Ảnh hưởng của biến động lãi suất đến hoạt động của hệ thống ngân hàng trong 6 tháng đầu năm 2011

ẢNH HƯỞNG CỦA BIẾN ðỘNG LÃI SUẤT ðẾN HOẠT ðỘNG CỦA HỆ THỐNG<br /> NGÂN HÀNG TRONG 6 THÁNG ðẦU NĂM 2011<br /> <br /> ThS. Nguyễn Thanh Nhàn- ThS. Phan Hoàng Yến- Bùi Thanh Hương<br /> Học viện Ngân hàng<br /> <br /> Vào trung tuần tháng 5, theo khảo sát của Laisuat.vn, ñể huy ñộng ñược vốn vào thời ñiểm<br /> ñó, các ngân hàng phải trả mức lãi suất huy ñộng thực lên tới 19 -20%/năm, thậm chí có<br /> ngân hàng phải trả lãi suất huy ñộng mức 20,5%/năm, nghĩa là gần gấp rưỡi mức trần 14%<br /> khi khách hàng có số tiền nhàn rỗi lên tới vài tỷ ñồng (phần chênh lệch so với trần 14%<br /> ñược trả dưới nhiều hình thức khác nhau mà không ñược thể hiện trên các báo cáo). Việc<br /> các ngân hàng thương mại (NHTM) không tuân thủ ñúng quy ñịnh, chính sách của Ngân<br /> hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) dẫn tới sự suy giảm niềm tin vào chính sách, ñồng thời<br /> khiến hệ thống ngân hàng méo mó, không minh bạch và giảm hiệu quả chính sách tiền tệ.<br /> Bài viết nhằm ñánh giá những tác ñộng của biến ñộng lãi suất ñến hoạt ñộng của hệ thống<br /> ngân hàng trong 6 tháng ñầu năm 2011.<br /> <br /> Biến ñộng lãi suất thị trường<br /> Lãi suất huy ñộng và cho vay nội tệ<br /> Trong 6 tháng ñầu năm 2011, NHNN ñã bốn lần tăng mức lãi suất tái cấp vốn và hai lần<br /> tăng mức lãi suất chiết khấu. Lãi suất tái cấp vốn và lãi suất cho vay qua ñêm ñược ñiều<br /> chỉnh tăng dần từ mức 11%/năm lên mức 14%/năm, lãi suất tái chiết khấu tăng dần từ mức<br /> 7%/năm lên 13%/năm, lãi suất nghiệp vụ thị trường mở từ mức 11%/năm lên mức<br /> 15%/năm. ðồng thời nguồn cung tiền từ NHNN bị giảm sút mạnh mẽ khiến cho những<br /> ngân hàng trông ñợi nhiều vào nguồn vốn này rơi vào tình thế khó khăn, ñối mặt với nhiều<br /> rủi ro về thanh khoản. Trong tình cảnh này, biện pháp ñơn giản mà các NHTM trong hệ<br /> thống áp dụng là tăng lãi suất huy ñộng ñể hút vốn bù ñắp cho lượng thiếu hụt. ðộng thái<br /> này, từ chỉ xuất hiện ở một vài ngân hàng, ñã thúc ñẩy các ngân hàng khác lao vào một cuộc<br /> ñua lãi suất huy ñộng dưới các hình thức: Khuyến mại, tặng thưởng, huy ñộng tiết kiệm lãi<br /> suất linh hoạt… dù ñã có cam kết giữa các ngân hàng về trần lãi suất huy ñộng 14%. Trước<br /> tình hình ñó, NHNN ñã có Thông tư chính thức quy ñịnh mức trần lãi suất huy ñộng VND<br /> tối ña là 14% (riêng với quỹ tín dụng nhân dân là 14,5%).<br /> Bên cạnh ñó, ngày 10/3/2011, NHNN ñã ban hành Thông tư số 04/2011/TT-NHNN quy<br /> ñịnh áp dụng lãi suất trong trường hợp tổ chức, cá nhân rút tiền gửi trước hạn tại các tổ chức<br /> tín dụng (TCTD). Theo ñó, mức lãi suất áp dụng ñối với các khoản tiền rút trước hạn sẽ tối<br /> ña bằng với mức lãi suất tiền gửi không kỳ hạn thấp nhất của TCTD theo từng ñồng tiền.<br /> <br /> 1<br /> Việc áp dụng thông tư trên ñã khiến việc huy ñộng vốn của các NHTM càng trở nên khó<br /> khăn hơn. Các khoản tiền gửi rút gốc linh hoạt trước ñây ñược chuyển thành các kỳ hạn 1<br /> tuần, 2 tuần hoặc không kỳ hạn.<br /> Bảng 1. Lãi suất huy ñộng và cho vay VND tháng 1/2011 ñến tháng 6/2011 (%)<br /> Lãi suất Lãi suất cho vay VND<br /> huy ñộng Khu vực nông Khu vực Khu vực<br /> VND bình Bình nghiệp nông sản xuất phi sản<br /> quân quân thôn, xuất khẩu kinh doanh xuất<br /> Tháng 1/2011 12,44 15,74 15,00 16,50 19,00<br /> Tháng 2/2011 13,04 16,23 15,00 16,50 19,00<br /> Tháng 3/2011 13,50 16,23 15,00 16,50 20,00<br /> Tháng 4/2011 13,41 17,00 15,00 16,76 20,00<br /> Tháng 5/2011 N/A 18,30 17,65 18,85 N/A<br /> Tháng 6/2011 N/A 18,74 18,00 19,20 23,50<br /> Nguồn: Báo cáo của NHNN<br /> Bảng 2. Lãi suất huy ñộng một số ngân hàng lớn tại Hà Nội tháng 05/2011<br /> BIDV VCB CTG ACB STB TCB MB EIB<br /> 1 tháng 14 14 14 13,88 14 13,90 14 13,85<br /> 2 tháng 14 14 14 13,88 14 13,90 14 13,85<br /> 3 tháng 14 14 14 13,88 14 13,45 14 13,85<br /> 6 tháng 14 14 14 13,88 14 13,00 14 13,85<br /> 9 tháng 14 14 14 13,88 14 13,90 14 13,85<br /> 12 tháng 13 14 14 14,00 14 11,95 14 13,85<br /> 24 tháng 13 12 11 11,40 14 14 12,00<br /> Nguồn: Website các ngân hàng<br /> Về lãi suất cho vay, trong 6 tháng ñầu năm 2011, lãi suất cho vay ñã leo thang một cách<br /> chóng mặt cùng với sự leo thang của lãi suất huy ñộng. Vào ñầu năm, lãi suất cho vay theo<br /> báo cáo của NHNN ở vào mức bình quân 16,23%/năm (cho vay lĩnh vực nông nghiệp, nông<br /> thôn và xuất khẩu ở mức 14-16%/năm; lĩnh vực phi sản xuất là 18-20%/năm). Thời ñiểm<br /> ñó, có nhiều chuyên gia cho rằng lãi suất cho vay sẽ về mức khoảng 15%/năm vào cuối quý<br /> I, tuy nhiên tình hình tăng chóng mặt của lạm phát ñã buộc NHNN thực hiện nhiều biện<br /> pháp thắt chặt tiền tệ, khiến lãi suất ngày càng tăng cao. Vào tháng 5/2011, mức lãi suất cho<br /> vay trung bình ở mức 20%/năm, trong ñó lãi suất cho vay tiêu dùng tại một số NHTM cổ<br /> phần ñã lên tới 23-25%/năm, cá biệt có ngân hàng ñã nâng lên ñến mức 27%/năm, nghĩa là<br /> cao hơn cả mức kỉ lục năm 2008 và cao nhất trong mấy chục năm qua. Lãi suất này ñã gây<br /> ra rất nhiều khó khăn cho các cá nhân, doanh nghiệp vay vốn, ñặc biệt là các doanh nghiệp<br /> <br /> 2<br /> vốn ñang phải vật lộn ñối mặt với giá cả ñầu vào tăng cao và thị trường tiêu thụ thu hẹp<br /> trong thời kì bão giá.<br /> Lãi suất huy ñộng và cho vay ngoại tệ<br /> Vào những tháng ñầu năm, cùng với sự leo thang của lãi suất VND, lãi suất USD cũng liên<br /> tục nóng lên và tăng cao nhất vào tháng 3/2011. Nhằm thực hiện chính sách chống ñô la<br /> hóa, ngày 09/4/2011, NHNN ñã ban hành Thông tư số 09/2011/TT-NHNN quy ñịnh mức lãi<br /> suất huy ñộng vốn tối ña bằng USD của tổ chức, cá nhân tại TCTD. Theo ñó, phải ñảm bảo<br /> lãi suất huy ñộng vốn tối ña bằng USD của tổ chức là 1,0%/năm và của cá nhân là<br /> 3,0%/năm. Sau quy ñịnh này, lãi suất huy ñộng USD ñã giảm xuống trong những tháng ñầu,<br /> trong khi ñó lãi suất cho vay USD vẫn ở mức cao. Tiếp tục kiên quyết với chủ trương ngày,<br /> ngày 01/6/2011, NHNN ñã ra Thông tư số 14/2011/TT-NHNN giảm trần lãi suất USD<br /> xuống còn tương ứng 2% và 0,5%. Tuy nhiên, những tháng gần ñây, hiện tượng huy ñộng<br /> vượt trần ñối với USD ñã bắt ñầu xuất hiện do nhu cầu huy ñộng USD phục vụ tăng trưởng<br /> tín dụng bằng ngoại tệ.<br /> Bảng 3. Lãi suất huy ñộng và cho vay USD từ tháng 1 ñến tháng 6 năm 2011 (%)<br /> Lãi suất huy ñộng USD Lãi suất vay<br /> ngắn hạn bình quân USD bình quân<br /> Tháng 1/2011 4,17 6,37<br /> Tháng 2/2011 4,25 6,37<br /> Tháng 3/2011 4,65 6,83<br /> Tháng 4/2011 2,66 6,83<br /> Tháng 5/2011 2,66 6,83<br /> Tháng 6/2011 N/A 6,40<br /> Nguồn: Báo cáo NHNN<br /> Lãi suất liên ngân hàng<br /> Lãi suất liên ngân hàng cũng liên tục duy trì ở mức cao: Cho vay qua ñêm ở mức 13-<br /> 14%/năm, kỳ hạn một tuần 14-15%/năm, kỳ hạn tháng 15-16%/năm, và chỉ hạ nhiệt ñôi<br /> chút sau khi các NHTM ñảm bảo dự trữ bắt buộc vào cuối tháng. ðây chính là dấu hiệu cho<br /> thấy một thị trường liên ngân hàng ñang thực sự căng thẳng, các ngân hàng ñang thực sự<br /> khát vốn ñể ñáp ứng các nhu cầu thanh khoản.<br /> Hình 1. Lãi suất liên ngân hàng VND từ tháng 01/2011- 6/2011 (%/năm)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 3<br /> Như vậy, xem xét biến ñộng lãi suất trên thị trường thời gian qua có thể thấy 3 ñặc ñiểm<br /> ñáng chú ý:<br /> Thứ nhất, nhiều ngân hàng ñã nâng lãi suất tiền gửi không kỳ hạn lên mức rất cao, thậm chí<br /> gần chạm trần lãi suất tiền gửi 14% mà không hề có bất kì ràng buộc gì với khách hàng.<br /> Tiền gửi không kỳ hạn là loại hình tiền gửi có mức ñộ bất ổn ñịnh rất cao, việc huy ñộng với<br /> lãi suất gần bằng lãi suất tiền gửi có kỳ hạn sẽ gây ra sự méo mó trong cơ cấu tiền gửi của<br /> hệ thống NHTM, ñồng thời gây khó khăn cho công tác quản trị rủi ro lãi suất của ngân<br /> hàng.<br /> Thứ hai, hiện tại lãi suất kỳ hạn ngắn và kì hạn dài không có sự chênh lệch, thậm chí lãi suất<br /> ngắn hạn còn cao hơn lãi suất dài hạn. Nguyên nhân của tình trạng này là lãi suất hiện ñang<br /> rất cao nên ngân hàng muốn hạn chế nguồn vốn dài hạn vì hi vọng chi phí huy ñộng vốn sẽ<br /> giảm xuống trong thời gian tới.<br /> Thứ ba, tuy ñã có quy ñịnh về trần lãi suất huy ñộng nhưng do khó khăn về thanh khoản và<br /> nhu cầu huy ñộng vốn tăng cao nên rất nhiều NHTM tìm mọi cách ñể huy ñộng với lãi suất<br /> vượt trần. Nếu nhìn vào diễn biến lãi suất liên ngân hàng có thể thấy rất nhiều thời ñiểm lãi<br /> suất này xấp xỉ trần lãi suất 14% của NHNN, ñiều này khẳng ñịnh thực tế lãi suất huy ñộng<br /> của các ngân hàng không thể ở mức tối ña 14% theo quy ñịnh.<br /> ðánh giá rủi ro lãi suất trong hoạt ñộng kinh doanh của các ngân hàng<br /> Hiện nay, một số ngân hàng quản lý tài sản nợ, tài sản có (TSN- TSC) ñể bảo vệ lợi nhuận<br /> của ngân hàng tránh rủi ro lãi suất bằng biểu ñồ ñộ lệch. ðây là phương pháp ño lường bằng<br /> biểu ñồ, phương pháp này thể hiện số vốn chịu rủi ro lãi suất và số vốn theo từng thời kỳ tái<br /> ñịnh giá. Bằng cách sử dụng khe hở nhạy cảm lãi suất cùng với việc phân loại các TSN-<br /> TSC theo kỳ hạn tái ñịnh giá ñể lập biểu ñồ ñộ lệch.<br /> Dựa vào biểu ñồ ñộ lệch trên, nhà quản trị có thể có cái nhìn tổng quát về tình hình TSN-<br /> TSC của ngân hàng, có thể ñánh giá ñược tính thanh khoản của hệ thống ứng với từng thời<br /> ñiểm rồi dựa vào kinh nghiệm của bản thân, diễn biến thị trường ñể có kết luận ñịnh tính về<br /> thu nhập của ngân hàng chứ không có một kết quả ñịnh lượng trong trường hợp lãi suất thị<br /> 4<br /> trường biến ñộng. Khi có một sự thay ñổi lãi suất trên thị trường, các nhà quản trị sẽ không<br /> thể tính toán ñược mức ñộ ảnh hưởng của sự thay ñổi lãi suất ñến lợi nhuận của ngân hàng<br /> gây khó khăn cho việc kiểm soát rủi ro lãi suất.<br /> Ngoài ra, các ngân hàng nhỏ chỉ quản lý TSN- TSC theo kinh nghiệm. Dựa vào kinh<br /> nghiệm và số liệu quá khứ ñể dự ñoán mức ñộ thay ñổi của dòng tiền vào, ñặc biệt là nguồn<br /> vốn huy ñộng. Sau ñó, tùy vào từng thời kỳ ñể phân phối nguồn vốn này theo tỷ lệ thích hợp<br /> ñối với tiền mặt tại quỹ, ñầu tư chứng khoán có tính thanh khoản cao, cho vay.<br /> Như vậy, có thể thấy chiến lược kiểm soát rủi ro lãi suất tại các ngân hàng còn tồn tại một<br /> số vấn ñề, ñó là chưa có công cụ phù hợp ñể lượng hóa rủi ro. Báo cáo phục vụ quản lý rủi<br /> ro lãi suất hiện vẫn ñược lập, nhưng số liệu báo cáo thường không theo sát thực tế hoặc<br /> không ñủ số liệu cần thiết cho các báo cáo này, vai trò của ALCO còn mờ nhạt. Rất ít<br /> TCTD xây dựng kế hoạch ñối phó với rủi ro lãi suất.<br /> Trong ñiều kiện trình ñộ quản trị rủi ro lãi suất còn hạn chế như vậy, rủi ro lãi suất là hiện<br /> hữu ñối với các NHTM, bởi với tình hình tài chính vĩ mô hiện nay chưa thể xây dựng ñược<br /> chính sách lãi suất phù hợp với mức ñộ rủi ro và hoạt ñộng của ngân hàng. Chính sách lãi<br /> suất hiện nay của các ngân hàng bị dẫn dắt bởi các yếu tố thị trường, trong khi các yếu tố<br /> này lại ñầy bất ổn, phụ thuộc chặt chẽ bởi tình hình kinh tế vĩ mô, mà chủ yếu là diễn biến<br /> lạm phát và ñiều hành chính sách tiền tệ. Như vậy, một mặt các ngân hàng chưa có phương<br /> pháp xác ñịnh ñược tương ñối chính xác khe hở kì hạn của mình, một mặt bị ñộng trước các<br /> biến ñộng lãi suất hết sức khó lường.<br /> Tình hình kinh tế vĩ mô bất ổn, lãi suất huy ñộng liên tục biến ñộng ñã tạo tâm lý không ổn<br /> ñịnh cho khách hàng gửi tiền. ðồng thời, lãi suất tiền gửi không kì hạn tăng cao, lãi suất gần<br /> như bị “cào bằng” tại các kì hạn ngắn và rất ngắn, thậm chí có những thời ñiểm lãi suất dài<br /> hạn thấp hơn lãi suất ngắn hạn do các ngân hàng hi vọng lãi suất thị trường sẽ giảm trong<br /> tương lai. Kết quả là lượng tiền huy ñộng vào hệ thống ngân hàng trong nửa ñầu năm chủ<br /> yếu là kì hạn ngắn và rất ngắn (1-2 tuần). ðiều này vừa làm ảnh hưởng ñến kế hoạch kinh<br /> doanh và kế hoạch thanh khoản của các ngân hàng, gây khó khăn ñến công tác quản trị<br /> TSN- TSC của ngân hàng, ñồng thời càng làm cuộc ñua lãi suất thêm căng thẳng và rủi ro<br /> lãi suất thêm thường trực.<br /> Việc huy ñộng chủ yếu theo kỳ hạn ngắn nên các khoản huy ñộng liên tục ñến hạn. Bên<br /> cạnh ñó, khách hàng lại thường xuyên "chạy" từ ngân hàng này qua ngân hàng khác khiến<br /> luồng vốn chạy lòng vòng giữa các ngân hàng. Khi ñó, ngân hàng buộc phải tăng lãi suất ñể<br /> giữ khách hàng, vay qua ñêm hoặc vay trên thị trường liên ngân hàng, doanh số và lãi suất<br /> vay mượn trên thị trường liên ngân hàng cũng luôn ở mức cao, tổng doanh số trong 6 tháng<br /> ñầu năm là 2.845.763 tỷ VND, bình quân 474.293 tỷ VND/tháng (theo báo cáo của NHNN).<br /> <br /> <br /> <br /> 5<br /> Tất cả những ñộng thái này ñều dẫn kết quả là ñẩy lãi suất thị trường tăng cao và chứng tỏ<br /> các ngân hàng ñang thực sự khát vốn, tìm mọi cách huy ñộng vốn tại tất cả các mức giá.<br /> Lãi suất huy ñộng tăng cao, vốn huy ñộng tập trung chủ yếu vào kỳ hạn ngắn, cho vay kỳ<br /> hạn dài hơn so với huy ñộng, ñi liền với chính sách tiền tệ thắt chặt của NHNN (NHNN chủ<br /> yếu hút ròng trên thị trường tiền tệ 6 tháng ñầu năm 2011) ñã gây nên khó khăn trong việc<br /> ñảm bảo tỷ lệ khả năng chi trả theo quy ñịnh của NHNN. Theo báo cáo của Bảo hiểm tiền<br /> gửi trong thời gian qua, một số NHTMCP nhỏ, ngân hàng liên doanh có những thời ñiểm<br /> chưa ñạt ñược tỷ lệ khả năng chi trả theo quy ñịnh hiện hành.<br /> Vốn huy ñộng chủ yếu theo kỳ hạn ngắn nên liên tục ñến hạn, bên cạnh ñó, khách hàng lại<br /> thường xuyên "chạy" từ ngân hàng này qua ngân hàng khác khiến luồng vốn chạy lòng vòng<br /> giữa các ngân hàng, khi ñó, ngân hàng buộc phải tăng lãi suất ñể giữ khách hàng,…<br /> Trong khi kì hạn hoàn vốn trung bình của tài sản nợ (tiền gửi) ñang giảm thấp thì kì hạn<br /> trung bình của tài sản có (các khoản cho vay) vẫn cao do các khoản cho vay trung dài hạn<br /> luôn chiếm tỷ trọng cao trong tổng dư nợ cho vay. Vì vậy, hầu như các ngân hàng ñều có<br /> khe hở kỳ hạn dương (kỳ hạn hoàn vốn trung bình của tài sản lớn hơn kỳ hạn hoàn trả trung<br /> bình của nợ), ñiều này có thể làm giảm giá trị ròng của ngân hàng nếu lãi suất tăng. Trong<br /> những tháng ñầu năm 2011, lãi suất tăng cao một phần cũng do các ngân hàng phải cạnh<br /> tranh quyết liệt ñể ñảm bảo số dư phục vụ duy trì các khoản cho vay trung dài hạn.<br /> Lãi suất huy ñộng tăng cao còn làm cho thu nhập ròng của ngân hàng có nguy cơ giảm<br /> xuống, tuy nhiên trong các tháng vừa qua, kết quả kinh doanh của các ngân hàng vẫn tương<br /> ñối khả quan và tăng lên so với cùng kì năm trước. Nguyên nhân của sự tăng lên này là do<br /> các ngân hàng ñã ngày càng nới rộng khoảng cách giữa lãi suất huy ñộng và cho vay nhằm<br /> mục ñích ñạt ñược mức lợi nhuận kì vọng. Theo nhận ñịnh của TS. Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch<br /> VCCI tại buổi tọa ñàm “Giải pháp vốn cho doanh nghiệp” vào trung tuần tháng 5/2011, việc<br /> huy ñộng lãi suất vượt trần ñã ñẩy lãi suất cho vay lên 20-22%/năm, thậm chí một số ngân<br /> hàng còn tự ñặt ra nhiều loại phí, khiến mức lãi suất thực các doanh nghiệp phải trả có thể<br /> lên tới 27%/năm. Tuy nhiên, trong hoàn cảnh lãi suất cho vay ñã quá cao như hiện nay, các<br /> doanh nghiệp ñang hết sức khó khăn thì việc ngân hàng san sẻ khó khăn với các doanh<br /> nghiệp là ñiều hết sức cần thiết ñể ñảm bảo sự phát triển bền vững. Thậm chí nhiều khoản<br /> vay ñến hạn nhưng khách hàng vẫn trì hoãn không trả nợ, chấp nhận trả lãi suất quá hạn vì<br /> lo khó ñược vay tiếp hoặc vay tiếp với lãi suất mới quá cao (cao hơn cả lãi suất quá hạn).<br /> ðộng thái nới rộng lợi nhuận biên này chỉ càng làm cho cuộc ñua lãi suất thêm trầm trọng,<br /> cũng là nguyên nhân làm tăng rủi ro lãi suất và rủi ro tín dụng tại các NHTMCP do phát<br /> sinh nợ quá hạn, làm ảnh hưởng ñến kế hoạch quản lý TSN- TSC của các NHTM.<br /> Thực trạng lãi suất huy ñộng vốn hiện nay còn tác ñộng tiêu cực ñến thu nhập ròng của ngân<br /> hàng ở chỗ, với mức lãi suất ngắn hạn cao hơn dài hạn, lại phải trích dự trữ bắt buộc cao<br /> <br /> 6<br /> hơn với các khoản huy ñộng ngắn hạn thì chi phí thực tế cho huy ñộng vốn ngày càng tăng<br /> lên. Những khó khăn hiện nay ñã dẫn tới rất nhiều rủi ro tiềm ẩn trong hoạt ñộng ngân hàng:<br /> Phát sinh một hệ thống kế toán ngoài luồng ñể ghi chép các khoản lãi vượt trần hoặc ghi<br /> chép không chính xác về thời hạn của các khoản huy ñộng ñể giảm bớt chi phí cho các<br /> khoản dự trữ bắt buộc… Những vấn ñề này có thể thấy rất rõ nếu nhìn vào chênh lệch lãi<br /> suất của các ngân hàng: Năm 2005, chênh lệch giữa lãi suất cho vay với lãi suất huy ñộng<br /> bình quân chỉ là 3,42%/năm, năm 2006 là 4,63%/năm, 2007 là 4,45%/năm, 2008 là<br /> 4,62%/năm. Năm gần nhất 2010 cũng chỉ ñược bình quân khoảng 2,5%/năm. Nếu lãi suất<br /> huy ñộng hiện nay ñược ghi nhận trong sổ sách ở mức 14%/năm, thì rõ ràng, việc giải trình<br /> chênh lệch giữa lãi suất cho vay với lãi suất huy ñộng từ cỡ 6%- 7%/năm, thậm chí lên ñến<br /> cả chục phần trăm như vậy là một thực tế các ngân hàng phải ñối mặt. Bởi nếu nói do chi<br /> phí ñầu vào cao, lãi biên thực tế không ñược như vậy thì rõ ràng là do lãi suất huy ñộng thực<br /> vượt trần. Còn nếu thừa nhận ñược chênh lệch ñến như vậy, thì các ngân hàng lại phải ñối<br /> mặt thế nào với vấn ñề ñạo ñức kinh doanh khi thu chênh lệch quá cao trong bối cảnh nhiều<br /> doanh nghiệp, người dân gặp khó khăn.<br /> Năm 2005, chênh lệch giữa lãi suất cho vay với lãi suất huy ñộng bình quân chỉ là<br /> 3,42%/năm, năm 2006 là 4,63%/năm, 2007 là 4,45%/năm, 2008 là 4,62%/năm và năm 2010<br /> cũng chỉ khoảng 2,5%/năm. Nếu lãi suất huy ñộng hiện nay ñược ghi nhận trong sổ sách ở<br /> mức 14%/năm, thì rõ ràng, việc giải trình chênh lệch giữa lãi suất cho vay với lãi suất huy<br /> ñộng từ cỡ 6%- 7%/năm, thậm chí lên ñến cả chục phần trăm như vậy là một thực tế mà các<br /> ngân hàng phải ñối mặt.<br /> Một ảnh hưởng khác của biến ñộng lãi suất ñến hoạt ñộng kinh doanh ngân hàng là sự<br /> chênh lệch lãi suất giữa VND và USD ñã gây ra sự dịch chuyển giữa tín dụng nội tệ và tín<br /> dụng ngoại tệ. Hiện tại lãi suất vay USD chỉ nằm trong khoảng từ 5-8%/năm, trong khi lãi<br /> suất nội tệ vào khoảng 20%/năm, nghĩa là chênh lệch lên tới 12-15%/năm. Mức chênh lệch<br /> rất lớn ñó cộng với việc tỷ giá tương ñối ổn ñịnh trong những tháng ñầu năm ñã thúc ñẩy<br /> doanh nghiệp tìm ñến phương án vay ngoại tệ ñể giảm chi phí sử dụng vốn, thậm chí còn<br /> vay ngoại tệ, chuyển ñổi ra VND rồi gửi lại vào ngân hàng ñể hưởng phần chênh lệch. Xu<br /> hướng này ñược thể hiện rõ qua thống kê về tăng trưởng tín dụng trong 6 tháng ñầu năm:<br /> Tăng trưởng tín dụng trong 6 tháng ñầu năm là 7,05%, trong ñó tín dụng VND chỉ tăng<br /> trưởng 2,72%, còn tín dụng ngoại tệ tăng trưởng tới 22,21%. Xu thế này ảnh hưởng tiêu cực<br /> tới mục tiêu ngăn chặn tình trạng ñô la hóa nền kinh tế, ñồng thời gây áp lực lên thị trường<br /> ngoại hối và tỷ giá, bởi ñây chủ yếu là các khoản vay ngắn hạn sẽ ñáo hạn vào cuối năm.<br /> Khi ñó, doanh nghiệp sẽ phải mua USD ñể trả nợ ngân hàng, gây hiện tượng căng thẳng<br /> nhất thời về cầu USD trên thị trường.<br /> <br /> <br /> <br /> 7<br /> Dự báo và khuyến nghị<br /> Nhận ñịnh tình hình kinh tế Việt Nam từ nay ñến cuối 2011 có nhiều thách thức lớn. Lạm<br /> phát vẫn còn ñang ở xu hướng tăng lên, cuối tháng 7, theo tính toán của Tổng cục Thống kê,<br /> tỷ lệ này ñã hơn 22% (so với cùng kỳ năm trước), lạm phát cơ bản cũng ñang tăng, và có<br /> khả năng tăng cao hơn nữa. Thêm vào ñó, với chính sách thắt chặt tín dụng của NHNN thời<br /> gian qua, dường như không có tác ñộng tới lạm phát cũng như sự tuân thủ không triệt ñể các<br /> quy ñịnh mà NHNN ñưa ra của các TCTD ñã làm giảm lòng tin của công chúng vào Chính<br /> phủ. Tất cả những ñiều này khiến lạm phát kỳ vọng vẫn còn cao. Theo khuyến cáo của IMF,<br /> NHNN cần tiếp tục duy trì chính sách tiền tệ thắt chặt, Chính phủ cần tiếp tục giảm chi tiêu<br /> công,… ñể ñối phó với lạm phát. Vì vậy, việc nới lỏng chính sách tiền tệ nhằm hạ nhiệt và<br /> ổn ñịnh của lãi suất tại Việt Nam trong 6 tháng cuối năm 2011 là khó xảy ra.<br /> Giảm thiểu ảnh hưởng của biến ñộng lãi suất tới hoạt ñộng của hệ thống ngân hàng phụ<br /> thuộc vào nhận thức cũng như khả năng dự báo của ngân hàng về sự biến ñộng lãi suất thị<br /> trường. Vì vậy ñể giảm sự tác ñộng này thì:<br /> Thứ nhất, cần nâng cao khả năng và chất lượng dự báo sự biến ñộng lãi suất của các<br /> NHTM. ðể làm ñược ñiều này, trước hết NHNN cần có chính sách tiền tệ phù hợp, nhất<br /> quán. Việc áp dụng chính sách tiền tệ thắt chặt trong ñiều kiện hiện nay là cần thiết nhưng<br /> phải nhất quán và NHNN cần thông báo và giải thích rõ về ñịnh hướng áp dụng chính sách<br /> tiền tệ cũng như các công cụ sẽ sử dụng. Thêm vào ñó, việc ñưa ra lãi suất chính sách phù<br /> hợp và có tính dẫn dắt thị trường là hết sức quan trọng. ðịnh hướng chính sách rõ ràng và<br /> nhất quán sẽ giúp NHTM dự báo chính xác hơn về biến ñộng lãi suất thị trường ñể có kế<br /> hoạch tốt cho hoạt ñộng quản lý rủi ro lãi suất của mình.<br /> Với mô hình tổ chức hiện tại của NHNN, NHNN cần ñược hỗ trợ về mặt chính trị rất rõ<br /> ràng. Việc Chính phủ ñưa ra một tín hiệu mạnh mẽ sẽ tiếp tục cam kết thực hiện chiến lược<br /> nêu trong Nghị quyết 11 trong nửa cuối năm 2011 và các năm sau ñó rất quan trọng vì nó<br /> tác ñộng mạnh mẽ tới kỳ vọng của thị trường về các biến số vĩ mô, ñặc biệt kỳ vọng lạm<br /> phát. Công tác thanh tra, kiểm tra việc tuân thủ các quy ñịnh, chính sách lãi suất nói riêng và<br /> chính sách tiền tệ nói chung cũng cần tăng cường nhằm ñảm bảo chính sách tiền tệ ñi ñúng<br /> hướng và phát huy hiệu quả.<br /> Về phía các NHTM, hiện nay các NHTM ñều có bộ phận dự báo của riêng mình, tuy nhiên<br /> hiệu quả hoạt ñộng của bộ phận này chưa cao. Vì vậy, không chỉ các NHTM mà Nhà nước<br /> cũng cần phải có cơ quan dự báo sự thay ñổi của lãi suất ñể các NHTM có cơ sở tham chiếu,<br /> tham khảo. Cho ñến nay, tại Việt Nam chưa có cơ quan nào chịu trách nhiệm thực hiện dự<br /> báo xu hướng biến ñộng của những biến số vĩ mô quan trọng, trong ñó có lãi suất. ðây cũng<br /> là một trở ngại không nhỏ ñối với các ngân hàng trong việc lượng hóa rủi ro lãi suất một<br /> cách chính xác.<br /> <br /> 8<br /> Thứ hai, NHNN cũng cần hoàn thiện các văn bản pháp lý về việc ño lường và quản lý rủi ro<br /> lãi suất tại các NHTM. Cho ñến nay, trong các văn bản pháp luật về hoạt ñộng ngân hàng<br /> chưa có văn bản nào quy ñịnh về việc quản lý, ño lường rủi ro lãi suất tại các NHTM, kể cả<br /> trong Quy chế giám sát của Thanh tra NHNN cũng chưa có quy ñịnh nội dung giám sát này.<br /> Một khi cơ quan quản lý chưa có yêu cầu cụ thể thì các NHTM chưa thể nhận thức ñầy ñủ<br /> về sự cần thiết cũng như cách thức thực hiện việc quản lý rủi ro lãi suất và ñây cũng chính là<br /> một ñiểm hạn chế cho việc lượng hóa rủi ro lãi suất tại các NHTM. Các văn bản pháp lý về<br /> nghiệp vụ phái sinh cũng chưa ñược hoàn thiện. Hiện tại, NHNN mới chỉ ban hành các văn<br /> bản quy ñịnh về nghiệp vụ phái sinh ngoại tệ như giao dịch kỳ hạn, giao dịch hoán ñổi, ñối<br /> với nghiệp vụ phái sinh lãi suất mới chỉ có giao dịch hoán ñổi lãi suất, chưa có văn bản pháp<br /> lý nào ñược ban hành ñể hướng dẫn các NHTM thực hiện các nghiệp vụ phái sinh về lãi<br /> suất khác như kỳ hạn tiền gửi (FFD), kỳ hạn lại suất (FRA), các nghiệp vụ quyền chọn như<br /> CAP, FLOORS, COLLAR,... ðối với các giao dịch phái sinh về chứng khoán như giao dịch<br /> kỳ hạn, quyền chọn trái phiếu, cổ phiếu cũng chưa có cơ sở pháp lý ñể thực hiện tại Việt<br /> Nam.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 9<br />