Vai trò của tự do hóa tài chính và chất lượng quản trị quốc gia đối với hiệu quả của ngân hàng thương mại Việt Nam

T P CHÍ KHOA H<br /> <br /> IH<br /> <br /> VAI TRÒ C<br /> TR<br /> <br /> T T p 6, S 1, 2016 103–118<br /> <br /> 103<br /> <br /> TÀI CHÍNH VÀ CH<br /> M<br /> na*<br /> <br /> a<br /> <br /> Khoa Kinh t và Qu n tr kinh doanh<br /> <br /> ih<br /> <br /> t<br /> <br /> Nh n ngày 18 tháng 0<br /> Ch nh s a ngày 03 tháng 0<br /> m 2016 | Ch p nh n<br /> <br /> ng, Vi t Nam<br /> <br /> 16 tháng 03<br /> <br /> 6<br /> <br /> Tóm t<br /> Bài vi t này nghiên c u s<br /> ng c a quá trình t do hóa tài chính và vai trò c a y u t<br /> ch<br /> ng qu n tr qu<br /> i v i hi u qu ho<br /> ng c<br /> i Vi t<br /> Nam t 2003 – 2014. Sau khi s d<br /> u nhiên SFA<br /> ng h s hi u qu , tác gi dùng mô hình h i quy<br /> mômen t ng quát hoá (Generalized Method of Moments - GMM) nh m ki m tra các gi<br /> thuy t nghiên c u có liên quan. Các k t qu<br /> ng cho th<br /> t do hóa<br /> th<br /> ng tài chính có th<br /> i c i thi<br /> hi u qu ho t<br /> ng c a mình. Ngoài ra, các k t qu phân tích còn cho th y vi c nâng cao ch<br /> ng<br /> qu n tr qu c gia còn<br /> ò tích c<br /> u qu kinh doanh c a ngân<br /> i trong ti n trình t do hóa tài chính.<br /> T khoá: Ch<br /> <br /> 1.<br /> <br /> ng qu n tr qu c gia; Hi u qu ngân hàng; T do hóa tài chính; SFA.<br /> <br /> T NG QUAN V<br /> <br /> QUAN H GI A T<br /> <br /> DO HÓA TÀI CHÍNH VÀ HI U<br /> <br /> QU NGÂN HÀNG<br /> Ho<br /> g<br /> <br /> ng c a h th<br /> <br /> i (NHTM) Vi t Nam nh<br /> <br /> ã phát tri n v i quy mô ngày càng l n v i m c<br /> <br /> ph n vào nh ng thành t<br /> <br /> h i nh p sâu r ng. Góp<br /> <br /> ò c a chính ph trong vi<br /> <br /> ình<br /> <br /> c ph n hoá và m c a d ch v ngân hàng nh m th c hi n cam k t gia nh p WTO. S<br /> m r ng c a quá trình toàn c u hóa tài chính c<br /> kinh t<br /> bi t là sau kh ng ho<br /> <br /> *<br /> <br /> Tác gi liên h : Email: tuanda@dlu.edu.vn<br /> <br /> ãt<br /> <br /> l góp v n vào th<br /> <br /> u ki n cho các thành ph n<br /> ng ngân hàng n<br /> <br /> c<br /> <br /> 104<br /> <br /> T P CHÍ KHOA H<br /> <br /> có Vi<br /> <br /> IH<br /> <br /> T [CHUYÊN SAN KHOA H C XÃ H<br /> <br /> ã ti n hành tái c u trúc toàn di n h th ng n<br /> <br /> c ph<br /> <br /> y nhanh t c<br /> <br /> i qu c doanh. T<br /> <br /> t ra v<br /> <br /> là li u r ng<br /> <br /> chính sách t do hóa tài chính có giúp cho h th<br /> <br /> c<br /> <br /> hi u qu kinh doanh hay không. Khi mà m i quan h gi a t do hóa tài chính và m c<br /> hi u qu còn b ph thu<br /> hàng<br /> <br /> ng th ch<br /> <br /> m i qu c gia, thì gi i quy t v<br /> <br /> nhà nghiên c u hi<br /> vi<br /> <br /> trên tr<br /> <br /> c tính riêng c a t ng ngân<br /> m nóng” tranh lu n c a các<br /> <br /> góp ph n c ng c<br /> <br /> lý thuy t hàn lâm, bài<br /> <br /> ng và phân tích s<br /> <br /> v i hi u qu c<br /> <br /> ng chính sách t<br /> <br /> i<br /> <br /> n h i nh p.<br /> <br /> Sau cu c kh ng ho ng tài chính toàn c<br /> ng c a ti n trình t<br /> <br /> – 2009, các nghiên c u v<br /> i v i ho<br /> <br /> ng c<br /> <br /> ã tr<br /> <br /> c nhi u h c gi quan tâm. M t trong nh<br /> <br /> m cho r ng<br /> <br /> s kh ng ho ng c a h th ng ngân hàng b t ngu n t<br /> y t do hóa h th ng tài chính, có th k<br /> <br /> ình c i cách thúc<br /> <br /> n nghiên c<br /> <br /> a Keeley (1990).<br /> <br /> Trong khi các ti p c n khác thì cho r ng b n thân vi c m c a th<br /> ch t không ph i là nguyên nhân sâu xa d<br /> <br /> ng tài chính th c<br /> <br /> n kh ng ho ng tài chính, mà chính nh ng<br /> <br /> nh l ng l o v qu n tr r i ro và m c an toàn v n t i thi u m i là nguyên nhân<br /> tr ng y u d<br /> <br /> ns<br /> <br /> nr<br /> <br /> ts<br /> <br /> hàng (Tsai và Hung, 2013)<br /> <br /> t ra t các tranh lu n trên là t do<br /> <br /> hoá tài chính có<br /> <br /> i v i hi u qu ho<br /> <br /> xu th h i nh p. M c dù nhi u nghiên c<br /> do v kinh t<br /> <br /> c a ngân<br /> <br /> ng c a ngân hàng trong<br /> ng s d ng các ch s t<br /> <br /> c l p trong mô hình phân tích h i quy (ch ng h<br /> <br /> Powell, 2003; Altman, 2008; Heckelman và Knack, 2009; Goddard và ctg, 2011),<br /> nh ng nghiên c u này ho c ch xem nhân t t do hóa tài chính là bi n ki m soát, ho c<br /> ch nh m ki m tra m i quan h gi a các v<br /> kinh t v<br /> <br /> v t do hoá tài chính và s phát tri n<br /> <br /> n các nghiên c<br /> <br /> chính và ho<br /> <br /> ng c<br /> <br /> phát tri n (ví d<br /> <br /> c t p trung phân tích t<br /> <br /> nv<br /> <br /> t do hóa tài<br /> c có n n kinh t<br /> <br /> Claessens và Laeven, 2004; Gwartney, 2009; Saurav<br /> <br /> Roychoudhury và Lawson, 2010; Chortareas và ctg, 2013). Các phân tích này c<br /> ra nh<br /> gi m thi<br /> <br /> nh chung r<br /> <br /> t do hóa trong l<br /> <br /> c tài chính s góp ph n<br /> <br /> ng v n và nâng cao hi u qu ho<br /> <br /> ng c a ngân hàng. Trong<br /> <br /> T P CHÍ KHOA H<br /> <br /> IH<br /> <br /> T [CHUYÊN SAN KHOA H C XÃ H<br /> <br /> 105<br /> <br /> ình nghiên c u liên quan t i th<br /> tri n còn r t h n ch<br /> <br /> ên c u c a Quazi (2007) ã nêu ra tác<br /> <br /> tích c c c a t<br /> <br /> i v i dòng v<br /> <br /> c ti<br /> <br /> c ngoài t i các<br /> <br /> Sufian và Habibullah (2011) c<br /> ti n t thông thoáng cùng v i m<br /> <br /> tham nh<br /> <br /> hàng t i Trung Qu c càng c i thi<br /> <br /> c ch<br /> <br /> ra r ng chính sách<br /> <br /> àng th<br /> ng ho<br /> <br /> ng<br /> <br /> ng giúp các ngân<br /> ng kinh doanh.<br /> <br /> Bài vi t này nghiên c u vai trò c a chính sách t do hóa tài chính và vai trò c a<br /> nhân t qu n tr qu<br /> <br /> i v i hi u qu ho<br /> <br /> ng c<br /> <br /> i Vi t<br /> <br /> i pháp phù h p nh m t<br /> Khác v i nh ng công trình nghiên c u công b<br /> <br /> u qu kinh doanh.<br /> (ví d<br /> <br /> Barth và ctg, 2002;<br /> <br /> Demirguc-Kunt và ctg, 2004) ch y u dùng các ch s<br /> hi u qu ho<br /> <br /> ng, trong bài vi t này tác gi s d ng k thu t phân tích biên ng u<br /> ng m<br /> <br /> hi u qu nói chung và m<br /> <br /> chính nói riêng c<br /> <br /> hi u qu qu n lý tài<br /> <br /> i<br /> <br /> a Berger và Humphrey<br /> ng m<br /> <br /> v<br /> <br /> hi u qu so<br /> <br /> n th ng qua các ch s tài chính (ROA, ROE …), vì<br /> d ng các thu<br /> <br /> k th p<br /> <br /> ng th i các y u t<br /> <br /> ng ra h s thích h p cho m i ngân hàng. Bên c<br /> <br /> u ra và<br /> u<br /> <br /> d ng ch s t do hóa tài chính t t ch c The Heritage Foundation1 làm<br /> <br /> này c<br /> <br /> i di n cho các nhân t chính trong mô hình<br /> <br /> ng,<br /> <br /> ng th i phân bi t rõ vai trò<br /> <br /> ng c a t do hóa tài chính thay vì các quy<br /> nghiên c<br /> c hi<br /> chính và lu ng v<br /> <br /> 1<br /> <br /> The Heritage Foundation cung c<br /> <br /> m v t do hóa tài chính trong nghiên c u này<br /> g b<br /> <br /> nh h n ch d ch chuy n các d ch v tài<br /> c ngoài vào th<br /> <br /> d li<br /> <br /> ng tài chính n<br /> <br /> t do hóa kinh t<br /> <br /> a.<br /> <br /> c gia và vùng lãnh th .<br /> <br /> 106<br /> <br /> T P CHÍ KHOA H<br /> <br /> 2.<br /> <br /> D<br /> <br /> 2.1.<br /> <br /> Ngu n d li u<br /> <br /> IH<br /> <br /> T [CHUYÊN SAN KHOA H C XÃ H<br /> <br /> LI<br /> <br /> N TÍCH<br /> <br /> phân tích các nhân t<br /> <br /> n hi u qu ho<br /> <br /> ng c a ngân hàng, tác<br /> <br /> gi s d ng các ch tiêu tài chính cu<br /> <br /> i Vi t Nam t<br /> <br /> n 2014. H th<br /> <br /> c thu th p t<br /> <br /> BankScope2 cung c p b<br /> <br /> d li u c a<br /> m<br /> <br /> t do hóa<br /> <br /> c thu th p t b ch s Index of Economic Freedom, cung c p b i t ch c<br /> The Heritage Foundation3<br /> <br /> d li u c a BankScope không cung c<br /> <br /> thông<br /> <br /> tin tài chính, tác gi ti p t c s d ng các ngu n d li<br /> website c a t<br /> <br /> c<br /> <br /> thu th p d li u. Các bi n gi i thích ch<br /> <br /> ng qu n tr<br /> <br /> c thu th p t t p d li u Worldwide Governance Indicators c a Kaufmann<br /> <br /> qu<br /> <br /> và ctg (2010)<br /> <br /> i v i bi n ki m soát t m v<br /> <br /> ng<br /> <br /> kinh t (Economic Growth) và l m phát (Inflation) tác gi thu th p t ngu n d li u m<br /> c a Qu ti n t qu c t<br /> <br /> d li<br /> <br /> d ng b<br /> <br /> c thu th<br /> <br /> nh d<br /> <br /> i<br /> <br /> m 44 ngân hàng v<br /> <br /> -<br /> <br /> c lo i tr các quan sát b thi u thông tin (g m 140 quan<br /> n ch tiêu thu nh p, chi phí và các bi n ki m soát khác. Các ngân hàng<br /> có d li u còn l<br /> <br /> c lo i tr (g m 7 ngân hàng và 34 quan sát).<br /> <br /> h n ch s<br /> tích, tác gi còn lo i b<br /> (winsorization)<br /> <br /> ng các giá tr ngo i lai (outliers) có trong m u phân<br /> thêm 12 quan sát thông qua k thu t bi<br /> <br /> i Winsor<br /> <br /> m c 1%. V i t t c các lo i tr trên, m u phân tích cu i cùng còn l i<br /> <br /> thu c d ng b ng không cân b ng (unbalanced panel) g<br /> <br /> iv i<br /> <br /> 324 quan sát.<br /> <br /> 2<br /> <br /> c u. Hi<br /> 3<br /> <br /> d li<br /> d li<br /> <br /> c cung c<br /> i, bao g<br /> n và tài chính c<br /> c s d ng ph bi n b i các nhà nghiên c u và phân tích trên th gi i.<br /> <br /> The Heritage Foundation cung c p b<br /> (http://www.heritage.org/).<br /> <br /> ch s<br /> <br /> t<br /> <br /> do hóa kinh t<br /> <br /> i toàn<br /> i d ng ngu n m<br /> <br /> T P CHÍ KHOA H<br /> <br /> 2.2.<br /> <br /> IH<br /> <br /> T [CHUYÊN SAN KHOA H C XÃ H<br /> <br /> 107<br /> <br /> ng h s hi u qu ngân hàng<br /> Nh<br /> <br /> ng m<br /> <br /> hi u qu ho<br /> <br /> ng c a m i ngân hàng, nghiên c u này<br /> <br /> còn s d<br /> <br /> u nhiên SFA. K t<br /> <br /> Aigner và ctg (1977), k thu<br /> ho<br /> <br /> c gi i thi u b i<br /> <br /> c áp d ng r ng rãi<br /> <br /> ng c a các công ty. G<br /> <br /> so sánh hi u qu<br /> <br /> Berger và Mester (1997) cùng v i Kumbhakar và<br /> <br /> Lovell (2000) còn phát tri n phát tri n k thu t này cho phù h p v i vi<br /> u vào c a ngành ngân hàng. B<br /> <br /> u<br /> <br /> ng h s hi u qu chi phí (Cost<br /> <br /> Efficiency<br /> <br /> u qu ho<br /> <br /> thi<br /> <br /> ng d a vào vi c t i<br /> <br /> d ng m c chi phí càng th p trong cùng<br /> <br /> m tm<br /> <br /> u ra s<br /> <br /> c xem là ngân hàng có m c hi u qu<br /> <br /> i h s hi u qu<br /> <br /> ình chi phí ti p c<br /> c vi<br /> <br /> n theo d<br /> <br /> n sau:<br /> <br /> 4<br /> <br /> ln TC / w2TA<br /> <br /> i<br /> <br /> ng pháp SFA<br /> <br /> ln Yi / TA<br /> <br /> i 1<br /> <br /> k<br /> <br /> ln Wk / w2<br /> <br /> k 1<br /> <br /> 1<br /> km ln Wk / w2 ln Wm / w2<br /> 2 k 1m 1<br /> ln uit ln vit<br /> <br /> 1<br /> 2<br /> <br /> 4<br /> <br /> 4<br /> ij<br /> <br /> ln Yi / TA ln Yj / TA<br /> <br /> i 1 j 1<br /> <br /> 4<br /> ik<br /> <br /> ln Yi / TA ln Wk / w2<br /> <br /> year dummiest<br /> <br /> i 1 k 1<br /> <br /> (1)<br /> <br /> TCi là t ng chi phí c a t ng ngân hàng qua m<br /> ng v i các giá tr s n ph<br /> <br /> u ra; và Wk , k = 1,2<br /> <br /> u vào c a<br /> <br /> m i ngân hàng. TA (total assets) là t ng tài s n c a ngân hàng. Ph<br /> theo phân ph i chu<br /> <br /> i di n cho<br /> <br /> ng b i kh<br /> <br /> i di n cho ph n phi hi u<br /> <br /> n lý chi phí c a t ng ngân hàng. Gi<br /> <br /> a Bonin và ctg (2005), b n giá tr<br /> c l a ch<br /> <br /> u vào<br /> <br /> ng h s (phi) hi u qu (xem chi ti t trong b ng<br /> <br /> 1). H s phi hi u qu (Inefficiencyi,t)<br /> Inefficiencyi,t = exp(ui,t) v i k t qu<br /> n cho vi c so sánh m<br /> Pasiouras và ctg (2009)<br /> <br /> vi là nhi u tuân<br /> <br /> ng c a các nhân t không ki m soát<br /> <br /> c; trong khi ui là nhi u tuân theo phân ph i chu n c<br /> qu k thu t b<br /> <br /> Yi , i = 1,2,..4<br /> <br /> ng qua k thu t biên ng u nhiên<br /> c n m trong kho ng t m<br /> <br /> n vô cùng. Tuy<br /> <br /> hi u qu , tác gi ti p c<br /> <br /> a<br /> <br /> tính h s hi u qu chi phí (Cost Efficiencyi,t) theo công th c<br /> <br />