vốn liếng nhất định phục vụ cho vùng đất đã từng gắn bó với <br /> họ sau khi ra trường.<br /> Trong quá trình dạy học nói chung và phương pháp dạy hát nói riêng người  <br /> thầy nhất thiết phải thực hiện những phương pháp sư  phạm có tính nguyên tắc đó  <br /> là :<br /> 110<br />  ­ Nguyên tắc thống nhất phát triển nghệ thuật và kỹ thuật của học sinh.<br /> ­ Nguyên tắc từng bước và liên tục nắm vững nghệ thuật hát.<br /> ­ Nguyên tắc tiếp cận với đặc điểm cá nhân của từng học sinh. <br /> Dạy học là một nghề phong phú, tinh tế nhưng cũng rất phức tạp hơn nữa dạy <br /> hát lại là một loại hình nghệ  thuật âm nhạc mà nhạc cụ  là con người là “nhạc cụ  <br /> sống”. Họ  phải thực hành nghề  nghiệp trong các mối quan hệ  của xã hội, vì vậy  <br /> nhiệm vụ  và phương pháp của người thầy là hết sức quan trọng đối với học sinh <br /> sinh viên. Đội ngũ ca sĩ, thầy giáo dạy hát trong tương lai tốt hay xấu phụ thuộc rất  <br /> lớn đến khả  năng và phương pháp hiện tại của người thầy trong nhà trường. Nắm  <br /> vững, vận dụng các nguyên tắc dạy học nói chung và dạy hát nói riêng là nhiệm vụ <br /> chủ yếu của người thầy giáo để đào tạo cho khu vực, đất nước các thế  hệ học sinh  <br /> có đủ khả năng đảm nhận trọng trách trong lĩnh vực Âm nhạc nói chung và ca hát nói <br /> riêng để cùng với các lĩnh vực khác đưa nước ta sánh vai với khu vực và thế giới.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Nguyễn Trung Kiên, Phương pháp học hát. NXB Văn hóa ­ Hà Nội 1982.<br /> 2. Nguyễn Trung Kiên, Một số bài viết trên tạp chí Âm nhạc của Hội nhạc sĩ  <br /> và Viện Âm nhạc.<br /> 3. Lô Thanh, Giáo trình Thanh nhạc bậc Đại học.<br /> 4. Thái Duy Tuyên, Phương pháp luận giảng dạy đại học. <br /> 5. Diệu Thúy, Luận văn tốt nghiệp thạc sĩ PPSPBD Thanh nhạc. Hà Nội 1999.<br /> 6. Văn Cẩn, Ngữ âm học Việt Nam những vấn đề liên quan đến Thanh nhạc. <br /> Hà Nội 1997. <br /> <br /> COMPARE NOTES ON THE METHODOLOGY<br /> OF TEACHING VOICE MUSIC<br /> Truong Ngoc Thang<br /> College of Art, Hue Univerrsity<br /> <br /> <br /> <br /> SUMMARY<br /> The methodology of teaching voice music will mention not only the common issues of  <br /> teaching methodology such as: targets  of teaching theory, function of the teaching activities,  <br /> Research   Methodology,   but   also   aim   to   solve   the     other   matters   such   as:   developing   the  <br /> activeness,   the  originality  and  the  will   while   studying  voice   music;   releasing  the   teacher   ­  <br /> student   and   student   ­   student   relationships;   approaching   to   the   student   ­   centred   process,  <br /> applying technology in teaching and studying.<br /> <br /> 111<br />  Apart  from those above,  regarding the  identity  of  the  central  region  of  Vietnam,  the  <br /> teachers have to observe its characteristics of  verbal language and psychology... During his or  <br /> her teaching activities, the teacher must follow pedagogical principles:<br /> ­ Developing simultaneously artistic awareness technical skills for student.<br /> ­ Helping student gradually and continuosly acquire the vocal performance.<br /> ­ Approaching student personally from his or her characteristic.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 112<br />