Tỷ lệ và và một số yếu tố liên quan đến tăng huyết áp ở dân tộc Thái 35 - 64 tuổi tại 2 huyện của tỉnh Điện Biên năm 2014

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2016<br /> <br /> TỶ LỆ VÀ VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN<br /> TĂNG HUYẾT ÁP Ở DÂN TỘC THÁI 35 - 64 TUỔI TẠI 2 HUYỆN<br /> CỦA TỈNH ĐIỆN BIÊN NĂM 2014<br /> Trần Thị Lành*; Hoàng Văn Lương**; Trần Thị Thanh Hương***<br /> Phạm Thế Xuyên****; Nguyễn Minh Sang***<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: xác định tỷ lệ tăng huyết áp (THA) và một số yếu tố liên quan đến THA của người<br /> dân tộc Thái 35 - 64 tuổi tại Điện Biên năm 2014. Đối tượng và phương pháp: mô tả cắt ngang,<br /> sử dụng phương pháp STEPs của Tổ chức Y tế Thế giới (TCYTTG) trên người dân tộc Thái<br /> nhóm tuổi 35 - 64 đang sống tại huyện Tuần Giáo và huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên. Kết quả<br /> và kết luận: tỷ lệ THA 38,2%; tuổi càng cao tỷ lệ THA càng nhiều, nam có tỷ lệ THA cao hơn nữ<br /> có ý nghĩa thống kê (p < 0,001); THA có mối liên quan với tần suất sử dụng rượu trong 30 ngày<br /> vừa qua, chưa phát hiện mối liên quan với tình trạng sử dụng thuốc lá, chế độ ăn rau quả cũng<br /> như hoạt động thể lực; THA có mối liên quan chặt chẽ với chỉ số khối cơ thể (BMI) và vòng eo.<br /> * Từ khóa: Tăng huyết áp; Yếu tố liên quan; Dân tộc Thái; Điện Biên.<br /> <br /> The Rate and Some Related Elements to Hypertension of Thai<br /> Ethnic Aged 35 - 64 Years in Two Districts of Dienbien Province in 2014<br /> Summary<br /> Objectives: To investigate the prevalence and some related factors of hypertension of Thai<br /> people 35 - 64 years old at Dienbien 2014. Subjects and methods: Cross-sectional study was<br /> conducted on 966 Thai people aged 35 - 64 living in Tuangiao and Dienbien districts by applied<br /> STEPs method. Results: Prevalence of hypertension was 38.2%; the rate of hypertension is<br /> higher by age, men had higher rate of hypertension than women and the difference is<br /> statistically significant (p < 0.001); hypertension has been correlated with the frequency of<br /> alcohol use in the last 30 days, but no relation to the status of tobacco use, diet vegetables and<br /> physical activity was found. Hypertension was closely associated with body mass index (BMI)<br /> and waist measures.<br /> * Key words: Hypertension; Related factor; Thai ethnic; Dienbien province.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Tăng huyết áp là khi huyết áp tâm thu<br /> ≥ 140 mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương<br /> <br /> ≥ 90 mmHg [1]. THA là một trong những<br /> yếu tố nguy cơ trung gian chính của bệnh<br /> không lây nhiễm và bệnh tim mạch.<br /> <br /> * Trường Cao đẳng Y tế Điện Biên<br /> ** Học viện Quân y<br /> *** Trường Đại học Y Hà Nội<br /> **** Sở Y tế tỉnh Điện Biên<br /> Người phản hồi (Corresponding): Trần Thị Lành (lanhyt@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 28/03/2016; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 16/05/2016<br /> Ngày bài báo được đăng: 01/06/2016<br /> <br /> 41<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2016<br /> <br /> Theo báo cáo toàn cầu về bệnh không lây<br /> nhiễm của TCYTTG năm 2010, trong<br /> khoảng 57 triệu trường hợp tử vong năm<br /> 2008 có 36 triệu người tử vong (63%) là<br /> do bệnh không lây nhiễm, đặc biệt<br /> nguyên nhân hàng đầu của tử vong do<br /> bệnh không lây nhiễm trên toàn cầu là<br /> bệnh tim mạch [6]. Ước tính năm 2025,<br /> trên toàn thế giới sẽ có khoảng 1,56 tỷ<br /> người bị THA [5]. Tại Việt Nam, theo điều<br /> tra của Viện Tim mạch (2008) trên 8<br /> tỉnh/thành phố trong cả nước, có tới<br /> 25,1% dân số (tương đương 11 triệu<br /> người) ≥ 25 tuổi bị THA [4]. Yếu tố nguy<br /> cơ phổ biến gây THA thường liên quan<br /> tới lối sống, cụ thể là: hút thuốc lá, ít hoạt<br /> động thể lực, lạm dụng rượu-bia, chế độ<br /> ăn không hợp lý và thói quen ăn mặn. Có<br /> thể thấy các yếu tố này phần nào liên<br /> quan đến văn hóa. Mặc dù ở Việt Nam đã<br /> có nhiều nghiên cứu về THA, nhưng<br /> chưa có nghiên cứu nào được thực hiện<br /> trên dân tộc Thái, một dân tộc có thói<br /> quen ăn uống, sinh hoạt khác với các<br /> nhóm dân tộc khác. Vì vậy, chúng tôi thực<br /> hiện nghiên cứu này nhằm: Xác định tỷ lệ<br /> THA và mô tả một số yếu tố liên quan tới<br /> THA của người dân tộc Thái 35 - 64 tuổi<br /> tại Điện Biên năm 2014.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> Người dân tộc Thái, nhóm tuổi 35 - 64<br /> có hộ khẩu tại huyện Tuần Giáo và Điện<br /> Biên, không phân biệt giới, trình độ học<br /> vấn, không bị câm điếc, không bị rối loạn<br /> tâm thần, rối loạn trí nhớ, không mắc<br /> bệnh cấp tính và tình nguyện tham gia<br /> nghiên cứu.<br /> 42<br /> <br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Nghiên cứu mô tả cắt ngang.<br /> * Công cụ nghiên cứu: bộ công cụ<br /> STEPs của TCYTTG đã được dịch ra<br /> tiếng Việt và hiệu chỉnh cho phù hợp với<br /> Việt Nam; thước đo chiều cao, cân đo<br /> trọng lượng, máy đo huyết áp.<br /> * Phương pháp thu thập số liệu: nhóm<br /> điều tra viên gồm 10 người thuộc chuyên<br /> ngành y tế công cộng, điều dưỡng viên<br /> được tập huấn về cách thức thu thập số<br /> liệu và quy trình triển khai nghiên cứu.<br /> * Phân tích kết quả: nhập số liệu bằng<br /> phần mềm Epi.data, phân tích bằng phần<br /> mềm Stata 15.0. Số liệu được phân tích<br /> mô tả hoặc tương quan. So sánh giữa<br /> các biến liên tục bằng test khi bình<br /> phương và t-test khi so sánh các biến rời<br /> rạc. Các mức chuẩn để xác định tình<br /> trạng yếu tố nguy cơ và tình trạng trung<br /> gian dựa trên tiêu chuẩn của TCYTTG<br /> như sau:<br /> - Tiêu thụ rượu bia: dựa trên tần suất<br /> sử dụng rượu bia trong 30 ngày vừa qua.<br /> - Tiêu thụ rau/quả: dưới mức bình<br /> thường khi tiêu thụ < 5 đơn vị rau,<br /> quả/ngày.<br /> - THA: được phân theo các mức độ<br /> sau:<br /> + Huyết áp bình thường: huyết áp tâm<br /> thu < 130 mmHg và/hoặc huyết áp tâm<br /> trương < 85 mmHg.<br /> + Tiền THA (huyết áp bình thường<br /> cao): huyết áp tâm thu 130 - 139 mmHg<br /> và/hoặc huyết áp tâm trương 85 - 89 mmHg.<br /> + THA: huyết áp tâm thu ≥ 140 mmHg<br /> và/hoặc huyết áp tâm trương ≥ 90 mmHg.<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2016<br /> <br /> * Địa điểm nghiên cứu: huyện Tuần<br /> Giáo và huyện Điện Biên.<br /> <br /> Thay số vào công thức tính được n =<br /> 800 người, thực tế đã điều tra 966 người.<br /> * Cách chọn mẫu: chọn 2 huyện của<br /> tỉnh Điện Biên, là 2 huyện mà người dân<br /> tộc Thái sống chủ yếu. Danh sách tất cả<br /> người dân trong độ tuổi từ 35 - 64 tuổi tại<br /> 2 huyện được cộng tác viên dân số thu<br /> thập. Chọn ngẫu nhiên đơn 966 người<br /> trong danh sách.<br /> <br /> * Thời gian: từ tháng 3 đến 5 - 2014.<br /> * Cỡ mẫu: áp dụng công thức tính cỡ<br /> mẫu cho nghiên cứu ngang, mô tả<br /> n = Z21 - α/2<br /> <br /> p (1 - p)<br /> d2<br /> <br /> Trong đó:<br /> <br /> * Đạo đức nghiên cứu: nghiên cứu<br /> được sự đồng ý của chính quyền địa<br /> phương; đối tượng được cung cấp đầy<br /> đủ mục tiêu, nội dung nghiên cứu; đối<br /> tượng tự nguyện tham gia nghiên cứu;<br /> được tư vấn nếu kết quả xét nghiệm hoặc<br /> đo lường bất thường.<br /> <br /> + Z: hệ số tin cậy, với ngưỡng xác<br /> suất  = 5%, có Z (1- α/2) = 1,96.<br /> + d: sai số tuyệt đối chấp nhận được,<br /> chọn d = 0,03 (3%).<br /> + p = 0,25 (25%) (tỷ lệ THA theo điều<br /> tra quốc gia) [4].<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> 1. Đặc điểm của đối tƣợng nghiên cứu.<br /> 434 nam và 532 nữ tham gia nghiên cứu, gần 90% đối tượng tham gia nghiên cứu<br /> có trình độ học vấn từ tiểu học (cấp 1) trở xuống. Tỷ lệ nữ mù chữ/không đi học cao<br /> (87,2%), tỷ lệ này ở nam là 35,0%. Sự khác biệt về trình độ học vấn giữa nam và nữ<br /> có ý nghĩa thống kê với p < 0,01.<br /> 2. Tỷ lệ THA của ngƣời dân tộc Thái 35 - 64 tuổi tại Điện Biên.<br /> Bảng 1: Phân bố tình trạng THA theo giới.<br /> Đối tƣợng<br /> <br /> Tổng số đối tượng<br /> nghiên cứu<br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> đã loại trừ người được<br /> chẩn đoán THA hoặc<br /> đang dùng thuốc<br /> <br /> Nam<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> Chung<br /> <br /> n (%)<br /> <br /> n (%)<br /> <br /> n (%)<br /> <br /> Không<br /> <br /> 241 (55,5)<br /> <br /> 356 (66,9)<br /> <br /> 597 (61,8)<br /> <br /> Có<br /> <br /> 193 (44,5)<br /> <br /> 176 (33,1)<br /> <br /> 369 (38,2)<br /> <br /> Cộng<br /> <br /> 434<br /> <br /> 532<br /> <br /> 966<br /> <br /> Bình thường<br /> <br /> 177 (42,5)<br /> <br /> 281 (56,3)<br /> <br /> 458 (50,0)<br /> <br /> Tiền THA<br /> <br /> 133 (31,9)<br /> <br /> 127 (25,4)<br /> <br /> 260 (28,4)<br /> <br /> THA<br /> <br /> 107 (25,7)<br /> <br /> 91 (18,2)<br /> <br /> 198 (21,6)<br /> <br /> Cộng<br /> <br /> 417<br /> <br /> 499<br /> <br /> 916<br /> <br /> THA<br /> <br /> p<br /> <br /> < 0,001<br /> <br /> < 0,001<br /> <br /> (* Bao gồm các đối tượng đã được chẩn đoán THA hoặc đang điều trị thuốc THA;<br /> ** Loại bỏ các đối tượng được chẩn đoán THA và đang dùng thuốc điều trị).<br /> 43<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2016<br /> <br /> Trong số đối tượng được điều tra, 38,2% bị THA bao gồm cả các đối tượng đã<br /> được chẩn đoán THA hoặc đang điều trị thuốc THA (44,5% ở nam và 33,1% nữ). Tính<br /> riêng đối tượng chưa được chẩn đoán THA và đang dùng thuốc điều trị, tỷ lệ tiền THA<br /> 28,4% (nam 31,9%; nữ 25,4%); huyết áp cao 21,6% (nam 25,7%; nữ 18,2%). Sự khác<br /> biệt về tỷ lệ THA giữa 2 giới có ý nghĩa thống kê với p < 0,001. Tỷ lệ này cao hơn ở<br /> nhóm 25 - 64 tuổi tại vùng nông thôn của Thái Nguyên [3], cũng như đối tượng THA<br /> nhóm 40 - 79 tuổi tại thành phố Việt Trì, Phú Thọ [2].<br /> <br /> 35 - 44 tuổi<br /> <br /> 45 - 54 tuổi<br /> <br /> 55 - 64 tuổi<br /> <br /> Biểu đồ 1: Phân bố tỷ lệ THA theo nhóm tuổi.<br /> Tỷ lệ THA tăng dần theo nhóm tuối, tuổi càng cao, tỷ lệ THA càng nhiều, nhóm tuổi<br /> 55 - 64 có tỷ lệ THA (48,0%) cao hơn 2 lần so với nhóm tuổi 35 - 44 (19,0%) và gấp<br /> khoảng 1,5 lần so với nhóm tuổi 45 - 54. Ở mọi lứa tuổi, nam có tỷ lệ THA cao hơn nữ<br /> 8 - 10%. Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với p < 0,001. Kết quả này phù hợp với xu<br /> hướng mắc bệnh không lây nhiễm nói chung và bệnh THA nói riêng trên thế giới và ở<br /> Việt Nam [4, 6].<br /> 3. Một số yếu tố liên quan tới THA của ngƣời dân tộc Thái 35 - 64 tuổi tại Điện<br /> Biên năm 2014.<br /> Bảng 2: Liên quan giữa một số yếu tố nguy cơ về lối sống với bệnh THA.<br /> THA<br /> (n = 369)<br /> <br /> Không THA<br /> (n = 597)<br /> <br /> n (%)<br /> <br /> n(%)<br /> <br /> Sử dụng thuốc lá<br /> Hiện tại đang hút thuốc<br /> <br /> 81 (22,0)<br /> <br /> 133 (22,3)<br /> <br /> 0,905<br /> <br /> Hút thuốc hàng ngày<br /> <br /> 78 (21,1)<br /> <br /> 122 (20,4)<br /> <br /> 0,793<br /> <br /> Yếu tố nguy cơ về lối sống<br /> <br /> p<br /> <br /> Sử dụng rượu: tần suất sử dụng rượu trong 30 ngày qua<br /> 5 - 6 ngày/tuần<br /> <br /> 68 (18,4)<br /> <br /> 54 (9,1)<br /> <br /> 1 - 4 ngày/tuần<br /> <br /> 16 (4,3)<br /> <br /> 30 (5,0)<br /> <br /> < 0,001<br /> <br /> 44<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 5-2016<br /> 1 - 3 ngày/tuần<br /> <br /> 52 (14,1)<br /> <br /> 74 (12,4)<br /> <br /> 1 - 3 ngày/tháng<br /> <br /> 62 (16,8)<br /> <br /> 119 (19,9)<br /> <br /> < 1 lần/tháng<br /> <br /> 171 (46,3)<br /> <br /> 320 (53,6)<br /> <br /> 361 (97,8)<br /> <br /> 572 (95,8)<br /> <br /> Sử dụng rau-quả (chất xơ)<br /> < 5 đơn vị chuẩn<br /> <br /> 0,093<br /> <br /> ≥ 5 đơn vị chuẩn<br /> <br /> 8 (2,2)<br /> <br /> 25 (4,2)<br /> <br /> Thấp<br /> <br /> 53 (14,4)<br /> <br /> 80 (13,4)<br /> <br /> Trung bình<br /> <br /> 77 (20,9)<br /> <br /> 100 (16,8)<br /> <br /> Cao<br /> <br /> 239 (64,8)<br /> <br /> 417 (69,9)<br /> <br /> Phân mức hoạt động thể lực<br /> <br /> Chưa phát hiện thấy mối liên quan<br /> giữa THA với tình trạng sử dụng thuốc<br /> lá, rau quả, cũng như hoạt động thể lực.<br /> Có mối liên quan giữa THA và tần suất<br /> sử dụng rượu trong 30 ngày, p < 0,001.<br /> Điều này chứng tỏ, uống rượu thường<br /> xuyên là yếu tố nguy cơ của bệnh THA.<br /> Tuy nhiên, con số này không phải là<br /> <br /> 0,209<br /> <br /> nhỏ, cần có một chiến lược can thiệp<br /> bằng truyền thông, tư vấn để người dân<br /> hiểu mức độ nguy hại của rượu, giúp họ<br /> tự cai và giảm uống rượu cũng như cai<br /> thuốc, bỏ hút thuốc nhằm giảm tỷ lệ<br /> THA. Đây là một vấn đề khó đối với<br /> dân tộc Thái với thói quen uống rượu tự<br /> nấu.<br /> <br /> Bảng 3: Mối liên quan giữa THA với một số chỉ số nhân trắc.<br /> THA<br /> <br /> Không THA<br /> <br /> (n = 369) n (%)<br /> <br /> (n = 597) n (%)<br /> <br /> OR thô<br /> (95%CI)<br /> <br /> OR hiệu chỉnh tuổi, giới<br /> (95%CI)<br /> <br /> < 18,5<br /> <br /> 71 (19,3)<br /> <br /> 40 (6,7)<br /> <br /> 0,9 (0,58 - 1,41)<br /> <br /> 0,75 (0,47 - 1,19)<br /> <br /> 18,5 - 22,9<br /> <br /> 62 (16,9)<br /> <br /> 92 (15,5)<br /> <br /> 1<br /> <br /> 1<br /> <br /> 23 - 24,9<br /> <br /> 202 (54,9)<br /> <br /> 392 (65,9)<br /> <br /> 1,31 (0,91 - 1,88)<br /> <br /> 1,29 (0,89 - 1,88)<br /> <br /> ≥ 25<br /> <br /> 33 (9,0)<br /> <br /> 71 (11,9)<br /> <br /> 3,44 (2,26 - 5,26)***<br /> <br /> 3,16 (2,04 - 4,91)***<br /> <br /> Bình thường<br /> <br /> 343 (93,2)<br /> <br /> 580 (97,6)<br /> <br /> 1<br /> <br /> 1<br /> <br /> Tăng<br /> <br /> 25 (6,8)<br /> <br /> 14 (2,4)<br /> <br /> 3,02 (1,55 - 5,89)***<br /> <br /> 3,4 (1,7 - 6,82)**<br /> <br /> Phân loại BMI<br /> <br /> Vòng eo<br /> <br /> THA có mối liên quan chặt chẽ với<br /> BMI và vòng eo. Nhóm đối tượng có<br /> BMI ≥ 25, tỷ lệ THA cao hơn so với nhóm<br /> <br /> có BMI 18,5 - 22,9 ở cả mô hình thô và<br /> mô hình hiệu chỉnh tuổi, giới với OR lần<br /> lượt là 3,44 (95%CI = 2,26 - 5,26) và 3,16<br /> 45<br /> <br />