Văn hóa và sự kế thừa văn hóa trong việc chia thừa kế ở nông thôn đồng bằng sông Hồng hiện nay - Nguyễn Đức Tuyến

48 X· héi häc thùc nghiÖm X· héi häc sè 3 (59), 1997<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> V¨n hãa vµ sù thõa kÕ v¨n hãa<br /> trong viÖc chia thõa kÕ<br /> ë n«ng th«n ®ång b»ng s«ng Hång hiÖn nay<br /> <br /> NguyÔn §øc TruyÕn<br /> <br /> <br /> <br /> Theo c¸ch nh×n x· héi häc, v¨n ho¸ kh«ng chØ thuéc vÒ thÕ giíi tinh thÇn cña con ng−êi,<br /> nh− lµ nh÷ng ho¹t ®éng cña trÝ tuÖ hay lµ kÕt qu¶ cña chÝnh nh÷ng ho¹t ®éng ®ã, mµ ng−êi ta<br /> th−êng thÊy qua nh÷ng ho¹t ®éng v¨n ho¸, t− t−ëng hay nghÖ thuËt, cña nh÷ng ng−êi cã tr×nh ®é,<br /> chuyªn gia, nhµ khoa häc, chÝnh kh¸ch hay c¸c v¨n nghÖ sÜ. D¹ng thøc v¨n ho¸ nµy lµ mét biÓu<br /> hiÖn dÔ thÊy cña v¨n ho¸, mµ ng−êi ta gäi nã lµ hµnh vi mang tÝnh biÓu ®¹t, hay cßn gäi lµ v¨n<br /> ho¸ h÷u h×nh. Mét c¸ch phæ biÕn h¬n, nh−ng l¹i khã thÊy h¬n,v¨n ho¸ cã mÆt ngay c¶ trong<br /> ho¹t ®éng vËt chÊt b×nh th−êng nhÊt cña nh÷ng con ng−êi b×nh th÷êng, trong c¸ch c¶m nhËn, t−<br /> duy, ®¸nh gi¸ vµ hµnh ®éng cña hä, víi t− c¸ch lµ nh÷ng nguyªn t¾c øng xö, mµ ng−êi ta biÓu<br /> hiÖn qua chÝnh nh÷ng hµnh ®éng ®ã. Nh÷ng nguyªn t¾c øng xö nµy, vèn ®−îc h×nh thµnh trong<br /> nh÷ng m«i tr−êng x· héi nhÊt ®Þnh, tõ gia ®×nh, nhãm, céng ®ång tíi c¸c quan hÖ x· héi réng<br /> lãn h¬n mµ c¸ nh©n Ýt nhiÒu ®· sèng vµ tham gia vµo ®ã. Nh÷ng m«i tr−êng x· héi nµy kh«ng chØ<br /> cho thÊy c¸c quan hÖ cÊu tróc gi÷a nh÷ng c¸ nh©n vµ nhãm, mµ ®iÒu c¨n b¶n lµ chóng cßn ¸p<br /> ®Æt nh÷ng m« h×nh øng xö kh¸c nhau g¾n liÒn víi vÞ trÝ cña tõng c¸ nh©n hay nhãm Êy. Nh÷ng<br /> m« h×nh nµy n¶y sinh tõ chÝnh nh÷ng ®ßi hái cña tån t¹i x· héi, víi t− c¸ch lµ nh÷ng thùc thÓ x·<br /> héi cã tæ chøc, ®Ó tån t¹i vµ tr−êng tån trong kh«ng gian vµ thêi gian. V× thÕ, nh÷ng m« h×nh øng<br /> xö nµy mang tÝnh ®Þa vùc vµ lÞch sö.<br /> <br /> Tuy nhiªn, sù tiÕp nhËn nh÷ng m« h×nh øng xö Êy cßn tuú thuéc vµo n¨ng lùc, ý chÝ vµ ®Æc<br /> ®iÓm x· héi, mµ c¸c c¸ nh©n cã ®−îc víi t− c¸ch lµ nh÷ng ng−êi tiÕp nhËn v¨n ho¸, trong mét m«i<br /> tr−êng x· héi-v¨n ho¸ nhÊt ®Þnh. V¨n ho¸ tõ ®ã võa thÓ hiÖn ra nh− lµ ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh vµ<br /> m«i tr−êng v¨n ho¸ cña c¸c c¸ nh©n, võa nh− lµ phong c¸ch sèng, n¨ng lùc v¨n ho¸ cña chÝnh<br /> nh÷ng c¸ nh©n Êy. Nhµ x· héi häc Ph¸p Pierre Bourdieu coi nh÷ng cÊu tróc x· héi(les champs) tõ<br /> ®ã h×nh thµnh nªn m«i tr−êng v¨n ho¸ lµ c¸i lÞch sö t¹o nªn sù vËt (L’histoire faites choses),<br /> cßn c¸i phong c¸ch v¨n ho¸ c¸ nh©n (l’habitus) lµ c¸i lÞch sö t¹o nªn con ng−êi (L’histoire fait<br /> corps). Nh− thÕ v¨n ho¸ võa lµ c¸i thµnh tè c¬ b¶n t¹o dùng nªn ®êi sèng x· héi, võa lµ c¸i biÓu<br /> ®¹t cho chÝnh nã. Nã lµ sù thèng nhÊt gi÷a x· héi vµ c¸ nh©n, gi÷a ho¹t ®éng vËt chÊt víi ho¹t<br /> ®éng tinh thÇn, gi÷a suy nghÜ vµ hµnh ®éng vµ gi÷a kh¶ n¨ng vµ hiÖn thùc, th«ng qua sù gi¸m<br /> s¸t, ®iÒu chØnhvµ ®Þnh h−íng hµnh vi ë mçi c¸ nh©n. C¸c nguyªn t¾c øng xö vµ m« h×nh v¨n ho¸<br /> ®ã, vèn ®−îc coi lµ v¨n ho¸ v« h×nh g¾n víi mçi m«i tr−êng x· héi vµ nhãm nµy th−êng ®−îc c¸c<br /> nhµ nh©n chñng häc ®Æt trong kh¸i niÖm phong c¸ch sèng.<br /> <br /> Do g¾n liÒn víi nh÷ng ®ßi hái cña tån t¹i x· héi, v¨n ho¸-phong c¸ch sèng chØ biÕn ®æi,<br /> khi cã sù biÕn ®æi cña c¸c quan hÖ x· héi cïng víi nh÷ng hÖ thèng biÓu tr−ng cña chóng. §Æc<br /> tr−ng truyÒn thèng cña c¸c biÓu hiÖn v¨n ho¸, do ®ã ph¶n ¸nh tÝnh Ýt biÕn ®æi cña c¸c quan hÖ x·<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn §øc TruyÕn 49<br /> <br /> héi. TÊt nhiªn, còng nh− c¸c quan hÖ x· héi, v¨n ho¸ lu«n lu«n biÕn ®æi, song c¸i tr−êng tån hay<br /> tÝnh liªn tôc cña mét sè thµnh tè v¨n ho¸ lu«n ph¶n ¸nh sù tr−êng tån cña c¸c quan hÖ x· héi cã<br /> tÝnh cÊu tróc. C¸c quan hÖ x· héi cã tÝnh cÊu tróc nµy trong n«ng th«n ®ång b»ng s«ng Hång<br /> chÝnh lµ c¸c quan hÖ gia téc, lµng x· vµ gi÷a c¸c céng ®ång lµng x· ®Þa ph−¬ng víi Nhµ n−íc trung<br /> −¬ng trong c¸c mèi quan hÖ quèc gia hay d©n téc. Vµo thêi kú hîp t¸c ho¸ n«ng nghiÖp 1960-1980,<br /> c¸i cÊu tróc bªn trong cña mçi céng ®ång nµy bÞ chi phèi bëi c¸c quan hÖ kinh tÕ-chÝnh trÞ nªn cã<br /> chiÒu h−íng bÞ kiÒm chÕ, do gia ®×nh kh«ng cßn lµ ®¬n vÞ kinh tÕ x· héi trùc tiÕp. §éi s¶n xuÊt,<br /> hîp t¸c x· vµ c¸c ®oµn thÓ x· héi chÝnh thøc míi lµ nh÷ng ®¬n vÞ cÊu tróc ®iÒu tiÕt hµnh vi cña c¸c<br /> c¸ nh©n. V¨n ho¸ gia téc, lµng xãm trong nh÷ng n¨m th¸ng Êy cã phÇn mê ®i trøoc lý t−ëng x· héi<br /> chñ nghÜa vµ môc tiªu ®éc lËp d©n téc.<br /> <br /> Khi c«ng cuéc §æi míi ®−îc tiÕn hµnh trong n«ng th«n, chÝnh kho¸n hé ®· kh«i phôc l¹i<br /> vÞ trÝ kinh tÕ x· héi cña kinh tÕ hé gia ®×nh vµ c¸c quan hÖ gia ®×nh g¾n liÒn víi nã. Do ®Æc ®iÓm<br /> cña kinh tÕ hé n«ng d©n lµ dùa vµo lao ®éng gia ®×nh lµ chÝnh, nªn viÖc tæ chøc l¹i c¸c quan hÖ gia<br /> ®×nh trong khu«n khæ gia téc trë nªn mét ®ßi hái cÊp thiÕt c¶ vÒ tÇm vãc lÉn qui m« cña nã. NhÊt<br /> lµ khi hé n«ng d©n hiÖn nay cßn cã qu¸ nhiÒu khã kh¨n c¶ vÒ tiÒn vèn, c«ng cô s¶n xuÊt, søc lao<br /> ®éng tËp trung cao khi mïa vô, kÜ thuËt míi víi kinh nghiÖm s¶n xuÊt vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ<br /> tr−êng. Nh÷ng h×nh thøc hîp t¸c s¶n xuÊt kinh doanh gi÷a c¸c hé n«ng d©n, chñ yÕu lµ gi÷a c¸c<br /> hé ®· cã n¨ng lùc kinh tÕ nhÊt ®Þnh. C¸i nhu cÇu t−¬ng trî Êy, khi ®−îc tù do lùa chän, ®· h−íng<br /> h¼n vµo c¸c quan hÖ gia ®×nh nh− mét lÏ tÊt nhiªn. NhÊt lµ khi nh÷ng biÓu tr−ng vÒ c¸c quan hÖ<br /> Êy vÉn cßn in ®Ëm trong ®Çu ãc mçi thµnh viªn cña nã. VÊn ®Ò cßn l¹i lµ ph¶i kh¼ng ®Þnh l¹i ý<br /> thøc gia ®×nh, tinh thÇn gia téc tr−íc sù bïng ph¸t cña nh÷ng lîi Ých kinh tÕ c¸ nh©n hay côc bé<br /> lu«n chøa ®ùng nh÷ng nguy c¬ chia rÏ vµ mÊt ®oµn kÕt. §Ó thùc hiÖn ®iÒu nµy, c¸c sinh ho¹t v¨n<br /> ho¸ gia téc nh− hiÕu hû, giç tÕt, viÕt l¹i gia ph¶, x©y xöa mé tæ, g©y quü thê cóng tæ tiªn chung ®·<br /> trë nªn s«i ®éng h¬n bao giê hÕt.<br /> <br /> Tuy nhiªn, khi ý thøc gia téc ®· trë nªn thiªng liªng víi mçi thµnh viªn cña nã, nh÷ng<br /> sinh ho¹t nµy d−êng nh− trë nªn phi kinh tÕ vµ xa phÝ víi chÝnh b¶n th©n hä. Nh−ng sù xa phÝ Êy<br /> mét khi trë thµnh th−íc ®o cña tinh thÇn gia téc vµ danh dù c¸ nh©n, nã lu«n t×m thÊy sù biÖn hé<br /> cho chÝnh nã : V× anh em ®«ng, gia téc lín nªn kh«ng lµm cç to kh«ng ®−îc.<br /> <br /> Khi Hä Téc ®· ®−îc cñng cè th× lµng xãm còng ®−îc ®Ò cao trë l¹i ®Ó duy tr× sù c©n b»ng<br /> cña cÊu tróc Lµng-Hä vèn ®· ®−îc x¸c lËp tõ l©u. ViÖc quyªn gãp,x©y söa ®×nh lµng, tæ chøc lÔ<br /> héi, dÞch l¹i ThÇn ph¶, cïng víi viÖc lËp ban kh¸nh tiÕt, tæ chøc c¸c sinh ho¹t t«n gi¸o vµ v¨n ho¸<br /> trªn ph¹m vi cña c¶ céng ®ång chÝnh chØ nh»m tuyªn d−¬ng tinh thÇn lµng xãm bao trïm lªn mäi<br /> gia téc vµ c¸ nh©n. V× vËy, c¸c c¸ nh©n hay nhãm x· héi nµo (th−êng lµ nhãm ng−êi cao tuæi nhÊt<br /> trong lµng hay c¸c nh©n vËt t«n gi¸o) n¾m vµ thÓ hiÖn ®−îc tinh thÇn Êy sÏ trë nªn cã tiÕng nãi vµ<br /> vÞ trÝ chÝnh trÞ trong ®êi sèng lµng x·. C¸c ®oµn thÓ x· héi-chÝnh trÞ ®Þa ph−¬ng, do sù nhËy c¶m<br /> cña hä, còng ®· tham gia tÝch cùc vµo c¸c ho¹t ®éng x· héi-v¨n ho¸ nµy, nªn ®· ph¸t huy ®−îc ¶nh<br /> h−ëng chÝnh trÞ réng r·i trong d©n chóng (MÆt trËn, Héi Phô n÷, Héi B¶o thä..).<br /> <br /> C¸i cÊu tróc Lµng-N−íc còng ®−îc kh¼ng ®Þnh th«ng qua sù ®Ò cao vÞ trÝ cña lµng trong<br /> lÞch sö huyÒn tho¹i hay hiÖn thùc. Sù g×n gi÷ nh÷ng S¾c phong thêi phong kiÕn, sù truyÒn tông<br /> nh÷ng vâ c«ng hay v¨n nghiÖp cña nh÷ng vÞ thÇn hoµng, nh÷ng danh nh©n cña céng ®ång ®èi víi<br /> ®Êt n−íc, còng nh− sù chµo ®ãn c¸c b»ng x¸c nhËn di tÝch lÞch sö ®· xÕp h¹ng hiÖn nay, chÝnh lµ<br /> sù ®Ò cao tinh thÇn quèc gia vµ d©n téc ë mçi céng ®ång lµng x·. TruyÒn thèng x· héi trong c¸c<br /> céng ®ång lµng x· tõ xa x−a cho tíi nay lµ mét thùc tÕ kh«ng thÓ nghi ngê hay phñ nhËn. Sù t«n<br /> vinh tinh thÇn lµng x·, do ®ã lu«n g¾n liÒn víi viÖc ®Ò cao ý thøc quèc gia-d©n téc.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 50 V¨n hãa vµ sù kÕ thõa v¨n hãa ...<br /> <br /> Tuy nhiªn, v¨n ho¸ kh«ng chØ bao gåm nh÷ng nh÷ng gi¸ trÞ, chuÈn mùc cã tÝnh lÝ t−ëng x·<br /> héi cao ®Ñp víi mäi thêi kúlÞch sö. Khi nãi tíi v¨n ho¸ truyÒn thèng, hay b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc,<br /> chóng ta mÆc nhiªn ®· sµng läc nh÷ng g× cò kÜ, lçi thêi hay kh«ng cßn phï hîp víi giai ®o¹n hiÖn<br /> t¹i cña toµn bé di s¶n v¨n ho¸ d©n téc, chØ ®Ó gi÷ l¹i nh÷ng g× cã Ých cho chóng ta h«m nay. Nh÷ng<br /> gi¸ trÞ kh«ng cßn ®−îc thõa nhËn Êy, kh«ng ph¶i v× bÞ phª ph¸n mµ chóng th«i kh«ng tån t¹i. Tr¸i<br /> l¹i, chóng cßn tån t¹i nh− mét lÏ ®−¬ng nhiªn, bëi chóng vÉn cßn lµ tinh thÇn cña nh÷ng nhãm<br /> hay céng ®ång ng−êi ®ang tån t¹i vµ v× thÕ mµ ng−¬× ta vÉn cÇn ®Õn chóng. Sù quan s¸t, ®iÒu tra<br /> vµ ph©n tÝch nh÷ng gi¸ trÞ, chuÈn mùc x· héi cña viÖc chia thõa kÕ tµi s¶n ë mét lµng thuéc<br /> ®ång b»ng s«ng Hång ®· gîi më cho chóng t«i t×m hiÓu vµ ®i s©u nghiªn cøu chñ ®Ò nµy.<br /> <br /> §a Tèn lµ mét x· n«ng th«n ngo¹i thµnh Hµ Néi, thuéc vïng chiªm tròng cã c«ng tr×nh<br /> thuû n«ng B¾c H−ng H¶i vµ c¸ch lµng gèm B¸t Trµng chØ mét con ®ª s«ng Hång. Do n»m ë trong<br /> ®ª, l¹i cã lîi thÕ vÒ thuû n«ng nªn suèt nh÷ng n¨m tr−íc ®æi míi, §a tèn chØ tËp trung vµo s¶n<br /> xuÊt n«ng nghiÖp, nhÊt lµ trång lóa. Thñ c«ng nghiÖp, nghÒ phô cã tån t¹i song kh«ng phï hîp<br /> nªn kh«ng ph¸t triÓn lªn ®−îc. MÆc dï cã ®Çu t− cña Nhµ n−íc cho x· lµ l¸ cê ®Çu trong s¶n xuÊt<br /> n«ng nghiÖp, cho ®Õn n¨m 1990, §a Tèn vÉn lµ mét x· nghÌo chØ sèng nhê n«ng nghiÖp. Sù<br /> chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr−êng ®Çu nh÷ng n¨m 90 lµm thay ®æi vÒ c¬ b¶n c¬ cÊu kinh tÕ -x· h«Þ<br /> thuÇn n«ng tr−íc ®ã. ChØ sau ba n¨m, tû träng cña lao ®éng phi n«ng nghiÖp trong x· ®· ®¹t tíi<br /> gÇn 30%, riªng sè lao ®éng lµm lß gèm ®· lªn tíi 954 lao ®éng1. Còng chØ trong mét thêi gian ng¾n,<br /> phÇn ®Êt dù tr÷ cña x· ®· ®−îc thanh lÝ xong ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng vµ<br /> nhµ ë, ë ®ia ph−¬ng. Sù bao cÊp vÒ ®Êt ë cho c¸c hé ®«ng nh©n khÈu còng ®· kÕt thóc, cã ch¨ng th×<br /> ph¶i lµm ®¬n ®Ó ®−îc mua theo gi¸ quy ®Þnh cña x· nh−ng kh«ng xa víi gi¸ thÞ tr−êng. Trong bèi<br /> c¶nh ®ã, vÊn ®Ò chia thõa kÕ tµi s¶n- ®Êt ®ai trong c¸c hé n«ng d©n trë nªn cã tÇm quan träng ®Æc<br /> biÖt, bëi ®Êt ®ai ®· trë thµnh hµng ho¸, cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, v−ît xa møc thu nhËp tõ n«ng<br /> nghiÖp.<br /> <br /> Gi¶ thuyÕt ban ®Çu cña chóng t«i lµ: sù chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr−êng ë n«ng th«n<br /> ®ång b»ng s«ng Hång cã thÓ lµm thay ®æi m« h×nh v¨n ho¸ n«ng th«n truyÒn thèng, theo<br /> h−íng n©ng cao ý thøc ph¸p luËt trong xö lý c¸c quan hÖ kinh tÕ x· héi thu«c ph¹m vi<br /> cña ®êi sèng céng ®ång. Nh−ng c¸c chuÈn mùc ph¸p lÝ sÏ cã mét vÞ trÝ quan träng ra sao<br /> so víi toµn bé c¸c chuÈn mùc ®¹o lý cña ®êi sèng céng ®ång tr−íc ®ã. Trong tr−êng hîp<br /> nµo vµ ë nh÷ng nhãm x· héi nµo, c¸c chuÈn mùc ph¸p lÝ ®−îc ®Ò cao h¬n c¶ vµ t¹i sao. LiÖu ng−êi<br /> ta cã thÓ ®¹t tíi mét sù c©n b»ng gi÷a LuËt vµ LÖ trong ®êi sèng céng ®ång ë n«ng th«n hay<br /> kh«ng? NÕu cã th× sÏ b»ng con ®−êng nµo? Nh÷ng c©u hái nµy sÏ gióp lµm s¸ng tá sù x¸c nhËn hay<br /> b¸c bá cña thùc tiÔn ®èi víi gi¶ thuyÕt cña chóng t«i.<br /> <br /> Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn x· héi häc so s¸nh ®ù¬c coi lµ nguyªn t¾c c¬ b¶n gióp chóng t«i<br /> quan s¸t, pháng vÊn vµ ph©n tÝch thùc tiÔn chia tµi s¶n thõa kÕ ë x· §a Tèn. V¨n b¶n ph¸p lý cña<br /> Nhµ n−íc vÒ chia tµi s¶n thõa kÕ sÏ ®−îc xö dông nh− mét hÖ tiªu chÝ c¬ b¶n cho mäi so s¸nh vµ<br /> ph©n tÝch ®èi chiÕu.<br /> <br /> * Thñ tôc chia tµi s¶n thõa kÕ trong thùc tÕ vµ thñ tôc ph¸p lý<br /> <br /> a. T− c¸ch cña ng−êi lËp thõa kÕ: Ph¸p luËt quy ®Þnh r»ng: nh÷ng c«ng d©n cã tµi s¶n vµ<br /> thu nhËp hîp ph¸p, khi chÕt, cã quyÒn truyÒn l¹i tµi s¶n cña m×nh cho ng−êi kh¸c theo di chóc 2.<br /> Trong thùc tÕ, ë §a Tèn vµ ë hÇu hÕt n«ng th«n ®ång b»ng s«ng Hång, viÖc chia thõa kÕ th−êng do<br /> <br /> <br /> 1<br /> B¸o c¸o cña x· §a Tèn, 1993.<br /> 2<br /> Lª Kim QuÕ: 90 c©u hái ®¸p Ph¸p luËt thõa kÕ. NXB ChÝnh trÞ Quèc Gia, Hµ Néi-1994. Tr. 5.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn §øc TruyÕn 51<br /> <br /> ng−êi cha trong gia ®×nh (th−êng cã trao ®æi víi vî} quyÕt ®Þnh, vµo thêi ®iÓm ®−îc coi lµ phï hîp.<br /> Thêi ®iÓm ®ã th−êng lµ lóc con c¸i lín ®· lËp gia ®×nh hay ®· cã con ®Çu lßng. QuyÕt ®Þnh nµy ®−îc c©n<br /> nh¾c kÜ l−ìng trong nhiÒu n¨m, cã thÓ cã sù trao ®æi víi nhiÒu nh©n vËt quan träng trong gia ®×nh vµ<br /> hä hµng nh−ng hÇu nh− chØ ®−îc thùc hiÖn b»ng miÖng mµ kh«ng cã v¨n b¶n hay di chóc. Thêi ®iÓm<br /> chia thõa kÕ, do ®ã, th−êng lµ lóc ng−êi chia thõa kÕ cßn sèng, chø kh«ng ph¶i lµ lóc chÕt nh− trong<br /> v¨n b¶n ph¸p lý. Nguyªn t¾c cña viÖc lµm nµy lµ ®Ó tËp cho con c¸i sím cã kh¶ n¨ng tù lËp, nªn ph¶i<br /> sím chia tµi s¶n vµ cho ra ë riªng. Sau ®ã lµ ®Ó tr¸nh nh÷ng va ch¹m do sù sèng chung gi÷a nhiÒu ®¬n<br /> vÞ gia ®×nh trong mét hé. Sau cïng lµ ®Ó tr¸nh cho con c¸i sù tranh chÊp tµi s¶n khi bè mÑ qua ®êi.<br /> Viªc ph¶i ®−a ra ph¸p lÝ gi¶i quyÕt chia thõa kÕ th−êng lµ ®iÒu kh«ng ®¸ng mong muèn, bëi nÕu r¬i<br /> vµo t×nh tr¹ng nh− vËy, gia ®×nh ®ã ®−îc ®¹o lÝ truyÒn thèng coi lµ anh em kh«ng biÕt b¶o ban vµ<br /> nh−êng nhÞn lÉn nhau. §¹o lÝ truyÒn thèng ®Ò cao tr−íc hÕt lµ sù ®ång thuËn cña c¶ gia ®×nh tr−íc<br /> mäi quyÕt ®Þnh cña cha mÑ, sau ®ã lµ sù nh−êng nhÞn gi÷a c¸c con c¸i víi nhau. Sù c«ng b»ng chØ lµ<br /> mét yÕu tè quan träng song kh«ng ®−îc coi lµ cã tÝnh quyÕt ®Þnh. V× thÕ gi¶i ph¸p ®ãng cöa b¶o<br /> nhau hay xö lÝ néi bé lu«n ®−îc coi lµ cã tÝnh tèi −u 3.<br /> <br /> b. §èi t−îng cã quyÒn ®−îc chia thõa kÕ: S¾c lÖnh sè 97-SL ngµy 22 th¸ng 5 n¨m 1950 quy<br /> ®Þnh: "... con trai, con g¸i ®Òu cã quyÒn thõa kÕ di s¶n cña cha mÑ". LuËt h«n nh©n vµ gia<br /> ®×nh n¨m 1959 quy ®Þnh thªm lµ: "... c¸c con ®Òu cã quyÒn lîi vµ nghÜa vô ngang nhau trong<br /> gia ®×nh vµ trong viÖc thõa kÕ, kh«ng ph©n biÖt con trai con g¸i, con ngoµi gi¸ thó, con<br /> ®Î, con nu«i". HiÕn ph¸p 1992 quy ®Þnh: "C«ng d©n n÷ vµ nam cã quyÒn ngang nhau vÒ mäi<br /> mÆt chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨ ho¸ x· héi vµ gia ®×nh" (®iÒu 63]. Ph¸p lÖnh thõa kÕ quy ®Þnh:<br /> "C«ng d©n kh«ng ph©n biÖt nam, n÷ ®Òu b×nh ®¼ng vÒ quyÒn ®Ó l¹i di s¶n cña m×nh cho<br /> ng−êi kh¸c theo di chóc hoÆc theo ph¸p luËt, quyÒn h−ëng di s¶n" 4. Trong th−c tÕ, ng−êi<br /> ta kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®−îc mét c¸ch râ rµng quyÒn quyÕt ®Þnh ph©n chia thõa kÕ trong gia ®×nh<br /> cña ng÷ßi phô n÷ tíi ®©u, song vÒ nguyªn t¾c ®¹o lÝ vµ thùc tiÔn hiÖn nay, hä kh«ng cã quyÒn ®−îc<br /> h−ëng di s¶n khi chia thõa kÕ. NÕu hä ®−îc h−ëng th× phÇn cña hä chØ cã tÝnh t−îng tr−ng nh−<br /> tiÒn b¹c, ®å trang søc nÕu cã mµ Ýt khi lµ bÊt ®éng s¶n nh− ®èi víi nam giíi.<br /> <br /> Khi b¾t ®Çu c¸c cuéc pháng vÊn, phÇn lín c¸c ®èi t−îng ®−îc hái ®Òu nãi r»ng con nµo<br /> còng lµ con, song khi tr¶ lêi cô thÓ vµo vÊn ®Ò, chØ cã 5 trong sè 102 hé lµ cã chia tµi s¶n cho con<br /> g¸i. LÝ do cña c¸c tr−êng hîp nµy lµ do: 1, kh«ng cã con trai; 2, con g¸i lín mµ ch−a lËp ®−îc gia<br /> ®×nh vÉn cã thÓ ë trªn ®Êt cña cha mÑ ngay c¶ khi cha mÑ mÊt, song kh«ng cã quyÒn b¸n hay cho<br /> ng−êi kh¸c. QuyÒn h−ëng thõa kÕ vÉn thuéc vÒ con trai. 3, Con g¸i cã kh¶ n¨ng kinh tÕ cho bè mÑ<br /> dùa th× cho xö dông ®Êt ®Ó hai bªn n−¬ng tùa lÉn nhau. 4, Mét «ng b¸c hä bÞ bÖnh phong, vî bá ®i,<br /> kh«ng cã con nªn cho ch¸u g¸i tµi s¶n ®Ó cóng giç m×nh khi qua ®êi. 5, Con g¸i bÞ tËt nguyÒn tõ<br /> nhá, ®−îc ë chung cïng cha mÑ trªn phÇn ®Êt cha mÑ cßn gi÷, trong khi hai anh trai ®· nhËn ®Êt<br /> ®−îc chia vµ ra ë riªng. C¸ch chia nh− sau: con c¶ 12 th−íc, con thø 11 th−íc, bè mÑ vµ em g¸i 11<br /> th−ícvµ c¨n nhµ dang ë 5.<br /> <br /> * §¹o lý truyÒn thèng vµ ph¸p lý trong viÖc chia tµi s¶n thõa kÕ<br /> <br /> §ã lµ sù nh−îng bé cña ®¹o lÝ truyÒn thèng vµ tËp qu¸n ®èi víi nh÷ng phô n÷ cã hoµn<br /> c¶nh khã kh¨n ®Æc biÖt trong gia ®×nh, chø kh«ng ph¶i lµ sù thõa nhËn quyÒn b×nh ®¼ng cña hä<br /> trong thõa kÕ. V× thÕ, ngay c¶ khi cho ®Êt ë, hä còng kh«ng cã quyÒn së h÷u thùc sù. Sù hÑp hßi vµ<br /> <br /> 3<br /> Trong 102 tr−êng hîp ®−îc hái ë §a Tèn, chØ cã 1 tr−êng hîp, «ng bè lµm di chóc vµ ®Ò nghÞ Uû ban x· c«ng chøng v× lÝ do cha con<br /> bÊt hoµ, kh«ng thÓ xö lÝ ®−îc.<br /> 4<br /> S®d. Tr. 6 -10.<br /> 5<br /> NguyÔn §øc TruyÕn: VÊn ®Ò thõa kÕ tµi s¶n ë n«ng th«n ®ång b»ng B¾c Bé trong thêi kú §æi míi. §Ò tµi tiÒm n¨ng ViÖn X·<br /> héi häc. Hµ Néi - 1994, tr. 28.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 52 V¨n hãa vµ sù kÕ thõa v¨n hãa ...<br /> <br /> cè chÊp nµy kh¼ng ®Þnh nguyªn t¾c träng nam khinh n÷ cña ®¹o lÝ truyÒn thèng vµ tËp qu¸n<br /> hiÖn nay trong n«ng th«n. §iÒu ®¸ng ghi nhËn ë ®©y lµ, cho dï chØ cã con g¸i, c¸c cha mÑ còng<br /> kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i t×m ch¸u trai néi téc ®Ó kiÕm ng−êi h−¬ng ho¶ cho m×nh. NÕu tr−íc ®©y cã<br /> chuyÖn chia phÇn h−¬ng ho¶ cho ch¸u trai néi téc thùc sù 6th× ®©y râ rµng lµ mét b−íc tiÕn cña tËp<br /> qu¸n vµ ®¹o lÝ céng ®ång. Nguyªn nh©n cña sù tiÕn bé nµy kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn tinh thÇn nh©n<br /> ®¹o truyÒn thèng vµ nh÷ng t¸c ®éng cña hiÕn ph¸p x· héi chñ nghÜa trong n«ng th«n mÊy chôc n¨m<br /> qua. VÊn ®Ò nèi dâi t«ng ®−êng trong viÖc muèn cã con trai hiÖn nay, qua ®©y còng nªn xem l¹i.<br /> Ph¶i ch¨ng cuéc sèng sau khi chÕt giê ®©y ®· bít phÇn quan träng so víi vµi chôc n¨m tr−íc ®©y.<br /> <br /> Trong lÜnh vùc chia tµi s¶n thõa kÕ trong gia ®×nh nµy ë n«ng th«n, d−êng nh− ®¹o lÝ<br /> truyÒn thèng vµ tËp qu¸n céng ®ång vÉn gi÷ vÞ trÝ vai trß quyÕt ®Þnh. HÇu nh− tÊt c¶ nh÷ng ng−êi<br /> d©n ®−îc pháng vÊn, tõ c¸n bé tíi nh©n d©n, tõ nam tíi n÷ ®Òu t¸n ®ång c¸ch ph©n chia thõa kÕ<br /> theo ®¹o lÝ truyÒn thèng lµ hîp lÝ. Mét c¸n bé trÎ, 37 tuæi, häc vÊn 10/10, lµ ®¶ng viªn võa lµ bÝ th−<br /> chi bé, ®éi tr−ëng s¶n xuÊt vµ chñ tÞch héi n«ng d©n x· cho r»ng: "... khi nãi tíi vÊn ®Ò thõa kÕ<br /> trong gia ®×nh, cÇn xem xÐt ë hai vÊn ®Ò, ®ã lµ tÝnh lÞch sö vµ tÝnh ph¸p luËt. Tinh lÞch<br /> sö lµ tËp qu¸n, phong tôc cña tæ tiªn. TÝnh ph¸p luËt lµ dùa trªn v¨n b¶n quy ®Þnh cña<br /> Nhµ n−íc hoÆc lµng x· vµ cÇn cã sù ®æi míi cho phï hîp víi tõng thêi k× ..."<br /> <br /> Tr−íc tiªn, ng−êi c¸n bé trÎ nµy dÉ ®¨t phong tôc ë vÞ trÝ ngang hµng víi ph¸p luËt trong<br /> vÊn ®Ò nµy. Tuy nhiªn, anh l¹i hiÓu ph¸p luËt chØ lµ nh÷ng v¨n b¶n quy ®Þnh mµ ng−ßi ta cã thÓ<br /> dùa vµo chø kh«ng mang tÝnh b¾t buéc. Sù phï hîp víi tõng thßi k×, theo anh, cßn quan träng h¬n<br /> c¶ tinh thÇn ph¸p luËt. V× vËy khi ph¸t biÓu quan niÖm cña riªng m×nh vÒ vÊn ®Ò nµy, anh ®· giµnh<br /> toµn quyÒn cho ng−êi bè khi ph©n xö tµi s¶n: "... T«i lµ «ng bè, t«i cã quyÒn chuyÓn nh−îng tµi<br /> s¶n cho bÊt cø ng−êi con nµo, nÕu t«i thÊy ng−êi con ®ã cã ®¹o ®øc tèt, hoÆc cã kh¶ n¨ng<br /> trªn c¬ së thõa kÕ ph¸t triÓn kinh tÕ gia ®×nh ... ". Vµ sù phï hîp ë ®©y, chÝnh lµ ®¹o lÝ céng ®ång<br /> vµ ®ßi hái cña chÝnh cuéc sèng kinh tÕ gia ®×nh do anh lµ chñ: " ... NÕu gi¶i quyÕt viÖc nµy hîp lÝ sÏ<br /> tr¸nh ®−îc nh÷ng m©u thuÉn, nh÷ng bÊt ®ång trong anh em, hä hµng, võa b¶o ®¶m ®−îc<br /> mÆt ®¹o lÝ, võa t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c con duy tr× vµ ph¸t triÓn kinh tÕ gia ®×nh" 7.<br /> <br /> Víi sè ®«ng nh÷ng ng−êi ®µn «ng b×nh th−êng kh¸c, quan niÖm chung cña hä lµ: Con g¸i<br /> ®i lÊy chång th× ¨n phËn nhµ chång, nªn kh«ng ®−îc h−ëng phÇn chia thõa kÕ trong gia ®×nh nh−<br /> c¸c con trai. §ã lµ nguyªn t¾c tõ x−a cña ®¹o lÝ truyÒn thèng vµ tËp qu¸n vÉn cßn ®−îc thõa nhËn<br /> trong ®a sè d©n c− n«ng th«n hiÖn nay vµ cã thÓ cña c¶ phÇn ®«ng d©n c− ®« thÞ. Mét ng−êi ®µn<br /> «ng 52 tuæi, cã 3 con trai vµ 1 con g¸i. VÒ nguyªn t¾c chia thõa kÕ «ng cho r»ng: "Con g¸i lóc ®i<br /> lÊy chång, ®i lµ ®i, kh«ng cã g× ®em theo. Con g¸i ph¶i theo phËn nhµ chång, cã thÕ nµo<br /> chÞu thÕ. Cßn hai c¸i nhµ víi c¸i lß, t«i ®Þnh chia ra cho ba anh em trai" 8. Nh÷ng ng−êi ®·<br /> cã thêi gian tho¸t li ë bé ®éi hay c¬ quan, Ýt nhiÒu cho thÊy mét t×nh th−¬ng víi c¸c c« con g¸i cña<br /> hä lóc ®i lÊy chång (ch¾c lµ v× sù thiÖt thßi cña hä so víi c¸c con trai trong vÊn ®Ò thõa kÕ], song<br /> vÉn kh«ng tõ chèi c¸c nguyªn t¾c cña ®¹o lÝ truyÒn thèng. Hä còng kh«ng nh¾c g× tíi ph¸p luËt,<br /> bëi tÝnh hîp thøc ë ®©y thuéc vÒ tËp qu¸n: "Håi con g¸i lín t«i ®i lÊy chång, t«i chØ cho c¸i xe<br /> ®¹p... Mçi ®øa con g¸i ®i lÊy chång còng sÏ cho mét c¸i xe ®Ó di lµm. Tr−íc khi lÊy chång<br /> mÊy th¸ng, lµm ®−îc bao nhiªu th× cho tÊt, gia ®×nh nu«i ¨n cho mÊy th¸ng...Cßn nhµ ë<br /> th× sÏ cho con giai. V× cho con giai lµ tËp qu¸n...Bao giê t«i mÊt ®i, bao nhiªu nhµ cöa,<br /> <br /> <br /> <br /> 6<br /> Sù chia tµi s¶n h−¬ng ho¶ cho ch¸u trai trong néi téc trong n«ng th«n d−íi chÕ ®é cò th−êng chØ ®−äc c¸c t¸c gi¶ nh¾c ®i nh¾c l¹i lÉn<br /> nhau mµ kh«ng thÊy cã sù ®iÒu tra thùc tÕ nµo nªn rÊt khã x¸c ®Þnh tÝnh x¸c thùc cña nã.<br /> 7<br /> NguyÔn §øc TruyÕn: T− liÖu pháng vÊn vÒ Thõa kÕ t¹i x· §a Tèn 1993. Tr. .223.<br /> 8<br /> Nh− trªn. Tr. 230.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn §øc TruyÕn 53<br /> <br /> ®å ®¹c phÇn con giai. TËp qu¸n ë ®©y, con g¸i ®i lÊy chång lµ th«i... ai còng thÕ c¶"9.<br /> T×nh th−¬ng nµy cßn cho thÊy viÖc con g¸i ph¶i ®ãng gãp cho gia ®×nh m×nh tr−íc khi ®i lÊy chång<br /> lµ lÏ ®−¬ng nhiªn vµ kh«ng cã quyÒn ®ßi hái bÊt cø c¸i g× thuéc vÒ tµi s¶n gia ®×nh mµ hä ®· ®ãng<br /> gãp vµo. Cho nªn, khi bè mÑ cho c¸c c« ®−îc së h÷u sè ngµy c«ng lao ®éng cña hä tr−íc lóc vÒ nhµ<br /> chång, hµnh ®éng ®ã ®· trë thµnh mét ©n sñng.<br /> <br /> Sù ®ång t×nh cña nam giíi víi ®¹o lÝ vµ tËp qu¸n truyÒn thèng trong vÊn ®Ò thõa kÕ lµ dÔ<br /> hiÓu, bëi hä cã ®Æc quyÒn vµ sù −u ®·i c¶ vÒ vËt chÊt lÉn tinh thÇn. Theo hä, ng−êi con trai "thõa<br /> h−ëng tµi s¶n cña bè mÑ ®Ó l¹i nh− ruéng ®Êt, nhµ cöa, tµi s¶n vµ vÞ trÝ quyÒn lùc trong<br /> gia ®×nh hoÆc dßng hä ..."10. C¸ch suy nghÜ vµ hµnh ®éng nµy gîi cho chóng ta nh÷ng nguyªn<br /> t¾c cña m« h×nh gia ®×nh gia tr−ëng phô quyÒn d−íi thêi phong kiÕn, chÞu ¶nh h−ëng cña t− t−ëng<br /> nho gi¸o, cho dï ®· ®−îc gi¶n l−îc kh¸ nhiÒu. Nh−ng ®èi víi phô n÷, nh÷ng ng−êi bÞ t−íc bá<br /> quyÒn thõa kÕ trong gia ®×nh kh«ng chØ nh÷ng tµi s¶n tinh thÇn, mµ c¶ nh÷ng tµi s¶n vËt chÊt th×<br /> sao? ChÝnh hä còng ®· ®ång thuËn víi nh÷ng nguyªn t¾c trªn cña m« h×nh quyÒn lùc gia tr−ëng<br /> phô quyÒn trong gia ®×nh. Nh−ng c¸ch diÔn ®¹t cña hä vÒ nh÷ng nguyªn t¾c trªn cã phÇn duy c¶m<br /> h¬n lµ duy lý, mang tÝnh t×nh huèng h¬n lµ nguyªn t¾c. "Con g¸i vÒ nhµ ng−êi ta, lóc lÊy<br /> chång ch¶ cã ®©u mµ cho. §Õn ch¬i gÆp b÷a cho ¨n, ch¶ cã th× th«i"11. §©y lµ tr−êng hîp<br /> cña mét ng−êi phô n÷ nghÌo, 54 tuæi, ®«ng con (7 con}. Nh−ng víi c¸c con trai, bµ ®· lÊy ®Êt phÇn<br /> tr¨m cña gia ®×nh cho chóng lµm nhµ. "ë toµn ®Êt phÇn tr¨m. §Êt phÇn tr¨m lµm nhµ cho<br /> c¸c ch¸u, kh«ng cßn ruéng trång rau, ph¶i ®i chî ®i bóa" 12.<br /> <br /> Trong c¸ch gi¶i thÝch cña bµ râ rµng cã sù thiÕu nhÊt qu¸n trong c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò<br /> thõa kÕ giòa con trai vµ con g¸i. §èi víi nh÷ng phô n÷ kh¸ gi¶ h¬n, nh÷ng c©u tr¶ lêi pha chót hµi<br /> h−íc th−êng che ®Ëy sù ®ång t×nh cña hä víi ®¹o lý truyÒn thèng vµ tËp qu¸n. Mét phô n÷ go¸<br /> chång, cã 3 con g¸i, hai c« ®· lÊy chång vµ ra ë riªng. Bµ ë víi mét c« ®· cã chång vµ anh con rÓ<br /> cïng 3 ch¸u ngo¹i. Bµ gi÷ ®Êt më lß gèm, lµm cïng víi c¸c con. Khi hái vÒ chuyÖn chia thõa kÕ, bµ<br /> nãi: " Ch¶ cã g× cho c¸c ch¸u ®i lÊy chång, g¶ chång cho lµ kh¸ råi, cßn cã g× mµ cho<br /> n÷a"13. §iÒu nµy cho thÊy bµ kh«ng cã ý thøc tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc chia th−µ kÕ cho c¸c con g¸i,<br /> ®µnh r»ng bµ cã ®iÒu kiÖn vµ kh«ng cã con trai ®Ó −u tiªn.<br /> <br /> Víi nh÷ng phô n÷ kh¸c, hä coi ®ã lµ chuyÖn cña nam giíi, cha, chång trong gia ®×nh.<br /> Nh−ng quan niÖm vÉn thiªn vÒ ®¹o lÝ truyÒn thèng vµ tËp qu¸n: "C¸c «ng bµ cô kþ tr−íc ®©y<br /> ®Òu −u tiªn nh−êng nhµ cöa cho con trai thõa kÕ. C¸c con t«i cßn nhá, t«i ch−a thÊy nhµ<br /> t«i bµn chuyÖn nµy"14. §©y lµ mét phô n÷ kh¸ gi¶, 41 tuæi, cã kinh doanh nghÒ phô, nhµ cöa, s©n<br /> võ¬n réng r·i. ChÞ cã 4 con, hai trai, hai g¸i. Cã phô n÷ tr¶ lêi døt kho¸t tu©n theo "®¹o lý vµ<br /> phong tôc" lµ: "cho con trai thõa kÕ tÊt. ChuyÖn thõa kÕ lµ do bè mÑ quyÕt ®Þnh. Kh«ng cã<br /> sù tham gia cña hä hµng. C¸c con ®Òu nhÊt trÝ"15. (N÷, 41 tuæi, 3 con, 1 trai, 2 g¸i, ®Êt ë 200<br /> m2, kinh tÕ kh¸).<br /> <br /> Tr−êng hîp duy nhÊt ng−êi phô n÷ kh¼ng ®Þnh sÏ chia tµi s¶n thõa kÐ cho con g¸i lµ mét<br /> phô n÷ 44 tuæi, ®éi tr−ëng s¶n xuÊt, cã tr×nh ®é häc vÊn cao (10/10], go¸ chång, cã mét con g¸i duy<br /> nhÊtvµ chÞ cã ®−îc quyÒn thõa kÕ trong mét hoµn c¶nh ®¨c biÖt (do «ng b¸c bÞ bÖnh, vî bá, kh«ng<br /> <br /> <br /> 9<br /> Nh− trªn. Tr. 231-232.<br /> 10<br /> Nh− trªn. Tr. 223.<br /> 11<br /> Nh− trªn. Tr. 237.<br /> 12<br /> Nh− trªn. Tr. 237.<br /> 13<br /> Nh− trªn. Tr. 241.<br /> 14<br /> Nh− trªn. Tr. 275.<br /> 15<br /> Nh− trªn. Tr. 318.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 54 V¨n hãa vµ sù kÕ thõa v¨n hãa ...<br /> <br /> con trao l¹i nhµ ®Êt cho chÞ thõa kÕ ®Ó chÞ lo cóng b¸i cho b¸c sau khi chÕt): "T«i cã mét ch¸u<br /> g¸i ch−a x©y dùng gia ®×nh. Ch¸u lµ ng−êi thõa kÕ nhµ ë sau nµy"16.<br /> <br /> Sù nhÊt trÝ cña c¶ nam lÉn n÷ víi nh÷ng nguyªn t¾c träng nam khinh n÷ trong viÖc chia<br /> thõa kÕ ë x· §a Tèn ®−îc nªu ë ®©y kh«ng chØ lµ sù kh¼ng ®Þnh sù tån t¹i cña m« h×nh gia ®×nh<br /> gia tr−ëng phô quyÒn trong n«ng th«n hiÖn nay. §iÒu c¨n b¶n h¬n chÝnh lµ ë chç sù thõa kÕ v¨n<br /> ho¸ truyÒn thèng kh«ng ph¶i bao giê còng xuÊt ph¸t tõ ý chÝ chñ quan cña c¸ nh©n con ng−êi, mµ<br /> vÒ c¬ b¶n, nã lu«n xuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn tån t¹i x· héi cña c¶ céng ®ång. C¸i ®iÒu kiÖn tån t¹i x·<br /> héi Êy kh«ng chØ lµ c¬ së x· héi cña v¨n ho¸. Nã cßn lµ c¬ së ph¸p lý cho chÝnh nh÷ng nguyªn lý vµ<br /> thùc tiÔn x· héi ®−îc chøa ®ùng trong néi dung v¨n ho¸ ®ã. TÝnh ¸p ®Æt cña ®¹o lÝ truyÒn thèng ®·<br /> lµm cho c¸c nhãm x· héi bÞ thiÖt thßi, nhÊt lµ nhãm n÷ kh«ng c¶m thÊy v« lÝ vµ bÊt c«ng tr−íc sù<br /> kiÖn nµy. TÝnh hîp thøc cña ®¹o lÝ chÝnh lµ tËp qu¸n céng ®ång ®· trë thµnh ý thøc vµ søc m¹nh<br /> cña d− luËn ®iÒu tiÕt hµnh vi c¸ nh©n.<br /> <br /> Trong m« h×nh v¨n ho¸ gia ®×nh gia tr−ëng ë ®©y, sù nhÊn m¹nh vµo viÖc chia thõa kÕ cho<br /> con trai còng cho thÊy mèi quan t©m cña cha mÑ vµo cuéc sèng vËt chÊt vµ t−¬ng lai kinh tÕ cña<br /> gia ®×nh hä kh«ng kÐm phÇn quan träng so víi nh÷ng nguyªn t¾c ®¹o lý. Mèi t−¬ng quan nµy x¸c<br /> nhËn ®Æc tr−ng x· héi cña kinh tÕ hé n«ng d©n qua nguyªn t¾c c¸c thÕ hÖ ph¶i cã tr¸ch nhiÖm<br /> víi nhau vµ trªn c¬ së cña sù tån t¹i mét c¬ së kinh tÕ chung. V× vËy ng−êi ta thÊy m« h×nh nµy<br /> ph¶n ¸nh nh÷ng ®ßi hái cña viÖc tæ chøc l¹i c¸c quan hÖ gia ®×nh gia tr−ëng phô quyÒn vµ ®−îc<br /> biÓu hiÖn tËp trung trong viÖc chia thõa kÕ. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh viªn vµ thÕ hÖ, giê ®©y<br /> ngµy cµng bÞ chi phèi bëi c¸c quan hÖ kinh tÕ th«ng qua sù sö dông hay së h÷u chung nguån vèn<br /> bÊt ®éng s¶n trong gia ®×nh. GÝa trÞ kinh tÕ cña khèi tµi s¶n nµy cµng lín, ý nghÜa x· héi cña viÖc<br /> chia thõa kÕ tµi s¶n nµy ngµy cµng trë nªn quan träng. Nh÷ng xung ®ét gia ®×nh xung quanh vÊn<br /> ®Ì thõa kÕ ®· b¾t ®Çu xuÊt hiÖn vµ cã chiÒu h−íng gia t¨ng song l¹i chØ tËp trung ë viÖc ph©n chia<br /> tµi s¶n gi÷a c¸c con trai trong gia ®×nh, tøc lµ gi÷a nh÷ng thµnh viªn chÝnh thøc ®−îc tham dù vµo<br /> viÖc chia thõa kÕ. §· cã nh÷ng ng−êi phô n÷ ®i kiÖn vÒ sù ph©n chia kh«ng c«ng b»ng tµi s¶n thõa<br /> kÕ trong gia ®×nh, song kh«ng ph¶i cho hä, víi t− c¸ch lµ ng−êi phô n÷, mµ lµ cho c¸c anh hay em<br /> trai cña hä bÞ thiÖt thßi trong chuyÖn nµy, nhÊt lµ trong sù m©u thuÉn n¶y sinh bëi c¸c anh em<br /> cïng cha kh¸c mÑ hay cïng mÑ kh¸c cha. Chóng t«i sÏ tiÕp tôc phÇn nghiªn cøu nµy trong mét sè<br /> t¹p chÝ kh¸c vÉn tiÕp nèi chñ ®Ò nµy.<br /> <br /> C¸c nh©n tè kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ ®−îc héi tô xung quanh vÊn ®Ò chia thõa kÕ cho thÊy<br /> tÝnh tæng thÓ, phøc hîp vµ hÖ thèng cña c¸c quan hÖ x· héi trong mét sù kiÖn x· héi. Sù tån t¹i x·<br /> héi ®· cã nh÷ng t¸c ®éng quan träng tíi c¸c hµnh vi øng xö cña c¸ nh©n vµ nhãm x· héi tr−íc khi<br /> ®Ó cho hä cã ®−îc mét sù lùa chän lý t−ëng Ýt nhiÒu v−ît ra ngoµi sù quy ®Þnh cña chÝnh nã. Sù<br /> v−ît ra ngoµi nh÷ng khu«n khæ cña sù tån t¹i x· héi d−êng nh− còng gi¶ ®Þnh kh«ng chØ nh÷ng<br /> ®æi thay trong c¸c ®iÒu kiÖn tån t¹i vµ c¸c quan hÖ x· héi mµ c¶ nh÷ng ®æi thay trong nhËn thøc<br /> ,t×nh c¶m vµ ý chÝ hµnh ®éng cña con ng−êi vµ ng−îc l¹i. Trong tr−êng hîp nµy, phong tôc tËp<br /> qu¸n d−êng nh− gÇn gòi h¬n víi nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ tr×nh ®é cña tån t¹i x· héi céng ®ång,c¶ vÒ<br /> ph−¬ng diÖn c¸ nh©n lÉn c¸c nhãm. Trong khi ®ã c¸c v¨n b¶n ph¸p lý l¹i mang tÝnh lÝ t−ëng h¬n lµ<br /> thùc tiÔn khi ¸p dông vµo trong cuéc sèng cña c¸c vïng n«ng th«n ë miÒn B¾c hay trong c¶ n−íc<br /> ta. C¸i b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc cÇn mang tÝnh lÝ t−ëng song kh«ng thÓ xa l¹ víi nh÷ng ®iÒu kiÖn,<br /> tr×nh ®é vµ ®Æc ®iÓm cña tån t¹i x· héi. C¸i mµ chóng ta thõa kÕ trong phong c¸ch sèng ch−a h¼n<br /> ®· trïng khíp víi c¸i mµ chóng ta mong muèn lùa chän. §ång thêi c¸i mµ chóng ta lùa chän ch−a<br /> h¼n cã kh¶ n¨ng trë thµnh phong c¸ch sèng cña c¸ nh©n vµ cña c¶ céng ®ång. C¸c nghiªn cøu x·<br /> <br /> 16<br /> Nh− trªn. Tr. 282.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn §øc TruyÕn 55<br /> <br /> héi häc vÒ v¨n ho¸ trªn nÒn t¶ng cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö M¸c xÝt ch¾c ch¾n sÏ gióp chóng ta<br /> kh¸m ph¸ nhiÒu thùc tiÔn vµ gi¶i ph¸p phï hîp cho c«ng cuéc §æi Míi hiÖn nay.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />