Bài giảng lâm nghiệp xã hội đại cương part 7

Chia sẻ: Sadfaf Asfsggs | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:18

Thêm vào BST

Báo xấu

127
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Điều quan trọng cần nhấn mạnh ở đây là khái niệm giới và giới tính cho biết điểm khác biệt quan trọng nhất giữa giới và giới tính là giới tính thì không thể thay đổi được nhưng giới hoàn toàn có thể thay đổi được, mặc dù sự thay đổi xảy ra từ từ, theo thời gian, theo địa điểm và đối với mỗi nền văn hóa. Quan trọng là chúng ta có muốn và có quyết tâm thay đổi nó hay không. ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng lâm nghiệp xã hội đại cương part 7

B¶ng 8.1:Ph©n biÖt giíi vμ giíi tÝnh Giíi Giíi tÝnh - - §Æc tr−ng x· héi §Æc tr−ng sinh häc - - Do d¹y vμ häc mμ cã BÈm sinh - - §a d¹ng §ång nhÊt Cã thÓ thay ®æi Kh«ng thÓ thay ®æi VÝ dô: VÝ dô: - Phô n÷ cã thÓ trë thμnh Thø tr−ëng - ChØ cã phô n÷ míi cã thÓ sinh con - C¶ phô n÷ vμ nam giíi cã thÓ ch¨m Nam giíi th−êng cao h¬n phô n÷ - sãc con c¸i §iÒu quan träng cÇn nhÊn m¹nh ë ®©y lμ kh¸i niÖm giíi vμ giíi tÝnh cho biÕt ®iÓm kh¸c biÖt quan träng nhÊt gi÷a giíi vμ giíi tÝnh lμ giíi tÝnh th× kh«ng thÓ thay ®æi ®−îc nh−ng giíi hoμn toμn cã thÓ thay ®æi ®−îc, mÆc dï sù thay ®æi x¶y ra tõ tõ, theo thêi gian, theo ®Þa ®iÓm vμ ®èi víi mçi nÒn v¨n hãa. Quan träng lμ chóng ta cã muèn vμ cã quyÕt t©m thay ®æi nã hay kh«ng. Thay ®æi ®óng ®¾n, tÝch cùc quan niÖm vÒ mçi giíi, hμnh vi cña c¸c giíi sÏ t¹o sù b×nh ®¼ng cho c¶ hai giíi tham gia tÝch cùc, ®ãng gãp ®Çy ®ñ vμo c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn lμm ®Êt n−íc phån thÞnh h¬n, x· héi sÏ c«ng b»ng vμ v¨n minh h¬n. 1.2 Vai trß cña giíi Moser (1993) ®· chia ra ba vai trß cña giíi, ®ã lμ vai trß s¶n xuÊt, vai trß t¸i s¶n xuÊt vμ vai trß céng ®ång. 1.2.1 Vai trß s¶n xuÊt Vai trß s¶n xuÊt bao gåm nh÷ng c«ng viÖc do c¶ phô n÷ vμ nam giíi lμm nh»m t¹o ra thu nhËp b»ng tiÒn hoÆc b»ng hiÖn vËt. Chóng bao gåm c¶ s¶n xuÊt hμng ho¸ (s¶n phÈm vËt chÊt, tinh thÇn hoÆc c¸c dÞch vô ®Ó trao ®æi mua b¸n v.v..) cã gi¸ trÞ trao ®æi vμ c¶ s¶n xuÊt t¹o ra c¸c vËt dông (c¸c ph−¬ng tiÖn sinh sèng hoÆc c¸c s¶n phÈm ®Ó tù tiªu dïng trong gia ®×nh v.v.) kh«ng nh÷ng cã gi¸ trÞ sö dông mμ cßn cã kh¶ n¨ng trao ®æi tiÒm tμng. Vai trß s¶n xuÊt cña phô n÷ ë n«ng th«n vïng T©y B¾c - ViÖt Nam bao gåm c¸c c«ng viÖc cÊy, lμm cá, gÆt, ch¨m sãc, ch¨n nu«i, trång rau, lÊy cñi, thªu, ren, dÖt v.v.., cßn nam giíi vai trß s¶n xuÊt th−êng thÓ hiÖn ë c¸c c«ng viÖc nh−: cÇy, bõa, vËn chuyÓn s¶n phÈm, trång vμ b¶o vÖ c©y, khai th¸c gç, lμm méc, x©y dùng nhμ cöa v.v.. 1.2.2 Vai trß t¸i s¶n xuÊt Vai trß t¸i s¶n xuÊt bao gåm nh÷ng ho¹t ®éng t¹o ra nßi gièng, duy tr× vμ t¸i t¹o søc lao ®éng. Vai trß ®ã kh«ng chØ bao gåm sù t¸i s¶n xuÊt sinh häc (sinh con) mμ cßn c¶ viÖc ch¨m lo, duy tr× vμ ph¸t triÓn lùc l−îng lao ®éng cho thùc t¹i vμ cho t−¬ng lai nh− nu«i d¹y con, nu«i d−ìng vμ ch¨m sãc c¸c thμnh viªn kh¸c trong gia ®×nh vμ c¸c c«ng viÖc néi trî. §©y lμ nh÷ng c«ng viÖc thiÕt yÕu ®Ó duy tr× cuéc sèng tån t¹i cña con ng−êi song trªn thùc tÕ lo¹i c«ng viÖc nμy rÊt Ýt khi ®−îc coi lμ c«ng viÖc ‘thùc sù’. ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt: ch¨m sãc, nu«i d¹y con trong gia ®×nh vμ c«ng 102
viÖc néi trî th−êng do phô n÷ ®¶m nhiÖm, c¸c em bÐ g¸i th−êng gióp ®ì mÑ trong nh÷ng c«ng viÖc nμy. 1.2.3 Vai trß céng ®ång Vai trß céng ®ång bao gåm c¸c ho¹t ®éng do phô n÷ vμ nam giíi thùc hiÖn ë cÊp céng ®ång, c¸c tæ chøc trong céng ®ång nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña céng ®ång vμ x· héi nh− c¸c c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ, x· héi, b¶o tån c¸c nguån nguån tμi nguyªn thiªn nhiªn cña céng ®ång. Vai trß céng ®ång cã thÓ chia lμm 2 lo¹i: vai trß tham gia céng ®ång vμ vai trß l·nh ®¹o céng ®ång. + Vai trß tham gia céng ®ång Vai trß tham gia céng ®ång bao gåm c¸c ho¹t ®éng chñ yÕu do phô n÷ thùc hiÖn ë cÊp céng ®ång: lμng, b¶n, khèi phè nh− lμ sù më réng vai trß t¸i s¶n xuÊt cña m×nh. §ã lμ c¸c ho¹t ®éng nh»m duy tr×, b¶o vÖ c¸c nguån lùc khan hiÕm ®−îc sö dông chung ë céng ®ång nh− n−íc sinh ho¹t, ch¨m sãc søc khoÎ vμ gi¸o dôc, gi÷ g×n m«i tr−êng nh− quÐt, dän ®−êng lμng, ngâ xãm, héi hÌ, ma chay, c−íi xin hoÆc c¶i thiÖn ®êi sèng sinh ho¹t cña céng ®ång nh− gi÷ g×n trËt tù vÖ sinh, lμm ®Ñp c¸c c«ng tr×nh c«ng céng. §©y th−êng lμ nh÷ng c«ng viÖc tù nguyÖn, kh«ng ®−îc tr¶ c«ng vμ th−êng lμm vμo thêi gian rçi. + Vai trß l·nh ®¹o céng ®ång Vai trß l·nh ®¹o céng ®ång bao gåm c¸c ho¹t ®éng ë cÊp céng ®ång th−êng trong thÓ chÕ, cÊp ®é chÝnh trÞ cña quèc gia. Nh÷ng c«ng viÖc nμy th−êng do nam giíi thùc hiÖn vμ th−êng ®−îc tr¶ c«ng trùc tiÕp b»ng tiÒn hoÆc gi¸n tiÕp b»ng t¨ng thªm vÞ thÕ vμ quyÒn lùc. Trong c¸c tæ chøc chÝnh quyÒn vμ ®oμn thÓ cÊp céng ®ång cã c¶ phô n÷ vμ nam giíi tham gia, tuy nhiªn sè l−îng phô n÷ th−êng Ýt h¬n nam giíi. 1.2.4 VÊn ®Ò bÊt b×nh ®¼ng giíi Cho ®Õn nay ë hÇu hÕt mäi n¬i cßn tån t¹i bÊt b×nh ®¼ng giíi thÓ hiÖn qua ph©n c«ng lao ®éng, quyÒn quyÕt ®Þnh vμ h−ëng lîi thμnh qu¶ lao ®éng cña nam giíi vμ n÷ giíi vμ nh÷ng quan niÖm, th¸i ®é vμ sù ®¸nh gi¸ cña x· héi ®èi víi c«ng viÖc mμ mçi giíi thùc hiÖn. Chóng ta thö xem xÐt viÖc sö dông thêi gian vμ ph©n c«ng lao ®éng trong gia ®×nh gi÷a vî vμ chång cña d©n téc Th¸i vμ d©n téc Hmong ë huyÖn Yªn ch©u, tØnh S¬n La. Nh÷ng vÝ dô trong c¸c hép d−íi ®©y vÒ viÖc sö dông thêi gian vμ ph©n c«ng lao ®éng gi÷a nam vμ n÷ t−¬ng ®èi phæ biÕn ë c¸c d©n téc nμy. Tuy nhiªn cã nhiÒu gia ®×nh th× viÖc sö dông thêi gian vμ ph©n c«ng lao ®éng gi÷a phô n÷ vμ nam giíi kh¸c víi b¶ng sö dông vμ ph©n c«ng lao ®éng d−íi d©y, thËm chÝ cã gia ®×nh chång ®i v¾ng hoÆc hay tham gia c«ng t¸c x· héi ng−êi vî ph¶i ®¶m nhiÖm gÇn hÕt c¸c c«ng viÖc cña chång. 103
B¶ng 8.2: Sö dông thêi gian lao ®éng hμng ngμy cña vî vμ chång trong mét gia ®×nh d©n téc Th¸i b¶n Nμ Vμ, x· Viªng L¸ng, huyÖn Yªn Ch©u, tØnh S¬n La1 Thêi gian (h) Ng−êi vî Ng−êi chång 5.00- 6.00 ngñ dËy, chuÈn bÞ nÊu ¨n, vÖ sinh c¸ nh©n 5.30 ngñ dËy, vÖ sinh c¸ nh©n, ¨n s¸ng 6.00- 6.30 ¨n s¸ng, cho con ¨n, dän dÑp 6.30-11.00 ®i lμm n−¬ng, lÊy rau, kiÕm cñi ®i lμm n−¬ng 11.00-13.00 nÊu ¨n, ch¨m sãc gia sóc nghØ ng¬i, ¨n c¬m ¨n c¬m, lμm viÖc vÆt ngñ tr−a 13.00-14.00 nghØ tr−a nghØ tr−a 14.00- 17.00 ®i lμm ruéng ®i lμm ruéng (thØnh tho¶ng ®i chî) lμm v−ên, t−íi rau 17.00-19.00 chuÈn bÞ c¬m n−íc, lÊy n−íc, t¾m nghØ ng¬i, t¾m röa, ch¬i víi con, (thØnh giÆc, ch¨m sãc gia sóc tho¶ng gióp vî nÊu c¬m) 19.00-19.30 ¨n c¬m tèi ¨n c¬m tèi 19.30-21.00 ch¨m sãc gia ®×nh (bè mÑ, con c¸i), nghØ ng¬i, xem TV, nghe ®μi dän dÑp nhμ cöa häp hμnh, sang hμng xãm ch¬i 21.00-22.00 dÖt v¶i hoÆc th¨m hμng xãm 22.00 ®i ngñ ®i ngñ Nguån: Dang Tung Hoa (2000) B¶ng 8.3: Sö dông thêi gian lao ®éng hμng ngμy cña vî vμ chång trong mét gia ®×nh d©n téc Hmong b¶n Lao Kho, x· Phiªng Khoμi, huyÖn Yªn Ch©u, tØnh S¬n La2 Thêi ®iÓm (h) Ng−êi vî Ng−êi chång 4.00- 6.00 ngñ dËy, chuÈn bÞ nÊu ¨n, vÖ sinh c¸ nh©n, chuÈn bÞ thøc ¨n tr−a, dän dÑp nhμ cöa 5.00 ngñ dËy, vÖ sinh c¸ nh©n, 6.00- 6.30 ¨n s¸ng, cho con ¨n, dän dÑp ¨n s¸ng 6.30-11.00 ®i lμm n−¬ng, lÊy rau, ®i lμm n−¬ng, kiÕm cñi 11.00-13.30 ¨n c¬m trªn n−¬ng, nghØ t¹i n−¬ng ¨n c¬m trªn n−¬ng, nghØ t¹i n−¬ng 13.30-16.00 lμm viÖc trªn n−¬ng lμm viÖc trªn n−¬ng 16.00- 18.00 vÒ nhμ, lÊy n−íc, xay g¹o, nÊu c¬m, xem xÐt chuång tr¹i tr©u bß, v−ên t−îc, ch¨m sãc con c¸i, gia sóc nghØ ng¬i 18.00-19.00 ¨n c¬m ¨n c¬m 19.00-21.00 dän dÑp, nÊu thøc ¨n cho gia sóc, nghØ ng¬i hoÆc häp hμnh, s¾p xÕp c«ng dän chuång tr¹i, lμm g¹o, c¸c viÖc viÖc ngμy mai, ®Õn ch¬i nhμ hμng xãm. vÆt, t¾m giÆt 21.00-22.00 thªu thïa 22.00 ®i ngñ ®i ngñ Nguån: §Æng Tïng Hoa (2000) 1 §©y lμ mét ngμy lμm viÖc trong thêi gian ®Çu mïa vô vμo th¸ng 3 2 §©y lμ mét ngμy lμm viÖc trong thêi gian ®Çu mïa vô vμo th¸ng 4 104
Tõ nh÷ng vÝ dô trªn cho thÊy mét sè ®iÓm l−u ý vÊn ®Ò giíi trong gia ®×nh nh− sau: • Phô n÷ lμm viÖc nhiÒu thêi gian h¬n so víi nam giíi chñ yÕu lμ do phô n÷ g¸nh v¸c phÇn lín hoÆc hÇu hÕt c¸c c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt vμ nu«i d−ìng. • Phô n÷ kh«ng nh÷ng lμm nh÷ng c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt - nu«i d−ìng nhiÒu thêi gian h¬n mμ c−êng ®é lμm viÖc cao h¬n, lμm nhiÒu c«ng viÖc cïng mét lóc mμ trong b¶ng ch−a thÓ nªu hÕt ®−îc. Phô n÷ th−êng lμ ng−êi kÕt thóc b÷a ¨n cuèi cïng trong gia ®×nh, lý do kh«ng ph¶i ®¬n gi¶n lμ do ¨n l©u mμ chñ yÕu do hä ph¶i lμm c¸c viÖc kh¸c trong lóc ¨n ë gia ®×nh. Trong khi ®ã, nam giíi th−êng kh«ng ph¶i lμm c¸c viÖc kh¸c ngo¹i trõ võa ¨n võa xem tivi hoÆc nghe ®μi, chuyÖn. ThËt khã ph©n biÖt thêi gian lμm cho tõng c«ng viÖc hay thùc hiÖn tõng lo¹i vai trß ®èi víi ng−êi phô n÷ v× hä th−êng lμm nhiÒu c«ng viÖc ®an xen nhau - vÝ dô: tranh thñ võa chuÈn bÞ c¬m n−íc võa cho lîn gμ ¨n, võa lμm n−¬ng võa kiÕm cñi,thøc ¨n... trong lóc nghØ ng¬i hä cã thÓ tr«ng con hoÆc thªu thïa. Phô n÷ tõ l©u nay vÉn ®−îc gäi lμ “lao ®éng v« h×nh”, c«ng viÖc cña hä kh«ng ®−îc tÝnh ®Õn trong c¸c thèng kª lao ®éng chÝnh thøc. XÐt vÒ mÆt sinh lý hay tõ khÝa c¹nh giíi tÝnh, ®μn bμ chØ kh¸c ®μn «ng ë chøc n¨ng mang thai vμ sinh con. ViÖc mang thai vμ sinh con kh«ng ®ång nghÜa víi viÖc nu«i nÊng ch¨m sãc trÎ em, vμ kh«ng chØ trÎ em mμ c¶ ng−êi lín khi bÞ ®au yÕu, giμ c¶ vμ c¸c c«ng viÖc bÕp nóc néi trî trong gia ®×nh. Song trong hÇu hÕt c¸c gia ®×nh còng nh− x· héi cho r»ng vai trß t¸i s¶n xuÊt ®−¬ng nhiªn chñ yÕu lμ cña phô n÷ vμ viÖc thùc hiÖn vai trß nμy chñ yÕu lμ phô n÷. Lý do c¬ b¶n vμ d−êng nh− duy nhÊt ®Ó gi¶i thÝch cho nhËn thøc vai trß giíi nμy chØ lμ do phô n÷ mang thai vμ sinh con. ChÝnh viÖc nhËn thøc ch−a ®Çy ®ñ, ®óng ®¾n vÒ vai trß t¸i s¶n xuÊt cña phô n÷ vμ nam giíi nªn vai trß t¸i s¶n xuÊt ®Ì nÆng lªn ng−êi phô n÷ khiÕn phô n÷ ph¶i lμm viÖc qu¸ t¶i trong khi ®ã nam giíi Ýt cã c¬ héi tham gia c¸c c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt cña m×nh nh− nu«i dËy, ch¨m sãc con c¸i, c¸c thμnh viªn trong gia ®×nh. C¸ch nh×n nhËn ch−a hîp lý nμy kh«ng chØ phæ biÕn ë nam giíi mμ cßn ngay c¶ ë n÷ giíi cßn nhiÒu phô n÷ quan niÖm c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt lμ "thiªn chøc" cña phô n÷. Hä tù nguyÖn, cè g¾ng vμ lu«n muèn «m ®åm mäi c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt vÒ phÇn m×nh kh«ng muèn chia sÎ víi nam giíi. Nh÷ng phô n÷ nμy chÊp nhËn, ph¸t huy, coi ®ã lμ chuÈn mùc x· héi vÒ vai trß cña phô n÷ vμ ¸p ®Æt chuÈn mùc nμy cho chÝnh giíi cña m×nh, tr× trÝch nh÷ng phô n÷ kh«ng theo nh÷ng chuÈn mùc nμy vμ gãp phÇn cñng cè sù ®Þnh kiÕn nh÷ng chuÈn mùc bÊt b×nh ®¼ng giíi. Tõ nhËn thøc thiÕu khoa häc ®· h×nh thμnh quan niÖm sai lÇm vÒ vai trß cña mçi giíi. Nh÷ng quan niÖm nμy trë thμnh nh÷ng chuÈn mùc cña x· héi vÒ phô n÷ vμ nam giíi. Nh÷ng chuÈn mùc nμy ®−îc cñng cè theo thêi gian th«ng qua gi¸o dôc "giíi tÝnh" cho trÎ em trai vμ trÎ em g¸i trong c¸c gia ®×nh, ngoμi x· héi vμ c¶ trong c¸c nhμ tr−êng gióp cho trÎ em g¸i khi tr−ëng thμnh vμ khi trë thμnh nh÷ng ng−êi vî, ng−êi mÑ th−êng cã kü n¨ng h¬n nam giíi trong viÖc thùc hiÖn vai trß t¸i s¶n xuÊt vμ ®¶m ®−¬ng phÇn lín c¸c c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt. Còng chÝnh do phô n÷ vμ c¸c trÎ em g¸i ph¶i lμm c¸c c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt nhiÒu h¬n, vÊt v¶ h¬n nªn thêi gian häc tËp, n©ng cao tr×nh ®é Ýt h¬n vμ ®a sè phô n÷ cã tr×nh 105
®é häc vÊn thÊp h¬n nam giíi. Trong khi ®ã nam giíi do ®−îc gi¶i phãng khái phÇn lín c¸c c«ng viÖc t¸i s¶n xuÊt hä cã thêi gian nhiÒu h¬n ®Ó n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn, kiÕn thøc khoa häc, kü thuËt míi, th«ng tin, tham gia nhiÒu h¬n vμo c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, ho¹t ®éng chÝnh trÞ vμ c¸c c«ng viÖc cña nam giíi th−êng ®−îc coi träng h¬n. 1.3 C¸c nhu cÇu giíi 1.3.1 Giíi thiÖu chung Nhu cÇu giíi cã thÓ rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c vïng, c¸c nhãm ng−êi, c¸c gia ®×nh phô thuéc vμo ®iÒu kiÖn kinh tÕ, v¨n ho¸, chÝnh trÞ x· héi. Nhu cÇu giíi lμ thùc tÕ hay chiÕn l−îc phô thuéc vμo ®iÒu kiÖn sèng cô thÓ nªn nhu cÇu thùc tÕ cña phô n÷ hay nam giíi cña d©n téc cô thÓ ë x· héi nμy cã thÓ lμ nh÷ng nhu cÇu chiÕn l−îc cña phô n÷ hay nam giíi ë x· héi kh¸c vμ ng−îc l¹i. VÝ dô, ë ViÖt Nam d−íi chÕ ®é phong kiÕn nhu cÇu cña trÎ em g¸i vμ phô n÷ ®−îc ®Õn tr−êng häc tËp lμ nhu cÇu chiÕn l−îc song ®Õn nay viÖc ®i häc cña phô n÷ chØ lμ nhu cÇu thùc tÕ. HoÆc quyÒn cña phô n÷ ®−îc tham gia øng cö vμ bÇu cö nh− nam giíi ë c¸c n−íc B¾c ¢u lμ nhu cÇu chiÕn l−îc cña ®a sè phô n÷ ë c¸c n−íc Håi gi¸o. Bëi vËy ®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu giíi lμ thùc tÕ hay chiÕn l−îc chóng ta ph¶i xem xÐt trong ®iÒu kiÖn, hoμn c¶nh cô thÓ. Th−êng ®Ó nhËn biÕt nhu cÇu giíi lμ thùc tÕ hay chiÕn l−îc chóng ta cã thÓ dùa trªn ph©n c«ng lao ®éng theo giíi. NÕu nhu cÇu mμ khi ®¸p øng kh«ng ®ßi hái thay ®æi thùc tÕ ph©n c«ng lao ®éng theo giíi th× gäi lμ nhu cÇu thùc tÕ. Vμ ng−îc l¹i, nh÷ng nhu cÇu khi ®¸p øng ®ßi hái ph¶i thay ®æi thùc t¹i ph©n c«ng lao ®éng gi÷a giíi n÷ vμ giíi na th× gäi lμ nhu cÇu chiÕn l−îc. Hay nãi c¸ch kh¸c: - NÕu c¸c ho¹t ®éng, dù ¸n, ch−¬ng tr×nh gióp phô n÷ vμ nam giíi thùc hiÖn tèt h¬n c¸c vai trß vèn cã cña m×nh mμ kh«ng lμm thay ®æi thùc tÕ ph©n c«ng lao ®éng theo giíi th× ®ã lμ ®¸p øng c¸c nhu cÇu thùc tÕ cña giíi. - NÕu c¸c ho¹t ®éng, dù ¸n, ch−¬ng tr×nh t¹o ®iÒu kiÖn cho phô n÷ vμ nam giíi thùc hiÖn nh÷ng c«ng viÖc vèn ®−îc coi lμ cña giíi kh¸c, gióp hä ®æi míi c¸c vai trß truyÒn thèng cña m×nh, qua ®ã n©ng cao ®−îc b×nh ®¼ng nam n÷ th× ®ã lμ ®¸p øng nhu cÇu chiÕn l−îc cña giíi. 1.3.2 Nhu cÇu thùc tÕ Nhu cÇu thùc tÕ cña giíi lμ nh÷ng nhu cÇu xuÊt ph¸t tõ vai trß hiÖn t¹i cña mçi giíi vμ nÕu ®−îc ®¸p øng sÏ gióp cho hä lμm tèt vai trß s½n cã cña m×nh. Trong cuéc sèng, phô n÷ vμ nam giíi cã nhiÒu nhu cÇu. Nhu cÇu cã thÓ lμ nh÷ng thø nh×n thÊy ®−îc, thiÕt thùc, cô thÓ, gióp cho con ng−êi tån t¹i nh− c¬m ¨n, ¸o mÆc, nhμ ë, ®iÖn, n−íc, chÊt ®èt.... Cã nh÷ng nhu cÇu lμ nh÷ng thø khã nhËn thÊy, tr×u t−îng nh»m gióp cho con ng−êi ph¸t triÓn trÝ tuÖ, ph¸t huy n¨ng lùc b¶n th©n, n©ng cao n¨ng lùc, vÞ thÕ trong x· héi nh− thêi gian, th«ng tin, ®−îc ®Õn tr−êng, häc hμnh, tham gia bÇu cö, héi häp... XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ lμ phô n÷ vμ nam giíi ®−îc x· héi ph©n cho c¸c vai trß kh¸c nhau bëi vËy phô n÷ vμ nam giíi cã nhu cÇu kh¸c nhau. TÊt c¶ c¸c nhu cÇu cña phô n÷ vμ nam giíi tïy theo tõng hoμn c¶nh, ®iÒu kiÖn cô thÓ tõ gi¸c ®é giíi cã thÓ ph©n thμnh hai lo¹i: Nhu cÇu thùc tÕ vμ nhu cÇu chiÕn l−îc cña giíi. 106
C¸c nhu cÇu liªn quan tíi cuéc sèng hμng ngμy, trong ®iÒu kiÖn cô thÓ, th−êng lμ nh÷ng nguyÖn väng, yªu cÇu vÒ ph−¬ng tiÖn gióp cho hä thùc hiÖn tèt c¸c vai trß cña m×nh nh− ®−îc cung cÊp n−íc s¹ch, nÊu ¨n, ®iÒu kiÖn vÖ sinh, ch¨m sãc søc kháe, gi¸o dôc, viÖc lμm, t¨ng thu nhËp. Nh÷ng nhu cÇu nμy mang tÝnh thùc tÕ vÒ b¶n chÊt th−êng liªn quan ®Õn nh÷ng bÊt hîp lý trong ®iÒu kiÖn sèng, thiÕu c¸c nguån lùc. Nh÷ng nhu cÇu nμy n¶y sinh tõ ®êi sèng hμng ngμy, kh«ng ®ßi hái sù thay ®æi c¬ cÊu quyÒn lùc, th¸i ®é, hμnh vi, t−¬ng quan ®Þa vÞ hay ph©n c«ng lao ®éng bÊt hîp lý gi÷a c¸c giíi mμ thËm chÝ cßn gãp phÇn cñng cè ph©n c«ng lao ®éng theo giíi. Nh÷ng nhu cÇu nh− vËy gäi lμ nhu cÇu thùc tÕ. VÝ dô vÒ nhu cÇu thùc tÕ: - H−íng dÉn cho phô n÷ n«ng th«n vÒ c¬ cÊu b÷a ¨n vμ thμnh phÇn dinh d−ìng - Më líp n©ng cao kü n¨ng ch¨n nu«i lîn cho phô n÷ n«ng th«n C¶ hai vÝ dô nμy nh»m gióp phô n÷ thùc hiÖn tèt h¬n vai trß cña m×n mμ kh«ng lμm thay ®æi thùc tÕ ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh. 1.3.3 Nhu cÇu chiÕn l−îc Nhu cÇu chiÕn l−îc cña giíi lμ nh÷ng nhu cÇu cña phô n÷ vμ nam giíi mμ khi ®−îc ®¸p øng sÏ lμm thay ®æi vÞ trÝ, ®Þa vÞ cña phô n÷ vμ nam giíi theo h−íng b×nh ®¼ng h¬n. Kh¸c víi nhu cÇu thùc tÕ, nhu cÇu chiÕn l−îc th−êng trõu t−îng h¬n, khã nh×n thÊy h¬n nhu cÇu thùc tÕ cña giíi. Nhu cÇu chiÕn l−îc th−êng lμ sù thay ®æi c¬ cÊu quyÒn lùc vμ ¶nh h−ëng tíi th¸i ®é hμnh vi cña mçi giíi. Nhu cÇu chiÕn l−îc giíi ®a d¹ng, n¶y sinh rÊt kh¸c nhau thay ®æi theo c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ, phô thuéc vμo hoμn c¶nh kinh tÕ, v¨n ho¸, chÝnh trÞ, x· héi. Nh÷ng nhu cÇu chiÕn l−îc giíi cã thÓ bao gåm toμn bé hoÆc mét sè nhu cÇu nh−: thay ®æi ph©n c«ng lao ®éng theo giíi, cïng chia sÎ viÖc néi trî vμ ch¨m sãc con c¸i, xo¸ bá c¸c h×nh thøc, c¸c quy ®Þnh ph©n biÖt quyÒn së h÷u tμi s¶n, nhμ cöa, quyÒn tiÕp cËn tÝn dông, tù do lùa chän sinh con c¸i. Nhu cÇu giíi chiÕn l−îc cña phô n÷ lμ nh÷ng nhu cÇu mμ phô n÷ x¸c ®Þnh ®−îc v× vai trß thÊp kÐm cña hä so víi nam giíi trong x· héi. Chóng liªn quan ®Õn vÞ thÕ, vÞ trÝ vμ vai trß cña giíi, ®Õn quyÒn lùc, sù kiÓm so¸t vμ cã thÓ bao hμm c¶ nh÷ng vÊn ®Ò nh− quyÒn ph¸p lý, b¹o lùc trong gia ®×nh, tiÒn c«ng c«ng b»ng vμ sù kiÓm so¸t cña phô n÷ ®èi víi th©n thÓ hä. ViÖc ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu nμy cña phô n÷ sÏ gióp thay ®æi vÞ trÝ hiÖn hμnh vμ tõ ®ã thay ®æi vÞ trÝ thÊp kÐm cña phô n÷. 107
VÝ dô vÒ nhu cÇu chiÕn l−îc: - Tæ chøc c¸c líp nÊu ¨n cho nam giíi - TiÕn hμnh tËp huÊn vÒ qu¶n lý cho c¸c n÷ gi¶ng viªn ë c¸c tr−êng §¹i häc VÝ dô thø nhÊt liªn quan ®Õn thay ®æi quan niÖm ph©n c«ng lao ®éng truyÒn thèng mμ phô n÷ tõ tr−íc ®Õn nay vÉn ®¶m nhiÖm. VÝ dô thø hai liªn quan ®Õn ph©n c«ng lao ®éng giíi ®Õn nghÒ nghiÖp, v× l·nh ®¹o hay qu¶n lý tõ tr−íc ®Õn nay lμ lÜnh vùc chñ yÕu cña nam giíi. Nhu cÇu chiÕn l−îc th−êng dμi h¹n vμ liªn quan tíi sù thay ®æi vÞ trÝ, ®Þa vÞ cña phô n÷ vμ nam giíi nªn rÊt khã ®−îc chÊp nhËn vμ ®−îc ®¸p øng ngay nh−ng nÕu ®−îc ®¸p øng nã sÏ lμm biÕn ®æi thùc tÕ ph©n c«ng lao ®éng theo giíi theo h−íng tiÕn bé, ®éng viªn cao h¬n tiÒm n¨ng lao ®éng cña phô n÷ vμ nam giíi, n©ng cao b×nh ®¼ng giíi. 1.4 B×nh ®¼ng giíi ThuËt ng÷ b×nh ®¼ng giíi lμ mét thuËt ng÷ ®−îc sö dông theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau, t¹i nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau, ®Ó chØ sù b×nh ®¼ng vÒ luËt ph¸p, vÒ c¬ héi, vÒ kÕt qu¶ vμ thμnh qu¶ t¹o ra. Theo b¸o c¸o cña Ng©n hμng thÕ giíi (2001) th× b×nh ®¼ng giíi ®−îc xem xÐt theo nghÜa b×nh ®¼ng vÒ luËt ph¸p, vÒ c¬ héi – bao gåm sù b×nh ®¼ng trong viÖc tiÕp cËn nguån nh©n lùc, vèn vμ c¸c nguån lùc s¶n xuÊt kh¸c, b×nh ®¼ng trong thï lao c«ng viÖc - vμ trong tiÕng nãi. ë ®©y kh«ng xem xÐt b×nh ®¼ng giíi theo thμnh qu¶ bëi v× hai lý do. Thø nhÊt lμ c¸c x· héi kh¸c nhau cã thÓ cã nh÷ng c¸ch ®i riªng ®Ó theo ®uæi sù b×nh ®¼ng giíi. Thø hai lμ mét khÝa c¹nh tù th©n cña sù b×nh ®¼ng lμ cho phÐp ng−êi phô n÷ vμ nam giíi ®−îc tù do lùa chän nh÷ng vai trß gièng hoÆc kh¸c nhau vμ nh÷ng thμnh qu¶ gièng hoÆc kh¸c nhau, tïy theo së thÝch vμ môc ®Ých cña hä. B×nh ®¼ng ë ®©y kh¸c víi c«ng b»ng víi nghÜa lμ ®èi xö víi phô n÷ còng gièng nh− ®èi xö víi nam giíi. Theo logic nμy, mäi ®iÒu cÇn thiÕt chØ lμ cung cÊp cho phô n÷ c¸c c¬ héi b×nh ®¼ng vμ ng−êi ta mong ®îi phô n÷ sÏ tiÕp cËn c¸c c¬ héi nμy, thùc hiÖn vμ h−ëng lîi theo c¸c nguyªn t¾c vμ tiªu chuÈn nh− nam giíi. VÊn ®Ò cña m« h×nh nμy lμ nã kh«ng xem xÐt vμ gi¶i quyÕt nh÷ng kh¸c nhau vÒ giíi vμ c¸c mèi quan hÖ giíi. §iÒu nμy ®Æt ra nh÷ng søc Ðp v« cïng lín ®èi víi phô n÷, trong khi ®ã l¹i thu hÑp sù tiÕp cËn cña hä tíi c¸c kü n¨ng vμ nguån lùc cÇn thiÕt ®Ó cã thÓ tËn dông c¸c c¬ héi b×nh ®¼ng nh»m lμm t¨ng n¨ng lùc cña hä. Nh÷ng ph©n biÖt ®èi xö cã hÖ thèng cã nghÜa lμ mét vμi ng−êi ®−îc ®Æt ë vÞ trÝ tèt h¬n nh÷ng ng−êi kh¸c ®Ó sö dông c¸c c¬ héi hiÖn cã. B×nh ®¼ng vÒ c¬ héi, vÒ sù lùa chän vμ ®èi xö lμ c¬ héi cÇn thiÕt nh−ng kh«ng ph¶i lμ c¬ héi quan träng ®Ó hç trî cho sù ph¸t triÓn cña phô n÷. ChÝnh v× vËy chóng ta cÇn xem xÐt quan ®iÓm b×nh ®¼ng cã nhËn thøc giíi. Quan ®iÓm nμy ®−a ra sù tiÕp cËn ®óng ®¾n mμ nã c«ng nhËn sù kh¸c biÖt, vμ thùc tÕ lμ phô n÷ ®ang cã vÞ trÝ bÊt b×nh ®¼ng do sù ph©n biÖt ®èi xö trong qu¸ khø vμ hiÖn t¹i. Quan ®iÓm nμy kh«ng chØ quan t©m ®Õn ®èi xö b×nh ®¼ng mμ cßn quan t©m ®Õn tiÕp cËn b×nh ®¼ng vμ lîi Ých b×nh ®¼ng. Chóng ta cÇn ph¶i xem xÐt nh−ng c¶n trë tiÒm Èn ®èi víi sù tham gia b×nh ®¼ng cña phô n÷, cã nghÜa lμ ph¶i ®èi xö kh¸c nhau ®èi víi phô n÷ vμ nam giíi ®Ó hä cã thÓ ®−îc h−ëng lîi mét c¸ch b×nh ®¼ng. Nãi tãm l¹i cã thÓ ®Þnh nghÜa b×nh ®¼ng giíi lμ bèi c¶nh lý t−ëng trong ®ã phô n÷ vμ nam giíi ®−îc h−ëng vÞ trÝ nh− nhau, hä cã c¸c c¬ héi b×nh ®¼ng ®Ó ph¸t hiÖn ®Çy ®ñ tiÒm n¨ng cña hä nh»m cèng hiÕn cho sù ph¸t triÓn cña quèc gia vμ ®−îc h−ëng lîi tõ 108
c¸c kÕt qu¶ ®ã. Tr−íc kia ng−êi ta tin r»ng sù b×nh ®¼ng cã thÓ ®¹t ®−îc b»ng c¸ch trao cho phô n÷ vμ nam giíi c¸c c¬ héi nh− nhau vμ thõa nhËn r»ng ®iÒu nμy sÏ ®em l¹i c¸c kÕt qu¶ nh− nhau. Nh−ng ®èi xö b×nh ®¼ng kh«ng lu«n lu«n ®em l¹i c¸c kÕt qu¶ b×nh ®¼ng. “B×nh ®¼ng giíi kh«ng ®¬n thuÇn chØ lμ viÖc phô n÷ sÏ cã nhiÒu vai trß gièng nam giíi h¬n mμ cßn lμ nam giíi còng sÏ cã nhiÒu vai trß gièng phô n÷ h¬n”3 1.5 Hßa nhËp giíi Hßa nhËp giíi lμ mét qu¸ tr×nh mμ trong ®ã c¶ nam giíi vμ phô n÷ ®Òu tham gia ®Çy ®ñ vμo c¸c ho¹t ®éng ®· ®−îc lËp kÕ ho¹ch, bao gåm c¸c ch−¬ng tr×nh, chÝnh s¸ch, luËt ph¸p ë bÊt cø lÜnh vùc nμo vμ ë tÊt c¶ mäi cÊp. Trong qu¸ tr×nh nμy c¶ phô n÷ vμ nam giíi ®Òu tham gia vμo viÖc ra quyÕt ®Þnh vμ ®−îc t− vÊn trong x©y dùng ch−¬ng tr×nh. §iÒu ®ã phô thuéc vμo viÖc ph©n tÝch giíi nh− lμ mét c«ng cô ph©n tÝch cho viÖc lËp kÕ ho¹ch, ra quyÕt ®Þnh, thùc hiÖn vμ gi¸m s¸t. Hßa nhËp giíi lμ chiÕn l−îc sö dông nh÷ng mèi quan t©m vμ kinh nghiÖm cña phô n÷ còng nh− nam giíi nh− mét phÇn quan träng ®Ó thiÕt kÕ, thùc hiÖn, kiÓm tra gi¸m s¸t hay ®¸nh gi¸ mét chÝnh s¸ch, ch−¬ng tr×nh ë tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ chÝnh trÞ, x· héi cèt ®Ó phô n÷ vμ nam giíi ®−îc h−ëng lîi nh− nhau vμ ®Ó sù bÊt b×nh ®¼ng kh«ng cßn tån t¹i n÷a. Môc tiªu quan träng nhÊt lμ ®¹t ®−îc sù b×nh ®¼ng trong x· héi (UNDP 1997). T¹i sao ph¶i hßa nhËp hay lång ghÐp vÊn ®Ò giíi? - ViÖc x©y dùng mét kÕ ho¹ch vÒ giíi tèt cã ý nghÜa quan träng vÒ kinh tÕ, khiÕn cho c¶ nam giíi vμ phô n÷ ®Òu tÝch cùc, vμ nh− vËy sö dông ®−îc 100% lùc l−îng lao ®éng cã n¨ng suÊt - C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy r»ng sù ph©n biÖt ®èi xö nam n÷ lμ cho t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi gia t¨ng, tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ chËm l¹i vμ c«ng t¸c qu¶n lý quèc gia bÞ yÕu ®i - Thóc ®Èy b×nh ®¼ng nam n÷ cã nghÜa lμ thóc ®Èy c¸c quyÒ c¬ b¶n cña con ng−êi. C¸c chÝnh s¸ch vμ c¸c ch−¬ng tr×nh nh¹y c¶m giíi ph¶i thÓ hiÖn bèn vÊn ®Ò chÝnh dùa trªn c¬ së c¸c nhu cÇu vμ quyÒn lîi chung cña con ng−êi, ®ã lμ: - HiÖu suÊt: t¨ng c−êng s¶n xuÊt, tham gia vμo viÖc t¨ng thu nhËp - B×nh ®¼ng: xãa bá mäi rμo ch¾n ®èi víi c¸c c¬ héi chÝnh trÞ, chuyªn m«n, kinh tÕ, ph©n chia b×nh ®¼ng c¸c nguån - Sù tham gia: phô n÷ vμ nam giíi ph¶i tham gia ®Çy ®ñ vμo c¸c quyÕt ®Þnh vμ c¸c qu¸ tr×nh cã ¶nh h−ëng tíi cuéc sèng cña hä - BÒn v÷ng: tiÕp cËn c¸c c¬ héi vμ c¸c nguån ph¶i ®−îc ®¶m b¶o cho c¸c thÕ hÖ t−¬ng lai. Hßa nhËp giíi lμ t¹o ra m«i tr−êng cã kh¶ n¨ng cho b×nh ®¼ng giíi thùc sù tån t¹i. CÇn ph¶i lång ghÐp vÊn ®Ò giíi vμo c¸c lÜnh vùc trong cuéc sèng. Trong lÜnh vùc n«ng l©m nghiÖp rÊt quan träng lμ lång nghÐp vμo ngay trong ®μo t¹o, trong nghiªn cøu vμ trong tÊt c¶ c¸c giai ®o¹n cña dù ¸n ph¸t triÓn. 3 TrÝch trong tμi liÖu tËp huÊn vÒ giíi cña ñy ban quèc gia v× sù tiÕn bé cña phô n÷ 109
2. LÞch sö vÒ ph¸t triÓn kh¸i niÖm giíi Phô n÷ trong ph¸t triÓn4 (WID) 2.1 ThuËt ng÷ “Phô n÷ trong ph¸t triÓn” ra ®êi vμo nh÷ng n¨m 70. Nh÷ng ®ãng gãp vÒ lý thuyÕt vμ thùc tÕ cña “Phô n÷ trong ph¸t triÓn” ®−îc kÕt hîp víi hμng lo¹t c¸c ho¹t ®éng cña phô n÷ trong lÜnh vùc ph¸t triÓn víi sù tμi trî kinh tÕ cña c¸c tæ chøc chÝnh phñ vμ phi chÝnh phñ tõ nh÷ng n¨m 70 ®Õn nay (Teherani-Kroenner 1995; TrÇn ThÞ QuÕ 1999). Nh÷ng mèi quan t©m lín cña phô n÷ trªn thÕ giíi ®· ®−îc héi nghÞ thÕ giíi vÒ n¨m quèc tÕ phô n÷ häp n¨m 1975 t¹i Mexico vμ thËp kû vÒ phô n÷ cña liªn hiÖp quèc (1976- 1985) nªu ra. Héi nghÞ nμy lμ nªu lªn ®iÓm h¹n chÕ lμ phô n÷ kh«ng ®−îc tham gia vμo kÕ ho¹ch ph¸t triÓn trong c¸c dù ¸n. Tõ ®ã vÞ trÝ x· héi vμ kinh tÕ cña phô n÷ ®−îc chó ý. Cuéc “C¸ch m¹ng xanh” trong thËp kû 60 ®· ®−a ra nhiÒu vÝ dô vÒ vai trß cña phô n÷ trong kinh tÕ n«ng nghiÖp. Tõ ®Çu thËp kû 90 tæ chøc n«ng l−¬ng thÕ giíi FAO ®· ®−a WID vμo ch−¬ng tr×nh chiÕn l−îc nh»m hiÓu ®−îc vai trß vμ nhu cÇu cña phô n÷ vμo kÕ ho¹ch cña dù ¸n ph¸t triÓn l©m nghiÖp. Phong trμo “Phô n÷ trong ph¸t triÓn” bÞ t¸c ®éng m¹nh mÏ bëi sù ra ®êi cña phong trμo gi¶i phãng phô n÷ ë c¸c n−íc phÝa B¾c vμo nh÷ng n¨m 70. Cïng víi ch−¬ng tr×nh hμnh ®éng cña WID cßn cã phong trμo cña nh÷ng ng−êi ñng hé thuyÕt nam n÷ b×nh quyÒn thuéc §¶ng tù do, nh»m ®ßi thùc hiÖn c¸c quyÒn b×nh ®¼ng, viÖc lμm, c«ng lý vμ quyÒn c«ng d©n cho phô n÷ ë n−íc Mü. Mét chñ ®Ò quan träng cña phong trμo nam n÷ b×nh quyÒn ë thêi kú nμy lμ t¹o ra c¸c c¬ héi cã viÖc lμm ngang nhau cho phô n÷. Trong khi sù quan t©m vÒ phóc lîi x· héi vμ sinh ®Î vÉn lμ trung t©m cña phong trμo phô n÷, “Phô n÷ trong ph¸t triÓn” ®· chó träng ®Æc biÖt ®Õn vai trß s¶n xuÊt cña phô n÷ vμ chñ tr−¬ng ®−a phô n÷ vμo hßa nhËp vμo nÒn kinh tÕ ®Êt n−íc vμ coi ®ã lμ mét biÖn ph¸p n©ng cao ®Þa vÞ cña hä (TrÇn ThÞ QuÕ, 1999). ¶nh h−ëng quan träng tiÕp theo ®èi víi WID lμ sù h×nh thμnh c¸c c¬ quan nghiªn cøu vÒ phô n÷ ë c¸c n−íc ph¸t triÓn. C«ng tr×nh nghiªn cøu cã ¶nh h−ëng lín nhÊt lμ c«ng tr×nh cña chuyªn gia kinh tÕ §an M¹ch Ester Boserup vμo n¨m 1970. TÇm quan träng cña c«ng tr×nh “Vai trß cña phô n÷ trong ph¸t triÓn kinh tÕ” nμy lμ nã th¸ch thøc gi¶ ®Þnh vÒ “Quan ®iÓm phóc lîi” vμ nªu bËt vai trß cña phô n÷ trong nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp ë Ch©u Phi, Ch©u ¸ vμ Ch©u Mü La tinh. Boserup thõa nhËn mèi t−¬ng quan tÝch cùc gi÷a vai trß cña phô n÷ trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vμ ®Þa vÞ cña hä ®èi víi nam giíi (Boserup, 1989). Phong trμo “Phô n÷ trong ph¸t triÓn” ®· cã t¸c ®éng khëi x−íng c¸c cuéc th¶o luËn, nghiªn cøu vμ x©y dùng c¸c thÓ chÕ vÒ vÊn ®Ò giíi trong c¸c tæ chøc ph¸t triÓn vμ c¬ quan chÝnh phñ t¹o ®iÒu kiÖn cho phô n÷ hßa nhËp vμo ph¸t triÓn cña céng ®ång vμ x· héi. Trong thùc tÕ ®· ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh cho phô n÷, nh−ng kh«ng ph¶i c¸c dù ¸n vÒ phô n÷ còng thμnh c«ng bëi v× c¸c dù ¸n vÒ phô n÷ th−êng riªng biÖt, tËp trung vμo c¸c c«ng viÖc truyÒn thèng cña phô n÷ mμ kh«ng lμm thay ®æi ®−îc mèi quan 4 Tªn tiÕng Anh: Women in Development 110
hÖ gi÷a phô n÷ vμ nam giíi, phô n÷ vÉn kh«ng cã ¶nh h−ëng vμ tiÕng nãi trong céng ®ång. Phô n÷, m«i tr−êng vμ ph¸t triÓn bÒn v÷ng5 (WED) 2.2 Còng ®Çu thËp kû 70 xuÊt hiÖn quan ®iÓm vÒ Phô n÷, M«i tr−êng vμ Ph¸t triÓn bÒn v÷ng. ë ViÖt nam còng nh− ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi c¶ nam giíi vμ n÷ giíi cïng ®ãng vai trß quan träng trong viÖc qu¶n lý vμ sö dông tμi nguyªn thiªn nhiªn. §Æc biÖt trªn vïng cã ®ång bμo d©n téc Ýt ng−êi sinh sèng nh− vïng T©y B¾c ViÖt nam th× phô n÷ l¹i cμng cã vai trß quan träng trong kinh tÕ hé gia ®×nh vμ sö dông c¸c s¶n phÈm rõng. Hä thu l−îm vμ sö dông cñi ®un vμ lμ nh÷ng ng−êi trùc tiÕp chÞu ¶nh h−ëng xÊu ®Õn sù ngμy cμng c¹n kiÖt tμi nguyªn thiªn nhiªn (Dang Tung Hoa 2000). Hä ®−îc quan t©m, khuyÕn khÝch vμ ®−îc x¸c ®Þnh lμ nhãm môc tiªu trong c¸c dù ¸n ph¸t triÓn l©m nghiÖp vμ n«ng th«n. Cuéc vËn ®éng “Chipko” ë Ên §é n¨m 1974 lμ mét vÝ dô ®iÓn h×nh vÒ phô n÷ biÓu t×nh chèng l¹i n¹n ph¸ rõng (Davidson, Dankelman, 1990). T¹i héi nghÞ thÕ giíi ë Nairobi n¨m 1985 vÒ “Phô n÷ vμ khñng ho¶ng m«i tr−êng” ®· nªu bËt vai trß cña phô n÷ trong viÖc l«i cuèn hä vμo n«ng l©m nghiÖp. Phô n÷ ®−îc gäi lμ ng−êi qu¶n lý m«i tr−êng v× hä ®· tÝch lòy kiÕn thøc qua rÊt nhiÒu thÕ hÖ. Nh÷ng néi dung nμy ®· t¨ng c−êng thªm c¸c cuéc tranh luËn vμ ®−îc quèc tÕ c«ng nhËn vai trß cña phô n÷ trong viÖc qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn. Tõ cuèi thËp kû 80 cã cμng ngμy cμng nhiÒu c¸c tæ chøc trong n−íc vμ quèc tÕ quan t©m ®Õn WED nhÊt lμ trong lÜnh vùc n«ng l©m nghiÖp. C¸c dù ¸n dùa trªn quan ®iÓm cña WID, ®· chó ý ®Õn nhu cÇu cña phô n÷ vμ nam giíi vμ kiÕn thøc cña hä trong qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn. Tuy nhiªn phô n÷ ch−a cã tiÕng nãi trong qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh, bëi v× chØ khuyÕn khÝch phô n÷ kh«ng th× ch−a ®ñ mμ cÇn ph¶i t¹o c¬ héi cho hä cã tiÕng nãi trong qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh vμ h−ëng lîi trong c¸c ho¹t ®éng cña dù ¸n. 5 Tªn tiÕng Anh: Women, Environment and Sustainable Development 111
H×nh 8.1: Phô n÷ ®ãng gãp vai trß quan träng trong qu¶n lý tμi nguyªn Tõ Phô n÷ trong ph¸t triÓn ®Õn Giíi vμ ph¸t triÓn6 (GAD) 2.3 Ph©n tÝch t×nh tr¹ng lÖ thuéc cña phô n÷ lμ mèi quan t©m hμng ®Çu cña WID, nh−ng b¶n chÊt quan hÖ chñ yÕu vÒ sù lÖ thuéc cña phô n÷ l¹i ch−a ®−îc khai th¸c ®Çy ®ñ. WID khuyÕn khÝch phô n÷ tham gia vμo c¸c dù ¸n nh−ng l¹i ch−a chó ý ®Õn quyÒn lîi cña hä v× vËy dÉn ®Õn thÊt b¹i. Quan ®iÓm giíi vμ ph¸t triÓn xuÊt hiÖn tõ nh÷ng n¨m 80 víi môc tiªu coi nam giíi vμ n÷ giíi lμ ®èi t−îng t¸c ®éng ®Ó t¹o ra sù c«ng b»ng gi÷a nam vμ n÷ trong x· héi vμ gia ®×nh, thay ®æi quan niÖm träng nam khinh n÷ trong x· héi qua viÖc c¶i tiÕn mèi quan hÖ gi÷a nam vμ n÷, x©y dùng c¸c dù ¸n vÒ ph¸t triÓn phô n÷ víi sù tham gia cña c¶ hai giíi nam vμ n÷, giμnh quyÒn lîi vÒ mÆt ph¸p luËt vμ së h÷u tμi s¶n phô n÷ vμ t¸c ®éng tÝch cùc còng nh− tiªu cùc cña quan ®iÓm GAD ®èi víi sù ph¸t triÓn cña phô n÷. 6 TiÕng Anh: Gender and Development 112
Mét xu h−íng chung kh¸c trong c¸ch tiÕp cËn vÊn ®Ò quan hÖ giíi lμ th«ng qua sù ph©n tÝch xem nam vμ n÷ lμm g×. Tõ gãc ®é x· héi häc, mèi quan t©m chÝnh ë ®©y lμ coi giíi nh− mét mèi quan hÖ x· héi, mét lÜnh vùc mμ sù ph©n tÝch chØ mang tÝnh t−îng tr−ng (TrÇn ThÞ QuÕ, 1999). GAD khuyÕn khÝch c¶ phô n÷ vμ nam giíi tham gia vμo dù ¸n nh−ng phô n÷ ch−a cã quyÒn quyÕt ®Þnh nªn viÖc n©ng cao quyÒn lùc cho phô n÷ trong nghiªn cøu vμ trong c¸c dù ¸n lμ rÊt cÇn thiÕt. Chóng ta cã thÓ xem xÐt sù kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a quan ®iÓm WID vμ GAD trong b¶ng sau: B¶ng 8.4: Sù kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a WID vμ GAD WID GAD Phô n÷ ®−îc xem nh− lμ mét vÊn Phô n÷ lμ mét phÇn cña ph¸t triÓn TiÕp cËn ®Ò ®−îc hßa nhËp vμo ph¸t triÓn nguån nh©n lùc Phô n÷ Mèi quan hÖ gi÷a phô n÷ vμ nam TËp trung giíi vμo vÊn ®Ò Phô n÷ th−êng bÞ t¸ch biÖt ra QuyÒn lùc kh«ng b×nh ®¼ng vÒ VÊn ®Ò khái ph¸t triÓn tham gia vμ h−ëng lîi Ph¸t triÓn cã hiÖu suÊt vμ hiÖu Ph¸t triÓn bÒn v÷ng vμ b×nh ®¼ng Môc ®Ých qu¶ h¬n víi c¶ nam giíi vμ phô n÷ lμ ng−êi ra quyÕt ®Þnh T¨ng quyÒn cho ng−êi bÞ thiÖt - Lång ghÐp phô n÷ vμo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn Gi¶i ph¸p thßi vμ phô n÷; lμm thay ®æi c¸c mèi - Hç trî ®Æc biÖt cho phô n÷ quan hÖ bÊt b×nh ®¼ng - C¸c dù ¸n cña phô n÷ - X¸c ®Þnh c¸c nhu cÇu thùc tiÔn do C¸c chiÕn l−îc - C¸c yÕu tè phô n÷ phô n÷ vμ nam giíi ®−a ra ®Ó c¶i thiÖn - T¨ng thu nhËp vμ søc s¶n xuÊt ®iÒu kiÖn cña hä cho phô n÷ - §−a ra c¸c mèi quan t©m chiÕn l−îc cña phô n÷ vμ ng−êi nghÌo Nguån: WARI (2002) C¶ hai quan ®iÓm WID vμ GAD ®Òu ®ang ®−îc sö dông vμ ¸p dông cho c¸c tr−êng hîp kh¸c nhau. Trong lÜnh vùc LNXH th× c¶ hai quan ®iÓm ®Òu cÇn thiÕt. 3. VÊn ®Ò giíi vμ nghiªn cøu vÒ giíi ë ViÖt nam 3.1 VÊn ®Ò giíi trong v¨n hãa c¸c d©n téc thiÓu sè C¸c ho¹t ®éng L©m nghiÖp x· héi tËp trung ë vïng cao, n¬i mμ chñ yÕu c¸c ®ång bμo d©n téc thiÓu sè sinh sèng. Cã thÓ nãi phô n÷ ®ãng gãp mét phÇn rÊt quan träng trong viÖc sö dông vμ qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn. ChÝnh v× vËy vai trß giíi ¶nh h−ëng ®Õn c¸c ho¹t ®éng L©m nghiÖp x· héi. HÇu hÕt c¸c d©n téc thiÓu sè theo chÕ ®é gia tr−ëng phô quyÒn, con trai c¶ ®−îc quyÒn thõa kÕ, c¸c tËp tôc v¨n hãa thiªn vÞ nam giíi trong gia ®×nh. Phô n÷ lμm viÖc rÊt vÊt v¶ nh−ng vai trß cña hä th× mê nh¹t. C¸c phong tôc tËp qu¸n cña mét sè d©n téc, nhãm ng−êi nh− hñ tôc t¶o h«n, Ðp h«n, th¸ch c−íi hoÆc kh«ng chÊp nhËn h«n nh©n gi÷a ng−êi thuéc d©n téc m×nh víi ng−êi thuéc d©n téc kh¸c, coi th−êng phô n÷. ë d©n téc Hmong, tËp tôc c−íi xin b»ng b»ng c¸ch b¾t cãc vÉn cßn tån t¹i ë mét sè n¬i, ng−êi 113
chång t−¬ng lai cã thÓ ®ßi hái lÔ c−íi tõ gia ®×nh nhμ g¸i. TËp tôc c−íi xin nμy lμ nguyªn nh©n dÉn ®Õn nh÷ng bÊt h¹nh lín cho cuéc sèng sau nμy (§Æng Nghiªm V¹n vμ céng sù 2000). MÆc dï chÕ ®é gia tr−ëng phô quyÒn lμ chñ yÕu ë ®a sè c¸c nhãm d©n téc, th× chÕ ®é thõa kÕ tμi s¶n theo hä ngo¹i vÉn tån t¹i ë mét sè d©n téc thiÓu sè nh− d©n téc Gia Rai vμ £ ®ª. ë mét sè d©n téc theo chÕ ®é nμy, chó b¸c ®»ng ngo¹i cã quyÒn lùc tuyÖt ®èi víi c¸c ch¸u trai vμ ch¸u g¸i. VÝ dô, ë d©n téc Bru V©n KiÒu, chó b¸c ®»ng ngo¹i ®−îc h−ëng mét phÇn ba quμ c−íi cña ch¸u g¸i. Hay x· héi cæ truyÒn cña ng−êi M’Nong còng theo chÕ ®é mÉu hÖ víi vai trß næi bËt cña dßng hä mÑ trong tæ chøc x· héi, tæ chøc dßng hä, chÕ ®é thõa kÕ tμi s¶n. Trong gia ®×nh ng−êi M’Nong quyÒn thõa kÕ tμi s¶n th−êng lμ ng−êi con g¸i ót (Lª ThÞ Lý 2000). 3.2 Nghiªn cøu giíi ë ViÖt nam Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc ®Çu tiªn vÒ phô n÷ ë ViÖt nam ®−îc thùc hiÖn bëi mét tËp thÓ c¸c nhμ khoa häc vÒ phô n÷ h×nh thμnh vμo n¨m 1984. Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu nμy ®· t¹o tiÒn ®Ò cho sù ra ®êi cña c¬ quan nghiªn cøu khoa häc vÒ phô n÷ ®Çu tiªn trong c¶ n−íc vμo n¨m 1987, mang tªn Trung T©m Nghiªn Cøu Khoa Häc vÒ Phô N÷, víi sù l·nh ®¹o cña c¸c nhμ khoa häc hμng ®Çu trong lÜnh vùc nμy. Kh¸i niÖm “Giíi” lÇn ®Çu tiªn ®−îc th¶o luËn vÒ thuËt ng÷, kh¸i niÖm song “giíi” nh− mét lÜnh vùc nghiªn cøu, vμ ®Æc biÖt lμ nh− mét ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn ®Ó nghiªn cøu phô n÷ ®· mau chãng ®−îc c¸c nhμ nghiªn cøu phô n÷ vËn dông. Cã thÓ viÖc ®−a ra nh÷ng lËp luËn dùa trªn quan hÖ vμ t¸c ®éng gi÷a hai giíi cã ý nghÜa thùc tÕ vμ cã tÝnh thuyÕt phôc h¬n viÖc nªu vÊn ®Ò phô n÷ riªng biÖt, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c nhμ lμm chÝnh s¸ch cho nªn dï cßn rÊt míi song nghiªn cøu giíi ®· cã ®−îc nh÷ng thμnh c«ng nhÊt ®Þnh. Cã thÓ nghiªn cøu giíi sö dông ng«n ng÷ vμ c¸ch lËp luËn cña c¸c nhμ qu¶n lý vμ h−íng tíi nh÷ng gi¶i ph¸p thùc tÕ, ®¸p øng lîi Ých cña c¶ hai giíi, khuyÕn khÝch nam giíi tham gia vμo sù nghiÖp t¹o dùng vμ n©ng cao b×nh ®¼ng giíi cho nªn dÔ dμng ®−îc chÊp nhËn trong c¸c cuéc th¶o luËn vÒ ph¸t triÓn. Cã thÓ nãi, nghiªn cøu vÒ phô n÷ vμ giíi cho ®Õn nay ®· cã b−íc ph¸t triÓn nhanh chãng, ®· n¾m b¾t vμ ph¶n ¸nh ®−îc nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi sù nghiÖp ph¸t huy b×nh ®¼ng nam n÷ trong giai ®o¹n míi, cã ®ãng gãp kÞp thêi trong viÖc tæng kÕt thùc tiÔn còng nh− ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ vμ kiÕn nghÞ ®æi míi chÝnh s¸ch ®èi víi phô n÷. Tõ nh÷ng n¨m 1990 trë l¹i ®©y ®· cã nhiÒu dù ¸n vÒ phô n÷ vμ giíi, chñ yÕu c¸c dù ¸n tËp trung vμo c¸c lÜnh vùc søc kháe, gia ®×nh, chÝnh s¸ch, chØ cã mét sè Ýt dù ¸n vÒ phô n÷ vμ m«i tr−êng vμ qu¶n lý tμi nguyªn thiªn nhiªn ë vïng miÒn nói ViÖt Nam (Pham Thi Hue, 2000). Khi xem xÐt vai trß cña phô n÷ trong c¸c dù ¸n ph¸t triÓn th× mét ®¸nh gi¸ chung: Phô n÷ lμ nh÷ng ng−êi tham gia chÝnh trong c¸c dù ¸n song l¹i lμ nh÷ng ng−êi h−ëng lîi Ýt nhÊt trong c¸c dù ¸n ®ã. VËy lμm thÕ nμo ®Ó nh×n nhËn râ vai trß cña ng−êi phô n÷ vμ ®¶m b¶o ®−îc sù h−ëng lîi cña hä trong c¸c dù ¸n ph¸t triÓn? C¸c tæ chøc FAO, SIDA vμ nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c ®· ®−a ra ®Ò xuÊt c¶i thiÖn vai trß cña hä trong c¸c ch−¬ng tr×nh vμ dù ¸n ph¸t triÓn. NhiÒu tæ chøc n−íc ngoμi tμi trî chó träng ®Õn viÖc lång ghÐp vÊn ®Ò giíi trong c¸c ho¹t ®éng dù ¸n, trong nghiªn cøu vμ ph¸t triÓn ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o nh−: Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu cñaViÖt nam – Hμ Lan, Ch−¬ng tr×nh hç trî L©m nghiÖp x· héi Helvetas Vietnam. 114
4. Néi dung vμ ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch giíi 4.1 Sù cÇn thiÕt cña ph©n tÝch giíi + Kh¸i niÖm ph©n tÝch giíi Ph©n tÝch giíi lμ qu¸ tr×nh thu thËp, ph©n tÝch c¸c sè liÖu mét c¸ch cã hÖ thèng th«ng tin vÒ giíi. Ph©n tÝch giíi bao gåm viÖc x¸c ®Þnh nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ mμ nam vμ n÷ tiÕn hμnh, nh÷ng nguån lùc mμ nam vμ n÷ sö dông vμ qu¶n lý vμ nh÷ng lîi Ých mμ hä nhËn ®−îc. §Ó tiÕn hμnh ph©n tÝch giíi chóng ta cÇn tÊt c¶ c¸c sè liÖu t¸ch biÖt theo giíi cho phÐp ®o ®Õm t¸c ®éng kh¸c nhau ®èi víi phô n÷ vμ nam giíi. + T¹i sao cÇn ph©n tÝch giíi Môc tiªu cña ph©n tÝch giíi lμ ph©n tÝch vÞ trÝ cña phô n÷ vμ nam giíi trong x· héi ®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu vμ tiÒm n¨ng riªng cña hä nh»m ®¹t hiÖu qu¶ lao ®éng cao vμ ®Ó ®¶m b¶o sù tham gia cña c¶ phô n÷ vμ nam giíi, ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña c¶ hai giíi, lμm cho hä thÊy hμi lßng. Ph©n tÝch giíi còng dù ®o¸n ®−îc c¸c kÕt qu¶ vμ thμnh c«ng do ®ã cã thÓ tr¸nh ®−îc nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi phô n÷ hay mèi quan hÖ giíi cã thÓ x¶y ra trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. B¸o c¸o cña Liªn hiÖp quèc t¹i ViÖt nam cho thÊy mét sè hËu qu¶ cña viÖc kh«ng tiÕn hμnh ph©n tÝch giíi, kh«ng chó ý ®Õn phô n÷: - Lμm t¨ng g¸nh nÆng c«ng viÖc cña phô n÷ vμ trÎ em g¸i - Sù thÊt b¹i cña nhiÒu dù ¸n ph¸t triÓn vμ sù l·ng phÝ c¸c nguån lùc dμnh cho ph¸t triÓn céng ®ång vμ quèc gia - Lμm t¨ng c¸c vÊn ®Ò m«i tr−êng do kh«ng chó ý ®Õn sù hiÓu biÕt, quan ®iÓm cña phô n÷ vÒ viÖc sö dông tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ vai trß cña phô n÷ trong qu¶n lý vμ b¶o vÖ m«i tr−êng - H¹n chÕ sù tiÕp cËn cña phô n÷ víi c¸c nguån lùc s¶n xuÊt vμ viÖc lμm, lμm gi¶m kh¶ n¨ng cung cÊp thùc phÈm vμ thu nhËp cho gia ®×nh cñ ahäc - Lo¹i trõ lùc l−îng lao ®éng n÷ vμ c«ng viÖc cña phô n÷ ra khái qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ®Þa ph−¬ng vμ quèc gia - T¸c ®éng tiªu cùc ®Õn søc kháe vμ dinh d−ìng cña phô n÷ vμ trÎ em g¸i - Cñng cè vai trß giíi vμ c¸c øng xö truyÒn thèng kh«ng cã lîi mμ x©m ph¹m nh©n quyÒn cña phô n÷. Nh− vËy viÖc ph©n tÝch giíi vμ khuyÕn khÝch phô n÷ lμ rÊt cÇn thiÕt trong lÜnh vùc ph¸t triÓn n«ng th«n vμ céng ®ång ®Ó cã thÓ tr¸nh ®−îc nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn phô n÷. 4.2 Ph©n tÝch giíi trong L©m nghiÖp x· héi 4.2.1 T¹i sao cÇn ph©n tÝch giíi trong L©m nghiÖp x· héi Kh¸c víi L©m nghiÖp truyÒn thèng tËp trung vμo c©y rõng, chó träng ®Õn s¶n phÈm gç th× L©m nghiÖp x· héi tËp trung vμo gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi vμ c©y rõng (gç vμ s¶n phÈm ngoμi gç) hay nãi c¸ch kh¸c: L©m nghiÖp h−íng vÒ con ng−êi, v× con ng−êi. Con ng−êi ë ®©y ph¶i nãi ®Õn nam hay n÷, giμ hay trÎ. ChÝnh v× thÕ khi 115
chóng ta tiÕn hμnh nh÷ng ho¹t ®éng L©m nghiÖp x· héi th× ph¶i hiÓu céng ®ång, cô thÓ lμ lμng b¶n, d©n téc, hiÓu phô n÷ vμ hiÓu nam giíi. C¸ch tiÕp cËn xuyªn suèt trong c¸c ho¹t ®éng LNXH ®ã lμ sù tham gia cña ng−êi d©n, sù tham gia ë ®©y cÇn ph¶i ®−îc lμm râ lμ sù tham gia cña phô n÷ hay nam giíi. Phô n÷ cã nh÷ng vai trß ®−îc x¸c ®Þnh râ trong c¸c ho¹t ®éng LNXH. Nh÷ng vai trß nμy v−ît qu¸ quan niÖm truyÒn thèng coi phô n÷ lμ nh÷ng ng−êi thu l−îm cñi vμ cá kh«. Phô n÷ tham gia vμo nhiÒu ho¹t ®éng L©m nghiÖp kh¸c nhau, tõ sö dông, qu¶n lý ®Õn trång c©y n«ng l©m nghiÖp ë cÊp hé gia ®×nh còng nh− cÊp céng ®ång. NhiÒu nghiªn cøu tr−êng hîp chØ ra r»ng phô n÷ cã mçi quan hÖ rÊt gÇn gòi víi c©y cèi xung quanh hä (FAO 1989). Rõng, c©y lμ mét tμi nguyªn kh«ng thÓ thiÕu ®−îc trong ®êi sèng cña c¸c ®ång bμo d©n téc thiÓu sè ë vïng nói cao nh− T©y B¾c, T©y Nguyªn. Phô n÷ hμng ngμy ®i vμo rõng thu h¸i s¶n phÈm nªn hä biÕt rÊt nhiÒu loμi c©y vμ c«ng dông cña nã, nh− ë Siera Leone, phô n÷ biÕt 31 c«ng dông cña c©y trªn m¶nh ®Êt bá hãa vμ trong rõng, nam giíi chØ biÕt 8 c«ng dông (FAO 1989). Nghiªn cøu cña §Æng Tïng Hoa (2000) chØ ra r»ng phô n÷ d©n téc Th¸i, Hmong biÕt trªn 50 loμi c©y cã t¸c dông lμm thùc phÈm, lμm thuèc cho gia ®×nh. Nam giíi th× hiÓu biÕt nhiÒu vÒ c¸c loμi c©y gç cã t¸c dông lμm nhμ hay ®å gia dông. Phô n÷ d©n téc Dao ë Ba V× hiÓu biÕt rÊt nhiÒu c¸c loμi c©y lμm thuèc nam còng nh− c¸ch chÕ biÕn vμ c«ng dông tõng lo¹i ®Ó ch÷a bÖnh (V−¬ng Kh¶ Hïng 2001). ChÝnh v× phô n÷, nam giíi tham gia vμo c¸c ho¹t ®éng kh¸c nhau liªn quan ®Õn sö dông tμi nguyªn rõng vμ kiÕn thøc hiÓu biÕt cña hä ë c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau, cho nªn viÖc ph©n tÝch giíi ®Ó hiÓu ®−îc nhu cÇu vμ kh¶ n¨ng phô n÷ vμ nam giíi khi tham gia vμo c¸c giai ®o¹n cña c¸c ho¹t ®éng L©m nghiÖp x· héi lμ rÊt cÇn thiÕt, nh»m thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n. 4.2.2 Néi dung vμ ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch giíi 4.2.2.1 Néi dung ph©n tÝch giíi Trong phÇn nμy sÏ ®Ò cËp ®Õn c¸c néi dung chÝnh, c¸c c«ng cô ph©n tÝch giíi vμ ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch giíi. - Môc ®Ých: lμm t¨ng sù thμnh c«ng cña c¸c ch−¬ng tr×nh l©m nghiÖp - Thμnh c«ng: tÝnh bÒn v÷ng, c«ng b»ng, hiÖu qu¶ - ThÊt b¹i: tr¸nh viÖc bá sãt c¸c vÊn ®Ò giíi cã thÓ tr¸nh ®−îc Mét khung ph©n tÝch giíi ®Ó: - §Æt c¸c c©u hái - S¾p xÕp th«ng tin - Ph¸t triÓn c¸c chiÕn l−îc Khung ph©n tÝch gåm cã khung bèi c¶nh, khung ho¹t ®éng, khung nguån lùc, khung hμnh ®éng. 4 khung ph©n tÝch nμy rÊt cã Ých khi ph©n tÝch c¸c thμnh tè vÒ giíi cña mét dù ¸n hay ch−¬ng tr×nh. VÒ mÆt bèi c¶nh: §Ó thu thËp th«ng tin cã thÓ dùa trªn c¸c danh môc c©u hái: 116
- C¸c ®iÓm khã kh¨n/ h¹n chÕ lμ g×? - C¸c ®iÓm thuËn lîi lμ g×? - C¸c chuÈn mùc/ Xu h−íng/ Thay ®æi - M«i tr−êng, Kinh tÕ, ThÓ chÕ - X· héi, Nh©n khÈu häc, ChÝnh s¸ch VÝ dô vÒ ph©n tÝch giíi cña FAO (1995) trong N«ng l©m kÕt hîp: B¶ng 8.5: Ph©n tÝch giíi trong N«ng l©m kÕt hîp C¸c ®iÓm khã kh¨n ThuËn lîi M«i tr−êng M«i tr−êng • Ch¸y rõng th−êng xuyªn • 6 th¸ng mïa m−a • T¨ng tû lÖ sãi mßn ®Êt • N¹n ph¸ rõng m¹nh ThÓ chÕ ThÓ chÕ • Phô n÷ thiÕu quyÒn së h÷u ®Êt hîp ph¸p • ChÝnh s¸ch L©m nghiÖp céng ®ång míi chó träng c¸c ho¹t ®éng NLKH vμ khai • Ýt c¸n bé khuyÕn n«ng l©m ®−îc ®μo t¹o th¸c gç bªn canh c«ng t¸c b¶o vÖ rõng c¸c ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cã sù tham gia • 25 % trang tr¹i do n÷ giíi lμm chñ hé trong c«ng t¸c l©m nghiÖp Nh©n khÈu häc • Tû lÖ sinh s¶n cao • T¨ng l−îng nam giíi di c− tíi c¸c thμnh phè VÒ mÆt ho¹t ®éng Tr¶ lêi c©u hái “Ai lμm g×?”, gióp chóng ta hiÓu sù phô thuéc vμo rõng, c¸c vai trß cña phô n÷ vμ nam giíi, mËt ®é lao ®éng, c«ng viÖc kh«ng c©n b»ng gi÷a phô n÷ vμ nam giíi, quü thêi gian cña phô n÷ vμ nam giíi cã thÓ tham gia vμo c¸c ho¹t ®éng L©m nghiÖp. §Ó thu thËp th«ng tin vÒ mÆt ho¹t ®éng cã thÓ dùa trªn c¸c danh môc c©u hái sau: - Ai chÞu tr¸ch nhiÖm c«ng viÖc nμo (s¶n xuÊt, t¸i s¶n xuÊt, x· héi)? - Ai cÇn bao nhiªu thêi gian cho ho¹t ®éng nμo? - Ai tham gia: ng−êi giμ, ng−êi lín, trÎ con (nam, n÷)? - Ho¹t ®éng nμy ®−îc lμm bao giê (hμng ngμy, mïa)? - Ho¹t ®éng nμy ®−îc lμm ë ®©u (ë nhμ, trong b¶n, chî)? 117
B¶ng 8.6 :Ph©n tÝch giíi trong ph©n c«ng lao ®éng §Þa ®iÓm Ho¹t ®éng Giíi Thêi gian Rõng thuéc së LÊy gç lμm chÊt ®èt N÷/Nam 3 giê/ ngμy h÷u nhμ n−íc LÊy thøc ¨n cho gia sóc N÷/Nam 1 giê/ngμy LÊy gç Nam 2 ngμy/ th¸ng Ruéng ë ®ång S¶n xuÊt lóa g¹o: b»ng - ChuÈn bÞ ®Êt Nam 2 tuÇn ®Çu mïa m−a - CÊy lóa N÷ 2 tuÇn - Lμm cá N÷ 1 th¸ng - Thu ho¹ch Nam/N÷ 2 tuÇn Nhμ Lμm ®å ®¹c trong nhμ Nam thØnh tho¶ng Sau khi thu ho¹ch N÷ mïa vô ChÕ biÕn N÷ hμng ngμy NÊu n−íng N÷ hμng ngμy VÒ mÆt nguån lùc Tr¶ lêi c©u hái “Ai cã g×?”; “Ai cÇn g×?”, gióp chóng ta hiÓu ®−îc c¬ së nguån lùc, c¸c nhu cÇu vμ lîi Ých liªn quan. Khung nguån lùc bao gåm: nguån lùc, tiÕp cËn, kiÓm so¸t vμ lîi Ých - TiÕp cËn: quyÒn sö dông nguån lùc - KiÓm so¸t: quyÒn ®−îc quyÕt ®Þnh vμ qu¶n lý c¸c nguån lùc TiÕp cËn vμ kiÓm so¸t lμ hai cÊp ®é kh¸c nhau trong mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi vμ sù tiÕp cËn kiÓm so¸t. VÝ dô nh−: mét phô n÷ cã thÓ tiÕp cËn nguån vèn nh−ng «ng chång cña chÞ cã thÓ qu¶n lý viÖc quyÕt ®Þnh sè tiÒn sÏ ®−îc sö dông nh− thÕ nμo. B¶ng d−íi ®©y cho chóng ta thÊy nh÷ng h¹n chÕ cña phô n÷ trong viÖc tiÕp cËn vμ kiÓm so¸t tμi nguyªn rõng: B¶ng 8..7: H¹n chÕ cña phô n÷ trong viÖc tiÕp cËn vμ kiÓm so¸t tμi nguyªn rõng Nh÷ng h¹n chÕ cña phô n÷ trong viÖc tiÕp cËn víi tμi nguyªn rõng (FAO 1995) • ThiÕu quyÒn së h÷u vÒ ®Êt vμ c©y • ThiÕu nguån lùc nh− n−íc, c«ng cô, vËt nu«i • ThiÕu gi¸o dôc, ®μo t¹o, kü n¨ng hay tiÕp cËn víi dÞch vô khuyÕn n«ng l©m • ThiÕu nguån mÆt, thu nhËp, tÝn dông, thiÕu c«ng cô vËn chuyÓn • ThiÕu søc lao ®éng, nhÊt lμ khi ng−êi chång v¾ng nhμ • V¾ng mÆt trong m¹ng l−íi cña nhãm phô n÷ hay céng ®ång • H¹n chÕ vÒ thêi gian, bëi v× hä ph¶i tËp trung nhiÒu vμo c«ng viÖc n«ng nghiÖp • Nam giíi kiÓm so¸t quyÒn quyÕt ®Þnh hoÆc sù tham gia cña phô n÷ • ThiÕu chó ý vÒ nhu cÇu, khã kh¨n, tr¸ch nhiÖm cña phô n÷ vÒ chÝnh s¸ch ë møc ®Þa ph−¬ng, quèc gia vμ trong nghμnh l©m nghiÖp - Nguån lùc: ®Êt, c©y, vèn/tμi s¶n, c«ng nghÖ, lao ®éng, kiÕn thøc b¶n ®Þa, dÞch vô 118
- Lîi Ých: thøc ¨n, n¨ng l−îng, thu nhËp, ®Þa vÞ §Ó thu thËp th«ng tin vÒ mÆt ho¹t ®éng cã thÓ dùa trªn c¸c danh môc sau: - Nh÷ng nguån lùc nμo lμ cÇn thiÕt ®Ó tiÕn hμnh c¸c ho¹t ®éng kh¸c nhau? - Nh÷ng nguån mμ phô n÷/ nam giíi ®−îc tiÕp cËn lμ g×? - Nh÷ng nguån mμ hä cã thÓ kiÓm so¸t lμ g×? Ai cã quyÒn së h÷u? - Phô n÷ vμ nam giíi ®−îc nhËn nh÷ng lîi Ých g× tõ c«ng viÖc cña hä? - Hä kiÓm so¸t nh÷ng lîi Ých nμo? Trong mäi c«ng viÖc ®ßi hái ph¶i sö dông c¸c nguån vμ mang l¹i c¸c lîi Ých cho ng−êi thùc hiÖn hoÆc cho nh÷ng ng−êi kh¸c. Nam giíi vμ phô n÷ th−êng cã c¸c cÊp ®é kh¸c nhau vÒ: TiÕp cËn víi c¸c nguån lùc cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc, kiÓm so¸t c¸c nguån nμy ®Ó sö dông theo mong muèn, tiÕp cËn víi c¸c lîi Ých cã ®−îc tõ c«ng viÖc cña hä, kiÓm so¸t c¸c lîi Ých nμy. B¶ng 8.8:VÊn ®Ò giíi trong tiÕp cËn nguån lùc C¸c nguån lùc TiÕp cËn KiÓm so¸t Lîi Ých §Êt: • Rõng do nhμ Nam/N÷ ChÝnh phñ/ Së l©m nghiÖp ChÊt ®èt, thøc ¨n cho gia n−íc së h÷u sóc, thùc phÈm, thuèc, thu nhËp, ®å ®¹c trong nhμ • Nhμ Nam/N÷ Nam giíi l·nh ®¹o gia ®×nh Rau, vËt nu«i, thøc ¨n, thu nhËp • Ruéng Nam/N÷ Nam giíi l·nh ®¹o gia ®×nh Thøc ¨n, thu nhËp §μo t¹o khuyÕn Nam ChÝnh phñ/ Së l©m nghiÖp C¸c kü n¨ng míi, t¨ng n«ng l©m trong s¶n phÈm, nhiÒu thùc n«ng l©m kÕt hîp phÈm h¬n, t¨ng quyÒn sö dông gç, t¨ng thu nhËp VÒ mÆt ch−¬ng tr×nh hμnh ®éng: Tr¶ lêi c¸c c©u hái: - Ch−¬ng tr×nh cã ®¸p øng c¸c nhu cÇu hay kh«ng? - Cã ®Õn ®óng ng−êi kh«ng? - Sù thay ®æi cã cÇn thiÕt kh«ng? - Cã ®¸p øng c¶ hai môc ®Ých ph¸t triÓn vμ môc ®Ých giíi kh«ng? B¶ng 8.9. TiÕp cËn x©y dùng ch−¬ng tr×nh hμnh ®éng giíi Môc tiªu ch−¬ng C¸c c©n nh¾c giíi C¸c khuyÕn nghÞ cho tr×nh & Ho¹t ®éng ch−¬ng tr×nh hμnh ®éng ChØ nam giíi cã quyÓn së h÷u §μo t¹o c¶ phô n÷ vμ nam Môc tiªu: Giíi ®Êt vμ chØ cã nam giíi tham gia giíi trong c¸c ho¹t ®éng thiÖu NLKH vμo vμo c¸c ho¹t ®éng khuyÕn n«ng NLKH b»ng c¸ch c¸n bé canh t¸c cho 5000 l©m khuyÕn n«ng l©m nam cïng hé gia ®×nh sèng ë Phô n÷ lμm c©y gièng, trång lμm viÖc víi ng−êi vî vμ khu vùc ®Êt bÞ c©y, cÊy lóa, lμm cá vμ thùc hiÖn ng−êi chång, hoÆc b»ng c¸ch tho¸i hãa c¸c viÖc chÕ biÕn s¶n phÈm sau c¸n bé khuyÕn n«ng l©m nam 119