TRƯ NG . I H C AN GIANG KHOA NÔNG NGHI P - TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊNNGUY N TH HÒA HI PKH O SÁT M T SY UTMÔI TRƯ NG NƯ C, . CC AT OPHÂN LO I VÀ .ÁNH GIÁ N NG . NĂM 2005 - 2006TUY N SÔNG H U, T NH AN GIANGLU N VĂN T T NGHI P K SƯ NGÀNH PHÁT TRI N

Chia sẻ: G G | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:68

Thêm vào BST

Báo xấu

106
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

TRƯ NG . I H C AN GIANG KHOA NÔNG NGHI P - TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN NGUY N TH HÒA HI P KH O SÁT M T S Y UT MÔI TRƯ NG NƯ C, . CC AT O PHÂN LO I VÀ .ÁNH GIÁ N NG . NĂM 2005 - 2006 TUY N SÔNG H U, T NH AN GIANG LU N VĂN T T NGHI P K SƯ NGÀNH PHÁT TRI N NÔNG THÔN Tháng 10.2006 ..TRƯ NG . I H C AN GIANG KHOA NÔNG NGHI P - TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN NGUY N TH HÒA HI P KH O SÁT M T S Y UT MÔI TRƯ NG...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: TRƯ NG . I H C AN GIANG KHOA NÔNG NGHI P - TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊNNGUY N TH HÒA HI PKH O SÁT M T SY UTMÔI TRƯ NG NƯ C, . CC AT OPHÂN LO I VÀ .ÁNH GIÁ N NG . NĂM 2005 - 2006TUY N SÔNG H U, T NH AN GIANGLU N VĂN T T NGHI P K SƯ NGÀNH PHÁT TRI N

TRƯ NG ð I H C AN GIANG KHOA NÔNG NGHI P - TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN NGUY N TH HÒA HI P KH O SÁT M T S Y UT MÔI TRƯ NG NƯ C, PHÂN LO I VÀ ðÁNH GIÁ N NG ð ð CC AT O TUY N SÔNG H U, T NH AN GIANG NĂM 2005 - 2006 LU N VĂN T T NGHI P K SƯ NGÀNH PHÁT TRI N NÔNG THÔN Tháng 10.2006
TRƯ NG ð I H C AN GIANG KHOA NÔNG NGHI P - TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN NGUY N TH HÒA HI P KH O SÁT M T S Y UT MÔI TRƯ NG NƯ C, PHÂN LO I VÀ ðÁNH GIÁ N NG ð ð CC AT O TUY N SÔNG H U, T NH AN GIANG NĂM 2005 - 2006 LU N VĂN T T NGHI P K SƯ NGÀNH PHÁT TRI N NÔNG THÔN GIÁO VIÊN HƯ NG D N Ks. Tr nh Th Lan Tháng 10.2006
TRƯ NG ð I H C AN GIANG KHOA NÔNG NGHI P - TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN KH O SÁT M T S Y UT MÔI TRƯ NG NƯ C, PHÂN LO I VÀ ðÁNH GIÁ N NG ð ð CC AT O TUY N SÔNG H U, T NH AN GIANG NĂM 2005 - 2006 Do sinh viên: NGUY N TH HÒA HI P th c hi n và ñ n p. Kính trình H i ñ ng ch m lu n văn t t nghi p xét duy t. Long Xuyên, ngày……tháng….năm 2006 GIÁO VIÊN HƯ NG D N Ks. Tr nh Th Lan
TRƯ NG ð I H C AN GIANG KHOA NÔNG NGHI P - TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN H i ñ ng ch m lu n văn t t nghi p ñã ch p thu n lu n văn ñính kèm v i tên ñ tài: KH O SÁT M T S Y U T MÔI TRƯ NG NƯ C, PHÂN LO I VÀ ðÁNH GIÁ N NG ð ð C C A T O TUY N SÔNG H U, T NH AN GIANG NĂM 2005 - 2006 Do sinh viên: NGUY N TH HÒA HI P Th c hi n và b o v trư c H i ñ ng ngày :………………………………………. Lu n văn ñã ñư c h i ñ ng ñánh giá m c:……………………………………... Ý ki n c a H i ñ ng: ………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………. Long Xuyên, ngày…..tháng…..năm 2006 Ch T ch H i ñ ng TRƯ NG KHOA NN - TNTN
TRƯ NG ð I H C AN GIANG KHOA NÔNG NGHI P - TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN nh 4 x 6 TI U S CÁ NHÂN H và Tên: NGUY N TH HÒA HI P Sinh năm: 25 /05 /1984 T i: Phư ng M Bình – Thành ph Long Xuyên – t nh An Giang Con Ông: Nguy n Văn Vĩnh và Bà: Nguy n Th Kim Hòa T t nghi p ph thông: t i trư ng Trung H c Ph Thông Tho i Ng c H u. Vào trư ng ð i h c An Giang : Năm 2002. H cl p: ðH3PN1 Khóa 3 Thu c : Khoa Nông Nghi p - Tài Nguyên Thiên Nhiên. ðã t t nghi p : K sư ngành Phát Tri n Nông Thôn năm 2006.
CHƯƠNG I. GI I THI U Mêkông là sông l n nh t Châu Á, ngu n cung c p nư c và các tài nguyên khác cho dân cư d c b sông. Qua nhi u th p k , ñây là h th ng sông có s ña d ng v ch ng loài cá cao nh t, ch ñ ng sau Amazon. Tuy nhiên, trong nh ng năm g n ñây, sông Mêkông b khai thác quá m c do nhu c u s d ng nư c và năng lư ng gia tăng nh m th c hi n ñô th hóa và công nghi p hóa c a các qu c gia d c b sông. Nh ng ho t ñ ng này gây nh hư ng nghiêm tr ng ñ n h sinh thái c a sông và làm m t ñi s ña d ng sinh h c, ô nhi m nư c, m c nư c b dao ñ ng m nh và xói mòn ñ t. Sông Mêkông ch y qua nhi u nư c như Trung Qu c, Myanma, Vương qu c Lào, Thái Lan, Campuchia và khi ñ n Vi t Nam, nó chia ra thành hai h th ng sông chính là sông Ti n và sông H u, chúng chi ph i m nh m s phát tri n c a ð ng B ng Sông C u Long. Sông Ti n và sông H u ñóng vai trò khá quan tr ng ñ i v i m i ho t ñ ng s n xu t, phát tri n kinh t trong vùng ð ng B ng Sông C u Long. Trên ñ a bàn t nh An Giang, sông H u có lưu lư ng và tr lư ng nư c m t khá d i dào, là ngu n cung c p nư c ch y u cho sinh ho t và ph c v các ho t ñ ng s n xu t như nuôi tr ng th y s n, nư c tư i cho nông nghi p…Hi n nay, do m r ng ñư c th trư ng tiêu th , ho t ñ ng nuôi tr ng th y s n có lãi nên s lư ng bè cá gia tăng. Tính ñ n gi a năm 2001, toàn t nh có kho ng 3080 bè, l ng nuôi cá, gia tăng hơn 1000 bè so v i năm 1997 và ñang còn ti p t c gia tăng ñã d n ñ n tình tr ng xu t hi n ô nhi m nư c m t c cb m t s ño n thu c sông H u. V n ñ này ñã tác ñ ng tiêu c c ñ i v i s c kh e ngư i dân và v i chính ho t ñ ng s n xu t nuôi cá bè. Thêm vào ñó, An Giang ñang bư c ñ u c a s phát tri n toàn di n. Trong tương lai s có nhi u d án và công trình ñư c xây d ng, m c ñ phát tri n các ngành nông lâm th y s n s ngày càng phát tri n cao hơn, ch c ch n các y u t ch t lư ng nư c b thay ñ i theo chi u hư ng b t l i n u không ñư c ki m soát ch t ch . Chính vì lí do này mà ñ tài “Kh o sát m t s y u t môi trư ng nư c, phân lo i và ñánh giá n ng ñ ñ c c a t o tuy n sông H u, t nh An Giang năm 2005 – 2006” ñư c th c hi n nh m có ñư c nh ng thông tin làm cơ s cho vi c phân tích, ñánh giá hi n tr ng môi trư ng năm 2005 - 2006. 1
N i dung nghiên c u Quan tr c m t s y u t môi trư ng nư c nh m ñánh giá hi n tr ng và theo dõi bi n ñ ng ch t lư ng nư c sông H u qua hai mùa. Xác ñ nh thành ph n gi ng loài t o và hàm lư ng ñ c t Microcystin c a chúng sông H u trong mùa mưa và mùa n ng. 2
CHƯƠNG II. LƯ C KH O TÀI LI U 2.1. Tình hình ô nhi m nư c Nư c ñư c th a nh n như m t ngu n tài nguyên chi n lư c c a m i qu c gia, là m t trong các ngu n tài nguyên ch ch t nh t c a Trái ñ t, b o ñ m s an toàn th c ph m, duy trì s cân b ng c a các h sinh thái, và ñ m b o s ho t ñ ng c a con ngư i trong m t th gi i ñ y nh ng bi n ñ ng nhanh chóng v ñ a lí, xã h i và môi trư ng (Nguy n H u Phú, 2001). Ngày nay, con ngư i tác ñ ng vào t nhiên làm cho khí h u toàn c u thay ñ i, ñi n hình là hi u ng nhà kính, và h u qu c a nó làm cho m c nư c bi n dâng lên, lư ng mưa tăng nhưng lư ng nư c ng m gi m ñi ñáng k . Hơn th n a, vi c xây d ng các h ch a nư c, ngăn ñ p…ñã làm phá v nghiêm tr ng h th ng các dòng ch y, gây suy thoái và ô nhi m các ngu n nư c (Lê Huy Bá, 2002) Lư ng ch t th i ñ c h i, th m chí c ch t phóng x cũng ñư c ñưa vào môi trư ng nư c làm cho m c ñ ô nhi m ngu n nư c ngày m t tr m tr ng hơn. th p niên 1950, ngư i ta ñã ch ng ki n tr n d ch Mianamata Nh t B n, gây t vong cho 46 ngư i. Ô nhi m ngu n nư c có th làm cho chu i th c ăn b tích t sinh h c và khu ch ñ i sinh h c các ñ c ch t, r t có h i cho ñ ng v t và con ngư i (Lê Huy Bá, 2002). Sông Detroit, hàng ngày ñ vào h Erie kho ng 20 tri u t n ch t th i ñ các lo i, trong ñó có c các ch t di t c , tr sâu, d u h a…và c ch t th i phóng x , bi n h Erie thành “h ch t” (Lê Huy Bá, 2002). Nhìn chung, ngu n nư c m t trên Th gi i ñã b ô nhi m tr m tr ng. Riêng năm 1980, trên Th gi i ñã có 720 tri u ngư i và theo tính toán thì năm 2000 ñã có 1 t ngư i không ñư c s d ng nư c s ch. Tình tr ng cung c p nư c s ch hi n nay là không ñáp ng ñ : Báo cáo c a Liên H p Qu c (2006) cho bi t toàn th gi i hi n có 1,1 t ngư i thi u nư c s ch, c 5 ngư i thì có 1 ngư i thi u nư c u ng, c 2 ngư i thì có m t ngư i không ñư c s d ng h th ng nư c ñư c x lí h p v sinh và 5 tri u ngư i ch t hàng năm vì dùng nư c b ô nhi m. ðây là nguyên nhân d n ñ n nhi u lo i d ch b nh như t và s t rét v n ñang làm 3,1 tri u ngư i ch t trong năm 2002. Anh, 90% dân cư s d ng nư c trong tình tr ng không ki m soát ñư c. Qua nghiên c u, ngư i 3
ta cho bi t sông Missisippi M ch a ñ n 36 h p ch t hóa h c gây ô nhi m ngu n nư c. Tóm l i, hi n tr ng môi trư ng nư c trên Th gi i ñang suy thoái. Vi c làm c n thi t hi n nay là ti n hành xây d ng m t m ng lư i các tr m ki m soát ch t lư ng nư c r ng kh p, thi t l p các k ho ch qu n lí tài nguyên nư c b n v ng trên ph m vi r ng nh m gi m thi u các y u t , nhân t gây ô nhi m. 2.2. T ng quan nghiên c u v quan tr c môi trư ng nư c 2.2.1. Trên th gi i T nh ng năm 1960, các t ch c c a Liên hi p qu c như WMO, WHO, UNESCO…ñã t ch c quan tr c, ño ñ c và theo dõi nh ng bi n ñ i v thành ph n và ch t lư ng môi trư ng. Tuy nhiên, nh ng tr m quan tr c này ch ñư c ñ t trong m t s nư c, khu v c có v n ñ môi trư ng quan tr ng, chưa mang tính ch t toàn c u, r ng l n và ñ ng b . ð th ng nh t trên toàn th gi i, năm 1973 Chương trình Môi trư ng c a Liên hi p qu c (UNEP) cùng v i các t ch c nói trên ñã xây d ng H th ng Quan tr c Môi trư ng toàn c u (GEMS) v i ba ñ i tư ng giám sát ch y u: nư c, không khí và th c ph m (Lê Trình, 2000). H th ng quan tr c ch t lư ng nư c toàn c u (GEMS/WATER) ñư c thi t l p t năm 1997. Hi n nay, có trên 120 nư c tham gia ho t ñ ng trong h th ng này. Trong t ng s 448 tr m quan tr c ch t lư ng nư c toàn c u, có 310 tr m quan tr c nư c sông, 63 tr m quan tr c nư c h ch a và 85 tr m quan tr c nư c ng m. ð i v i môi trư ng bi n, GEMS ki m soát thông qua 10 chương trình môi trư ng bi n khu v c. Các tr m quan tr c c a GEMS không phân b ñ u, mà t p trung vào các khu v c b ô nhi m n ng do nư c th i và các ch t th i khác khu v c Tây Âu, B c M và các khu v c thi u nư c do ít mưa. H i ngh Liên hi p qu c v Môi trư ng và Phát tri n (UNCED) t i Rio de Janeiro, Brazil, 1992, ñã nh n m nh t m quan tr ng c a các chương trình liên quan ñ n qu n lý môi trư ng các h sinh thái trên c n, dư i nư c và khí quy n, s d ng an toàn hóa ch t ñ c h i, ñ ng th i gi m thi u và ki m soát ch t th i nguy h i công nghi p. Theo Nguy n Th Kim Thái và Lê Th Hi n Th o (2003), nguy cơ ô nhi m môi trư ng nư c ñang di n ra trên qui mô toàn c u. nhi u nư c trên 4
th gi i, k c các nư c phát tri n cũng chưa kh c ph c ñư c nguy cơ m c b nh truy n nhi m do ngu n nư c b ô nhi m gây ra. Khi vi c b o v ngu n nư c tr thành v n ñ b c thi t thì các lu t l và tiêu chu n v sinh môi trư ng nư c cũng b t ñ u ñư c hình thành theo các quan ñi m khoa h c và th c ti n hơn. Vi c ki m soát ch t lư ng dòng x ra ngu n nư c cũng ñã ñư c ñưa vào thành các tiêu chu n qu c gia (Nguy n Th Kim Thái và Lê Th Hi n Th o (2003). - M , t năm 1948 ñã b t ñ u th c hi n lu t ki m soát ô nhi m nư c. ð n năm 1970 thì vi c ñánh giá tác ñ ng môi trư ng ñư c th c hi n dư i d lãnh ñ o c a T ch c ho t ñ ng chính sách môi trư ng Qu c gia (NEPA) và H i ñ ng ch t lư ng môi trư ng (CEQ). - B vào năm 1950, trên cơ s yêu c u ch t lư ng nư c cho các ñ i tư ng s d ng, ñã ñ ra lu t v v sinh môi trư ng nư c. các nư c ðông Âu như Liên Xô, Hungari, Ba Lan, Bungari…các lo i tiêu chu n liên quan t i môi trư ng nư c ñ u ñã ñư c thi t l p (Nguy n Th Kim Thái và Lê Th Hi n Th o (2003). Theo Lê Trình (2000), ñ i v i các nư c khu v c Châu Á, trong nh ng năm g n ñây v i t c ñ tăng trư ng kinh t như vũ bão ñã gây ra nhi u v n ñ môi trư ng nan gi i. Chính vì v y, nhi u nư c ñã b t ñ u có bi n pháp ñ i phó v i nh ng thách th c môi trư ng, nh m b o v ngu n tài nguyên không khí, ñ t và nư c kh i b tác ñ ng có h i c a ô nhi m môi trư ng. C th : - Thái Lan ñã xây d ng m t chương trình nh m lo i b ô nhi m nư c, không khí. H ti n hành m t chương trình ki m soát s d ng hóa ch t ñ c h i và qu n lý các ch t th i nguy h i công nghi p. - Indonesia ñã xây d ng các chính sách tăng cư ng th ch nh m gi m thi u ô nhi m các ngu n nư c và không khí ñô th , công nghi p và nông nghi p. - Trung Qu c ñã th ch hóa vi c s d ng hóa ch t ñ c h i và qui ñ nh quan tr c môi trư ng nư c, không khí và ch t th i nguy h i. - Singapore ñã có các b Lu t Môi trư ng và công tác cư ng ch ki m soát ô nhi m nư c và không khí, s d ng hóa ch t ñ c h i và tiêu h y các ch t th i nguy h i r t nghiêm ng t và b o ñ m ñư c ô nhi m ch 5
x y ra m c ch p nh n ñư c, cho dù công nghi p hóa ch t ñang di n ra r t nhanh nư c này. - Nh t B n, tiêu chu n ch t lư ng nư c ñư c thi t l p b i chính quy n Trung ương và áp d ng ñ i v i t t c các ngu n nư c như nhau ho c ñư c phân lo i theo m c ñích s d ng và vi c qu n lí ch t lư ng nư c. Trên ph m vi toàn c u, ngư i ta ñã thành l p m t chương trình qu n lí Tài nguyên nư c l c ñ a thu c cơ quan UNEP, v i tên g i t t là EMINWA. M c ñích chính c a chương trình là thi t l p các k ho ch qu n lý Tài nguyên nư c ng t trên ph m vi r ng. Chương trình EMINWA ñư c thi t l p nh m gi i quy t các v n ñ sông h , cũng có th ñ i v i t ng nư c ng m và ñ c bi t ưu tiên cho h th ng sông nư c Qu c t . ð u tiên, UNEP tri n khai th c hi n v i sông Zambia, có chi u dài kho ng 3000 km và lưu v c ñ t ñ n 1300000 km2. Vùng h Chad, ñư c hoàn t t năm 1991. Cùng th i gian này, các khu v c trên các lãnh th khác nhau ñã ti n hành kh o sát các lưu v c sông (lưu v c sông Orinoco, lưu v c bi n Aral, lưu v c h Titicaca, và lưu v c sông Nile) nh m tri n khai nh ng hi p ñ nh và k ho ch hành ñ ng chung (Lê Huy Bá, 2002). Hi n nay, nhi u t ch c chính ph và phi chính ph lên k ho ch b o v và qu n lí sông Mêkông. Tuy nhiên, v n còn nhi u v n ñ liên quan chưa ñư c gi i quy t nh m b o ñ m s phát tri n và qu n lí b n v ng ngu n tài nguyên nư c cho các th h tương lai. Vào tháng 12/2003, D án nghiên c u h sinh thái sông Mêkông l n th nh t (MeREM) ñư c thông qua t i Bangkok v i m c tiêu là thành l p m ng lư i quan tr c và giám sát h th ng sông Mêkông. L n th hai (9/2004), MeREM bàn v phương th c theo dõi s thay ñ i c a h sinh thái sông Mêkông bao g m các v n ñ ch t lư ng nư c, ña d ng sinh h c và chu trình nư c c a sông. MeREM ñư c th c hi n v i s tài tr c a Chính ph Nh t B n và NIES (Vi n Nghiên C u Môi Trư ng Qu c Gia c a Nh t ) là cơ quan ch u trách nhi m chính th c hi n chương trình này. NIES ch u trách nhi m theo dõi ch t lư ng nư c, t o, th c v t th y sinh và ñ ng v t không xương s ng và phát tri n cơ s d li u (Makoto M.Watanabe, 2004). 2.2.2. Vi t Nam Vi t Nam, vi c nghiên c u v môi trư ng ñã ñư c quan tâm t cu i nh ng năm 1970, ñ u nh ng năm 1980. Nhưng th c s ñ y m nh t sau ngh 6
quy t 246/HðBT c a ch t ch H i ð ng B Trư ng năm 1985 (ðoàn Văn Ti n, 2002). Chi n lư c xây d ng h th ng quan tr c môi trư ng qu c gia Vi t Nam b t ñ u hình thành t 1991 ñ n nay. Trong k ho ch qu c gia v môi trư ng và phát tri n b n v ng 1991-2000 ñã xác ñ nh công tác quan tr c là m t trong nh ng hành ñ ng r t quan tr ng trong khuôn kh h th ng qu n lí và k ho ch hóa môi trư ng qu c gia (Nguy n Th Kim Thái và Lê Th Hi n Th o, 2003). H th ng các tr m quan tr c môi trư ng qu c gia c a Vi t Nam b t ñ u ñư c hình thành t cu i năm 1994, sau khi có các văn b n th a thu n gi a B trư ng B KHCN&MT v i các b h u quan ( B Giáo D c và ðào T o, B Qu c Phòng…) ph i h p xây d ng các tr m quan tr c môi trư ng ñ u tiên c a Vi t Nam trên cơ s các trung tâm khoa h c v môi trư ng c a các b . ðó là các tr m quan tr c môi trư ng vùng Mi n B c, Mi n Trung, Mi n Nam Vi t Nam, tr m quan tr c môi trư ng t i B Tư l nh Hóa h c, Tr m quan tr c mưa axit t i Lào Cai, Phòng th nghi m môi trư ng t i Trung tâm K thu t I, T ng c c Tiêu chu n – ðo lư ng – Ch t lư ng, B KHCN&MT. Cho ñ n nay H th ng quan tr c môi trư ng qu c gia ñã phát tri n bao g m 18 tr m (Nguy n Th Kim Thái và Lê Th Hi n Th o, 2003). ðoàn Văn Ti n (2002) rút ra các nh n xét t tình hình th c t trong vi c thi t l p m ng lư i các tr m giám sát môi trư ng nư c ta: - Cho ñ n nay, nư c ta chưa có m t h th ng m ng lư i các tr m giám sát môi trư ng qu c gia hoàn ch nh và ñ t tiêu chu n v trang thi t b cũng như v yêu c u ph c v qu n lý, quy ho ch và b o v môi trư ng trong nư c. - Hi n nay, các tr m ki m soát môi trư ng không khí và nư c c a ngành Khí tư ng th y văn ñư c coi là h th ng các tr m có qui mô qu c gia. Tuy nhiên, các tr m này thư ng ñư c ñ t t i các tr m khí tư ng th y văn cho nên nó mang nhi u s c thái ki m soát môi trư ng n n như các tr m nư c mưa, b i l ng và ch t lư ng nư c sông ch y u, nhi t ñ , ñ m n, m c nư c… - Các thông s giám sát chưa ñ y ñ mà ch bao g m các thông s cơ b n v ô nhi m ñ i v i môi trư ng nư c như BOD, COD, ñ m, lân, m t s kim lo i n ng và t ng dư lư ng thu c tr sâu. Ngoài ra, vi c quan tr c 7
các thông s sinh h c như t o và sinh v t ch th môi trư ng nư c chưa ñư c nêu trong tiêu chu n môi trư ng và chưa có phương pháp quan tr c th ng nh t. Th c hi n tinh th n công văn s 2256/BTNMT-MTg c a B Tài Nguyên và Môi trư ng v hư ng d n xây d ng báo cáo hi n tr ng môi trư ng. T năm 1998 - 2004 ñã ti n hành quan tr c môi trư ng và ñánh giá t ng quan v môi trư ng như hi n tr ng môi trư ng nư c m t (sông Ti n, sông H u, kênh r ch n i ñ ng, nư c gi ng, nư c th i công nghi p và ñô th , nư c khu v c nuôi cá bè), hi n tr ng môi trư ng không khí nh m nh n ñ nh khái quát nh ng v n ñ môi trư ng c p bách c a T nh An Giang và ñ xu t các gi i pháp ngăn ng a, phòng ch ng suy thoái, ô nhi m và s c môi trư ng (Thái M Anh, 2003). Tuy nhiên, vi c quan tr c ch d ng m c ñ xem xét s hi n di n c a các lo i t o, chưa ñánh giá ñư c s nh hư ng c a t o ñ c trong nư c. Năm 1963, Akihiko Shirota nghiên c u sơ b v t o trên sông H u t i C n Thơ, song k t qu ñ t ñư c còn h n ch vì m u t o ch thu ñư c m t l n. Sau ñó, Ph m Hoàng H (1968) ñã công b 32 loài t o lam thư ng g p vùng C n Thơ ( trong ñó có c sông H u), ti c r ng các loài t o khác v n chưa ñư c ñ c p t i. Ti p ñ n là Tr n Trư ng Lưu (1976), ông ñã th c hi n nghiên c u v t o (thành ph n, s lư ng và s phân b ) trong th i gian 3,5 năm sông H u (1976 – 1979). Vi c nghiên c u phân lo i và phân b t o ñã ñư c nghiên c u t lâu. Tuy nhiên, chuyên sâu v t o có h i và t o ñ c ñ ph c v cho ngành th y s n t i Vi t Nam thì ch m i ñư c quan tâm g n ñây (Chu Văn Thu c, 2001). 2.3. T o và ñ c ch t c a chúng 2.3.1. nh hư ng c a t o ñ i v i ñ i s ng sinh v t và con ngư i Trong th y v c nư c ng t ho c nư c l dùng ñ nuôi th y s n, bên c nh nh ng ñóng góp tích c c c a vi t o còn có m t s loài có th gây h i ñ i v i th y v c. Trong quá trình sinh trư ng và phát tri n khi chúng g p ñi u ki n thu n l i s phát tri n r t nhanh, ñ ng th i ti t ra ñ c t vào môi trư ng. Nh ng ñ c t này không ch gây h i cho cá, ñ ng v t nuôi, ñ ng v t hoang dã mà cho c con ngư i khi s d ng s n ph m th y s n b nhi m ñ c (u ng ph i hay ti p xúc v i ngu n nư c b nhi m t o ñ c). Nguyên nhân là do m t s loài 8
th y s n tích lũy vào cơ th ñ c t c a t o và gây ng ñ c cho ngư i khi ăn ph i các loài th y s n này. Các loài t o gây ñ c trong ñi u ki n thu n l i thư ng phát tri n v i sinh kh i l n, gây hi n tư ng nư c có màu g i là s n hoa c a nư c t i các th y v c nư c ng t ho c hi n tư ng th y tri u ñ ngoài bi n khơi. Hi n tư ng th y tri u ñ gây ch t cá trên m t vùng r ng l n và làm nhi m ñ c cho th y s n ven bi n c a nhi u nư c trên th gi i (Lê Huy Bá, 2002). T o ñ c h i là nh ng loài vi t o thu c các ngành khác nhau, song nư c ng t ch y u là vi khu n lam (Cyanobacteria) và bi n ch y u là t o hai rãnh hay còn g i là t o giáp (Dinoflagellata), t o silic (Diatoms) và t o có v t bám (Haptophyta), s ng trôi n i ho c s ng bám ñáy hay bám lên các sinh v t s ng dư i ñáy như san hô, rong bi n. Khi ñ t ñ n m t ñ nh t ñ nh chúng s gây h i cho các cho các sinh v t khác. Hallegraef (1993) ñư c trích d n b i Nguy n Xuân Thành, Nguy n Như Thành và Dương ð c Ti n (2003), phân lo i t o gây ñ c làm 4 nhóm chính: - Nh ng lo i t o không ñ c: (Skeletonema costatum, Trichodesmium erythraeum, Heterocapsca triquatra) nhưng khi phát tri n quá m c làm thay ñ i màu, gi m ñ trong, gi m hàm lư ng oxy trong nư c khi n cá và ñ ng v t không xương s ng b ch t. - Nh ng lo i t o không ñ c cho ngư i nhưng gây h i cho m t s loài ñ ng v t th y sinh do làm t c ngh n cơ quan hô h p c a chúng, như Chaetoceros comolutus, Heterosigma akashowo. - M t vài loài t o gây nh hư ng ñ n tính m ng con ngư i. Ch t n i ti t t t o Gonyaulax catanella r t có h i cho cá ăn loài t o này. Nó s tích lũy trong cơ th và là nguyên nhân gây ch t ngư i khi ăn loài cá này. Bên c nh ñó, n u u ng nư c có t o Microcystis và Anabaena b b nh ñau d dày và b r i lo n hô h p khi u ng nư c có t o Gymnodinium brevis. Lyngbya và Chlorella gây nh hư ng ñ n da (Meikaha và Chu, 1971; ñư c trích d n b i Wayne W. Carmichael, 2000). M t vài loài t o gây d ng cho ngư i (Bernstein và Safferman, 1970 ñư c trích d n b i Wayne W. Carmichael, 2000). Microcystis toxica ch a ch t gây ñ c cho gan (Stephens, 1948 ñư c trích d n b i Wayne W. Carmichael, 2000). Ngoài ra, còn m t s loài t o gây b nh khác nhau cho ngư i và 9
ñ ng v t b c cao như: Alexandrium tamarense, Dinophysis fortii, D. acuminata, Pseudonitzschia australis, Nodularia spumigena, Anabaena flosaquae ... (Wayne W. Carmichael, 2000) - Nh ng t o ñ c ñư c gió ho c nư c bi n mang theo vào b và gây h i cho s c kh e con ngư i như Gyrodinium breve, Phiestera piresteria…(Wayne W. Carmichael, 2000) Trong th c t , có m t s loài gây h i ngay c khi s lư ng t bào nh 3 (10 t bào/lít), không h làm thay ñ i màu nư c như Alexandrium tamarense, gây nhi m ñ c cho các loài thân m m. Trong khi ñó, m t s loài t o như Gyrodinium arueulum ch có th gây h i khi phát tri n v i kh i lư ng t bào r t l n (107 t bào/lít), làm thay ñ i màu nư c, làm ch t cá và các loài ñ ng v t ñáy (Nguy n Xuân Thành, Nguy n Như Thành và Dương ð c Ti n (2003). Năm 1940 vi c xác ñ nh và phân l p t o ñ c m i ñư c Olson ti n hành. Ông thu th p các m u nư c n hoa và phân l p ñư c r t nhi u vi khu n lam thu c các chi Microcystis, Anabaena. Khi tr n l n nh ng vi khu n lam này v i th c ăn cho ñ ng v t trong phòng thí nghi m, Olson nh n th y m t s chúng có ñ c tính. Trong vài ch c năm g n ñây, khoa h c phát hi n ngày càng nhi u s có m t ph bi n c a các loài t o gây h i trong các th y v c nư c ng t, nư c l và nư c bi n quy mô toàn c u (Nguy n Xuân Thành, Nguy n Như Thành và Dưong ð c Ti n (2003): - T 1968, hàng năm Anh ngư i ta ñ u phát hi n ra có ñ c t do t o Alexandrium tamarense sinh ra. T o này là nguyên nhân gây nhi m ñ c sò xanh (Mytilus edulis) và t ñó gây ñ c cho ngư i (78 trư ng h p ng ñ c vào năm 1968) - T i Úc, hơn 1000 km sông Darling b che ph kín b i m t loài vi khu n lam thu c chi Anabaena. ð c t do loài vi khu n lam này s n ra ñã gi t ch t hơn 10000 ñ ng v t nuôi và gây ra tình tr ng nguy hi m ñ i ngư i dân s ng g n ngu n nư c t i khu v c này. - Hàn Qu c, s n hoa c a loài t o Gymnodinium sp x y ra t i Chungmu và vùng bi n phía nam Hàn Qu c vào cu i tháng 8/1992 kéo dài trong vài tu n là nguyên nhân gây ch t hàng lo t cá nuôi. 10
- T i New Zealand, trong nh ng năm 1992 – 1993, ngư i ta ñã quan sát th y hi n tư ng cá b nhi m ñ c hàng lo t cùng v i s n hoa c a 14 loài t o do nh hư ng c a El-nino, kéo theo ngư i b ng ñ c do ăn cá. Nh ng ñ c t trong các loài t o phát hi n ñư c New Zealand ch y u là ñ c t gây h i th n kinh, ñ c t gây tê li t, ñ c t gây tiêu ch y. - T i Brazil, ngư i ta thư ng th y hi n tư ng cá ch t hàng lo t x y ra d c 350 km d c b bi n do s n hoa c a m t s loài t o như Gymnodinium sp, Dinophysis acumilata, Nosticula sintillan. - Philippin, th y tri u ñ do lo i t o Pyrodinium bahamense var compressum ñã gây ra nhi u h u qu tai h i. Cho ñ n năm 1995 có t i 1422 trư ng h p ng ñ c, trong ñó có 82 trư ng h p t vong do ăn cá b nhi m ñ c t o này. Nhìn chung, nh ng ch t ñ c do các loài t o này ti t ra ñ u ñư c g i là ñ c t t o. B n ch t hóa h c c a ñ c t t o r t khác nhau, chúng có th là peptit, alcaloit. Theo Kunimitsu Kaya (2003) ñư c trích d n b i Makoto M.Watanabe và ctv, 2004, m t vài ch t ñ c c a t o ñã ñư c xác ñ nh Trung Qu c và Thái Lan nhưng chưa có m t nghiên c u c th nào v ñ c t t o các qu c gia khác d c theo sông Mêkông. 2.3.2. ð c t t o 2.3.2.1. Ngu n g c Ch t ñ c c a t o lam ñư c bi t ñ n vào th k XIX khi ngư i ta phát hi n m t s trư ng h p t vong c a ñ ng v t sau khi u ng nư c h Alexandria (Australia) ñang x y ra hi n tư ng nư c n hoa do t o Nodularia (Mariyo F.Watanabe, Ken-ichi Harada, Wayne W.Carmichael và Hirota Fujiki, 2000) Microcystis là loài ñ u tiên ñư c phát hi n là s n xu t vòng peptit c a hepatotoxins (Botes, 1982 ñư c trích d n b i Wayne W. Carmichael, 2000) và sau này ñư c g i là microcystins (Carmichael, 1988 ñư c trích d n b i Wayne W. Carmichael, 2000). Ngày nay, Microcystis là loài t o s n xu t ch t ñ c sinh h c microcystin. T o lam có th s n xu t microcystin và anatoxins ( Anabaena và Oscillatoria ) ho c th m chí là microcystin và cytotoxins ( Hapalosiphon ) (Prinsep, 1992 ñư c trích d n b i Wayne W. Carmichael, 2000). 11
H u h t các lo i Microcystis luôn ñ c. Cu c kh o sát v nư c Trung Qu c (Carmichael, 1988 ñư c trích d n b i Wayne W. Carmichael, 2000) tìm th y kho ng 80% m u ch a Microcystis và kho ng 95% m u này ch a microcystin có th gây ch t. Theo th ng kê t năm 1878 ñ n năm 1992 có 86 trư ng h p ñ ng v t b ñ u ñ c (Carmichael, 1992 và Ressom, 1994 ñư c trích d n b i Wayne W. Carmichael, 2000 ) : 32 trư ng h p là do Microcystis, 33 trư ng h p là do Anabaena, 9 trư ng h p do Nodularia, 1 trư ng h p do Nostoc và 10 trư ng h p do Aphanizomenon. Rinehart (1994) ñư c trích d n b i Wayne W. Carmichael, 2000, tóm t t r t rõ v ngu n g c và s khác nhau c a 47 h p ch t microcystin. Trong ñó, 37 h p ch t ñư c trích li t hi n tư ng nư c n hoa và nuôi c y trong phòng thí nghi m thu c dòng Microcystis, 15 h p ch t không t Microcystis, 8 h p ch t t Anabaena, 6 h p ch t t Nostoc và 1 h p ch t t Oscillatoria. Theo Mariyo F.Watanabe, Ken-ichi Harada, Wayne W.Carmichael và Hirota Fujiki, 2000, vào 1878, Francis ñã phát hành bài báo mang tính khoa h c ñ u tiên nói v hi u qu gây ch t ti m tàng c a t o Nodularia spumigena trong t Nature. Năm 1988, Rinehart ñã trích li ñư c h p ch t hepatotoxic (sau này g i là nodularin) t hi n tư ng nư c n hoa New Zealand và t phòng thí nghi m thu c dòng Nodularia spumigena. Neurotoxin (tên g i khác là anatoxin)do t o Anabaena flos_aquae ti t ra. M t vài ñ ng phân khác c a neurotoxin ñư c miêu t d a trên hi u qu mà chúng gây ra cho ñ ng v t phòng thí nghi m (Carmichael và Gorham, 1978 ñư c trích d n b i Wayne W. Carmichael, 2000). Xét trên khía c nh s c kh e môi trư ng, hai h p ch t quan tr ng nh t c a neurotoxin là anatoxin_a và anatoxin_a(s) (Carmichael, 1988 ñư c trích d n b i Wayne W. Carmichael, 2000). Vi c trích li và xác ñ nh c u trúc c a anatoxin_a ñư c Delvin (1977) báo cáo ñ u tiên. Theo Carmichael (1979), li u lư ng anatoxin_a gây ch t 50% là 200 µg/kg. Anatoxin_a(s) ñ c hơn anatoxin_a v i lư ng 50 µg/kg là có th gây ch t 50% (Mahmood và Carmichael, 1987 ñư c trích d n b i Wayne W. Carmichael, 2000). H p ch t cylindrospermopsin là ñ c t gan ti m tàng do Cylindrospermopsis và Umezakia ti t ra (Skulberg, 1993 ñư c trích d n b i Wayne W. Carmichael, 2000). Ngoài ra, còn nhi u h p ch t gây ñ c khác do t o ti t ra. Do v y, vi c xác ñ nh hàm lư ng ñ c t cũng như ngư ng an toàn 12
trong các ngu n nư c là vi c làm c n thi t nh m ñ m b o s c kh e c ng ñ ng và b o v môi trư ng b n v ng. 2.3.2.2. Các lo i ñ c t do t o gây ra Nh ng ñ c t do t o ti t ra ñư c chia thành ba nhóm chính là : ñ c t gan (hepatotoxin), ñ c t th n kinh (neurotoxin) và nhóm ñ c t gây ng a da và tiêu ch y (dermatotoxin, gastrointestinal toxin) (Nguy n Xuân Thành, Nguy n Như Thành và Dưong ð c Ti n (2003): Nhóm ñ c t gan (hepatotoxin) : Nhóm ñ c t tác ñ ng t i gan có c u trúc peptit m ch vòng bao g m : Microcystin và Nodularin do t o s ng trong nư c ng t ti t ra. Nhóm ñ c t th n kinh (Neurotoxin) Nhóm ñ c t th n kinh bao g m : ð c t gây li t cơ PSP (Paralytic Shellfish Poison) thư ng g p t o Alexandrium, Gymnodinium catenatum, Pyrodinium thu c ngành t o Giáp. ð c t d ng này thư ng ñư c tích lũy trong các ñ ng v t hai m nh v (v m, trai, hàu…) ð c t gây m t trí nh ASP (Amnetic Shellfish Poison) thư ng do các lo i t o silic gây ra như Amphora, Pseudo-nitzschia. Các tri u ch ng nhi m ñ c thư ng là ñau vùng b ng, nôn m a, ñau ñ u, ti p theo là hi n tư ng l n l n, m t trí nh , áp su t máu không n ñ nh, m t ñ nh hư ng và gây hôn mê, xu t hi n sau 24 gi khi ăn ph i h i s n nhi m ñ c ASP. ð c t gây ra các tri u ch ng trên là axit domoic. ð ct gây r i lo n th n kinh (Neurototoxin Shellfish Poison) do t o giáp Gynomnodinium sp gây ra. Nhóm ñ c t gây tiêu ch y DSP (Diarrhetic Shellfish Poison) : Do vi t o bi n Prorocentrum và Dinophysis ti t ra. Ngoài vi c gây ñ c, ngu n nư c nơi t o phát tri n thư ng có màu và mùi tanh r t khó ch u, hàm lư ng oxi b gi m xu ng ñ t ng t, nh hư ng ñ n ch t lư ng nư c. Vì v y, vi c giám sát, qu n lí s phát tri n c a t o ñ c trong các h ch a và các dòng ch y cung c p nư c sinh ho t cho c ng ñ ng c n ñư c ñ c bi t quan tâm. 13
CHƯƠNG III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U 3.1. Th i gian và ñ a ñi m nghiên c u 3.1.1. Th i gian : t 9/2005 – 5/2006 3.1.2. ð a ñi m thu m u : V trí các tr m thu m u d a trên s khác bi t gi a các khúc sông và ngã r c a sông. GPS STT ð a ñi m X Y 1 Làng bè An Phú 104.8457 10.8131 2 Kinh vàm sáng ða Phư c 104.8569 10.7331 3 Châu ð c 104.8735 10.7102 4 Ngã ba sông Châu ð c 104.9052 10.7009 5 Ch kênh ñào Vĩnh M 104.9283 10.6988 6 Nhánh sông kênh ñào 104.9461 10.6911 7 Gi a c n Khánh Hòa 104.9621 10.6694 8 ð u c n Khánh Hòa 104.9621 10.6197 9 Cây Dương 104.9728 10.5996 10 B n ñò Bình Th y 105.0765 10.5416 11 Bình Hòa 105.0924 10.4693 12 Th tr n An Châu 105.1578 10.4318 13 ð u c n Phó Ba 105.1614 10.4213 14 Nhà Bác Tôn 105.2002 10.4098 15 ðuôi c n Phó Ba 105.1968 10.3865 14