Xã hội học và lịch sử: Hiểu và ngăn chặn di hại của Nho giáo trong công cuộc xây dựng kinh tế xã hội chủ nghĩa - Trần Đình Hượu

Xã hội học, số 3 - 1986<br /> <br /> XÃ HỘI HỌC VÀ LỊCH SỬ<br /> <br /> <br /> HIỂU VÀ NGĂN CHẶN DI HẠI CỦA NHO GIÁO<br /> TRONG CÔNG CUỘC XÂY DỰNG KINH TẾ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA *<br /> <br /> TRẦN ĐÌNH HƯỢU<br /> <br /> <br /> Nho giáo từ vị tổ sư là Khổng Tử đã nuôi một ảo tưởng là xây đựng một thiên hạ trật tự, ổn định,<br /> hòa mục, lễ nhượng, không có kiện tụng, chiến tranh, mọi người sống với nhau êm ấm như trong gia<br /> đình, “bốn bể đều là anh em”. Để thực hiện xã hội như vậy, Khổng - Mạnh muốn dựa vào sự nỗ lực tu<br /> dưỡng đạo đức của mỗi một người “từ thiên tử cho đến dân thường”, vào một nền chính trị tốt do một<br /> vị vua thánh đức, cai trị bằng đức, bằng lễ, treo gương tốt và biết giáo hóa, chứ không cần đến hình<br /> lực, thưởng phạt và pháp luật. Tín đồ của Khổng - Mạnh, vì lẽ đó vốn đinh ninh nhớ lời dạy “kẻ quân<br /> tử lo Đạo chứ không lo nghèo đói”. Khổng Tử cũng coi “làm cho dân đủ ăn” là một công việc hàng<br /> đầu để trị nước.<br /> Phải lo cho dân no ấm, nhưng no ấm chưa phải mối lo hàng đầu. Khổng Tử nói “Kẻ có nước, có<br /> nhà không lo ít mà lo không đều, không lo nghèo mà lo không yên. Bởi vì đã đều thì không có nghèo,<br /> đã hòa mục thì không có ít, đã yên ổn thì không có nghiêng đổ”. Với quyền vương hữu, vua làm chủ<br /> một quốc gia rộng lớn, nhưng lại với một nền sản xuất nông nghiệp lạc hậu và phân tán. Sản xuất nông<br /> nghiệp và thủ công đều nhằm tự túc, tiến hành ở từng hộ. Chưa có nhu cầu trao đổi hàng hóa rộng rãi<br /> ngoài làng xã. Vua, người có quyền sở hữu, không trực tiếp nắm vật sở hữu - ruộng đất và sức lao<br /> động - để quản lý và khai thác kinh doanh như chủ nô và lãnh chúa. Vua để ruộng đất cho làng xã quân<br /> cấp cho dân, theo hộ mà cày cấy. Vua chỉ thu vật cống nạp; tô dưới hình thức thuế. Với cách đó, vua<br /> chỉ làm chủ việc phân phối vật cống nạp; tác dụng đến sản xuất chỉ là gián tiếp, ảnh hưởng không<br /> nhiều. Việc tập trung quyền sở hữu mọi nguồn lợi ruộng đất, núi rừng, sông biển, quyền phân phối hoa<br /> lợi, quyền ban cấp tước vị vào chỉ một người, đặt vua chuyên chế vào vị trí đầu mối của những mâu<br /> thuẫn: mâu thuẫn với dân, mâu thuẫn với quý tộc (họ hàng, công thần và hào trưởng địa phương), mâu<br /> thuẫn giữa Nhà nước và làng xã tức là giữa trung ương và địa phương, giữa tập trung và phân tán. Có<br /> làm cho các lực lượng mâu thuẫn về quyền lợi đó, hoặc vui lòng hoặc sợ uy mà chịu yên, không tranh<br /> giành thì đất nước mới thái bình, ngôi vua mới yên ổn. Để tránh tranh giành, cần ổn định một tỷ lệ hợp<br /> lý giữa các phía. Cách giản tiện nhất là phân phối theo một phương án không<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> *<br /> Trích phần III của tham luận Bàn về một điểm đặc thù của thời kỳ quá độ: di hại của Nho giáo trong xây<br /> dựng kinh tế. Có chỉnh lý cho hợp khuôn khổ của Tạp chí.<br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org<br />  Xã hội học, số 3 - 1986<br /> <br /> 40 TRẦN ĐÌNH HƯỢU<br /> <br /> <br /> thay đổi nguồn cống nạp ổn định và mức chia ổn định. Mạnh Tử chủ trương “dân theo hạng mà được<br /> chia ruộng, quan theo tước mà được cấp lộc”, nói cách khác là Nhà nước sắp xếp danh vị và mọi người<br /> theo danh vị mà có quyền, có lợi. Xác định danh vị - chính danh - vì lẽ đó được Khổng Tử coi là việc<br /> đầu tiên phải làm khi chấp chính. Cái để chia có thể nhiều hay ít, nhưng phải đạt yêu cầu quân bình.<br /> Quân bình là đều, nhưng không có nghĩa là bằng nhau, mà có nghĩa là có tương quan hợp lý. Theo<br /> Mạnh Tử, vua có 10, quan khanh có 1; quan khanh có 4, đại phu có 1... là quân bình. Tất nhiên người<br /> dân được xếp ở bậc cuối cùng, cách quan khanh không phải không nhiều. Một xã hội trật tự nhưng bất<br /> bình đẳng! Sự cách biệt để biểu hiện trật tự không chỉ là ở sự khác nhau về tước và lộc, mà còn cả ở<br /> quy chế về chất liệu, màu sắc độ dài ngắn của quẩn áo, ở quy mô nhà cửa, mồ mả, ở quy định về cách<br /> xưng hô, đi đứng... Cũng khó mà làm cho mọi người vui lòng với cái ít, không chê nghèo, yên phận,<br /> yên mệnh, lễ nhượng và hòa mục trong cảnh bất bình đẳng như vậy. Con người không cam chịu nghèo<br /> hèn, tự lực làm giàu, không chấp nhận phận, mệnh để cố ngoi lên. Xu hướng chạy theo lợi, “trên dưới<br /> tranh nhau cái lợi”, “mọi người giao tiếp với nhau bằng lợi” như vậy là nguy cơ của xã hội. Theo<br /> Mạnh Tử, như thế thì “nước ít khi không mất”. Cho nên Nho giáo cực lực chống lợi, đưa nghĩa đối lập<br /> với lời khuyên mọi người “thấy lợi thì phải nghĩ đến nghĩa”.<br /> “Quân bình thì không có nghèo, hòa mục thì không có ít” như Không Tử dạy, cũng chỉ là nói cái<br /> nghèo, cái ít tâm lý, tức là không cảm thấy nghèo, thấy ít mà đâm ra suy bì, thắc mắc, tranh giành mà<br /> thôi. Còn cái nghèo, cái ít thực tức là cái đói rét, thiếu thốn thì vẫn còn. Sách Đại học bàn đến “đạo lớn<br /> làm ra của cải”, cách “làm cho của cải luôn luôn đủ”; “làm gấp gáp mà dùng thong thả” tức là nỗ lực<br /> sản xuất và tiết kiệm. Nền sản xuất của xã hội là nông nghiệp, tô thuế cũng lấy từ nông nghiệp, cho<br /> nên nông nghiệp được coi là nghề gốc. Khổng - Mạnh và các nhà nho đời sau đều kêu gọi chăm lo cái<br /> gốc đó, đòi hỏi người cầm quyền quan tâm đến nông nghiệp, đến nông dân: vua coi trọng lễ cày tịch<br /> điền, treo gương cho dân, ra chiếu khuyến nông, vỗ về, khuyến khích nông dân cày cấy. Khổng - Mạnh<br /> chủ trương điều động lực dịch ngoài mùa cày cấy, thu thuế nhẹ, định ngạch và được báo trước... đều là<br /> nhằm làm cho nông dân có thì giờ và có hứng thú sản xuất. Nông nghiệp là nghề vất vả, gặp nhiều bất<br /> trắc mà lợi suất không cao. Những người muốn có nhiều lợi, muốn làm giàu đều bỏ nghề nông mà<br /> buôn bán. Buôn bán không những làm lơ là nghề gốc mà còn là không theo mệnh, không yên phận,<br /> cho nên Nho giáo coi thương nghiệp là nghề của “kẻ hèn hạ” (tiện trượng phu). Trong tứ dân, thương<br /> nhân bị xếp vào hạng bét, và về sau, nhiều chính sách ức thương khác được ban hành. Mạnh Tử đã bàn<br /> về vấn đề phân công, vấn đề trao đổi, vấn đề giá cả, chính sách thu thuế chợ, thuế đi lại..., tức là không<br /> phải chủ trương một nền kinh tế chỉ tự túc, nhưng đường lối kinh tế là trọng nông, ức thương, giữ nông<br /> dân không cho rời bỏ ruộng đất, làng xã để ổn định việc nộp thuế, đi phu, đi lính cho nhà vua. Làm gấp<br /> gáp để làm cho của cải luôn luôn đủ, theo thuyết “thông công dịch sự” - trao đổi trên cơ sở phân công<br /> lao động - của Mạnh Tử, cũng không phải là việc của những người lao tâm “lấy của chia cho thiên hạ”<br /> (vua quan ), “lấy điều thiện dạy cho thiên hạ” (kẻ sĩ). Biện pháp quan trọng nhất để giải quyết cái<br /> nghèo vẫn là tiết kiệm. Người làm ruộng sau khi nộp tô thuế không còn lại bao nhiêu, mà nhà vua thu<br /> cống nạp trên toàn quốc, tuy không phải là ít, nhưng cũng không phải là luôn luôn đủ. Nhà nước, theo<br /> Nho giáo, vốn quan hệ với dân theo kiểu cha con: cùng giàu, cùng nghèo, tài sản không rành mạch;<br /> vua -cha dễ dàng lấy của con - dân để sống<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org<br />  Xã hội học, số 3 - 1986<br /> <br /> Hiểu và ngăn chặn… 41<br /> <br /> <br /> xa xỉ, nghĩa là bóc lột nặng. Khổng - Mạnh chủ trương thuế suất 1/10 và cách chi tiêu trừ các khoản<br /> phụng dưỡng cha mẹ, tang ma, tế lễ và tiếp đãi tân khách, các khoản khác đều nên lựa chọn cách ít tốn<br /> kém nhất. Tuy vậy, Nho giáo vốn trọng nghi lễ và chuộng sự đúng mức. Người cầm quyền tiết kiệm là<br /> có đức, nhưng nếu đến như An Anh làm Tướng quốc nước Tề hùng cường mà suốt 30 năm chỉ đi một<br /> cỗ xe tàng mặc một chiếc áo lông sờn rách thì lại là thiếu thể thống, không xứng với địa vị. Để làm cơ<br /> sở lý thuyết cho chủ trương tiết kiệm, tiết kiệm theo đúng phận vị. Nho giáo thuyết minh quan điểm tri<br /> túc, thiếu một chút cũng là đủ, tiếpt dục, hạn chế sự đòi hỏi, coi thường của cải và hạnh phúc vật chát,<br /> lên án dục vọng, nhấn mạnh theo lễ, yên mệnh. Và để thực hiện sự quân bình theo lễ một cách vĩnh<br /> viễn, Mạnh Tử còn muốn tiến thêm một bước quy định tài sản của dân bằng phép “tỉnh điền”. Tỉnh<br /> điền là chia ruộng đất thành ô vuông đều nhau. Mỗi khoảnh 9 ô; nông dân chia cày và tự thu hoạch 8 ô<br /> xung quanh, còn ô ở giữa thì cùng cày và nộp hoa lợi cho nhà vua. Khi đã chia xong, không ai được<br /> lấn thêm bờ cõi, khai hoang thêm diện tích, làm giàu ngoài phận. Những gia đình quan lại, được nhận<br /> nhiều hơn, đã được hưởng lộc, không được làm thêm nghề phụ, tranh lợi với dân. Không chỉ Mạnh Tử,<br /> mà cả các thế hệ nhà nho đời sau, cho đến tận dưới thời Tự Đức ở ta, vẫn còn tiếc rẻ cái phương án tốt<br /> đẹp và quân binh ấy. Lo cho dân no đủ cũng là lo giữ vững trật tự phận vị “kẻ quân tử lo nghĩ về Đạo<br /> chứ không lo nghĩ về cái ăn”, “chết đói là chuyện nhỏ, thất tiết (trái lễ) mới là chuyện lớn”. Những vấn<br /> đề kinh tế không được đặt ra theo góc độ kinh tế mà theo góc độ chính trị - xã hội, được giải quyết<br /> không theo cách kinh tế mà theo cách đạo đức hành chính.<br /> Với sự thống trị lâu dài, Nho giáo đã ổn định một thể chế chính trị, kinh tế, xã hội, và con người<br /> cũng dần dần tìm ra cách sống phù hợp với nó. Thể chế xã hội theo Nho giáo chỉ mở một con đường<br /> độc đạo để sống sung sướng: kiếm danh vị bằng cách đi học, thi đỗ và làm quan. Danh vị là phương<br /> tiện kiếm sống: có vị thì có lộc, có bổng. Ông quan hưởng bổng khác người công chức ăn lương. Ông<br /> quan - kẻ có vị - theo Nho giáo là kẻ có đức, có công giáo hóa, là cha mẹ dân, cần có vinh dự, được<br /> dân yêu kính, biết ơn. Ngoài vị là danh, ngoài lộc là bổng. Bổng là quà tặng, vật biếu, của vi thiềng để<br /> tỏ lòng kính trọng, biết ơn người làm thầy, làm cha mẹ dân. Với cách sống lễ nghĩa, vật vi thiềng đó là<br /> hợp pháp. Bổng lộc - của được vua ban cấp và dân biếu xén - bao giờ cũng quý hơn miếng ăn tự kiếm<br /> lấy. Người có vị không những có lợi mà còn có quyền, có uy tín, có tiếng thơm, ngoại phần mình<br /> hưởng còn có thể chia phúc cho cả gia đình, họ hàng thậm chí cho cả làng xóm nữa. Thực tế đó tạo ra<br /> trong xã hội tâm lý chạy theo danh vị, không chuộng thực nghiệp. Có nghề cầm tay, trong thực tế cũng<br /> có thể đảm bản cho bản thân và gia đình sống no ấm, nhưng như vậy vẫn còn là hèn, đáng tủi nhục,<br /> chưa có danh dự. Cho nên người làm cha mẹ nào cũng cố gắng cho con đi học; người đi học nào cũng<br /> lo thi đỗ; có khi đi học, đi thi cho đến 80 tuổi. Học không phải để có tri thức mà để kiếm danh vị. Việc<br /> làm giàu không được coi là chính đáng. Có làm được giàu cũng không được bảo vệ. Hưởng thụ của cải<br /> do mình làm ra, nếu không hợp danh vị, thì cũng phải vụng trộm, giấu giếm, không đàng hoàng. Đã<br /> phú thì phải chuyển thành quý mới chắc chắn. Có thể kiếm danh bằng con đường thi đỗ. Nhưng cũng<br /> có thể kiếm danh còn nhanh chóng hơn và chắc chắn hơn hằng mua bán và tìm nơi dựa dẫm. Nho giáo<br /> tạo ra một xã hội coi thường lao động, sản xuất, coi thường kinh doanh, coi thường nghề nhiệp. Quả là<br /> một xã hội ham học, nhưng học để làm quan. Di hại của nó<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org<br />  Xã hội học, số 3 - 1986<br /> <br /> 42 TRẦN ĐÌNH HƯỢU<br /> <br /> <br /> là ở cách suy nghĩ, tính toán, là từ con đường mòn nó vạch sẵn, từ tâm lý xã hội mà nó để lại.<br /> Nền kinh tế xã hội chủ nghĩa mà ta xây dựng hoàn toàn khác nền kinh tế theo Nho giáo. Ta tiến<br /> hành công cuộc xây dựng nói sau những biến đổi cực lớn trong xã hội: cách mạng Tháng Tám và hai<br /> cuộc kháng chiến và đến nay đã 30 năm. Một điều rất đáng chú ý là khi thực hiện nhiều chủ trương có<br /> nội dung cách mạng, xã hội chủ nghĩa thật sự mà kết quả thì lại giống như trở lại thời xưa. Tình hình<br /> như vậy ở nông thôn nhiều khi khá rõ.<br /> Trong nông nghiệp, chúng ta thực hiện sở hữu Nhà nước và tập thể xây dựng hợp tác xã nông<br /> nghiệp, từ quy mô thôn nâng lên quy mô xã. Gặp khó khăn trong sản xuất và để thực hiện quyền làm<br /> chủ tập thể của quần chúng, nâng cao tính chủ động, sáng tạo, kích thích hứng thủ sản xuất, tạo điều<br /> kiện sử dụng hợp lý sức lao động trong gia đình, chúng ta để hợp tác xã khoán sản phẩm cho các hộ<br /> nông nghiệp. Ở làng xã mà nhìn việc đó giống như chia cày công điền ngày xưa.<br /> Chúng ta đào tạo đội ngũ khoa học - kỹ thuật đông đảo. Nhưng trong điều kiện kinh tế phát triển<br /> còn thấp, không có đủ cơ sở để sử dụng thì kỹ sư không phải là người hành nghề, mà thành cán bộ,<br /> sống bằng bằng cấp và danh vị.<br /> Ta không chủ trương tổ chức Đảng và Nhà nước gồm những người có đức làm “cha - mẹ dân, giáo<br /> hóa dân”, nhưng cán bộ không tự coi mình trước hết có trách nhiệm hoàn thành một khâu công việc<br /> nào đó, mà chỉ coi mình là người giác ngộ, có đạo đức, gương mẫu, có trách nhiệm giáo dục quần<br /> chúng.<br /> Ta theo chế độ xã hội chủ nghĩa, trả lương theo lao động, nhưng với chính sách bao cấp thì cũng<br /> giống phân phối theo phận vị. Và người có vị, có chức vụ có những quyền lợi được Nhà nước đảm bảo<br /> chắc chắn làm nảy nở tâm lý kiếm bằng cấp, vào biên chế giành chức vụ…<br /> Điều quan trọng không phải là một chỗ nào đó giống xưa, mà là cái nọ gọi cái kia, con đường cũ tái<br /> hiện, tâm lý cũ tái sinh, những kinh nghiệm sống trước đây lại được vận dụng, có khi là vận dụng để<br /> đối phó với Nhà nước xã hội chủ nghĩa (dựa vào tình họ hàng, quê hương mà nâng đỡ, bao che , phe<br /> cánh, coi tài sản nhà nước như của cha chung...). Thanh niên và các bậc phụ huynh lại toan tính con<br /> đường chắc chắn: học cho có bằng cấp vào biên chế, sống dựa vào Nhà nước, kiếm lộc và... kiếm<br /> bổng. Chuẩn bị vào đời bằng trau dồi “tư cách” (nhận xét tốt và đạo đức, vốn hoạt động chính trị...) và<br /> bằng bằng cấp chứ không phải bằng nghề nghiệp tự lập. Ngoài cách đó, cũng lại có chuyện làm giàu<br /> trái pháp luật, cũng hưởng thụ lén lút, cũng tìm chỗ dựa dẫm để che giấu: những cái tiêu cực theo<br /> đường mòn mà đến xã hội mới hoặc nguyên hình hoặc biến dạng.<br /> Phát sinh vấn đề là từ chỗ khi ta bắt đầu xây dựng kinh tế xã hội chủ nghĩa, chúng ta phải tiếp nhận<br /> một tổ chức kinh tế - xã hội của những hộ tiểu nông, những làng xã với một ít đô thị chưa có công<br /> nghiệp phát triển với tâm lý xã hội tương ứng với tình hình phổ biến là nông thôn - và là nông thôn<br /> chịu ảnh hưởng Nho giáo - như vậy. Khi tiến hành tổ chức lại, ta chưa chú ý cái nguồn gốc Nho giáo<br /> và không có ý thức tránh hội tụ những điều kiện làm cái cũ tái sinh.<br /> Nếu như trước đây, trong cuộc sống phổ biến có tính nông thôn Nho giáo ảnh hưởng không chỉ đến<br /> các tầng lớp thống trị mà đến cả trí thức, nông dân, thì ngày nay trong cuộc sống căn bản vẫn còn là<br /> nông thôn, cũng không chỉ là nông dân mà cả trí thức<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org<br />  Xã hội học, số 3 - 1986<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hiểu và ngăn chặn… 43<br /> <br /> <br /> cán bộ, đảng viên chưa thấy sự đối lập giữa lối sống cũ theo Nho giáo và lối sống công nghiệp hiện đại<br /> của xã hội xã hội chủ nghĩa: thành phố chứ không phải nông thôn (hay thành thị hóa nông thôn chứ<br /> không phải nông thôn hóa thành thị), công nghiệp chứ không phải nông nghiệp, khoa học-kỹ thuật chứ<br /> không phải đạo lý, cá nhân - công dân trong xã hội chứ không phải con em trong làng nước, luật pháp<br /> chứ không phải tình nghĩa. Những con người - ông già và thanh niên - giống như những nhà nho xưa<br /> tự hào về đạo đức, ưa sống nhàn nhã, trà lá, lề mề và hay nói suông những chuyện “khoa học”, “hiện<br /> đại”, thiếu nghề nghiệp và thiếu cả quyết tâm hành động thực tế, đầy thiện chí thương dân, yêu nước<br /> mà cũng đầy ảo tưởng; theo ảo tưởng nên tính toán sai, đầy thiện chí nên tự tin, cố chấp. Những quan<br /> điểm coi nghĩa trọng hơn lợi, đức trọng hơn tài, giáo hóa hơn hình chính, tình nghĩa hơn lẽ phải, dẫn<br /> đến chủ nghĩa tình cảm, chủ nghĩa gia đình. Tất cả gây ra lùng nhùng, giây giưa trong sự lùng nhùng.<br /> Đó là chỗ tai hại khó khắc phục nhất của ảnh hưởng Nho giáo đối với sự nghiệp phát triển kinh tế.<br /> Nho giáo không phải là học thuyết kinh tế, không ra mặt đối lập với chủ nghĩa xã hội, không tác<br /> động trực tiếp vào những đường lối, chủ trương về kinh tế. Nhưng bằng những quan điểm về cách<br /> sống, bằng cách suy nghĩ, tính toán, bằng động cơ, tâm lý do nó để chống lại công việc xây dựng kinh<br /> tế xã hội chủ nghĩa bị nó làm sa lầy, bị làm mục ruỗng, bị phá hoại. Quyết định vấn đề xây dựng kinh<br /> tế là tài nguyên, là vốn, là kỹ thuật, tổ chức quản lý kinh doanh… chứ không phải là ý thức và tâm<br /> lý…Tuy vậy nếu không giải quyết những vấn đề liên quan đến xã hội, đến con người như vậy thì xây<br /> dựng cũng dễ bị lạc hướng về nẻo xưa. Sự định hướng của những cái cũ, vô ý mà để trỗi dậy như vậy,<br /> dầu chắc chắn không thể làm hỏng con đường theo quy luật tất yếu là xây dựng thành chủ nghĩa xã<br /> hội, nhưng cũng gây ra nhiều bước quanh co, mất nhiều thời gian và sức lực. Nhận thức về vai trò Nho<br /> giáo và nhận diện ảnh hưởng của nó trong thực tế là điều hết sức quan trọng trong thời gian ban đầu đi<br /> lên chủ nghĩa xã hội. Có hiểu nó mới tìm ra cách cô lập, vô hiệu hóa ảnh hưởng, mới biết tránh hội tụ<br /> những điều kiện để nó thông qua thói quen suy nghĩ, tâm lý xã hội cũ làm bánh xe rơi xuống rãnh cũ.<br /> Nói cách khác, đó cũng là giữ vững tính đô thị, tính công nghiệp, tính khoa học trong các cơ sở kinh tế<br /> xã hội chủ nghĩa. Nhưng chúng ta không nên bằng lòng với những nhận định sách vở. Nho giáo có<br /> những điều kiện tồn tại nhất định; ảnh hưởng của nó cũng rất khác nhau ở những vùng đất, những địa<br /> hạt những đối tượng khác nhau. Cho nên chúng ta rất cần có những kết luận xã hội học về thực tế ảnh<br /> hưởng do ở nông thôn và thành thị. Ở xí nghiệp, cơ quan, trường học, ở người già và người trẻ, ở dân<br /> thường và cán bộ, đảng viên, ở miền Nam và miền Bắc, ở một số tỉnh có ý nghĩa vùng văn hóa... thì<br /> mới có biện pháp giải quyết có hiệu quả.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học www.ios.org<br />