Vai trò của X quang cắt lớp điện toán trong chẩn đoán và phân giai đoạn ung thư tế bào thận

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 2 * 2016<br /> <br /> <br /> VAI TRÒ CỦA X QUANG CẮT LỚP ĐIỆN TOÁN TRONG CHẨN ĐOÁN<br /> VÀ PHÂN GIAI ĐOẠN UNG THƯ TẾ BÀO THẬN<br /> Đặng Đình Hoan*, Trần Đức Quang*, Nguyễn Văn Ân*<br /> TÓM TẮT<br /> Mở đầu: Ung thư tế bào thận là bệnh lý ác tính. Xác định chẩn đoán sớm, phân giai đoạn chính xác<br /> ung thư tế bào thận trước phẫu thuật cần thiết để chọn lựa trị liệu thích hợp.<br /> Mục tiêu: Nghiên cứu nhằm mô tả đặc điểm hình ảnh Xquang cắt lớp điện toán và xác định giá trị của<br /> cắt lớp điện toán trong phân giai đoạn ung thư tế bào thận trước phẫu thuật.<br /> Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu tiến cứu và hồi cứu mô tả cắt ngang, từ<br /> 12/2012 đến 04/2015 với 105 bệnh nhân ung thư tế bào thận điều trị tại Bệnh viện Bình Dân, với kết quả<br /> giải phẫu bệnh là ung thư tế bào thận và chụp X quang cắt lớp điện toán trước phẫu thuật. Thu thập kết<br /> quả hình ảnh và so sánh với kết quả phẫu thuật và mô bệnh học sau phẫu thuật.<br /> Kết quả: Vị trí thường gặp nhất ở 1/3 trên thận (32,4%). Kích thước u 41-70mm (52,4%) chiếm tỷ lệ<br /> cao nhất. Khối u có bắt thuốc cản quang (100%), đường bờ không đều (55,2%), hoại tử trong u (91,9%), vôi<br /> hóa (16,2%). Phát hiện u trên giai đoạn thận đồ là 100%. Xâm lấn mỡ xoang thận 34,3%, ra ngoài mạc<br /> Gerota 17,1%, xâm lấn tĩnh mạch (TM) thận cùng bên (6,7%), xâm lấn tĩnh mạch chủ dưới (TMCD) dưới<br /> hoành (5,7%), xâm lấn TMCD trên hoành (4,8%), xâm lấn tuyến thượng thận cùng bên 1%, hạch vùng<br /> 13,3%, di căn xa 5,7%. Bệnh nhân (BN) có giai đoạn phẫu thuật I, II, III, IV, kích thước u trung bình tăng<br /> dần lần lượt 40,50mm, 63,60mm, 67,58mm, 97,01mm. Độ nhạy, độ đặc hiệu, độ chính xác, giá trị tiên đoán<br /> dương, giá trị tiên đoán âm của XQCLĐT phát hiện xâm lấn mỡ quanh thận lần lượt là 88,52%, 68,18%,<br /> 80,0%, 80,0%, 79,41%. Tỷ lệ phân giai đoạn XQCLĐT phù hợp chung so với phẫu thuật là 90%, trong đó<br /> 100% (giai đoạn I), 91% (giai đoạn IV).<br /> Kết luận: X quang cắt lớp điện toán vẫn là cơ sở chính của phân giai đoạn ung thư tế bào thận trước<br /> phẫu thuật.<br /> Từ khóa: X quang cắt lớp điện toán, ung thư tế bào thận.<br /> ABSTRACT<br /> ROLE OF COMPUTED TOMOGRAPHY IN DIAGNOSING AND STAGING OF THE RENAL CELL<br /> CARCINOMA<br /> Dang Dinh Hoan, Tran Duc Quang, Nguyen Van An<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement of Vol. 20 - No 2 - 2016: 116 - 125<br /> <br /> Background: Renal cell carcinoma is malignant disease. Early diagnosis and accurate preoperative<br /> staging of the renal cell carcinoma are necessary to select the most appropriate treatment.<br /> Purposes: This study aims to describe the imaging characteristics and define the value of computed<br /> tomography (CT) in preoperative staging of renal cell carcinoma.<br /> Subjecs and methods: Retro- and prospective cross section descriptive study of 105 patients in Binh<br /> Dan hospital from Dec 2012 to Apr 2015, with histologically verified renal cell carcinoma and using CT<br /> preoperatively. Imaging characteristics and staging were made by evaluating imaging obtained and<br /> <br /> * BV Bình Dân.<br /> Tác giả liên lạc: BS CK II Đặng Đình Hoan ĐT: 0903383796 Email: dinhhoandang59@gmail.com<br /> <br /> 116 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật – BV. Bình Dân năm 2016<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 2 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> compared with the operative and postoperative histopathologic results.<br /> Results: The most common location was upper 1/3 kidney (32.4%). Tumor size 41-70mm (52.4%) had<br /> the highest percentages. Tumors had constrast enhancement (100%), unsmooth margins (55.2%), intra-<br /> tumoral necrosis (91.0%), calcification (16.2%). Tumor detection in the nephrographic phase were 100%.<br /> Tumors had renal sinus fat invasion (34.3%), extension beyond Gerota’s fascia (17,1%); involvements of<br /> ipsilateral renal vein (6.7%), inferior vena cava above diaphragm (4,8%) and below diaphragm (5,7%),<br /> invasion of ipsilateral adrenal gland (1%), local lymph nodes (13.3%) and distant metastases (5,7%).<br /> Tumors had the surgical stages I, II, III, IV and then the mean tumor sizes increased 40.50mm, 63.60mm,<br /> 67.58mm, 97.01mm, respectively. The sensitivity, specificity, accuracy, positive predictive value and<br /> negative predictive value of CT to evaluate the perinephric fat invasion were 88.52%, 68.18%, 80.0%,<br /> 80.0%, 79.41%, respectively. Percentages of CT staging correlating with operative staging was 90%, in<br /> which stage I was 100%, stage IV was 91%.<br /> Conclusions: CT is still the principle basis for preoperative staging of renal cell carcinoma.<br /> Keywords: Computed tomography (CT), renal cell carcinoma.<br /> MỞĐẦU ĐỐITƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU<br /> Ung thư tế bào thận (UTTBT) là u ác tính Đối tượng<br /> thận nguyên phát phổ biến nhất ở người 105 BN được điều trị tại Bệnh viện Bình<br /> trưởng thành và chiếm khoảng 2% tất cả ung Dân TP.HCM từ tháng 12/2012 đến tháng<br /> thư(3,4). Thông tin chi tiết trước phẫu thuật liên 04/2015 với chẩn đoán UTTBT. BN được khám<br /> quan đến vị trí u, kích thước u, xâm lấn mỡ lâm sàng, chụp X quang cắt lớp điện toán<br /> quanh u, hiện diện huyết khối u và độ trải không và có cản quang trước phẫu thuật; nội<br /> rộng trong tĩnh mạch thận, tĩnh mạch chủ soi sinh thiết với giải phẫu bệnh (GPB) là ung<br /> dưới và di căn tạng rất cần thiết cho việc thư tế bào thận và / hoặc phẫu thuật (PT).<br /> hoạch định tiếp cận ngoại khoa và cung cấp<br /> Tiêu chuẩn loại trừ<br /> thông tin tiên lượng chính xác cho bệnh nhân.<br /> Đồng thời phân giai đoạn chính xác là yếu tố Những BN không có phim XQCLĐT,<br /> quan trọng nhất ảnh hưởng đến tiên lượng và không có kết quả giải phẫu bệnh, UTTBT tái<br /> sự sống sót của bệnh nhân(1,3,4,19). Ở nước ta, vai phát hoặc UTTBT đã được xạ trị, hóa trị, u<br /> trò của XQCLĐT có giúp phân loại được giai thận thứ phát hoặc lành tính.<br /> đoạn của UTTBT; XQCLĐT có giúp được gì PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU<br /> cho phẫu thuật viên để chọn lựa phương pháp<br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> phẫu thuật hay không? Vì vậy, chúng tôi thực<br /> hiện nghiên cứu “Vai trò của Xquang cắt lớp Mô tả cắt ngang, tiến cứu và hồi cứu.<br /> điện toán trong chẩn đoán và phân giai đoạn Phương pháp tiến hành<br /> ung thư tế bào thận” nhằm góp phần giúp Tất cả bệnh nhân được chọn thỏa điều<br /> chẩn đoán sớm, đồng thời giúp hỗ trợ hoạch kiện, được nghiên cứu hồ sơ bệnh án, phim<br /> định điều trị thích hợp. chụp XQCLĐT để thu thập các biến số được<br /> Mục tiêu nghiên cứu định nghĩa trước theo đề cương nghiên cứu,<br /> Mô tả đặc điểm hình ảnh Xquang cắt lớp phân tích các yếu tố theo mẫu thu thập số liệu<br /> điện toán của UTTBT. thống nhất đã được lập trình để xử lý số liệu.<br /> Số liệu được nhập vào bảng dữ kiện của phần<br /> Vai trò của Xquang cắt lớp điện toán trong<br /> mềm Excel 2007, SPSS 18 và thực hiện các<br /> phân giai đoạn UTTBT.<br /> kiểm định tương quan. Các dấu hiệu thu thập<br /> <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật – BV. Bình Dân năm 2016 117<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 2 * 2016<br /> <br /> được trên XQCLĐT được so sánh và đối chiếu 105/105 (100%) BN có ngấm thuốc. Ngấm<br /> với kết quả PT và GPB. Máy chụp cắt lớp điện thuốc mạnh (56,2%), vừa (26,7%), nhẹ (17,1%).<br /> toán 64 lát cắt PHILIP BRILLIANCE. Một số đặc điểm khác<br /> KẾTQUẢNGHIÊNCỨU Đường bờ u không đều gặp trong 58 BN<br /> (55,2%). Hoại tử trong u 65 BN (61,9%). Vôi<br /> Tuổi và giới<br /> hóa u 17/105 BN (16,2%). Xuất huyết trong u 2<br /> Tuổi trung bình (TB) là 51,67 ± 13,76 tuổi.<br /> BN (1,9%).<br /> Nhóm tuổi 40-49 chiếm đa số (26,7%). Tỷ lệ<br /> Nam/ Nữ=1,63/1. Đặc điểm xâm lấn của UTTBT trên<br /> XQCLĐT<br /> Đặc điểm hình ảnh và phân giai đoạn<br /> Xâm lấn mỡ quanh thận 61,9%. Xâm lấn<br /> XQCLĐT của UTTBT<br /> mỡ xoang thận 34,3%. Xâm lấn ra ngoài mạc<br /> Vị trí u Gerota 17,1%. Xâm lấn tĩnh mạch thận cùng<br /> Bên tổn thương gần tương đương nhau với bên (6,7%), xâm lấn tĩnh mạch chủ dưới dưới<br /> bên trái 54 BN (51,4%) và bên phải 51 BN hoành (5,7%), xâm lấn tĩnh mạch chủ dưới<br /> (48,6%). Thường gặp ở đoạn 1/3 trên với 34 BN trên hoành (4,8%). Chỉ có 1 trường hợp (1%)<br /> (32,4%) và 1/3 dưới với 32 BN (30,5%). xâm lấn tuyến thượng thận cùng bên.<br /> Kích thước u Hạch vùng<br /> Trung bình 65,07 mm ± 35,86, lớn nhất là 14 BN chiếm 13,3%, bằng 1/6 trường hợp<br /> 290 mm và nhỏ nhất là 20 mm. Kích thước không có hạch vùng.<br /> ≤40mm (18,1%), 41-70 mm (52,4%); 71-100 mm<br /> Di căn xa<br /> (17,1%); > 100mm (12,4%).<br /> Có 6 BN (5,7%). Trong đó 3 trường hợp di<br /> Phát hiện u ở Giai đoạn XQCLĐT căn gan, 1 trường hợp di căn phổi, 1 trường<br /> Thận đồ (100%); bài tiết (97,1%); vỏ tủy hợp di căn tụy rốn lách và 1 trường hợp di căn<br /> (84,8%). não.<br /> Mức độ ngấm thuốc<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 1. BN Nguyễn Văn Th., nam, sinh 1934 (SHS 2015-20376). UTTBT > 1/3 thận trái, xâm lấn mỡ<br /> quanh thận và ra ngoài mạc Gerota, di căn gan hai thùy, di căn hạch sau phúc mạc, ung thư loại tế bào<br /> sáng. Phân độ CT: T4N2M1. Giai đoạn IV<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 118 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật – BV. Bình Dân năm 2016<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 2 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 2. BN Nguyễn Anh Hiếu., nam, 1975 (SHS 2014-03794). UTTBT > 1/3 thận phải, xâm lấn ra ngoài<br /> mạc Gerota, xâm lấn TM thận, loại tế bào sáng. Phân độ CT: T4NoMo. Giai đoạn IV.<br /> (mm) I II III IV Tổng<br /> Phân giai đoạn UTTBT trên XQCLĐT<br /> Nhỏ nhất 20 37 43 37 20<br /> Phân GĐ theo Robson: GĐ I= GĐ II chiếm Lớn nhất 75 99 133 290 290<br /> 36,2 %, GĐ IV 20%, GĐ III 7,6%. Trung bình 40,50 63,60 67,58 97,01 65,07<br /> Độ lệch chuẩn 11,23 25,24 21,33 53,79 35,86<br /> Phân GĐ theo TNM 2009: GĐ III chiếm<br /> Trung vị 41 52 60 93 55<br /> 42,9%, GĐ I: 32,4%, GĐ IV: 21,9%, GĐ II: 2,9%.<br /> Nhóm BN có kích thước u trung bình tăng<br /> So sánh kết quả trên xqclđt với gpb và dần 40,50 mm; 63,60 mm; 67,58mm; 97,01mm<br /> phẫu thuật thì xếp vào giai đoạn phẫu thuật cũng tăng<br /> Loại phẫu thuật dần I, II, III, IV.<br /> Cắt thận tận gốc 86,7%, Cắt thận một phần Xâm lấn mỡ quanh thận đối chiếu<br /> 13,3%. XQCLĐT với phẫu thuật<br /> Đối chiếu vị trí u với phẫu thuật Độ nhạy (Sn): 95,24%, độ đặc hiệu (Sp):<br /> p