Bài giảng chuyên đề bệnh học: Vật lý trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp

Chia sẻ: Thị Huyền | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:26

Thêm vào BST

Báo xấu

233
lượt xem 47
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cùng tìm hiểu khái niệm trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp; cơ sở lý luận của trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp; cơ sở đại cương của thăm khám và chẩn đoán; cơ chế tác dụng; phương thức điều trị; chỉ định và chống chỉ định; an toàn và hiệu quả điều trị;... được trình bày cụ thể trong "Bài giảng chuyên đề bệnh học: Vật lý trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp". Mời các bạn cùng tìm hiểu và tham khảo nội dung thông tin tài liệu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng chuyên đề bệnh học: Vật lý trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp

BÀI GIẢNG CHUYÊN ĐỀ: VẬT LÝ TRỊ LIỆU THẦN KINH CỘT SỐNG & CƠ - KHỚP 1
MỤC TIÊU CHUYÊN ĐỀ: Sau khi học xong chuyên đề “Vật lý trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp”, người học nắm được những kiến thức có liên quan đến việc điều trị này như: Khái niệm trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp; Cơ sở lý luận của trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp; Cơ sở đại cương của thăm khám và chẩn đoán; Cơ chế tác dụng; Phương thức điều trị; Chỉ định và chống chỉ định; An toàn và hiệu quả điều trị; Mục tiêu điều trị; Tâm lý của người bệnh và thầy thuốc trong trị liệu; Đau cấp và mạn tính liên quan tới cột sống và thần kinh - cơ - khớp; Chăm sóc và luyện tập sau điều trị; Thiết bị hỗ trợ điều trị. 2
NỘI DUNG I. GIỚI THIỆU CHUNG Trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp là phương pháp an toàn nhất trong điều trị triệu chứng và nguyên nhân gây đau liên quan tới cột sống và thần kinh - cơ - khớp mà không phải uống thuốc. Phương pháp này giúp điều trị nhiều chứng bệnh khác nhau liên quan ảnh hưởng chức năng thần kinh từ cột sống, đặc biệt hiệu quả với các bệnh lý mạn tính có thương tổn từ cột sống, nguyên nhân gây đau khu trú thường trực tại điểm cột sống bị thương tổn, và cả những điểm thương tổn lan truyền theo đường đi của các rễ thần kinh. Cột sống chứa ống tuỷ là nơi xuất phát của các rễ thần kinh vận động, cảm xúc và sinh dưỡng, dẫn truyền thông tin giữa não bộ và các bộ phận chức năng trong cơ thể. Các rễ thần kinh này chi phối và liên quan đến một bộ phận, một vùng da mà chúng tiếp nhận kích thích chức năng. Nếu có hiện tượng di lệch vị trí một hoặc nhiều đốt sống (sai khớp) hoặc một tổn thương liên quan tới cột sống thì có thể sẽ trực tiếp hoặc gián tiếp ức chế hoạt động của rễ thần kinh liên quan, do vậy ảnh hưởng tới hoạt động chức năng nó chi phối, hoặc là nguyên nhân kích thích phát sinh bệnh lý. Bác sỹ, kỹ thuật viên trị liệu cột sống thực hiện đồng bộ thăm khám, chẩn đoán và điều trị các bệnh lý đau liên quan tới cột sống và thần kinh - cơ - khớp theo các phương pháp trị liệu từ ngoài da và các tác động cơ học, thường không phải uống thuốc. Trên cơ sở nghiên cứu và tìm hiểu thực tế một số phương pháp điều trị của các nước trên thế giới, chúng tôi tổng hợp một số nội dung phục vụ hoạt động hợp tác với mong muốn ứng dụng nhiều hơn các kỹ thuật điều trị trong chăm sóc và bảo vệ sức khoẻ cộng đồng. 3
II. TRỊ LIỆU THẦN KINH CỘT SỐNG & CƠ - KHỚP LÀ GÌ? Trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp yêu cầu chuyên sâu điều trị các ảnh hưởng chức năng thần kinh cột sống nên tác giả tập trung phát triển kỹ thuật trị liệu lấy điều trị cột sống làm trọng tâm, ứng dụng, tham khảo và phát triển các kỹ thuật tác động cột sống, nắn chỉnh cột sống của Việt Nam và một số nước trên thế giới, làm phong phú phương pháp điều trị của tác giả. Trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp là một trong những phương pháp chăm sóc sức khoẻ rất an toàn và hiệu quả nếu thực hiện đúng kỹ thuật, đúng đối tượng bệnh điều trị, cho những kết quả điều trị rất tích cực đối với một số bệnh lý liên quan cơ - xương - khớp, đây là phương pháp mang tính điển hình trong chữa trị triệt để và phục hồi chức năng thần kinh và vận động trong nhóm bệnh lý này, đặc biệt với các bệnh lý mạn tính. Tuy nhiên, trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp đòi hỏi được thực hiện một cách khoa học, yêu cầu kinh nghiệm lâm sàng do có những đặc thù riêng. Phát triển trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp trong điều trị một số bệnh liên quan, đặc biệt các bệnh mạn tính liên quan thần kinh - cơ - khớp, được cho là rất an toàn, có thể mang lại hiệu quả cao, tiết kiệm và dễ triển khai thực hiện kể cả y tế cấp cơ sở. Điều quan trọng là có thể ứng dụng và triển khai phục vụ chăm sóc sức khoẻ tại mỗi gia đình, cơ sở y tế, góp phần chăm sóc sức khoẻ cộng đồng. III. CƠ SỞ LÝ LUẬN Trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp là kỹ thuật điều trị chuyên ngành đang được giảng dạy ở các nước phát triển như Mỹ, Anh, Trung Quốc và nhiều nước Châu Âu. Việc tiến hành thăm khám, chẩn đoán và điều trị ngoài việc phải thực hiện trên cở sở khoa học dựa trên kiến thức tổng hợp nhiều chuyên ngành, còn cần kinh nghiệm và khả năng từng con người. Kế 4
thừa những giá trị của các phương pháp điều trị, các bác sỹ, kỹ thuật viên điều trị ngày nay có thể tiếp cận tốt hơn trong nội dung điều trị này dựa trên nền tảng kết hợp tổng hợp kiến thức các chuyên môn y học hiện đại. Trong đó, cơ sinh học là mảng lý thuyết quan trọng được ứng dụng trong trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp. Trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp với các phép kỹ thuật tác động cơ học qua hệ da có thể điều chỉnh phản xạ thể dịch thần kinh (hoặc làm thay đổi cục bộ), dẫn tới thay đổi thể dịch thần kinh ở toàn thân, giảm co thắt cục bộ,… Ngoài ra, còn có thể thúc đẩy tuần hoàn huyết dịch, có thể thúc đẩy huyết mạch ngoại vi, giảm lực cản huyết mạch, có lợi cho tuần hoàn huyết dịch, có lợi khai phóng đường thông mao mạch tuần hoàn. Tuần hoàn mao mạch là nơi trao đổi chất dinh dưỡng và đổi cũ thay mới, do đó sẽ có lợi đổi cũ thay mới cho các tổ chức, xúc tiến phục hồi tổ chức tổn thương. Trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp đã và đang góp phần làm phong phú thêm các cơ sở lý luận điều trị chuyên khoa. Tuy nhiên, việc điều trị để đạt được hiệu quả cao còn nhiều mặt mang tính kinh nghiệm mà tiếp tục cần được nghiên cứu và tiếp cận với những phương pháp tích cực hơn, vì trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp được áp dụng trên đối tượng riêng, cách tiếp cận mang tính đặc thù. Bên cạnh đó, cũng chưa giải thích được một cách biện chứng những kết quả điều trị trong quá trình thực hiện và tiếp tục cần nghiên cứu phát triển. IV. TRỊ LIỆU THẦN KINH CỘT SỐNG & CƠ - KHỚP CHỮA BỆNH GÌ ? Trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp được áp dụng để điều trị tích cực các sai lệch khớp và đốt sống, hỗ trợ giảm co thắt cơ cục bộ; từ đó mà có tác dụng giảm đau, giúp thay đổi tuần hoàn huyết dịch mà hướng tới phục hồi 5
các tổn thương đang tồn tại, phục hồi kiểm soát cơ thể của hệ thần kinh và vận động, đưa sức khoẻ thể chất và tinh thần con người về trạng thái cân bằng nhất. Phương pháp trị liệu này tập trung trên cơ sở lý luận biện chứng, mục đích là hướng tới sự vận hành tốt của hệ thần kinh, đảm bảo cân bằng cho hệ vận động. Các đối tượng cần kiểm soát là hệ thần kinh với hơn 30 bộ thần kinh từ não bộ chạy khắp cơ thể, chi phối, kiểm soát từng bộ phận chức năng khác nhau, cũng như các tổ chức cơ - xương - khớp. Kỹ thuật chuyên khoa về trị liệu cũng đưa ra cơ chế dùng tác động cơ học để giải toả các tổn thương tồn tại mạn tính, đây được xem là những điểm mấu chốt trong thực hiện các phép kỹ thuật điều trị. Trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp là nhằm phục hồi chức năng cho gân cốt, các khớp xương. Với lý luận rằng tổn thương tại những tổ chức mềm như điểm bám của cơ thịt, dây chằng, màng gân, túi hoạt dịch,… nếu không kịp thời xử lý hoặc không điều trị triệt để, tổ chức thương tổn sẽ bị dính kết ở mức độ khác nhau, hoặc phát triển thành mạn tính. Nếu được tác động sẽ giải trừ các cơn co thắt hoặc co rút cơ bắp, ngăn chặn nguyên nhân gây bệnh mạn tính. Cơ lý của phương pháp trị liệu này là: gia tăng cục bộ tuần hoàn huyết dịch, làm cho vùng đó được gia nhiệt. Được kích thích vừa đủ sẽ co hẹp cơn đau cục bộ. Kéo dãn đầy đủ cho cơ bắp đang bị kéo căng, hoặc co rút từ đấy mà giải toả căn thẳng, co rút để giảm đau. Nắn chỉnh xương khớp, tác động thụ động và chủ động để điều chỉnh đối tượng theo chủ định tránh các tác động không tích cực lên hệ thần kinh. Kết quả đạt được sau điều trị là có thể chữa trị tận gốc các tổn thương tại các tổ chức cơ - xương - khớp, do vậy có thể loại bỏ được nguyên nhân 6
gây ra các tổn thương mạn tính tại các tổ chức cơ - xương - khớp, tránh được các tác động ảnh hưởng tới hệ thần kinh và phát sinh bệnh lý liên quan. Những nguyên nhân gây tổn thương tổ chức cơ - xương - khớp gồm có chủ quan và khách quan, nguyên nhân chủ quan thường sinh ra do các vận động của con người, nguyên nhân khách quan thường là nguyên nhân bệnh lý. Một tổn thương có thể là tác động đến hệ thần kinh, sẽ là nguyên nhân trực tiếp hay gián tiếp ảnh hưởng chức năng chi phối, kiểm soát của luồng thần kinh chi phối bộ phận tương ứng. Từ đó có thể là nguyên nhân phát sinh các bệnh lý khác nhau tại các tổ chức đó mà điển hình là các chèn ép, các ảnh hưởng bệnh lý, các tổn thương mang tính bệnh lý,... Như vậy, nếu áp dụng điều trị kịp thời có thể ngăn chặn và chữa nhiều bệnh liên quan đến các bộ phận của con người với nguyên nhân trên đây. Như vậy, thực hiện tốt nội dung điều trị này có thể chữa bệnh tận gốc, ngăn chặn nguyên nhân gây bệnh và giúp phục hồi sức khoẻ. Theo sơ đồ bệnh lý ảnh hưởng liên quan cột sống và thần kinh - cơ - khớp thì có thể dùng phương pháp này để chữa trị và ngăn chặn phát sinh hàng trăm bệnh lý liên quan tới thần kinh, tim mạch,… với kết quả tốt trong điều trị và điều trị dự phòng các bệnh lý liên quan thần kinh và thần kinh - cơ - khớp. Các bệnh lý được điều trị hiệu quả bằng phương pháp trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp cho thấy mọi lứa tuổi đều có thể là đối tượng cần được quan tâm chăm sóc sức khoẻ. Ví dụ như đối với thai nhi, một tổn thương liên quan cột sống trước và sau sinh có thể cần được điều trị để dự phòng các bệnh lý liên quan hô hấp và tiêu hoá, về lĩnh vực này, chúng tôi sẽ dành một thời lượng khá lớn để đánh giá sâu hiệu quả trong điều trị đối với từng bệnh lý với kinh nghiệm điều trị của BS/ KTV. Với nhóm người có độ tuổi lao động thì 7
cần tham khảo thông tin lâm sàng liên quan ảnh hưởng cột sống như đã trình bày ở trên. V. CƠ SỞ ĐẠI CƯƠNG CỦA THĂM KHÁM, CHẨN ĐOÁN Cơ sở quan trọng nhất của thăm khám là đánh giá tổng thể và chi tiết một tổn thương đang tồn tại ở một tổ chức liên quan cột sống và cơ - xương - khớp và những mối liên hệ giữa tổn thương này với triệu chứng trên lâm sàng, các ảnh hưởng bệnh lý liên quan. Với đa số các bệnh lý liên quan cột sống và thần kinh - cơ - khớp, dấu hiệu lâm sàng được quan tâm nhất là đau và tê gây ra trên một điểm, một vùng hay vùng thay đổi. Cần phải đánh giá được tính độc lập hay tính hệ thống của một tổn thương, của một hệ thống các tổn thương và quan hệ giữa các tổ chức bị thương tổn qua dấu hiệu lâm sàng được phát hiện từ chủ quan và khách quan. Việc giải phẫu một tổ chức tổn thương để đánh giá bản chất cho chẩn đoán và tìm phác đồ điều trị cần thực hiện kết hợp các thông số khác nhau để có thể xác định được các tổ chức tổn thương ở những vị trí khác nhau trên cơ thể. Nguyên tắc cơ bản khi tiến hành thăm khám người bệnh là phải biết bắt đầu từ chỗ đau, từ những tổ chức bất thường có thể là đau tự phát hay quá tải. Theo quy luật và kinh nghiệm thì một biểu hiện đau phải được đánh giá là một điểm, là một vùng rộng hay là một dải căng cứng như sợi dây thừng, đau khi bất động hay vận động. Nhiệm vụ người thăm khám là phải cùng với người bệnh để thể hiện được dấu hiệu đau về mặt cấu trúc giải phẫu một cách rõ rệt, và mặt khác phải phân biệt giữa tổ chức đau và phần lành xung quanh. Tiến hành thăm khám phải đánh giá được vị trí cấu trúc đau bệnh lý theo nguyên tắc nếu thăm khám một cơ thì phải bắt đầu từ nguyên uỷ cho tới gân bám tận thuộc cơ đó. Việc thăm khám này giúp thầy thuốc nhận biết được đặc điểm và tính chất của tổ chức đau, vì trong lúc thăm khám thầy thuốc 8
luôn phải tập trung ý tưởng vào một tổ chức nào đó như cơ, dây chằng hay phần mềm xung quanh theo sơ đồ giải phẫu khu vực. Khi tiến hành thăm khám trên cơ thể thì giải phẫu khu vực luôn thay đổi so với giải phẫu lý thuyết. Những kinh nghiệm lâm sàng trên những bệnh nhân với rối loạn chức năng bệnh lý của cơ quan vận động có được là nhờ tính kiên trì trong thực hành hàng ngày. Một cơ sở quan trọng của thăm khám được cho là phụ thuộc vào cảm giác của cả người thăm khám và người bệnh. Cảm giác của người thăm khám được đánh giá dựa trên kiến trúc giải phẫu thực ở người bệnh bằng việc dùng một lực tác động và kinh nghiệm cảm nhận qua da đối với các tổ chức cần thăm khám. Cơ sở để đánh giá một tổ chức thăm khám phải được thực hiện qua giải phẫu trên khung xương một cách đầy đủ bằng lực ấn, nắn đủ mạnh để có thể cảm nhận được bề mặt xương hoặc có một bất thường đang tồn tại. Việc thăm khám không được dùng phép so sánh với bên đối diện bởi vì tính chất của rối loạn thường biểu hiện toàn bộ hoặc gần như đối xứng. Muốn dùng phép so sánh thì phải thực hiện trên cùng cấu trúc giải phẫu và vùng để so sánh trên cùng một bên của cơ thể người bệnh. Trước khi nghiên cứu sâu những chi tiết về triệu chứng bệnh lý của một tổ chức bị thương tổn, chúng ta phải nhấn mạnh một lần nữa rằng, chất lượng thăm khám phải đạt tới mức rất chính xác thì mới có chẩn đoán đúng. Khả năng chính xác này chỉ có thể dựa vào việc thực hành và ứng dụng của từng người một, đôi khi không phát hiện được gì chính lại là sự lĩnh hội không đầy đủ về kỹ thuật và hạn chế về giải phẫu. Như vậy, cơ sở của việc thăm khám thực hiện trên đối tượng cụ thể của nhóm bệnh lý điển hình bao gồm phương pháp khoa học và kinh nghiệm. Đây 9
là tính đặc thù lý giải kết qủa điều trị khác nhau giữa các cơ sở y tế khác nhau trên cùng một nhóm bệnh lý khi áp dụng thăm khám và điều trị. VI. KHÁI NIỆM - CƠ CHẾ TÁC DỤNG Trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp làm phong phú và bổ sung cho các phương pháp điều trị vật lý, điều trị bảo tồn và điều trị phục hồi trong một số bệnh lý liên quan tới cột sống và thần kinh - cơ - khớp. Do những tai biến liên quan nên người ta tách biệt từng hình thái, từng phép điều trị khác nhau để đánh giá và xem xét một cách cẩn trọng. Trong đó, tập trung từng kỹ thuật điều trị liên quan tới cột sống & thần kinh - cơ - khớp với từng bệnh lý cụ thể. Nhiệm vụ Kỹ thuật viên điều trị là phải nắm vững một cách tuyệt đối những chống chỉ định khi điều trị bằng phương pháp này. Người điều trị không chỉ công nhận mà còn phải tuân thủ theo những chống chỉ định, bởi lẽ bên cạnh các kiến thức quý báu về lâm sàng còn có những phương pháp khác để chống chỉ định như: điện quang, xét nghiệm,… Một số phép điều trị với kỹ thuật cổ điển như kéo nắn, điểm huyệt đặc trưng tuy rất thịnh hành nhưng nhiều người điều trị tỏ ra rất hoài nghi, rất không tán thành và coi thường bởi có thể khó phân biệt và đánh giá rõ ràng kết quả điều trị. Mặc dù vậy, ngày càng nhiều bệnh nhân tìm đến các bác sỹ, kỹ thuật viên điều trị các chứng đau và bệnh lý liên quan cơ - xương - khớp, đặc biệt là các ảnh hưởng chức năng thần kinh cột sống. Kết quả mang lại là cảm giác dễ chịu, mất đi sự căng cứng cơ, giảm đau sau mỗi lần điều trị nên cả thầy thuốc và bệnh nhân đều giảm đi sự hoài nghi. Tính hữu hiệu của phương pháp này không thể chứng minh một cách cụ thể được, nhưng nó luôn tỏ ra rằng Trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp là phương pháp đặc thù để điều trị những rối loạn chức năng của hệ vận động, 10
tác động tích cực đến hệ thần kinh, mà có ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng lao động của người bệnh. Trong những năm gần đây, những thành công và thất bại trong phương pháp điều trị này đã tìm cách cố gắng phân tích và lý giải trên cơ sở sinh lý học thần kinh, còn những trường hợp bị dồn ép, những trường hợp bị bán trật khớp, hoặc tương tự vẫn chưa giải thích được một cách chính xác. Với cách giải thích của sinh lý thần kinh là sự chặn lại ở trước hạch đối với dây thần kinh cảm thụ bệnh lý hướng tâm ở sừng sau tuỷ sống thông qua tác động của cơ quan cảm thụ cơ học do quá trình điều trị gây nên. Kết quả thực nghiệm đã cho thấy rằng sự chặn lại ở trước hạch là do tính ức chế của chất Encélaphine tự do. Do vậy, với các thủ pháp kéo nắn trong trường hợp dồn đĩa đệm (VD dồn ép đĩa đệm đốt sống cổ) có giải phóng được không? hoặc là với mục đích dịch chuyển đĩa đệm thì có thực hiện được không? hoặc qua kéo nắn có thể làm thư giãn đối với cột sống hoặc đối với rễ thần kinh được không?. Điều đó vẫn chưa trả lời cụ thể được, cũng như vậy với phương pháp ấn đĩa đệm trong lúc kéo nắn thì liệu đĩa đệm dịch chuyển được bao xa, cũng chưa biết được cụ thể. Với cách lý giải trên, còn những vấn đề cần phải được giải thích là tính thường xuyên của việc kéo nắn cột sống như thế nào, phòng ngừa khả năng tái phát như thế nào?. Mặc dù còn nhiều nội dung cần tiếp tục giải thích, nhưng việc tái lập sự cân bằng cho các cơ là điều quan trọng trong phòng ngừa tái phát. Việc kéo dãn các cơ trương lực bị ngắn rút cũng như các bài tập về cơ lực đối với các cơ chu kỳ bị suy yếu, trong đó có cả các bài tập hướng dẫn tại nhà là một bộ phận đảm bảo vững chắc cho kết quả điều trị của phương pháp này. Cách đánh giá kết hợp đông - tây y cho rằng điều trị thần kinh - cơ bằng kỹ thuật này đó chính là phản xạ cơ học thư giãn sau co cơ đẳng trường đối 11
với cơ chủ vận, và tận dụng quá trình ức chế tương hỗ đối với cơ đối vận, qua đó các phép kỹ thuật này đã tự khẳng định được giá trị của kỹ thuật điều trị. Những phức hợp của rối loạn quá trình vận động có thể gặp ở cột sống, các chi hoặc một tổ chức cơ - xương - khớp bất kỳ đòi hỏi cách thức điều trị khác nhau, nó cần được hiểu biết dựa trên nhiều kiến thức khác nhau như cơ sinh học, giải phẫu bệnh,… Phương pháp thăm khám, chẩn đoán và điều trị trong các nội dung điều trị bằng trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp hay bằng các chuyên ngành khác trên cùng một đối tượng bệnh lý đều hướng tới mục đích tìm ra đúng bệnh lý để có phương pháp điều trị thích hợp. Trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp cần tìm ra nguyên nhân gây bệnh theo lý luận có tính đặc thù riêng, do vậy từ đó cũng có những phương pháp điều trị mang tính đặc thù nên ảnh hưởng nhất định đến việc điều trị có kết quả hay không. Việc thăm khám, chẩn đoán dựa trên các cơ sở khoa học, nhưng khả năng phát hiện bệnh còn cần đến những yếu tố mang tính kinh nghiệm mà khoa học và thiết bị kỹ thuật hiện đại có thể chưa thay thế được. Với phương pháp này, ngoài việc kết hợp nhiều mặt kiến thức chuyên môn về y học, thì những kinh nghiệm quý được áp dụng hiện nay vẫn chưa có đủ cơ sở khoa học để giải thích và chứng minh hiệu quả nó mang lại. Trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp phải được áp dụng đúng với đối tượng bệnh lý thì nó mới phát huy được hiệu quả và tác dụng. Kinh nghiệm thăm khám, điều trị cũng chỉ được phát huy hiệu quả do khả năng khác nhau của từng người điều trị, khả năng này còn phụ thuộc vào khả năng khác nhau của từng người, và rất đặc thù nên đối với những bệnh mạn tính, việc tiến hành một điều trị ban đầu là rất cần thiết để có một quyết định điều trị đúng tiếp theo. Một mặt còn mang tính hạn chế do nhiều khi chưa đủ lý luận để giải 12
thích những kết quả điều trị mang lại mặc dù rất tốt, đặc biệt đối với kết quả điều trị các bệnh lý mạn tính, các bệnh lý mang tính hội chứng liên quan cơ - xương - khớp. Tóm lại, thăm khám, chẩn đoán, điều trị bằng kỹ thuật trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp có điểm chung, có điểm riêng trong việc điều trị một đối tượng bệnh lý liên quan, tuy nhiên cách tiếp cận và thực hiện có những điểm khác biệt, có nhiều điểm mạnh và không ít điểm yếu. Điều quan trọng là người điều trị phải biết cả hai mặt gồm đối tượng điều trị là bệnh lý và áp dụng phương pháp điều trị là các phép kỹ thuật cụ thể. Biết lắng nghe bệnh nhân, tôn trọng kết quả điều trị. Việc điều trị bằng phương pháp này dứt khoát phải tuân thủ những nguyên tắc, tuy nhiên không thể thiếu vận dụng sáng tạo trên cơ sở nguyên tắc cơ bản, và tùy khả năng con người của từng người điều trị, đối tượng điều trị, mà qua đó có thể mang lại những kết quả điều trị khác nhau. Với một quy trình thăm khám hiệu quả, một đánh giá chẩn đoán đúng thì điều trị là yếu tố quan trọng đối với việc chữa bệnh. Chúng ta sẽ nghiên cứu các kỹ thuật điều trị ở phần kỹ thuật điều trị cơ bản. VII. PHƯƠNG THỨC ĐIỀU TRỊ Phương thức điều trị trong Trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp thực hiện trên các nguyên tắc bao gồm từ thăm khám, chẩn đoán, điều trị ban đầu, điều trị, theo dõi đánh giá và tập luyện sau điều trị. Do vậy, để đạt được hiệu quả cao trong điều trị thì bên cạnh kỹ thuật điều trị cơ bản dùng cho từng bệnh lý liên quan thì kinh nghiệm, khả năng, cảm nhận bằng kinh nghiệm từng đối tượng bệnh,… cũng đều mang tầm quan trọng. Để có một phương thức điều trị đúng, tốt và mang lại hiệu quả, người thực hiện điều trị phải nắm chắc các kiến thức cơ bản, các quy ước, quy định 13
trong phương pháp này. Đặc biệt phải nắm rõ các phép điều trị cơ bản và siêng năng luyện tập để phát triển kinh nghiệm điều trị. Để thực hiện đúng kỹ thuật điều trị thì yêu cầu người điều trị biết trình tự tác động đối với một bệnh lý cơ - xương - khớp nhất định, các chỉ định, chống chỉ định,… để thực hiện điều trị mang lại kết quả tốt nhất. Việc áp dụng điều trị nắn chỉnh cột sống, tác động cột sống,… phải thực hiện trên nền kiến thức tổng hợp thông qua biện pháp kỹ thuật an toàn để phòng ngừa tối đa các rủi ro. VIII. CHỈ ĐỊNH VÀ CHỐNG CHỈ ĐỊNH 1. Chỉ định Trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp thường được áp dụng điều trị cho những trường hợp bệnh lý liên quan tới cột sống và thần kinh - cơ - khớp như rối loạn chức năng của cột sống, rối loạn chức năng các khớp ngoại vi, cũng như đối với bệnh lý thuộc các cơ như: ngắn rút cơ, yếu cơ, mất đồng bộ giữa các cơ. Trên cơ sở tìm hiểu tiền sử bệnh, tìm hiểu vận động chức năng và qua cách thăm khám bằng sờ nắn đối với hệ vận động, cho phép người điều trị xác định rõ những tiêu chuẩn ban đầu cho việc chỉ định điều trị hay điều trị ban đầu bằng các phép kỹ thuật cơ bản. Với một triệu chứng đau thì cần chú ý xác định rõ: đau tại chỗ hay đau do lan truyền, xác định sự thay đổi của phần mềm tại chỗ (vùng bị tác động), đau tại ranh giới của vận động bệnh lý như đối với đốt sống, đoạn cột sống, khớp ngoại vi, đau do mất đồng bộ của các cơ đối với một vùng như ngắn rút cơ, yếu cơ, hay đối với một hệ thống như đau gân cơ thuộc cột sống. Chỉ định điều trị cần thực hiện chẩn đoán và tiến hành điều trị ban đầu với việc để ý sự mất đồng bộ của các cơ. Nó thể hiện có thể ở một vùng nào đó do: ngắt rút, suy yếu hay thể hiện ở một hệ thống như đau gân cơ cột sống bằng cách thông qua phương pháp điều trị ban đầu, việc điều ban đầu có một 14
ý nghĩa rất lớn. Sau khi đã loại trừ những chống chỉ định quen thuộc, người điều trị có thể đưa ra một quan điểm về mặt chẩn đoán cũng như điều trị dựa trên thành công của điều trị ban đầu, cũng vì vậy mới có định hướng chính xác cho việc điều trị lâu dài một cách an toàn nhất. Nếu kết quả trực tiếp hay gián tiếp của phương pháp điều trị thăm dò không thể hiện rõ rệt, thì phải xem xét các thông tin lâm sàng để tiếp tục xác định hướng chẩn đoán tiếp theo, nhằm tìm ra một hướng điều trị với kỹ thuật tốt nhất cho người bệnh. Điều trị ban đầu trước tiên có giá trị với sự mất đồng bộ của cơ và rối loạn hoạt động cơ học của khớp, kỹ thuật sờ nắn không phát huy được tác dụng trong trường hợp những vùng bị tác động không thể hiện rõ những thay đổi về mặt bản chất, và về tính chất của nó, những gân tại chỗ nói chung thể hiện được phải sau một thời gian bệnh lý tiềm tàng kéo dài thì phương pháp điều trị ban đầu trở nên có giá trị. Trong cách lựa chọn phương thức điều trị và cách thức phối hợp giữa các phương thức để điều trị thì phải biết phân biệt từng tiêu chuẩn một. Về phương thức và quy trình điều trị, cách thức điều trị phối hợp hay phân biệt cũng cần có những đánh giá khi lựa chọn áp dụng. Với những trường hợp cấp tính thì thường điều trị từ 1 - 14 ngày, những trường hợp mạn tính thì phải điều trị trên 30 ngày. Như vậy, nằm giữa 14 và 30 ngày có thể được xem như là “bán mạn tính”. Đối với bệnh nhân, thầy thuốc cần tham vấn rõ xem dấu hiệu đau tại chỗ hay đau do lan truyền. Điều chỉ dẫn này cũng phải được ghi nhận để phân tích một cách cẩn thẩn để xem có phải do chính từ cột sống hay có sự phối hợp với thoái hoá. Điển hình của đau dọc theo rễ thần kinh và theo trục của dây thần kinh là biểu hiện đầu tiên của một chèn ép rễ. Kinh nghiệm cho thấy rằng, cần phải hỏi bệnh nhân xem triệu chứng đau cấp tính, hoặc khu trú có tốt hơn sau điều trị ban đầu hay không, hay đau ở ranh giới của vận động 15
bệnh lý có được giải toả hay không. Bệnh nhân với triệu chứng đau mạn tính hoặc là đau do dẫn truyền (điển hình trong hội chứng phản xạ cột sống) phải trước tiên điều trị với các thử nghiệm liên quan các khớp. Đánh giá bệnh lý của kết qủa điều trị ban đầu có thể phân biệt do ngắn rút của cơ trương lực, hoặc tình trạng của tràn dịch ổ khớp, thoát vị đĩa sống,… Việc lựa chọn và xác định phương thức điều trị thì việc xuất hiện hay mất đi của triệu chứng đau đối với thăm dò phải được phân biệt rõ rệt. Qua đó tiếp tục xác định các phương pháp điều trị bổ sung hoặc kết hợp bên cạnh thủ pháp, thực hiện điều trị tại cơ sở y tế hay tự tập luyện tại nhà theo hướng dẫn của thầy thuốc. Phương pháp điều trị ban đầu được cho là rất an toàn và hiệu quả, việc phản ứng tích cực xảy ra trong giai đoạn điều trị ban đầu là cơ sở để xác định tốt hơn quy trình điều trị tiếp theo đối với cả thầy thuốc và người bệnh. 2. Đánh giá phản ứng của bệnh nhân khi điều trị Đánh giá phản ứng của bệnh nhân trong quá trình điều trị để tiếp tục kiểm tra chính việc điều trị của thầy thuốc với đối tượng điều trị là việc phải làm theo nguyên tắc vì các chẩn đoán và kết luận mang tính đặc thù và không thể hoàn toàn khẳng định sau thăm khám, đặc biệt chú ý với việc điều trị ban đầu vì khả năng chẩn đoán của các thầy thuốc khác nhau có thể không đồng nhất, và phương tiện điều kiện kỹ thuật tác nghiệp ở nhiều nơi là còn khó khăn và hạn chế. Về cơ bản, điều trị bằng phương pháp này đối với các bệnh liên quan cột sống và thần kinh - cơ - khớp thì việc đánh giá phản ứng của bệnh nhân được phân thành một số trường hợp dưới đây. - Bệnh nhân thấy tốt hơn sau điều trị: Tiếp tục quy trình điều trị cho tới khi hết đau, đặc biệt cho tới khi đạt được mục tiêu điều trị. 16
- Tình trạng bán cấp tính của bệnh nhân trở nên xấu đi trong nhiều giờ sau, tuy nhiên thấy tốt hơn trong những ngày sau: Tiếp tục quy trình điều trị. - Tình trạnh bệnh nhân xấu đi ngay lập tức sau điều trị đối với bệnh cột sống: Phải trấn an bệnh nhân; làm độc tác kéo nhẹ đối với đoạn cột sống điều trị, có thể tiến hành một xoa bóp nhẹ đối với cơ cạnh sống; gây tê tại chỗ; kiểm tra và đánh giá lại những phát hiện trước đây; tìm kiếm những tư liệu chính xác trong thăm khám kể cả tình trạng thần kinh trong bệnh sử. - Tình trạng bệnh nhân trở nên dần dần xấu đi (hàng ngày, hàng tuần cho đến hàng tháng sau điều trị): Dừng điều trị bằng các trị liệu cơ học, chuyển sang dùng thuốc; kiểm tra và đánh giá lại những phát hiện trước đây; việc tìm hiểu lại vấn đề thần kinh, vấn đề thấp hay là vấn đề chấn thương là một việc làm rất cần thiết; nếu bệnh nhân yêu cầu về bồi thường thì không nên do dự và nên giải quyết. - Biến chứng về thần kinh: Ngay lập tức gửi bệnh nhân đến các trung tâm; ngay lập tức tìm hiểu những tư liệu trong tiến trình bệnh và những phát hiện trong tiền sử bệnh. Bệnh nhân trong tình trạng như cũ, không tốt lên cũng chẳng xấu đi sau vài ngày điều trị hoặc tối đa 7 ngày: dừng điều trị. 3. Chống chỉ định điều trị Các trường hợp có bệnh lý liên quan dưới đây đều không được điều trị sau khi thăm khám phát hiện bệnh lý liên quan cột sống và thần kinh - cơ - khớp. - Nội khoa: Tiểu đường; khối u; bệnh huyết dịch; lao xương; ung thư xương; viêm khớp sưng tấy; bệnh tinh thần; mệt mỏi quá độ; quá đói; say rượu. 17
- Ngoại khoa: Gãy xương; ứ huyết vết thương mới xuất hiện; sưng tấy; cơ kiện tổn thương đứt cấp tính dây chằng. - Phụ sản: đang mang thai, kỳ kinh nguyệt. - Da liễu: ung nhọt, sưng tấy, lở loét. Các trường hợp dưới đây nên điều trị kết hợp hoặc hạn chế dùng phương pháp này, hoặc tiến hành điều trị ban đầu một cách cẩn thận nhất trước khi quyết định điều trị. - Thoát vị đĩa đệm thắt lưng cấp, thoát vị đĩa đệm cổ cấp. - Tổn thương cấp tính ở phần mềm cột sống cổ. - Thương tổn phần mềm ở cột sống cổ giai đoạn mạn tính. - Chóng mặt cổ (kể cả đau đầu thể cổ). - Thoái hoá đốt sống trượt khớp ở cột sống thắt lưng. - Xương mọc thêm ở cột sống và ở ống tủy. - Tiêu xương hay rối loạn chuyển hoá xương. - Viêm đốt sống dính khớp các giai đoạn cấp và mạn tính. - Thâm nhiễm viêm đối với cột sống trong viêm khớp do thấp. - Đốt sống bất thường và vận động cột sống quá mức do bẩm sinh hay mắc phải. IX. AN TOÀN VÀ HIỆU QUẢ ĐIỀU TRỊ Tính an toàn trong chữa trị một số bệnh liên quan tới cột sống và thần kinh - cơ - khớp bằng Trị liệu thần kinh cột sống & cơ - khớp là rất cao nếu những người điều trị tuân thủ những nguyên tắc trong điều trị. Ngược lại, nếu không tuân thủ những nguyên tắc trong điều trị thì cũng có thể gây ra những kết quả khôn lường. Về cơ bản, thực hiện tốt các kỹ thuật trong điều trị các bệnh liên quan cột tới sống và thần kinh - cơ - khớp sẽ mang lại hiệu quả rất tích cực, đảm 18
bảo an toàn cao và tránh được tác dụng phụ do không phải dùng thuốc theo đường uống. Việc này đặc biệt tốt với những bệnh nhân được chống chỉ định dùng thuốc uống do đang tồn tại các bệnh lý khác trong khi cần điều trị bệnh lý liên quan cơ - xương - khớp và các bệnh mạn tính. Việc áp dụng phác đồ điều trị sớm và đúng thì ngoài việc chữa trị được bệnh cấp tính tại thời điểm, còn góp phần cực kỳ quan trọng trong việc ngăn chặn nguyên nhân gây ra các bệnh mạn tính liên quan. Phục hồi và duy trì sức khoẻ lâu dài. Nội dung này phải kể đến các tổn thương phát sinh đối với xương khớp, mà tiếp theo là ảnh hưởng thứ phát khi tác động đến các bộ phận chức năng khác của cơ thể. Các tác động này chủ yếu gây ra các ảnh hưởng về xương, thần kinh, gân cơ, mô mềm, sinh hoá,… thì dùng phương pháp này hiện đang mang lại kết quả cao nhất và tốt nhất so với các phương pháp điều trị hiện nay. Đối với các di lệch liên quan đốt sống, di lệch liên quan khớp, cong vẹo cột sống, co rút gân cơ. Việc áp dụng phương pháp điều trị này trong điều trị dự phòng sẽ giúp ngăn chăn và giải quyết sớm các tổn thương, đặc biệt với các tổn thương có thể sinh ra ngay từ khi thai nhi, hoặc trong các trường hợp do thiếu hiểu biết trong quá trình lao động sinh ra. Một mặt phòng chống bệnh nghề nghiệp, mặt khác luôn duy trì được chất lượng sức khỏe tốt cả về thể chất và tinh thần. X. MỤC TIÊU ĐIỀU TRỊ Mục tiêu điều trị của phương pháp này là phải đạt được những kết quả rất cụ thể đối với từng giai đoạn điều trị nhằm đánh giá việc thăm khám chẩn đoán và định hướng điều trị có đúng với đối tượng bệnh lý hay không. Với biểu hiện rõ ràng và ảnh hưởng nhiều nhất đến bệnh nhân có bệnh lý liên quan cơ - xương - khớp là đau, nên mục tiêu hàng đầu cần đạt được là giảm đau không uống thuốc cho bệnh nhân kể cả tổn thương cấp tính và mạn tính. 19
Sau đó, cần điều trị và phục hồi các tổn thương, ngăn chặn các tác động không tích cực liên quan, phục hồi sức khoẻ toàn diện đối với bệnh lý mạn tính sau điều trị để đạt được mục tiêu chất lượng tốt về sức khoẻ thể chất và tinh thần. Mục tiêu quan trọng là thực hiện thăm khám, chẩn đoán và quyết định phương pháp điều trị nào, kế hoạch điều trị ban đầu, mục đích kết quả là gì và cách thực hiện ra sao đối với từng bệnh nhân. Như vậy, việc phân loại bệnh nhân theo bệnh lý là yếu tố quan trọng để có được lựa chọn đúng cho phương pháp điều trị và kết quả điều trị mong đạt được. Mục tiêu sau chữa bệnh là phục hồi sức khoẻ, theo dõi tính ổn định sau điều trị đối với từng đối tượng bệnh để tránh các tổn thương mạn tính. Việc thăm khám, đánh giá lại kết quả điều trị đối với từng bệnh nhân phải được đưa vào quy trình khám chữa bệnh sau mỗi liệu trình. Do tính đặc thù việc điều trị bằng trị liệu thần kinh - cơ - khớp, nên kết quả điều trị một đối tượng bệnh lý cụ thể có thể sẽ mang lại nhiều kết quả tốt đối với nhiều mặt sức khoẻ người bệnh, việc tự chăm sóc sức khoẻ sau điều trị đối với các bệnh lý mạn tính là quan trọng nhằm mục đích bảo vệ sức khoẻ, do vậy đánh giá đúng đối tượng bệnh lý và nguyên nhân gây bệnh sẽ giúp tư vấn người bệnh thực hiện tốt tự chăm sóc sức khoẻ bản thân. Đối với thầy thuốc, đây là điểm để thực sự kết thúc việc chữa bệnh cho người bệnh bằng phương pháp này. Mục tiêu an toàn trong điều trị đạt được phải đi kèm với thực hiện tốt điều trị rộng hơn cho các bệnh nhân cơ - xương - khớp có bệnh lý chống chỉ định dùng thuốc giảm đau theo đường uống. Do vậy, kết quả điều trị sẽ trực tiếp hoặc gián tiếp góp phần phục hồi sức khoẻ và giảm các bệnh lý liên quan do nếu có tác động ảnh hưởng từ bệnh lý thần kinh - cơ - khớp. 20