[Danh Nhân Việt Nam] Tiểu Sử Phan Đình Phùng phần 5

Chia sẻ: Dwefershrdth Vrthrtj | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

82
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tại triều, ông tố cáo nhiều vụ khuất tất, nên có lần được vua Tự Đức khen là "thử sự cửu bất phát, phùng Phùng nải phát" (việc này đã lâu không ai phát giác ra, nay gặp Phùng mới phát hiện được)[2], nên càng nổi tiếng về tính cương trực.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: [Danh Nhân Việt Nam] Tiểu Sử Phan Đình Phùng phần 5

10) NÓi VÚ Quang Th∆ l° cuÊc khüng chi∆n cða h‡ Phan l≠i ph˜ng ph˜ng n‰i l≈n nhı l¯a chüy. Cao Th∞ng Ω‹n rıËc cÚ vÀ t≠m Ω‹ng tr≈n m∂y trüi nÓi TrÔng Kh≈, Trœ Kh≈, thuÊc huyŒn HıÁng Kh≈. Nghe tin, tıËng sÿ cÒ l≠i quy t∫p Ω·ng Ω®o. Cao Th∞ng b∏m rﬂ c·ng viŒc t˜ khi cÚ Ωi, ·ng ta Í nh° mıu tœnh kh·i phÚc v° ch∆ t≠o khœ giËi ra th∆ n°o. L≠i tr÷nh cÚ bˆc m∫t thı cða ngıÈi khüch l≠ nØm trıËc Ω¨ Ω∆n müch tin cho ·ng Ωi cıËp ΩıÏc sÓng Phüp vÀ l°m kiÃu, r„i trao cho ·ng bˆc thı n°y ΩÃ tr÷nh cÚ Phan liÀn khi cÚ Í B∞c trÍ vÀ. Nghe n‹i l° m∫t thı, cÚ l∂y l°m l≠, tıÍng l° c∏m nang diŒu k∆ g÷ Ωµy; ch˜ng mÍ ra xem, kh·ng t≈n, kh·ng h‡, kh·ng thüng kh·ng ng°y, ch◊ vﬁn v¬n c‹ 14 ch˘ vi∆t th∫t r∞n rﬁi, l° hai cµu thi cða Vi≈n Mai, thi sÿ ΩÈi Thanh nıËc T°u : T˙ c‰ giang sÁn nh°n b∂t Ω∞c, Bün quy danh sÿ, bün anh hÔng. Nghÿa l° : T˜ trıËc non s·ng nh°n ch≤ng ΩıÏc; n¯a v÷ danh sÿ, n¯a anh hÔng. CÚ xem r„i ch◊ cıÈi nh≠t v° x∆p l≠i c∂t Ωi, kh·ng n‹i g÷ h∆t. Chı tıËng kh·ng ai hiÃu ˚ cða ngıÈi khüch l≠ kia mu‚n n‹i g÷; ch◊ cho l° mÊt anh Ω„ g°n n‹i b∫y hay khoe ch˘ v∫y th·i. Ho¥c l° ngıÈi ∂y mu‚n khen cÚ Phan, ho¥c l° ngÚ ˚ n‹i cÚ kh‰ tµm bÀn chœ, nhıng cÒng ch◊ quanh qu∏n trong r˜ng nÓi l° cÔng, kh·ng bıËc ra xa ΩıÏc Ωµu, v÷ thi≈n mŒnh v° thÈi th∆ Ω¨ l°m mÊt chuyŒn dÿ nhi≈n m∂t r„i. Song ai cÒng ch◊ phﬁng Ωoün th∆ th·i, c›n thµm ˚ cða ngıÈi kia ra sao kh·ng bi∆t; nh∂t l° th◊ chung kh·ng chŸu n‹i ra danh tœnh, c°ng l≠ k¸ hÁn. CÚ trÍ vÀ H° Tÿnh, mËi bi∆t rﬂ nguy≈n nhµn vua H°m Nghi bŸ b∞t l° do t≈n TrıÁng Quang Ng‡c büo Phüp vÀ b∞t ng°i. Tˆc thÈi cÚ ΩiÃm binh thµn h°nh l≈n tËi Ω∂t M‡i b∞t t≈n Ng‡c ra chæm Ω∑u v° khüm xæt trong nh° n‹, th∂y mÊt cµy b®o ki∆m cða vua H°m Nghi m° n‹ l∂y trÊm. Xa g∑n, ai nghe viŒc büo c˜u tuy∆t h∫n n°y ΩÀu l∂y l°m h® d≠ vui l›ng, cho n≈n h°o kiŒt h˘u danh Í t◊nh H° Tÿnh nhı Ng· Qu®ng, NguyÕn C∂p, VÒ Phüt, v° Thanh H‹a th÷ C∑m Bü ThıËc... ΩÀu Ωem quµn vÀ ΩÃ theo cÚ sai khi∆n. BÊ h≠ th≈m Ω·ng, thanh th∆ vang d∫y. Nhıng n∆u bµy giÈ kh·ng s∞p Ω¥t th∆ n°o, m° cˆ quanh qu∏n Í trong r˜ng nÓi, nay y≈n th÷ Í nÓi n°y, mai ΩÊng l≠i sang r˜ng kia, r‚t l≠i t∂t nhi≈n cÒng Ω∆n th∂t b≠i nhı trıËc. V÷ Ω‹, bµy giÈ cÚ tœnh cüch cho bÀn th∆ gi˘ Ω¨, r„i mËi tœnh Ω∆n th∆ Ωünh sau. Cüch xa TrÔng Kh≈, Trœ Kh≈ ΩÊ m∂y chÚc d¥m, c‹ d¨y nÓi l° nÓi VÚ Quang. TÚc g‡i l° Ng°n TrıÁi, ΩŸa th∆ hiÃm y∆u, cÚ Phan l˙a ch‡n l°m nÁi Ω‹ng Ω≠i Ω„n. Ng°n TrıÁi, mÊt khu r˜ng nÓi th∫t hiÃm h‹c quanh co, v° c‹ ΩŸa th∆ tiŒn lÏi cho viŒc dÚng binh l° nhÈ c‹ ba con ΩıÈng ΩÊc Ω≠o : m¥t trıËc ng‹ ngay ra Ω„ng b±ng, c‹ thÃ d›m ΩıÏc t◊nh th°nh H° Tÿnh, Ω±ng sau to°n l° r˜ng r∫m, c‹ ΩıÈng l‚i bœ m∫t Ωi qua Ω∂t Løo m° sang Xi≈m; c›n mÊt con ΩıÈng nhﬁ, th÷ th·ng su‚t qua tËi nÓi á≠i H°m. NÓi n°y cÒng l° mÊt ch¥ng nÓi hiÃm h‹c : sÁn m≠ch li≈n ti∆p nhau v° ΩÊt ngÊt, khu∂t khÓc, cˆ mÂi trüi nÓi c‹ mÊt khe su‚i, hai b≈n bÈ khe n°o cÒng c‹ lau s∫y m‡c l≈n cao quü Ω∑u ngıÈi. áıÈng l‚i Ωi v°o r∂t gay go, n∆u ai kh·ng thuÊc th÷ kh·ng t÷m ΩıÏc ΩıÈng v·, hay l° v· r„i m° kh·ng thuÊc ΩŸa th∆ cÒng kh·ng bi∆t ΩıÈng m° ra. T˜ VÚ Quang m¨i tËi TrÔng Kh≈, Trœ Kh≈, d°i Ω∆n g∑n mÊt trØm d¥m, bµy giÈ ΩÀu c‹ Ω„n tr≠i li≈n ti∆p cða nghÿa binh d˙ng l≈n. á„n tr≠i d˙ng to°n b±ng cµy bÀn ch∞c, l∂y ngay Í trong r˜ng, d˙a theo th∆ nÓi, th∆ nıËc m° Ω‹ng ΩÃ cho tiŒn viŒc ch‚ng gi˘, viŒc Øn u‚ng, cÔng l° viŒc chuy≈n chÍ binh gia lıÁng th˙c Ωi l≠i. RÊng ra Ω∆n b‚n t◊nh Thanh, B÷nh, NghŒ, Tÿnh, ph°m l° miÀn thıÏng du sÁn cıËc ΩÀu r®i rüc c‹ Ω„n tr≠i nghÿa binh. á„n lËn th÷ mÊt áÀ Ω‚c Ω‹ng, c›n Ω„n nhﬁ th÷ mÊt L¨nh binh. Phan á÷nh PhÔng ñ trang 45/45
CÚ chia ra mÂi vi≈n tÔy tıËng l°m chð mÊt ΩŸa phıÁng, g‡i l° mÊt quµn thˆ (nghÿa l° chÂ quµn Ω‹ng). MÂi mÊt quµn thˆ Í h≠t n°o ΩÀu l∂y ngay t≈n cða h≠t ∂y m° g‡i cho tiŒn viŒc ti∆ng ˆng tı büo. MÂi quµn thˆ Ω‹ng Í ho¥c mÊt t◊nh, ho¥c mÊt huyŒn, ho¥c mÊt t‰ng, ho¥c mÊt l°ng, tÔy theo chÂ Ω‹ng binh c‹ quan hŒ Ω∆n viŒc v∫n lıÁng hay l° viŒc quµn bŸ th∆ n°o ? Phan chia nghÿa quµn th‚ng thuÊc trong tay m÷nh ra 15 thˆ nhı sau n°y : Kh≈ thˆ (huyŒn HıÁng Kh≈) NguyÕn Tho≠i Can thˆ (huyŒn Can LÊc) NguyÕn Tr≠ch, NguyÕn D∫t L≠i thˆ (t‰ng L≠i Th≠ch) Phan á÷nh Nghi (chüu cÚ) B÷nh thˆ (t◊nh Qu®ng B÷nh) NguyÕn ThÚ (·ng n°y l° ngıÈi Thanh H‹a, nguy≈n l° tıËng cÒ cða ·ng T·n Th∂t Thuy∆t, vÀ theo cÚ ch◊ huy, nhıng sau c‹ tÊi, bŸ cÚ chæm Ω∑u). HıÁng thˆ (huyŒn HıÁng SÁn) NguyÕn Huy Giao DiÕn thˆ (phð DiÕn Chµu) Tr∑n Vinh Anh thˆ (phð Anh SÁn) NguyÕn M∫u (·ng n°y Ω∫u Ph‹ b®ng vﬂ) Nghi thˆ (huyŒn Nghi Xuµn) Ng· Qu®ng LÕ thˆ (l°ng Trung LÕ, thuÊc phð áˆc Th‡) NguyÕn C∂p C∏m thˆ (huyŒn C∏m Kh≈) Hu¸nh Bü Xuy≈n Th≠ch thˆ (huyŒn Th≠ch H°) NguyÕn Thu∫n K¸ thˆ (huyŒn K¸ Anh) VÒ Phüt (·ng n°y tuy Ω∫u vﬂ c¯ nhıng h‡c vØn cÒng hay ch˘) LŒ thˆ (huyŒn LŒ Thðy) NguyÕn Bœ Thanh thˆ (t◊nh Thanh H‹a) C∑m Bü ThıËc (·ng n°y l° tÔ trıÍng dµn Mün Í thıÏng du t◊nh Thanh, thıÈng Ωem mÊt thˆ s®n v∫t r∂t qu˚ Í b‰n t◊nh l° ng‡c qu∆, dµng n≠p cÚ Phan ΩÃ bün l∂y tiÀn l°m quµn lıÁng khœ giËi). DiŒm thˆ (l°ng T÷nh DiŒm) Cao á≠n (nÓi á≠i H°m thuÊc vÀ trong quµn thˆ n°y). MÂi quµn thˆ nhı th∆, tÔy theo ΩŸa th∆ quan hŒ hÁn kæm m° Ω‹ng quµn nhiÀu hay œt. Quµn ∂y tuy l° bÊ h≠ ri≈ng cða mÂi ·ng vØn thµn vﬂ tıËng kÃ t≈n tr≈n Ωµy, nhıng bµy giÈ ΩÀu Í dıËi quyÀn cÚ Phan ΩiÀu khiÃn ch◊ huy. CÚ h≠ lŒnh nh∂t thi∆t ph®i m¥c mÊt s∞c binh phÚc, vﬂ trang y nhau. L≠i mÂi quµn thˆ ph®i kæn trong quµn m÷nh ra ho¥c hai chÚc ho¥c ba chÚc t≈n kiŒn t‚t, vÀ Ω‹ng Í Ω≠i Ω„n nÓi VÚ Quang, g‡i l° quµn tÓc tr˙c, ph›ng khi c‹ viŒc quµn, truyÀn büo hiŒu lŒnh ra quµn thˆ n°o, th÷ s≥n c‹ binh lœnh cða quµn thˆ ∂y m° sai khi∆n, v÷ h‡ Ω¨ thuÊc ΩıÈng l‚i giao ti∆p vËi b‰n tr≠i, t˙ nhi≈n s˙ Ωi vÀ mau l¬ dÕ d°ng. Ph°m nh˘ng k˝ lu∫t trong quµn, chœnh tay cÚ Phan th®o ra r∂t l° nghi≈m minh, thi h°nh ΩÀu cho cüc quµn thˆ. LÓc n°y quµn thˆ n°o cÒng c‹ ho¥c t˜ 100 cho Ω∆n 500 quµn, c›n Í Ω≠i Ω„n VÚ Quang, th÷ lÓc n°o cÒng c‹ 500 quµn, to°n l° quµn tay sÓng kiÃu mËi v° luyŒn t∫p b∞n giﬁi h∆t th®y. C‹ 20 t≈n thµn binh t¯ sÿ h∑u h≠ lu·n Í quanh m÷nh cÚ l° Ω≠i nguy≈n soüi, ΩÃ hÊ vŒ v° truyÀn phüt hiŒu lŒnh Ωi cüc Ω„n tr≠i. MÊt vi≈n kiŒn tıËng cða cÚ l° NguyÕn MÚc l° th‚ng tıËng ΩÊi quµn t¯ sÿ ∂y, cÚ Phan Ωi Ωµu cÒng Ωi theo t˜ng bıËc. C›n v∂n ΩÀ lıÁng th˙c, l° m≠ch müu cða ba quµn, cÚ cÒng s∞p Ω¥t d˙ bŸ c∏n th∫n l∞m. Dµn Í m∂y t◊nh Thanh, NghŒ, Tÿnh, B÷nh h„i n°y Ω¨ thuÊc h≤n Í dıËi quyÀn chœnh phð B®o hÊ r„i, ngıÈi Ω¨ ph®i Ω‹ng thu∆ thµn, ruÊng Ω¨ ph®i Ω‹ng thu∆ ΩiÀn, s˙ günh vüc nhiÀu hÁn lÓc trıËc; nhıng cÚ Phan l∂y nghÿa l˚ m° hiÃu dÚ cho dµn, Ω≠i ˚ n‹i r±ng : nghÿa quµn bµy giÈ c∑n ph®i c‹ dµn giÓp cho vÀ chÂ lıÁng Øn, th÷ mËi c‹ thÃ y≈n ‰n bÀ trong, m° c‹ y≈n ‰n bÀ trong, th÷ bÀ ngo°i mËi c‹ thÃ ch‚ng gi˘ vËi quµn Phüp. CÚ kh·ng c∑n l∂y cða dµn nhiÀu : mÂi mπu ruÊng h°ng nØm ch◊ c∑n dµn Ω‹ng g‹p cho nghÿa binh mÊt Ω„ng b≠c m° th·i. Nhµn dµn h≠t n°o cÒng vui l›ng Ω‹ng g‹p, kh·ng l∂y s˙ ph®i Ω‹ng g‹p hai nÁi l°m n¥ng nÀ v° Phan á÷nh PhÔng ñ trang 46/46
kh·ng ai oün h∫n g÷ c®. Ngo°i ra s˙ Ω‹ng thu∆, dµn l°ng c›n Ωem s®n v∫t v° lÓa g≠o l≈n cung c∂p cho nghÿa binh l°m lıÁng th˙c n˘a. Xem Ω‹ th÷ bi∆t l›ng dµn thıÁng y≈u cÚ l° th∆ n°o ? R∂t ΩÂi c‹ nhiÀu ngıÈi v÷ viŒc cÚ l°m m° Ω∆n khuynh gia b≠i s®n cÒng can tµm. ∂y l° kh·ng n‹i g÷ Ω∆n m∂y k¿ nh° gi°u c‹ biÃn l∫n, ng°y thıÈng kh·ng düm l‡i ra Ω„ng xu büt g≠o n°o giÓp ai, th∆ m° bµy giÈ cÒng ph®i theo gıÁng ph∑n Ω·ng v° sÏ oai th∆ cða vØn thµn, r„i t˙ Ωem g≠o tiÀn Ω‹ng g‹p. LŒ ΩŸnh, tËi k¸ thu∆ th÷ dµn Í ΩŸa phıÁng n°o, Ωem tËi chÂ c‹ quµn thˆ Í ΩŸa phıÁng ∂y m° n≠p. MÂi quµn thˆ thµu ΩıÏc bao nhi≈u c‹ v°o s‰ süch phµn minh, tr˜ ra cüc kho®n chi ti≈u trong quµn thˆ m÷nh r„i, c›n th÷ ph®i Ωem n≠p l≈n Ω≠i Ω„n. CÚ ra nghi≈m lŒnh cho cüc quµn thˆ, kh·ng ΩıÏc h° l≠m, kh·ng ΩıÏc lıÏc Ωo≠t t°i s®n cða dµn, kh·ng ΩıÏc dung tÓng cho thð h≠ l°m mÊt viŒc g÷ trüi phæp. Í trong Ω≠i Ω„n, cüch thˆc tr˘ lıÁng nhı sau : Ω°o nh˘ng h∑m h‚ to lËn Í Ω∂t cao rüo tr≈n nÓi, chu vi mÂi h∑m ıËc ΩÊ 30 trıÏng, trıËc h∆t dÔng cµy kh· v° cﬁ kh· ch∂t Ω∑y, Ω‚t l¯a chüy l≈n c‚t l°m cho Ω∂t chÂ ∂y cˆng l≠i nhı Ωü, r„i sau mËi Ωﬁ th‹c g≠o xu‚ng Ω‹. Tr≈n m¥t h∑m Ω∫y b±ng nh˘ng vün cµy, l≠i l∂y lau s∫y v° lü kh· che phð kœn mœt, khi∆n cho kh·ng ai bi∆t chÂ ΩÃ lıÁng. Dπu ΩŸch quµn mu‚n cıËp lıÁng cða nghÿa quµn cÒng kh·ng bi∆t chÂ n°o m° cıËp. T˜ nÓi VÚ Quang Ω∆n nÓi TrÔng Kh≈, Trœ Kh≈, cˆ cüch 3 d¥m ho¥c 5 d¥m, c‹ mÊt chÂ tr˘ lıÁng nhı th∆. ChÂ n°o c‹ h∑m tr˘ lÓa th‹c, th÷ cÒng c‹ tr˘ lu·n c® nh˘ng khœ cÚ xay lÓa gi¨ g≠o. L°m nhı v∫y ΩÃ lÓc n°o quµn lœnh c∑n dÔng g≠o Øn, s≥n s°ng c‹ Ω„ xay gi¨. ViŒc xay lÓc gi¨ g≠o, c‹ ri≈ng mÊt ΩÊi quµn tr·ng coi g„m nh˘ng k¿ gi° y∆u, kh·ng thÃ ra tr∫n ΩıÏc; chˆc vÚ cða h‡ ph®i lo ˆng bi∆n g≠o cði v° Ω„ Øn cho cüc tr≠i c‹ Ωð lu·n lu·n. Tr≈n nÓi VÚ Quang, l≠i c‹ mÊt trıÈng ch∆ t≠o sÓng Ω≠n Ω≈m ng°y. Cüch thˆc ch∆ t≠o cÒng theo nhı cüch thˆc h„i trıËc Cao Th∞ng Ω¨ l°m, nghÿa l° ch∆ t≠o sÓng kiÃu Phüp, c›n t°i liŒu ΩÃ dÔng ch∆ t≠o cÒng mua cða dµn l°ng. Chœnh cÚ Ω‚c thÓc cho thÏ l°m ng°y Ω≈m kh·ng nghÿ, hÕ ch∆ t≠o ra ΩıÏc bao nhi≈u, th÷ phµn phüt Ωi mÂi quµn thˆ mÊt œt. Song v÷ t°i liŒu mÂi ng°y mÊt hi∆m hoi thi∆u th‚n, dµn l°ng kh·ng l∂y Ωµu ΩıÏc nhiÀu s∞t hı, Ω„ng cÒ ΩÃ cung ˆng cho nghÿa quµn n˘a, th°nh ra viŒc ΩÓc sÓng Phüp cÒng bŸ ngØn trÍ v° kh·ng ch∆ t≠o ra ΩıÏc bao nhi≈u. á¨ v∫y m° nghÿa quµn h„i n°y l≠i Ω·ng th≈m nhiÀu, cho n≈n kh·ng c‹ sÓng mËi Ωð dÔng, ph®i dÔng c® gıÁm giüo l° Ω„ khœ giËi cÒ n˘a. C›n thu‚c Ω≠n, th÷ cÚ Phan cho ngıÈi tµm phÓc m≠o hiÃm do nÓi VÚ Quang Ωi ΩıÈng t∞t trong nÓi r˜ng qua Løo r„i sang Xi≈m mua vÀ, nhıng cÒng v÷ ΩıÈng xa hiÃm trÍ, mÂi l∑n Ωi l≠i nhı th∆ lµu l∞c ng°y giÈ, th°nh ra ΩÓc Ω≠n, b‚n ph∑n l° thu‚c cða ta ch∆ ra, ch◊ pha trÊn v· c‹ mÊt ph∑n thu‚c mua b≈n Xi≈m th·i. Tuy v∫y, nghÿa quµn lÓc b∂y giÈ Ω¨ c‹ thanh th∆ m≠nh v° t‰ chˆc h≤n hoi, khi∆n cho tıËng sÿ Phüp ng‹ th∂y, cÒng ph®i th∑m khen cüi t°i dÔng binh cða cÚ Phan. V÷ cÚ s∞p Ω¥t quµn lœnh c‹ cÁ ngÒ, luyŒn t∫p tıËng sÿ c‹ k˝ lu∫t, l≠i Ω∆n m‡i viŒc quµn lıÁng, quµn giËi, nh∂t thi∆t ΩÀu d˙ bŸ c‹ khu·n phæp t¯ t∆. Nh∂t l° ·ng Ω≠i Óy Gosselin vi∆t cu‚n süch “Empire díAnnam” c‹ Ωo≠n khen ngÏi á÷nh nguy≈n Phan á÷nh PhÔng c‹ t°i kinh doanh viŒc quµn, bi∆t luyŒn t∫p sÿ t‚t theo phæp Thüi tµy... mÊt chıÁng n‹i vÀ Cao Th∞ng tr≈n kia, t·i Ω¨ thu∫t k˛ r„i. H÷nh nhı h„i gi˘a nØm k˝ s¯u (1889), T·n Th∂t Thuy∆t Í b≈n T°u c‹ vi∆t thı sai ngıÈi Ωem vÀ Ωıa cÚ Phan. LÓc n°y T·n Th∂t Thuy∆t vπn c›n s‚ng Í Qu®ng Tµy, ch◊ v÷ nghe tin vua H°m Nghi Ω¨ bŸ b∞t r„i, th°nh ra ·ng ta Í lu·n b≈n T°u kh·ng vÀ n˘a. Bµy giÈ c‹ ngıÈi tr‚n sang T°u Ωem h∆t c·ng cuÊc t‰ chˆc nghÿa quµn cða cÚ Phan n‹i rﬂ vËi Thuy∆t nghe, Thuy∆t m˜ng l∞m, liÀn sai t≈n gia nhµn trung tœn l° Tr∑n Th∆ Ωem mÊt bˆc thı vÀ nıËc l∑n m› tËi Ω≠i Ω„n VÚ Quang ΩÃ diŒn tr÷nh cÚ Phan. Trong thı, Thuy∆t khen t°i chœ cða cÚ v° phong cÚ l° Phan á÷nh PhÔng ñ trang 47/47
B÷nh trung tıËng quµn. Cüi c¯ ch◊ ∂y tﬁ ra Thuy∆t coi m÷nh nhı c›n l°m tÃ tıËng, vπn c‹ quyÀn h°nh v∫y. Thuy∆t l≠i n‹i : hiŒn nay trong nıËc nhı kh·ng c‹ triÀu Ω÷nh, kh·ng c‹ vua chÓa, v∫y th÷ nÁi tıËng quµn khÍi nghÿa c‹ thÃ coi nhı nÁi trung khu cða nh° nıËc, tıËng quµn cˆ tÔy tiŒn l°m viŒc, ch‡n ngıÈi m° dÔng, c‚t gi˘ v˘ng l∂y Ωˆc li≈m chœnh c·ng b÷nh m° lo viŒc lËn... Nhµn c‹ bˆc thı v° m∂y lÈi Thuy∆t µn c∑n nhı th∆, n≈n chi cÚ Phan vi∆t cµu liÕn n°y dün Í Ω≠i Ω„n, gi˘a NghŸ s˙ ΩıÈng : Li≈m b÷nh khµm tıËng hu∂n úu nhÚc lπm th∑n tµm. Cµu tr≈n c‹ ˚ tﬁ m÷nh vµng lÈi quan tıËng T·n Th∂t Thuy∆t khuy≈n rØn li≈m chœnh c·ng b÷nh. C›n cµu dıËi c‹ ˚ r±ng : vua lo t·i nhÚc, vua nhÚc t·i ch∆t, nay vua H°m Nghi Ω¨ m∂t nıËc tan nh°, ðy thüc viŒc lËn cho cÚ, th÷ cÚ xin s∞t Ωü mÊt l›ng, kh·ng bao giÈ düm trüi, quy∆t l°m cho k¸ th°nh c·ng hay l° ch∆t mËi th·i. D∑u sau, cüi khœ vŸ nh° nho cÒng vπn c›n. Tuy l° h„i n°y chð trıÁng lo l∞ng viŒc vﬂ, nhıng cÚ Phan cÒng kh·ng bﬁ viŒc vØn, v° kh·ng qu≈n cüi thÓ ung dung ngµm vŸnh. ThiŒt l° mÊt vŸ nho tıËng. Í gi˘a lÓc müu s∞t ng‰n ngang, ng„i gi˘a chÂ gıÁm Ωao l≠nh lÔng, th∆ m° mÂi khi c‹ chuyŒn g÷ sinh t÷nh, sinh c®m, n≈n vŸnh n≈n ngµm, th÷ vŸ nho tıËng ta cÒng cˆ ngµm vŸnh mÊt cüch ung dung nh°n h≠. BÍi v∫y lÓc n°y chœnh tay cÚ vi∆t nh˘ng thı t˜ giao thiŒp v° so≠n ra thi ca cÒng nhiÀu, nhıng sau th∂t truyÀn v° t®n l≠c Ωi h∆t. H„i nØm 1925, k¿ vi∆t truyŒn n°y vÀ tÁi nh˘ng chÂ c‹ d∂u xıa tœch cÒ, thØm vi∆ng thÍ than, v° t÷m Ω∆n cüc b∫c phÚ l¨o Í quanh nÓi VÚ Quang, mu‚n Ω‰i b≠c trØm l∂y mÊt m®nh gi∂y cﬁn con c‹ bÓt tœch cÚ Phan cÒng kh·ng c‹. C›n thi ca cða cÚ, cüc b∫c phÚ l¨o cÒng ch◊ nhË s‹t mÊt Ω·i b°i Ω‡c cho m÷nh nghe m° th·i. M° g‚c tœch cÒng c›n c‹ l∞m chÂ Ωüng ho°i nghi, kh·ng ch∞c. Tˆc nhı b°i thi dıËi Ωµy, ngıÈi ta n‹i quy∆t l° b°i cÚ Phan gÍi cho ·ng Phan Tr‡ng Mıu, sau h„i ti∆p thı cða T·n Th∂t Thuy∆t, Í b≈n T°u gÍi vÀ nhı Ω¨ n‹i Í tr≈n. Phan Tr‡ng Mıu l° anh em Ω„ng chœ, Ω„ng hıÁng, l≠i h÷nh nhı Ω„ng tÊc vËi cÚ Phan, trıËc Ωµy cÒng tÚ hiŒp vØn th∑n khÍi nghÿa mÊt lÓc — gi˘a lÓc chœnh cÚ Phan Ωang b·n ba lıu l≠c ngo°i B∞c — nhıng Ω∆n khi cÚ Phan Í B∞c trÍ vÀ tüi t≠o cÁ Ω„ th÷ ·ng Phan Tr‡ng Mıu Ω¨ th∂t b≠i tan t°nh, ch≠y tr‚n ra t◊nh Nam áŸnh, r„i Ho°ng Cao Kh®i Ωem ra quy phÚc chœnh phð B®o hÊ. NgıÈi ta n‹i chœnh h„i Phan Tr‡ng Mıu tr‚n Í Nam áŸnh th÷ cÚ Phan gÍi ra b°i thi sau Ωµy : PhiŒt duyŒt ng· m·n tam th∆ tıËng, SÁn h° c‚ qu∫n tœch ni≈n binh. Nhµn t›ng biŒt c˘u tı Ω„ng chœ, S˙ Ωüo thÈi gian qu˚ Ω≠i danh. L¨o tıËng thÔy nhµn xıng qu∞c thıËc, Nho th∑n h° süch thŒ thanh b÷nh. B„i h„i ngÒ d≠ tµm thi≈n l˚ Dao hıËng vi≈n tiÀn tü nh∂t minh. Phan á÷nh PhÔng ñ trang 48/48
C‹ ngıÈi dŸch ra thÃ vØn lÚc büt nhı v∑y : Ba ΩÈi khanh tıËng nh° ta, á≠o binh nØm trıËc, sÁn h° cﬂi xıa. NgıÈi Ω„ng chœ, nÂi tıÁng tı, Tr·ng thÈi th∆ nh˘ng ri≈ng nhı h‰ m÷nh. Nh° nho kh·n chıËc thanh b÷nh, Nh° t°i qu∞c thıËc Ω¨ Ω°nh c‹ ai ? NØm canh l›ng nh˘ng b„i h„i, Xa xa may cÒng th∂u ngo°i c¯a vi≈n. L∂y l˚ m° Ωoün, b°i thÁ n°y t·i nghi l° cða ·ng Phan Tr‡ng Mıu gÍi cho cÚ Phan á÷nh PhÔng mËi ph®i. Nhıng cˆ nghe bao nhi≈u ngıÈi truyÀn tÚng th÷ b®o l° cða cÚ Phan á÷nh PhÔng. çng Phan Tr‡ng Mıu lÓc b∂y giÈ Ω¨ th∂t b≠i, nhıng chıa ra m¥t Ω∑u h°ng, h¨y c›n tr‚n trünh mÊt nÁi, nghe tin cÚ Phan qu∫t cıÈng tüi khÍi th÷ ·ng m˜ng cho hıÁng qu‚c m° h‰ th¬n cho m÷nh ·ng, cho n≈n cˆ xem ˚ tˆ v° kh∏u khœ trong b°i thi, Ωüng l˚ l° ·ng Phan Tr‡ng Mıu than thÍ vËi cÚ Phan th÷ ph®i hÁn. Nh∂t l° cµu cu‚i cÔng : “Dao hıËng vi≈n tiÀn tü nh∂t minh” c°ng rﬂ r°ng l∞m. Nhıng ngıÈi ta c¨i l≠i, n‹i r±ng ΩiŒu thi ch∂t phüc t˙ nhi≈n n°y chœnh l° cÚ Phan, chˆ ·ng Tr‡ng Mıu Ω¥t th÷ r∞n rﬁi t°i ba hÁn kia. CÔng trong h„i n°y, ·ng Tu∑n phð t◊nh H° Tÿnh l° Vﬂ Khoa, vËi cÚ v‚n c‹ t÷nh quen bi∆t, l≠i c‹ l›ng kœnh tr‡ng chœ khœ cÚ, nhıng ·ng nh∞m thÈi th∆ kh‹ nÂi chuyÃn v∑n cˆu vËt g÷ n˘a, n≈n ·ng c‹ ˚ khuy≈n cÚ b¨i binh quy ∏n l° hÁn. C‹ ΩiÀu ·ng kh·ng düm n‹i ra, ch◊ ngÚ ˚ kœn Ωüo b±ng m∂y cµu thi gÍi bœ m∫t cho cÚ nhı v∑y : K˚ v· h≠ vÒ t· binh hﬁa, An s¯ xuµn phong ki∆n h‰ h°n. K¸ vŸ ng· chµu di nh∂t üi. Th¯ h„i ninh phÚ th¯ giang san. NgıÈi ta dŸch ra lÚc büt l° : MÔa hø kh·ng rıËi l¯a n„ng Gi‹ xuµn chi ΩÃ l≠nh lÔng kh∞p nÁi. Chµu ta c›n c‹ mÊt ngıÈi, LÓc n°y bao nÎ phÚ lÈi non s·ng. Ch∞c cÚ hiÃu ˚ ·ng b≠n n°y Ω¨ l°m quan vËi B®o hÊ m° l≠i tr∂n h∫m t◊nh H° Tÿnh chœnh l° qu≈ hıÁng v° chœnh l° ΩŸa phıÁng cÚ Ωang dÚng vﬂ, n≈n cÚ Ωüp ˚ nguy≈n v∫n ΩÃ tﬁ ˚ chœ quy∆t liŒt cða m÷nh : Büch ni≈n t·n x¨ dı ho°i nhiŒt, Nh∂t phi∆n c· trung t¥c Ω®m h°n, K¸ ng˘ Ω„ng nhµn tri d¨ phð, SÍ vıÁng th∆ l˙c b≠t h° sÁn ? CÒng c‹ ngıÈi dŸch s≥n : Chœ ta cˆu nıËc Ωang n„ng, L›ng ta trung dÒng l≠nh lÔng ΩŸch quµn Ai vÀ nh∞n hﬁi Ω„ng nhµn SÍ vıÁng sˆc m≠nh b≠t sÁn bao giÈ ? Phan á÷nh PhÔng ñ trang 49/49
BÍi ·ng Vﬂ Khoa c‹ nh∞n miŒng ngıÈi tµm phÓc Ωem thı, n‹i cho cÚ Phan bi∆t binh l˙c cða B®o hÊ hÔng cıÈng ra th∆ n°o, c‚t ΩÃ khuy≈n cÚ Ω˜ng ch‚ng l≠i l°m g÷ v· œch, n≈n chi cÚ c‹ cµu h‡a v∑n dıËi ch‹t Ω‹. Xen v· cµu chuyŒn, t·i mu‚n Ωem mÊt v°i b°i thi ra nhı th∆, chð ˚ l° ΩÃ chˆng tﬁ khœ phüch tµm chœ cða cÚ Phan lÓc n°o cÒng cang cıÈng quy∆t liŒt. Ta xem cÚ kinh doanh c·ng cuÊc ΩÃ khüng th∆ kia, t∂m l›ng s∞t Ωü b°y tﬁ ra kh∏u khœ thi vØn th∆ n‡, Ωð bi∆t cÚ ·m v˘ng cüi quy∆t tµm Ω¨ l°m th÷ cˆ l°m, c‹ thua cÒng m¥c, Ω∆n ch∆t mËi th·i, kh·ng c‹ ai v° kh·ng sˆc n°o l°m cho lui sÏ m° bﬁ cüi quy∆t tµm ∂y ΩıÏc. Hu‚ng chi, giÈ Ω¨ c‹ cØn b®n hiÃm y∆u, c‹ binh l˙c œt nhiÀu, th÷ d∑u ph®i thua cÒng c›n lµu, ch∆t ΩıÏc cÒng c›n kh‹. Th∫t v∫y, quµn th∆ v° binh l˙c c°ng ng°y c°ng m≠nh th≈m, vØn thµn vﬂ sÿ xa g∑n kæo vÀ quy phÚc ΩÃ vµng lÈi cÚ ti∆t ch∆ r∂t nhiÀu. CÚ sai anh em Cao Th∞ng, Cao N˘u ho≠t ΩÊng Í phœa ngo°i, ΩÃ lo c·ng viŒc trÔ biŒn binh lıÁng v° røn t∫p ch◊ b®o cüc quµn thˆ. Anh em h‡ Cao Ωi, g¥p binh lœnh B®o hÊ sai Ωi tu∑n tiÕu Í Ωµu, tˆc thÈi Ω‚i chi∆n giao phong Í Ω‹, ch≤ng sÏ ch≤ng lui. Hai h‡ Cao Ω¨ Ωünh ΩıÏc nhiÀu tr∫n r∂t k¸, Ω∆n ΩÂi lœnh t∫p B®o hÊ bi∆t t°i can Ω®m thiŒn chi∆n, hÕ nghe Ω≠o quµn n°o l° Ω≠o quµn Cao Th∞ng, th÷ h‡ ph®i dø d¥t, kh·ng düm giao phong tüo b≠o. Cao Th∞ng l° ngıÈi ki≈u dÒng, t°i vﬂ nghŒ, khæo dÔng binh, m° xu∂t tr∫n bao giÈ cÒng d∂n m÷nh ra trıËc sÿ t‚t, chŸu x·ng pha l¯a Ω≠n r∂t l° hØng hüi, ai cÒng ph®i kinh l° h‰ tıËng. C›n cÚ Phan th÷ cˆ Ω‹ng y≈n Í tr≈n nÓi V≠n Quang, b°y nghÿ cÁ mıu, hiŒu lŒnh cüc tıËng. Chœnh phð B®o hÊ th∂y phong tr°o vØn thµn cða h‡ Phan gµy n≈n tr°n lan to lËn, bøn sai cüc ·ng L≈ Kœnh H≠p, Phan Huy Quµn, Thüi VØn Trung... trıËc sau Ω∆n b®y ·ng k∆ chµn nhau l°m TiÕu phð sˆ, hiŒp vËi lœnh t∫p v° binh Phüp Ωi Ωünh gi¬p, nhıng tr®i m∂y nØm bi∆t bao t‚n kæm nh‡c nh±n, vπn kh·ng Øn thua g÷. CÚ Phan c‹ ti∆ng l° mÊt ·ng “SÁn trung tÃ tıËng”. Nhµn sÿ Í Thanh, NghŒ, Tÿnh, B÷nh, t¥ng cÚ cüi huy hiŒu nhı th∆. Phan á÷nh PhÔng ñ trang 50/50
11) Chµu ch∂u Ωü voi Tuy v∫y, nghÿa quµn c‹ binh l˙c kha khü, c‹ sÓng Ω≠n œt nhiÀu, l° n‹i vËi m÷nh, chË so sünh vËi binh l˙c khœ giËi cða quµn Phüp, th÷ b≈n mıÈi b≈n mÊt, nhı chuyŒn chµu ch∂u Ωü voi. Nghÿa quµn mu‚n bıËc khﬁi cØn b®n r˜ng nÓi cða m÷nh m° ra ngo°i ΩÃ tung ho°nh lËn lao ho≠t ΩÊng g÷ cÒng kh‹. Nhıng cÒng ph®i n‹i r±ng B®o hÊ Ωünh gi¬p Phan á÷nh PhÔng cÒng hao t‰n m∂t nhiÀu ng°y giÈ, c·ng phu v° tiÀn b≠c, chœnh m∂y ·ng quan binh Ωem lœnh t∫p Ωi tu∑n tiÕu h„i Ω‹ nhı ·ng á≠i tü Gosselin Ω¨ n‹i rﬂ r°ng. Quµn Phüp Ω¥t ra ba chÂ Ω‹ng Ω≠i binh ΩÃ vµy b‡c v° tiÃu tr˜ nghÿa quµn Phan á÷nh PhÔng. Thˆ nh∂t l° Ω„n Minh C∑m v° Ω„n Thu∫n B°i Í m≠nh s·ng Gianh (Linh Giang) thuÊc t◊nh Qu®ng B÷nh. á„n Minh C∑m l° mÊt Ω„n lËn, l∫p ra t˜ nØm 1887, gi˘a nØm vua H°m Nghi c›n Í Qu®ng B÷nh m° b‡n c˙u th∑n nhı cüc ·ng L≈ Tr˙c, NguyÕn Ph≠m Tuµn, v° con cða T·n Th∂t Thuy∆t l° T·n Th∂t á≠m, Ωang khÍi binh c∑n vıÁng, c‹ th∆ l˙c m≠nh. C›n Í H° Tÿnh th÷ Ω®ng Phan á÷nh PhÔng. á≠i Óy Monteaux l∫p Ω„n Minh C∑m c‚t ΩÃ ch‚ng gi˘ c® m∂y phœa. Sau vua H°m Nghi bŸ b∞t, th÷ ·ng L≈ Tr˙c ra h°ng, ·ng NguyÕn Ph≠m Tuµn v° ·ng T·n Th∂t á≠m ΩÀu t˙ t¯, ch◊ duy nghÿa binh h‡ Phan Í H° Tÿnh vπn c›n, cho n≈n quµn Phüp Ω‹ng t≠i Minh C∑m c›n th≈m ˚ nghÿa l° c‚t ngØn ΩıÈng s·ng Gianh kh·ng ΩÃ cho phong tr°o khüng chi∆n tr°n v°o Ω∆n Hu∆. Thˆ hai l° Í t◊nh th°nh H° Tÿnh v° t◊nh th°nh NghŒ An. Hai nÁi n°y, quµn Phüp cÒng Ω‹ng tr‡ng binh, tˆc l° ΩÃ bŸt ΩıÈng kh·ng cho h‡ Phan c‹ cüch ti∆p t∆ giao th·ng vËi B∞c k¸. L≠i g∑n ngay b≈n l°ng á·ng Thüi, quµn Phüp cÒng l∫p mÊt Ω„n Ω‹ng binh, l° Ω„n Linh C®m. á„n n°y cÒng tr‡ng y∆u, v÷ ch¥n ngay Ω∑u con ΩıÈng mÊt m¥t l≈n Ng°n TrıÁi, mÊt m¥t l≈n á≠i H°m l° nÁi cØn b®n cða h‡ Phan. ∂y l° mËi kÃ m∂y Ω„n to, c›n nh˘ng nÁi xung y∆u khüc, quµn Phüp cÒng c‹ l∫p Ω„n Ω‹ng binh r®i rüc, kÃ ra kh·ng h∆t. LÓc n°y to°n cﬂi ViŒt Nam Ω¨ v°o trong tay B®o hÊ r„i, c›n dı mÊt hai nÁi n°o chıa chŸu phÚc, nhı miŒt NghŒ Tÿnh, viŒc Ωünh gi¬p ch◊ dÔng lœnh t∫p. MÊt l° v÷ Ωünh phü nh˘ng chÂ n°y kh·ng ph®i nhı h≠ mÊt t◊nh th°nh n°o; Ωünh gi¬p vØn thµn, t∂t ph®i l¥n su‚i trøo Ωøo, Øn u‚ng c˙c kh‰, lœnh Phüp kh·ng thÃ chŸu ΩıÏc. V® l≠i h„i Ω‹, Í Trung k¸ c‹ dŸch t® phüt l≈n; lœnh Phüp kh·ng phÚc thðy th‰ n‹ng bˆc m° ch∆t Ω∆n ba b‚n ng°n ngıÈi, cho n≈n B®o hÊ kh·ng mu‚n dÔng tËi Ω≠i binh l° ngıÈi Ñu tµy Ωi gi¬p vØn thµn. C›n mÊt l¡ khüc, l° h„i n‹i Ωµy cuÊc B®o hÊ Ω¨ l∫p xong c® r„i, cüc quan vﬂ kh·ng ΩıÏc quyÀn s∞p Ω¥t viŒc chœnh trŸ trong xˆ, chœnh phð b≈n Phüp phüi qua mÊt vŸ quan vØn Ω≠i t°i l° Paul Bert (1886) ΩÃ b‚ trœ c·ng viŒc cai trŸ, ·ng kh·ng mu‚n dÔng Ω∆n sˆc Ω≠i binh, e l°m nüo ΩÊng l›ng ngıÈi Í b≈n Phüp th°nh ra ch◊ phüi m∂y vŸ quan binh Phüp l°m Ω∑u, Ωem lœnh t∫p ta Ωi Ωünh gi¬p vØn thµn th·i. S˙ th∫t, nhÈ s˙ hu∂n luyŒn cða quan binh Phüp, lœnh t∫p ViŒt Nam Ωi tr∫n m≠c giﬁi l∞m. H‡ thœch c‹ m∂y mπu lıÁng ΩiÀn, mong ΩıÏc g∞n mÀ Ωai qu∫n c·ng, v° l¨nh thıÍng ph∏m h°m b‰ng lÊc kia n‡, l∞m phen lœnh t∫p ViŒt Nam v÷ B®o hÊ m° xung phong ΩÊt tr∫n, l∫p n≈n ΩıÏc nhiÀu k¸ c·ng tﬁ ra l∞m can Ω®m. Cüc vŸ quan binh Phüp cai qu®n lœnh t∫p, ΩÀu ph®i ngÏi khen h‡ v° l∂y l°m v˜a l›ng. Nh∂t l° nhiÀu khi c‹ viŒc lo≠n l≠c gi¥c cıËp g÷, thıÈng nhÈ c‹ c·ng tr∫n cða lœnh t∫p m° gi¬p y≈n ΩıÏc r∂t mau. Cüi k∆t qu® ∂y, th∫t bÍi ngıÈi Phüp khæo t∫p røn Ω¨ Ω°nh, m° cÒng v÷ lœnh t∫p thuÊc ΩıÈng Ω∂t, chŸu thðy th‰, v° Phan á÷nh PhÔng ñ trang 51/51
l≠i cÒng c‹ can Ω®m n˘a. MÊt vŸ l¨o tıËng Phüp Ω¨ n‹i c·ng b±ng nhı v∑y : “Sang chi∆m ΩıÏc nıËc Nam, l° c·ng lao cða lœnh Phüp, m° gi¬p y≈n ΩıÏc vØn thµn trong xˆ, l° c·ng lao cða lœnh t∫p”. Th∆ l° h„i Ω‹ nghÿa quµn h‡ Phan, ti∆ng n‰i l≈n c∑m c˙ vËi binh Phüp, nhıng k¸ th∫t l° Ωünh nhau vËi lœnh t∫p l° anh em Ω„ng lo≠i. BÍi th∆ cÚ thıÈng truyÀn lŒnh cho ba quµn r±ng : “HÕ khi giao chi∆n, c‹ g¥p c®nh v≠n b∂t Ω∞c dÿ h¨y b∞n gi∆t lœnh t∫p, bÍi h‡ l° anh em Ω„ng b°o vËi m÷nh”. C‹ mÊt h·m, cüc tıËng Ωem binh ra ngo°i c‹ viŒc h∆t c®. Trong Ω≠i Ω„n, ch◊ duy c›n c‹ 20 t≈n lœnh thµn binh t¯ sÿ, m° trong s‚ 20 t≈n lœnh ∂y ch◊ c‹ 14 kh∏u sÓng m° th·i. ChÏt c‹ hÁn 100 quµn B®o hÊ, g„m c‹ m∂y vi≈n cai ΩÊi Phüp, c›n th÷ to°n l° lœnh t∫p, do hai vi≈n quan vﬂ qu®n xu∂t, Ωi tu∑n tiÕu s∞p tËi nÁi. á„n ngo°i büo v°o Ω„n trong cho cÚ bi∆t, l≠i n‹i quµn Phüp kæo Ω∆n Ω·ng l∞m. CÚ nghe büo Ω¨ l∂y l°m lo, ch∞c h≤n ΩŸch quµn do thüm th∆ n°o, bi∆t ΩıÏc tıËng sÿ cða cÚ h·m nay ra ngo°i c®, n≈n quµn B®o hÊ mËi düm Ωıa m÷nh Ω∆n chÂ ch∆t nhı th∆. Bµy giÈ tıËng sÿ kh·ng c‹, khœ giËi kh·ng c‹, th÷ l∂y g÷ ch‚ng c˙ cho l≠i, n≈n cÚ Ω¨ ΩŸnh thüo Ωi ngﬂ sau nÓi VÚ Quang m° tr‚n trünh. Nhıng c‹ ·ng l¨nh binh NguyÕn MÚc, l° Ω∑u b‡n thµn binh t¯ sÿ h∑u h≠ Í dıËi trıËng, b∏m vËi cÚ r±ng : — Kh·ng n≈n tr‚n trünh Ωi Ωµu h∆t. Nay tuy l° quµn ΩŸch nhiÀu m° quµn ta œt th∫t, song le, quµn ta œt m° chi∆m ΩıÏc ΩŸa th∆, quµn ΩŸch nhiÀu m° chÁ vÁ, v÷ quµn ta Í tr≈n cao, quµn ΩŸch Í dıËi, ta Í tr≈n Ωünh xu‚ng t∂t l° m≠nh l∞m. V∫y xin quy∆t ch‚ng, chË nay lui ra phœa sau, th÷ l° h¨m v°o Ω∂t bœ, m° Ω≠i Ω„n kh·ng c›n; Ω≠i Ω„n kh·ng c›n th÷ l° to°n quµn hﬁng m∂t. CÚ nghe theo, bøn truyÀn lŸnh cho 20 t≈n quµn ∂y, g° güy mÊt l∑n th÷ d∫y n∂u cÁm Øn, ai n∂y cÒng ph®i n∞m th≈m mÊt n∞m cÁm ΩÃ ph›ng bu‰i trıa Øn. MÂi t≈n Ωem theo 300 vi≈n Ω≠n, chia nhau ra, ho¥c 3 ngıÈi mÊt t‚p, ho¥c 5 ngıÈi mÊt t‚p, phÚc Í cüc chÂ hiÃm y∆u, ΩÃ chÈ quµn Phüp; hÕ lÓc n°o nghe ti∆ng phüp n‰ l°m hiŒu, th÷ cˆ viŒc b∞n ra mÊt lıÏt. C›n Í tr≈n Ω◊nh nÓi, th÷ cÚ sai c∞m cÈ cho nhiÀu v° Ω‚t l¯a ΩÃ kh‹i l≈n nghi ngÓt, l≠i sai m∂y t≈n gi° y∆u ch˙c s≥n Í Ω‹, t®ng süng l° n‰i chi≈ng tr‚ng vang ΩÊng nÓi non ΩÃ l°m nghi binh. MÊt m¥t sai ngıÈi tˆc t‚c Ωi ra Kh≈ Thˆ l∂y quµn ti∆p ˆng. Qu® nhi≈n, toün quµn B®o hÊ g„m c‹ 150 t≈n lœnh t∫p Ωi tu∑n tiÕu Ω∆n nÓi VÚ Quang, nhıng v÷ tËi nÁi trÈi t‚i, n≈n chi h≠ tr≠i Ω‹ng binh l≠i dıËi xa, chË kh·ng düm ΩÊng. G∑n süng h‡ mËi kæo nhau l≈n, th∂y tr≈n Ω◊nh nÓi c‹ l¯a l∫p loø v° nghe c‹ ti∆ng ngıÈi r∑m r÷ vØng v≤ng. MÊt l° khinh chi∆n, hai l° tıÍng nghÿa quµn kh·ng hay bi∆t g÷ m° ΩÀ ph›ng, th°nh ra m∂y vi≈n quan binh cˆ Ω‚c thÓc lœnh t∫p chen cµy r¡ lü m° leo l≈n m¨i, ΩŸnh xu∂t k¸ b∂t ˚ Ωünh phü Ω≠i Ω„n nghÿa quµn v° b∞t s‚ng h‡ Phan n˘a l° khüc. Ch≤ng dø h‡ v˜a leo tËi gi˘a nÓi, bÂng nghe mÊt ti∆ng phüo n‰ r„i th÷ tr‚ng tr∫n, ngıÈi reo, m∂y phœa c‹ ti∆ng sÓng b∞n nghe Ω≠n bay r°o r°o ΩÀu nh±m v°o h‡. MÊt vi≈n Trung Óy trÓng Ω≠n bŸ thıÁng n¥ng, th°nh ra quµn B®o hÊ r‚i lo≠n, kh·ng bi∆t gi¥c Í phœa n°o m° b∞n tr®. PhÚc binh c°ng b∞n d˘. Vi≈n Thi∆u Óy ph®i h· quµn lui, v÷ ch◊ nghe h÷nh nhı ba bÀ b‚n phœa ΩÀu reo, tˆ tung vang ΩÊng, chË kh·ng bi∆t nghÿa binh nhiÀu hay œt, ch◊ bi∆t l° nghÿa binh c‹ ph›ng bŸ r„i, n∆u t∂n l≈n n˘a th÷ nguy, th°nh ra lŒnh thoüi binh v˜a truyÀn, m≠nh ai n∂y ch≠y thoüt thµn xu‚ng nÓi. Nghÿa binh Í tr≈n cao Ωünh xu‚ng th∂p, cho n≈n œt ngıÈi m° th∞ng th∆. Lœnh B®o hÊ ch≠y xu‚ng v˜a tËi chµn nÓi, th÷ g¥p toün nghÿa binh ti∆p ˆng Í Kh≈ Thˆ tËi nÁi. Cao Th∞ng dπn 200 quµn Í ngo°i vÀ, cÒng v˜a tËi Ω‹; c® hai ΩÊi liÀn hiŒp nhau l≠i m° Ωünh hØng hüi l≠ thıÈng. Lœnh B®o hÊ bŸ Ωünh d„n mÊt lÓc c® trıËc m¥t sau lıng, ng¨ n±m ng‰n ngang; k¸ dı ph®i t÷m ΩıÈng Ω°o t∏u, bﬁ l≠i sÓng Ω≠n v° lıÁng th˙c r∂t nhiÀu. Phan á÷nh PhÔng ñ trang 52/52
CÚ Phan Í tr≈n Ω◊nh nÓi, gﬂ chi≈ng ph∂t cÈ l°m hiŒu lŒnh ΩÃ rÓt binh vÀ, m¥c cho lœnh t∫p kia ch≠y, kh·ng mu‚n rıÏt theo. NghŸ s˙ ΩıÈng süng h·m ∂y c‹ tiŒc khao thıÍng tıËng sÿ. CÚ Phan cho s˙ th∞ng n°y l° do cÁ mıu cða NguyÕn MÚc, n≈n chi NguyÕn MÚc ΩıÏc kÃ l°m Ω∑u c·ng. Cao Th∞ng n‹i chuyŒn n°y : t‚i h·m trıËc ·ng Ω‹ng quµn Í DiŒm Thˆ (tˆc l° nÓi á≠i H°m, do ngıÈi em ruÊt l° Cao N˘u l°m chð), cu‚i canh mÊt Ωi ngð, v˜a mËi chÏp m∞t th÷ mÊng th∂y Ω≠i Ω„n Vu Quang phüt hﬁa lËn l∞m. çng gi∫t m÷nh t◊nh d∫y, th∂y sao ruÊt gan n‹ng bˆc nhı thi≈u, trong trœ r∂t l∂y l°m lo ng≠i, liÀn Ωünh thˆc Cao N˘u d∫y, anh em b°n nhau, Ωoün r±ng Ω≠i Ω„n t∂t c‹ viŒc nguy c∂p, r„i tˆc thÈi ·ng ΩiÃm binh Ωi n¯a Ω≈m. á∆n nÓi VÚ Quang chıa süng th÷ v˜a g¥p toün B®o hÊ Í tr≈n nÓi ch≠y xu‚ng, ·ng ch∫n ΩıÈng m° Ωünh. ChiÀu l≠i, liŒu ch˜ng quµn B®o hÊ kh·ng trÍ l≠i n˘a, cÚ Phan xu‚ng chµn nÓi xem xæt chÂ chi∆n trıÈng ban mai, v° sai nghÿa binh lıÏm xüc cða nh˘ng lœnh t∫p v° hai vi≈n cai Phüp m° ch·n vÔi t¯ t∆. Trong cÁn Ω∞c ˚ v° ΩÊng m‚i c®m ho°i, cÚ l°m m∂y b°i thi sau Ωµy, ΩÃ k˝ niŒm mÊt tr∫n m÷nh th∞ng l° may : T°i phüi binh h°nh h‚t phÿ lai, Dı tµm vŸ ΩŸnh chœnh b„i h„i. TrıËng tiÀn th◊nh chi∆n h° nhµn gi®, Qu® b∆ thÈi gian büo tiŒp h„i. DŸch nghÿa : V˜a phüi quµn Ωi gi¥c Ω∆n nÁi, L›ng ta lui tËi lu‚ng b„i h„i NgıÈi xin quy∆t Ωünh l° ai Ω‹ ? ChËp m∞t m° ra Ω¨ th∞ng r„i ! SÁn cüi cao hÀ, thðy cüi thanh ! M‚i ı m¥c tıËng hiÃn anh linh. B∂t nhi≈n chÓng qu® tıÁng huyÀn th∫m, H„ Ωüo kh≈ tiÀn dÿ th∂t kinh. DŸch nghÿa : Ch‹t v‹t non cao, nıËc mÊt m°u, Qu˝ th∑n µu cÒng giÓp ng∑m nhau. Kh·ng dıng b≈n œt b≈n nhiÀu th∆, M° Ω∆n Ω∑u khe Ω¨ ch≠y mau ? Qua h·m sau, cÚ l≠i xu‚ng nÓi chÁi, lÓc Ωi tËi mÊt su‚i nıËc th∂y c›n s‹t t¯ thi mÊt ngıÈi lœnh t∫p n±m Í bÈ su‚i, Ω∑u gÚc dıËi nıËc, c≤ng v∞t tr≈n bÈ, b∂t giüc cÚ mði l›ng nhﬁ lÚy, trüch v∂n nh˘ng ngıÈi h·m qua sao Ωi lıÏm xüc ch·n c∂t m° c›n bﬁ l≠i cüi thµy n°y. Lu·n dŸp, cÚ kh∏u chi∆m mÊt b°i thi c®m khüi : Nhÿ tµm nguy≈n vŸ lÏi danh mi, KhıËc hıËng kh≈ bi≈n tüc t¯ thi. Giüm triŒt thÔy nhµn ıng t®o ngÊ, áüo thµn t¯ h∫u h‚i ho°n tr÷. Phan á÷nh PhÔng ñ trang 53/53
DŸch nghÿa : Ch≤ng qua danh lÏi buÊc thµn m∑y ! á∆n nÂi b≈n khe ch∆t bﬁ thµy. Tr·ng Ω‹ ai Ái ! n≈n sËm liŒu, Ch∆t r„i c‹ h‚i cÒng ra ch∑y. Phan á÷nh PhÔng ñ trang 54/54
12) MÊt ngıÈi Ω°n b° LÓc b∂y giÈ, mÂi ng°y n°o c‹ phi≈n chÏ Tr°ng (l° chÏ Í gi˘a t◊nh NghŒ), ngıÈi ta th∂y mÊt chi∆c thuyÀn con cða mÊt ngıÈi Ω°n b° v° mÊt Ωˆa con trai nhﬁ, t˜ Ωµu kh·ng bi∆t, chÍ than l≈n chÏ bün. NgıÈi Ω°n b° n°y, t∑m thıËc nhﬁ th∂p, da ngØm ngØm Ωen, nhıng kh·ng v÷ th∆ m° che m∂t h≤n cüi v¿ süng lüng h„ng h°o. Cüi v¿ ∂y h÷nh nhı l° bŸ nhiÀu mıa n∞ng gi‹ bÚi l°m mÈ Ωi, chË nguy≈n trıËc h≤n l° Ω¬p l∞m. Tr≠c ΩÊ 27 hay 28 tu‰i, næt m¥t coi r∞n rﬁi, m° lÓc n°o cÒng c‹ v¿ bu„n r∑u. á·i lÓc kh·ng ngÈ, ngıÈi ta tr·ng th∂y chau m°y l≠i, th÷ bi∆t l° ngıÈi n°y ch∞c c‹ viŒc ˆc u∂t g÷ Í trong tµm h„n nhiÀu l∞m. C›n Ωˆa tr¿ th÷ mËi c‹ 7 tu‰i coi nghÊ ngh◊nh lanh l¬, ai th∂y cÒng Ωo∂n ch∞c l° con nh° th∆ n°y th∆ kia, kh·ng ph®i ngıÈi thıÈng. NgıÈi ∂y l° ai ? áˆa tr¿ ∂y l° th∆ n°o ? Í Ωµu ? TuyŒt nhi≈n kh·ng c‹ ai bi∆t, v÷ ngıÈi ∂y kh·ng n‹i g‚c tœch v° tµm s˙ m÷nh vËi ai, nhıng m° nh˘ng b≠n mua bün quen thuÊc Í trong chÏ ch◊ g‡i l° c· Tüm, th°nh ra ai cÒng bi∆t t≈n c· l° th∆ m° th·i ; v® l≠i th∂y c· chuy≈n vÀ nghÀ bün than, th÷ h‡ Ωoün ch˜ng c· h≤n l° ngıÈi Í miŒt r˜ng nÓi. H‡ Ωoün ch˜ng v∫y, n°o Ω¨ ch∞c l° ph®i chıa ? C· Tüm bün than c‹ tœnh r∂t ΩiÀm Ω≠m, œt n‹i œt cıÈi, ch◊ ng„i l∑m l∑m su‚t ng°y, th◊nh tho®ng chÁi giÍn h·n hœt Ωˆa tr¿. Duy lÓc n°o c‹ khüch Ω∆n hﬁi mua than, th÷ ngıÈi ta mËi th∂y c· ΩıÏc nguy≈n c® m¥t, kh·ng th÷ su‚t ng°y c· ng„i cÓi m¥t xu‚ng, h÷nh nhı c‹ düng nghÿ nghÏi nh˘ng viŒc g÷ kh‹ khØn l∞m. Nh˘ng ngıÈi ng„i bün h°ng Í b≈n c≠nh, c® mÊt phi≈n chÏ thıÈng ch◊ n‹i chuyŒn ΩıÏc vËi c· mÊt Ω·i cµu, cho n≈n ai cÒng cho l° ngıÈi ki≈u ng≠o. Nhıng tËi khi n°o c· hﬁi ai mÊt ΩiÀu g÷, th÷ l≠i tﬁ ra ngıÈi h∆t sˆc t˜ t‚n, mÀm mﬁng, lÈi n‹i ngon ng‡t, ti∆ng n‹i dÕ ıa, th°nh ra nh˘ng ngıÈi bi∆t c·, ai cÒng Ωem l›ng qu˚ m∆n. Cüi th‹i Ω°n b° Ωi chÏ bÓa cða ta, thıÈng xÓm l≠i “ng„i l≈ Ω·i müch” vËi nhau, ai c›n l≠i g÷. Th·i th÷ chuyŒn ch„ng, chuyŒn con, viŒc nh°, viŒc c¯a, h‡ khæo kÃ lÃ con c° con k≈, kh·ng s‹t mÊt ΩiÀu g÷. Nhıng c· Tüm l≠i khüc h≤n. Ai hﬁi Ω∆n ch„ng, c· cıÈi; nghÿa l° tﬁ ˚ r±ng Ω¨ c‹ m° cÒng chıa. Ai hﬁi Ω∆n Ωˆa tr¿ l° th∆ n°o cða c·, c· cÒng cıÈi : cıÈi mÊt cüch kh‹ n‹i l∞m. Ai hﬁi Ω∆n chÂ Í, c· cÒng cıÈi n˘a; cıÈi c‹ ˚ kh·ng mu‚n cho ai bi∆t m÷nh Í chÂ n°o. Th°nh ra, cüc b≠n bu·n bün quen thuÊc vËi nhau, ch◊ th∂y c· hiÀn l°nh t¯ t∆ th÷ qu˚ m∆n, Ωˆa con tr¿ kia kh·n ngoan xinh x∞n th÷ y≈u thıÁng; kh·ng ai bi∆t ngıÈi Ω°n b° ∂y vËi Ωˆa con tr¿ ∂y h‡ t≈n g‚c tœch ra th∆ n°o. MÊt ngıÈi Ω°n b° nhı c· Tüm th∫t l≠ lÔng kh‹ hiÃu. Tœnh c· œt cıÈi, bi∆ng n‹i, r∂t ΩÂi bu·n bün Ωi vÀ trong chÏ, vËi nh˘ng ngıÈi ng„i liÀn b≈n c≠nh, t‚i ng°y c· cÒng kh·ng chuyŒn v¨n l∂y ba cµu; nhıng ch◊ c‹ mÊt h≠ng ngıÈi Í Ωµu tËi b≈n c· th÷ ngıÈi ta th∂y c· b∞t chuyŒn tˆc thÈi, m° l≠i b∞t chuyŒn mÊt cüch tﬁ ra niÀm nÍ thµn m∫t l∞m. H≠ng ngıÈi ∂y l° lœnh t∫p. Tr≈n kia Ω¨ n‹i lœnh t∫p nhÈ s˙ hu∂n luyŒn cða binh gia Phüp m° trÍ n≈n h≠ng lœnh can Ω®m thiŒn chi∆n v° c‹ c·ng lao tr∫n m≠c vËi B®o hÊ ra th∆ n°o. VÀ m¥t quµn s˙, h‡ Ω°nh l° lœnh giﬁi, nhıng vÀ m¥t Ωˆc tœn, h‡ vπn nhı ngıÈi ta. T˙ nhi≈n c‹ k¿ n≈n hı, l°nh d˘ phµn biŒt nhau. C‹ nh˘ng lœnh t∫p hiÀn l°nh, t¯ t∆, Ωˆng Ω∞n, bi∆t ΩiÀu Ωüo ΩÃ, song cÒng c‹ nh˘ng lœnh t∫p tœnh khœ k¸ cÚc, sÂ s°ng hay ˝ m÷nh c∫y th∆ m° l°m nhiÀu c¯ ch◊ ngang t°ng, ˆc hi∆p ngıÈi Ω„ng lo≠i qu≈ mÔa høn y∆u. S˙ Ω‹, nh˘ng lÓc B®o hÊ mËi ΩŸnh ban Ω∑u, x®y ra r∂t thıÈng, cho n≈n ngıÈi m÷nh ba b‚n chÚc nØm trıËc Ω‚i vËi lœnh t∫p, ph∑n nhiÀu kh·ng c‹ c®m t÷nh, kh·ng c‹ h®o ˚. H‡ ki≈ng sÏ, nhıng m° h‡ trünh xa v° ghæt ng∑m. á∆n ΩÂi ai chÁi vËi lœnh, h‡ kÃ ngay v°o h≠ng ngıÈi Øn chÁi Ωi∆m Ω°ng hung d˘, nh∂t Phan á÷nh PhÔng ñ trang 55/55