Bài giảng Mỹ thuật phương pháp giảng dạy Mỹ thuật: Phần 2- Hồ Vân Thùy

Chia sẻ: Bin Bin | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:92

Thêm vào BST

Báo xấu

370
lượt xem 82
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung phần 2 của Bài giảng Mỹ thuật phương pháp giảng dạy Mỹ thuật giới thiệu đến người học kiến thức về nội dung và phương pháp dạy Mỹ thuật ở Tiểu học. Với nội dung được cụ thể hóa trong 4 chương cuối trình bày về: vẽ theo mẫu và phương pháp dạy vẽ theo mẫu, vẽ trang trí và phương pháp dạy vẽ trang trí ở Tiểu học, vẽ tranh và phương pháp giảng dạy, thường thức Mỹ thuật và phương pháp giảng dạy. Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Mỹ thuật phương pháp giảng dạy Mỹ thuật: Phần 2- Hồ Vân Thùy

PhÇn thø hai Néi dung vµ ph−¬ng ph¸p d¹y Mü thuËt ë tiÓu häc Ch−¬ng III VÏ theo mÉu vµ ph−¬ng ph¸p d¹y vÏ theo mÉu A − VÏ theo mÉu I − Kh¸i niÖm Mäi thø ®Òu cã thÓ lµ chñ ®Ò ®Ó vÏ. Nh− vËy vÏ g× kh«ng ph¶i lµ ®iÒu quan träng, mµ quan träng nhÊt lµ mçi ng−êi häc ®Òu ph¶i yªu thÝch vÏ vµ hiÓu r»ng vÏ gióp hä häc hái mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vÒ thÕ giíi hiÖn h÷u. Häc vÏ gióp chóng ta cã c¸i nh×n míi vÒ mäi vËt, vÒ thÕ giíi xung quanh, gióp chóng ta hiÓu ®−îc nh÷ng nguyªn lý, nh÷ng ph−¬ng ph¸p t¹o h×nh c¨n b¶n, n¾m v÷ng ph−¬ng ph¸p vÏ theo mÉu mét c¸ch tù tin vµ hµo høng. Tuy nhiªn, héi häa còng lµ mét c«ng viÖc ®ßi hái tÝnh chñ ®éng. Ngoµi nh÷ng nguyªn t¾c, c¸ch thøc vµ ph−¬ng ph¸p ®−îc häc, ng−êi vÏ ph¶i biÕt tù c¶m nhËn, tù ph©n tÝch h¬n lµ rËp khu«n. Nh− vËy, ®Ó vÏ tèt cÇn cã sù kÕt hîp gi÷a c¶m nhËn vµ ph©n tÝch chø kh«ng ph¶i chØ nh×n nhËn sù vËt mét c¸ch m¸y mãc, kh« cøng theo nh÷ng quy t¾c nhÊt ®Þnh. Ph−¬ng tiÖn ®Ó vÏ ngµy nay rÊt phong phó, ®a d¹ng nh−ng kh«ng cã hiÓu biÕt c¬ b¶n vÒ héi häa th× dï dông cô cã tÝnh n¨ng tèt nhÊt còng kh«ng thÓ gióp chóng ta vÏ ®−îc mét bøc tranh ®Ñp, hay thÓ hiÖn ®−îc ®iÒu mµ chóng ta t©m ®¾c. Muèn hiÓu ®−îc kh¸i niÖm "VÏ theo mÉu" cÇn hiÓu thªm c¸c thuËt ng÷ chuyªn m«n liªn quan sau ®©y : 61
1. VÏ h×nh häa H×nh häa lµ mét m«n häc c¬ b¶n cña ngµnh Mü thuËt ë tr−êng chuyªn nghiÖp nh− tr−êng §¹i häc Mü thuËt, §¹i häc Mü thuËt c«ng nghiÖp, tr−êng §¹i häc KiÕn tróc, tr−êng Cao ®¼ng S− ph¹m Nh¹c − Häa, tr−êng Trung cÊp Mü thuËt,... H×nh häa ®−îc vÏ b»ng ch× ®en hoÆc than vÏ gäi lµ h×nh häa ®en tr¾ng vµ vÏ b»ng mµu (mµu bét , s¬n dÇu,...) gäi lµ h×nh häa mµu. C¸c mÉu vÏ ®Ó thùc hiÖn c¸c bµi tËp h×nh ho¹ lµ nh÷ng h×nh khèi c¬ b¶n : H×nh lËp ph−¬ng, h×nh l¨ng trô, h×nh hép, h×nh cÇu, h×nh chãp, h×nh th¸p, h×nh ®a diÖn,... C¸c ®å vËt biÕn d¹ng tõ h×nh khèi c¬ b¶n nh− : Êm, chÐn, chai, lä, phÝch n−íc, b¸t, ®Üa,... ; c¸c lo¹i hoa, qu¶,... ; c¸c m« h×nh mòi, m¾t, tai, miÖng, phï ®iªu hoa l¸,... ; t−îng ®Çu ng−êi, t−îng b¸n th©n, t−îng toµn th©n ; C¸c t− thÕ ng−êi thËt : ch©n dung, b¸n th©n vµ toµn th©n ë c¸c d¸ng thÕ kh¸c nhau,... C¸c bµi tËp vÒ vÏ ng−êi lµ nh÷ng bµi tËp cã yªu cÇu cao nhÊt cña m«n häc. Bµi tËp trong ch−¬ng tr×nh m«n H×nh ho¹ ®−îc s¾p xÕp theo tr×nh tù tõ dÔ ®Õn khã, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ vÏ h×nh ®Õn vÏ ®Ëm nh¹t vµ vÏ mµu. ChÊt liÖu còng ®−îc s¾p xÕp theo thø tù tõ ch×, than ®Õn mµu bét, mµu n−íc, s¬n dÇu. Träng t©m nghiªn cøu cña h×nh häa lµ h×nh, khèi vµ mµu s¾c cña sù vËt. Qua ®ã ng−êi vÏ luyÖn c¸ch quan s¸t, nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ vÒ kÝch th−íc, tû lÖ, ®Ëm nh¹t mµu s¾c ®Ó diÔn t¶ ®−îc ®èi t−îng. H×nh häa lµ m«n häc c¬ b¶n hç trî cho vÏ trang trÝ vµ s¸ng t¸c tranh sau nµy. 2. VÏ t¶ thùc VÏ t¶ thùc lµ tªn gäi cña mét ph©n m«n Mü thuËt ë tr−êng phæ th«ng, tiÓu häc, trung häc c¬ së vµ trung häc chuyªn ban tr−íc n¨m 1980. ThuËt ng÷ nµy ®−îc dïng ®Õn n¨m 1980 th× ®−îc thay b»ng "VÏ theo mÉu". Cã sù thay ®æi ®ã lµ do nhiÒu ng−êi ®· hiÓu sai tªn gäi cña ph©n m«n dÉn ®Õn lµm sai, cho r»ng vÏ t¶ thùc lµ ph¶i vÏ nh− thùc, gièng y nguyªn thùc, vÒ kÝch th−íc, tû lÖ, ®Ëm nh¹t nh− chôp ¶nh ; yªu cÇu bµi vÏ ph¶i ®óng mÉu ®Õn tõng chi tiÕt, nh− mÉu thiÕt kÕ. Do ®ã, cã gi¸o viªn ®· ®o kÝch th−íc, h−íng dÉn häc sinh kÎ « ®Ó vÏ dÉn ®Õn kÕt qu¶ lµ mçi bµi vÏ ®Òu gièng nhau nh− ®óc. HiÓu nh− thÕ lµ kh«ng ®óng víi vÏ t¶ thùc. VÏ t¶ thùc lµ vÏ tõ ®èi t−îng cã thùc ë tr−íc m¾t. V× mçi häc sinh cã c¸ch nh×n, ®¸nh gi¸, nhËn xÐt, c¶m thô kh¸c nhau, kh¶ n¨ng diÔn t¶ kh¸c nhau nªn c¸c bµi vÏ kh«ng thÓ gièng nhau ®−îc. Tªn gäi "VÏ t¶ thùc" kh«ng sai nh−ng nhiÒu ng−êi hiÓu sai, lµm sai nªn n¨m 1980 Héi ®ång bé m«n Mü thuËt nhÊt trÝ thay "VÏ t¶ thùc" b»ng "VÏ theo mÉu". 3. VÏ theo mÉu a) Kh¸i niÖm VÏ theo mÉu lµ nghiªn cøu mÉu ®· bµy tr−íc m¾t vµ vÏ m« pháng l¹i theo c¸ch nh×n, c¸ch nghÜ, c¸ch c¶m thô cña ng−êi vÏ. 62
NÐt vÏ, h×nh vÏ cña "VÏ theo mÉu" kh«ng nh− nÐt vÏ, h×nh vÏ cña vÏ kü thuËt ®ßi hái chÝnh x¸c tuyÖt ®èi ®Õn tõng chi tiÕt ®Ó s¶n xuÊt hµng lo¹t th«ng qua b¶n vÏ thiÕt kÕ. NÐt vÏ cña vÏ mü thuËt kh«ng ®ßi hái ph¶i th¼ng b¨ng hay trßn ®Òu mµ nã chØ mang tÝnh chÊt t−¬ng ®èi biÓu hiÖn ®Êy ®óng lµ ®−êng th¼ng, ®−êng cong, ®−êng trßn cña héi häa. − H×nh vÏ cña vÏ mü thuËt kh«ng ®ßi hái chÝnh x¸c tuyÖt ®èi nh− h×nh vÏ kü thuËt mµ "chÝnh x¸c" ë ®©y cã nghÜa lµ nã hîp lý trong kh«ng gian theo c¸ch nh×n cña ng−êi vÏ. Sù chÝnh x¸c cña héi häa còng nh− cña nghÖ thuËt nãi chung kh«ng ph¶i lµ sù chÝnh x¸c cña khoa häc tù nhiªn, cña kü thuËt, bëi nghÖ thuËt cã nh÷ng ®Æc tÝnh riªng hoµn toµn kh¸c víi khoa häc kü thuËt. − NÐt vÏ, h×nh vÏ cña vÏ mü thuËt ®−îc thùc hiÖn ®¬n thuÇn b»ng tay, kh«ng dïng th−íc hay compa, dï lµ c¸c nÐt th¼ng cña t−êng nhµ, cét ®iÖn, c¸i hép hay ®−êng trßn cña miÖng lä. CÇn l−u ý "VÏ theo mÉu" lµ t¶, m« pháng l¹i theo mÉu chø kh«ng ph¶i sao chÐp rËp khu«n nh− khi thiÕt kÕ. Nh− vËy, tuy cïng mét mÉu, cïng mét c¸ch h−íng dÉn nh−ng tÊt c¶ c¸c bµi vÏ sÏ kh«ng gièng nhau v× nhiÒu lÏ : + Mçi ng−êi ë mét vÞ trÝ kh¸c nhau : chÝnh diÖn, bªn ph¶i, bªn tr¸i ; h−íng nh×n kh¸c nhau vÒ mÉu : ng−êi ngåi cao, thÊp, xa, gÇn,... sÏ nh×n mÉu kh«ng nh− nhau. + Kh¶ n¨ng so s¸nh, ph©n tÝch, −íc l−îng cña mçi ng−êi kh¸c nhau, nªn nhËn xÐt vÒ kÝch th−íc, tû lÖ mÉu cña mäi ng−êi sÏ kh«ng gièng nhau. + C¶m thô vÎ ®Ñp cña mçi ng−êi kh¸c nhau, do vËy biÓu hiÖn qua h×nh vÏ sÏ kh¸c nhau. D¹y vÏ theo mÉu hay d¹y mü thuËt theo c¸ch kÎ « lµ kh«ng ®óng yªu cÇu cña m«n häc. Yªu cÇu c¶ líp vÏ theo mét khu«n mÉu ®Þnh s½n cña gi¸o viªn lµ kh«ng ®óng víi d¹y vÏ theo mÉu. Bµi vÏ theo mÉu chØ yªu cÇu m« pháng l¹i mÉu cã ë tr−íc mÆt víi h×nh d¸ng, kÝch th−íc, ®Ëm nh¹t nh− ng−êi vÏ nh×n thÊy vµ c¶m nhËn. VÝ dô h×nh vÏ minh häa c¸i ca (H.1). H×nh 1 Nh− vËy bµi vÏ c¸i ca nh− c¸c tr−êng hîp trªn ®Òu ®óng nh− nã 63
®ang tån t¹i trong kh«ng gian theo c¸ch nh×n, c¸ch nghÜ vµ c¶m nhËn cña mçi ng−êi. §iÒu quan träng lµ gi¸o viªn gióp häc sinh nhËn ra h×nh vÏ c¸i ca nµo ®Ñp h¬n (v× vÏ ®óng ch−a ch¾c ®· ®Ñp). b) Mét sè kiÕn thøc c¬ b¶n cho vÏ theo mÉu • NÐt : Ta th−êng dïng nÐt ®Ó vÏ h×nh, vÏ ®Ëm nh¹t. §èi víi vÏ mü thuËt, nÐt ®Ó biÓu hiÖn ®−êng th¼ng, ®−êng cong chØ mang tÝnh t−¬ng ®èi, kh«ng th¼ng b¨ng, ngay ng¾n, ®Òu ®Æn nh− th−íc kÎ hoÆc trßn ®Òu nh− compa quay. NÐt cña mü thuËt dï lµ nÐt th¼ng, nÐt cong hay gÊp khóc,... còng hoµn toµn ®¬n thuÇn lµ nÐt vÏ b»ng tay. Cã nh− vËy nÐt vÏ míi rung theo t©m t×nh, c¶m xóc cña ng−êi vÏ vµ truyÒn c¶m ®Õn ng−êi xem. §−êng nÐt cã søc biÓu hiÖn rÊt m¹nh mÏ, cã tÝnh kh¸i qu¸t cao. Ta cã thÓ dïng nh÷ng nÐt lín, nhá, ®Ëm, nh¹t, h−, thËt, m¹nh, yÕu, dµy, th−a ®Ó thÓ hiÖn sù biÕn hãa vÒ h×nh d¸ng, kÕt cÊu, chÊt liÖu, h×nh thÓ vµ kh«ng gian cña vËt thÓ. Mçi ®−êng nÐt cã ®Æc tÝnh riªng cña nã. Tïy theo ph−¬ng tiÖn vµ kü thuËt sö dông, ta cã thÓ t¹o cho nã nh÷ng tr¹ng th¸i biÓu c¶m nh− l−ìng lù, hung h¨ng, nh¹y c¶m, cøng nh¾c hay mÒm m¹i. Tïy thuéc vµo cÊu tróc vËt chÊt cña vËt mÉu, tïy thuéc vµo sù chiÕu s¸ng vµ c¸ch nh×n cña ng−êi vÏ, nÐt vÏ cÇn cã chç ®Ëm, chç nh¹t (mê), chç liÒn m¹ch, chç ng¾t qu·ng,... nh»m biÓu hiÖn, diÔn ®¹t h×nh thÓ cña c¸c vËt mÉu ®óng vÒ chiÒu h−íng, ®é cao thÊp, dµy máng, cøng mÒm nh− m¾t nh×n thÊy. H×nh d¹ng cña nÐt vÏ t¸c ®éng tíi con ng−êi nh÷ng c¶m xóc kh¸c nhau. VÝ dô : ®−êng th¼ng th× cho c¶m gi¸c vÒ sù cøng cái, trùc tiÕp, m¹nh mÏ hay h¨ng h¸i, ®−êng cong th× cho c¶m gi¸c vÒ sù sinh ®éng, tinh tÕ, gîi c¶m hay thanh th¶n tho¶i m¸i. V× thÕ søc diÔn c¶m cña ®−êng nÐt tïy thuéc vµo h−íng cña nã, vµo bÒ dµy vµ thao t¸c thÓ hiÖn. Khi vÏ nÐt th¼ng, vÏ mét lÇn ch−a th¼ng, cã thÓ vÏ lÇn thø hai, thø ba ; nªn v¹ch nÐt dµi, kh«ng vÏ tõng ®o¹n nèi nhau ®Ó cho nÐt vÏ tù nhiªn, m¹ch l¹c theo c¶m xóc. Mét bµi vÏ cã nÐt ®Ñp, võa diÔn t¶ ®−îc h×nh, võa diÔn t¶ ®−îc khèi sÏ lµm cho bµi vÏ kh«ng gß Ðp, cøng nh¾c mµ mÒm m¹i, sinh ®éng, cã kh«ng gian. • H×nh : H×nh lµ d¸ng vÎ bªn ngoµi cña vËt thÓ, khi vÏ ta cÇn chó ý ®Õn h×nh d¸ng vµ so s¸nh tû lÖ c¸c bé phËn víi nhau thËt ®óng ®Ó thÓ hiÖn ®−îc ®Æc ®iÓm cña vËt mÉu. • M¶ng : CÊu tróc vËt thÓ th−êng kh¸ phøc t¹p do nhiÒu h×nh khèi c¬ b¶n t¹o nªn. C¸c h×nh khèi lu«n cã c¸c mÆt : mÆt nghiªng, mÆt th¼ng, mÆt trªn, mÆt d−íi,..., chç 64
låi, chç lâm,... C¸c mÆt ®ã cã c¸c h−íng kh¸c nhau trong kh«ng gian nªn nã nhËn ¸nh s¸ng kh«ng nh− nhau. Do vËy bÒ mÆt cña vËt thÓ cã chç ®Ëm, chç nh¹t, chç s¸ng, chç tèi t¹o nªn nh÷ng h×nh m¶ng ®Ëm nh¹t, chÝnh v× thÕ khi nh×n mäi vËt ta thÊy cã h×nh khèi. • H×nh khèi Mäi vËt trong kh«ng gian ®Òu cã h×nh khèi kh¸c nhau nh− ngän nói, ng«i nhµ, c¸i tñ, bµn ghÕ, Êm chÐn,... nã chiÕm chç trong kh«ng gian 3 chiÒu. Chóng ta cã thÓ dïng ®−êng nÐt ®Ó biÓu hiÖn s¸ng tèi, ®Ëm nh¹t, sÏ t¹o cho h×nh vÏ cã h×nh khèi, cã xa gÇn, cã kh«ng gian trªn mÆt ph¼ng cña giÊy vÏ. V× sao vËt thÓ cã ®é ®Ëm nh¹t kh¸c nhau ? VËt thÓ ®−îc cÊu t¹o bëi nhiÒu h×nh khèi, cã mÆt låi, mÆt lâm theo c¸c h−íng kh¸c nhau. − NhËn ¸nh s¸ng ë c¸c mÆt kh¸c nhau : trùc diÖn, xiªn, chÐo,... − Mçi chÊt liÖu nhËn ¸nh s¸ng mét c¸ch kh¸c nhau. 4. C¸ch nh×n xa gÇn (LuËt xa gÇn) a) Kh¸i niÖm LuËt xa gÇn lµ ®Þnh luËt tr×nh bµy vµ gi¶i thÝch diÔn biÕn vÒ h×nh thÓ vµ ®−êng nÐt cña sù vËt tõ gÇn ®Õn xa khi ta nh×n tõ mét ®iÓm tr«ng nhÊt ®Þnh vµ ®−a ra quy luËt vÒ c¸ch gi¶i quyÕt mäi t−¬ng quan vÒ ®−êng nÐt cña nh÷ng vËt thÓ, c¶nh vËt,... ë nh÷ng vÞ trÝ xa gÇn kh¸c nhau trong kh«ng gian. LuËt xa gÇn cßn gäi lµ luËt thÊu thÞ hay luËt phèi c¶nh. Ph¶i biÕt nh×n mäi vËt theo luËt xa gÇn ®Ó vÏ cho ®óng, cho thËt h¬n nh− chóng ®ang tån t¹i trong kh«ng gian. VËt ë gÇn th× to, râ ; vËt ë xa th× nhá, mê. LuËt xa gÇn lµ mét khoa häc nghiªn cøu c¸ch nh×n mäi vËt trong kh«ng gian vµ gi¶i thÝch sù biÕn ®æi cña chóng trong kh«ng gian. Nã lµ mét trong c¸c tri thøc c¨n b¶n cña héi häa (lµ khoa häc nghiªn cøu c¸c hiÖn t−îng vµ quy luËt thÞ gi¸c). Häc vµ n¾m ®−îc phÐp phèi c¶nh héi häa cã thÓ gióp ta lý gi¶i ®−îc rÊt nhiÒu hiÖn t−îng thÞ gi¸c phøc t¹p, gióp ta n©ng cao nhËn thøc vÒ sù biÕn hãa phèi c¶nh trong cuéc sèng, ®iÒu ®ã rÊt cÇn thiÕt cho viÖc n©ng cao n¨ng lùc t¹o h×nh. b) §−êng tÇm m¾t (§−êng ch©n trêi) §−êng tÇm m¾t (§TM) lµ ®−êng th¼ng n»m ngang song song víi mÆt ®Êt vµ ngang tÇm m¾t ng−êi nh×n. 65
VÞ trÝ cña ®−êng tÇm m¾t thay ®æi theo vÞ trÝ cña ng−êi nh×n. Khi ta ®øng nh×n th× ®−êng tÇm m¾t cao, ngåi th× ®−êng tÇm m¾t thÊp. + C¸ch x¸c ®Þnh ®−êng tÇm m¾t : • §øng tr−íc biÓn, ®−êng ranh giíi gi÷a trêi vµ mÆt n−íc biÓn chÝnh lµ ®−êng tÇm m¾t (H.2). H×nh 2 • §øng tr−íc kh«ng gian réng ë ngoµi trêi th× ®−êng ranh giíi gi÷a ®Êt vµ trêi chÝnh lµ ®−êng tÇm m¾t. • Khi vÏ ë trong phßng, n©ng mÆt ph¼ng cña c©y th−íc hay tÊm b×a cøng lªn ngang tÇm m¾t, tíi lóc mÆt ph¼ng thu l¹i chØ cßn lµ mét ®−êng ngang th× ®ã lµ ®−êng tÇm m¾t. + ý nghÜa cña ®−êng tÇm m¾t trong tranh : §−êng tÇm m¾t cã ý nghÜa nhÊt ®Þnh ®èi víi t¸c phÈm héi häa. • §−êng tÇm m¾t ë gi÷a chia tranh ra thµnh 2 phÇn trªn vµ d−íi b»ng nhau. Tr−êng hîp nµy ng−êi ta th−êng tr¸nh v× nã t¹o cho ta mét c¶m gi¸c nÆng nÒ khã chÞu. §Ó ®−êng ch©n trêi n»m ë chÝnh gi÷a tranh sÏ khã xö lý vÒ bè côc ®Ó t¹o ®−îc sù chÆt chÏ cña c¸c h×nh m¶ng ®Ëm nh¹t. • §−êng tÇm m¾t ë vÞ trÝ thÊp (phÇn ®Êt, n−íc Ýt, phÇn trªn trêi nhiÒu). Tr−êng hîp nµy sÏ cho ta c¶m gi¸c c¶nh réng mªnh m«ng, tho¸ng ®·ng. PhÇn d−íi ®Êt tuy diÖn tÝch hÑp nh−ng l¹i cho c¶m gi¸c réng nh− cßn n÷a vµ ®ang ch¹y vÒ xa. 66
• §−êng tÇm m¾t ë vÞ trÝ cao, thÊy phÇn ®Êt hay n−íc nhiÒu h¬n nh−ng l¹i cho ta c¶m gi¸c c¶nh hÑp vµ gÇn h¬n. Khi ng−êi vÏ ë vÞ trÝ cao nh×n xuèng thÊp th× ®−êng tÇm m¾t ë ngoµi tranh, tÊt c¶ sù vËt nh×n thÊy tõ gÇn ®Õn xa sÏ dµn tr¶i trªn mÆt tranh tõ thÊp lªn cao. §−êng tÇm m¾t ch¹y ngang qua tranh th−êng t¹o nªn c¶m gi¸c buån lÆng lÏ, ®«i khi nÆng nÒ, ta th−êng b¾t gÆp trong tranh vÏ phong c¶nh cña Lª-vi-tan. §−êng tÇm m¾t rÊt quan träng bëi nã lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh c¸c ®−êng h−íng khi x©y dùng phèi c¶nh cho bøc vÏ. Nã quyÕt ®Þnh trùc tiÕp ®Õn sù biÕn ®æi phèi c¶nh cña c¸c vËt thÓ vµ hiÖu qu¶ cña h×nh. V× vËy, khi ®øng tr−íc mét c¶nh vËt ®Ó vÏ, ta ph¶i t×m ngay ra ®−êng tÇm m¾t vµ x¸c ®Þnh lªn mÆt tranh. c) §iÓm tr«ng (§iÓm nh×n) §iÓm tr«ng lµ ®iÓm mµ m¾t ta nh×n th¼ng gãc víi ®−êng tÇm m¾t ch¹y qua khung tranh (lµ vÞ trÝ con m¾t ng−êi vÏ). VÞ trÝ cña ®iÓm nh×n quyÕt ®Þnh ®Õn tÝnh chÊt cña phèi c¶nh. Cïng lµ mét phong c¶nh nh−ng khi ta ®øng ë vÞ trÝ kh¸c nhau th× phèi c¶nh còng kh¸c nhau. §iÓm nh×n thÊp th× ®−êng tÇm m¾t thÊp, ®iÓm nh×n cao th× ®−êng tÇm m¾t cao. Cïng mét ®iÓm nh×n nh−ng h−íng nh×n lªn trªn, nh×n ngang, nh×n xuèng d−íi còng cho nh÷ng hiÖu qu¶ kh¸c nhau vÒ phèi c¶nh. d) §iÓm tô §iÓm tô chÝnh lµ n¬i gÆp nhau cña nh÷ng ®−êng song song kh«ng cïng h−íng víi ®−êng tÇm m¾t. §iÓm tô n»m ë trªn ®−êng tÇm m¾t. §iÓm tô cßn ®−îc gäi lµ ®iÓm gi÷a, ®èi th¼ng víi ®iÓm nh×n ®ång thêi còng lµ ®iÓm vu«ng gãc cña tia nh×n víi ®−êng tÇm m¾t (H.3). 67
H×nh 3: §iÓm tô ( Phèi c¶nh song song − C¸c ®−êng song song kh¸c h−íng sÏ gÆp nhau ë nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau trªn ®−êng tÇm m¾t (H.4). C¸c ®iÓm ®ã n»m ë hai bªn ®iÓm tô gäi lµ ®iÓm d− (§iÓm tô riªng). H×nh 4: §iÓm tô riªng ( ®iÓm d− ) − §iÓm trêi : Lµ ®iÓm mÊt ®i cña thÊu thÞ nghiªng ®èi víi vËt thÓ cã c¸c ®−êng h−íng nghiªng ë gÇn thÊp, ë xa cao. §iÓm mÊt ®i nµy n»m ë phÇn trêi cao phÝa trªn ®−êng tÇm m¾t (H.4). − §iÓm ®Êt : Lµ ®iÓm mÊt ®i cña thÊu thÞ nghiªng ®èi víi vËt thÓ cã c¸c ®−êng h−íng nghiªng ë gÇn cao, ë xa thÊp. §iÓm mÊt ®i nµy n»m ë phÇn ®Êt phÝa d−íi cña ®−êng tÇm m¾t (H.5) 68
H×nh 5: §iÓm trêi vµ ®iÓm ®Êt e) Mét sè ®iÓm cÇn nhí khi vÏ xa gÇn Khi vÏ ta cã thÓ ngåi ë chÝnh diÖn, bªn ph¶i, bªn tr¸i mÉu do ®ã ®−êng tÇm m¾t cã thÓ ngang b»ng, thÊp h¬n hay cao h¬n mÉu. ë nh÷ng vÞ trÝ nh×n kh¸c nhau ®èi víi mÉu h×nh ¶nh quan s¸t ®−îc sÏ cã nh÷ng biÕn ®æi theo gãc nh×n cña ng−êi vÏ. − Khi nh×n theo luËt xa gÇn th−êng thÊy : • C¸c vËt ë gÇn th× to, cao, dµi, réng, ®Ëm, râ. • C¸c vËt ë xa th× nhá, thÊp, ng¾n, hÑp, nh¹t, mê. • TÊt c¶ c¸c ®−êng song hµnh song song víi mÆt ®Êt nh−ng kh«ng song song víi ®−êng tÇm m¾t ch¹y tõ gÇn ra xa ®Òu quy tô vµo mét ®iÓm trªn ®−êng tÇm m¾t (®iÓm tô). Cµng gÇn ®−êng tÇm m¾t th× kho¶ng c¸ch hai ®−êng cµng xÝch l¹i gÇn nhau h¬n. (V× thÕ, ta nh×n con ®−êng thÊy cµng xa, lßng ®−êng cµng hÑp l¹i). • Nh÷ng ®−êng song hµnh kh«ng song song víi mÆt ®Êt th× cµng xa cµng thu hÑp kho¶ng c¸ch vµ quy tô t¹i mét ®iÓm n»m ngoµi ®−êng tÇm m¾t (®iÓm mÊt ®i). • Nh÷ng ®−êng song hµnh th¼ng gãc víi mÆt tranh th× quy tô vµo ®iÓm tô chÝnh. • Nh÷ng ®−êng song hµnh kh«ng th¼ng gãc víi mÆt tranh th× quy tô vµo ®iÓm tô riªng. • C¸c ®−êng song hµnh ë d−íi ®−êng tÇm m¾t th× cã h−íng ®i lªn vµ ng−îc l¹i nÕu c¸c ®−êng song hµnh ë trªn ®−êng tÇm m¾t th× cã h−íng ®i xuèng. • TÊt c¶ c¸c ®−êng n»m ngang ch¹y song song víi ®−êng tÇm m¾t lu«n gi÷ nguyªn lµ ®−êng n»m ngang kh«ng thay ®æi nh−ng cµng xa tr«ng chóng cµng ng¾n l¹i. • TÊt c¶ c¸c ®−êng th¼ng ®øng (cét ®iÖn, ch©n bµn,...) lu«n gi÷ nguyªn lµ t− thÕ th¼ng ®øng nh−ng cµng xa tr«ng chóng cµng thÊp dÇn. 69
II − Ph−¬ng ph¸p vÏ theo mÉu 1. Quan niÖm Héi häa lµ mét m«n nghÖ thuËt cã ph¹m vi rÊt réng ®ßi hái ng−êi häc ph¶i rÌn luyÖn vµ ph¸t huy nh÷ng kh¶ n¨ng tæng hîp gåm nhiÒu mÆt : tu d−ìng tri thøc ®Ó lµm c¨n b¶n, cã ph−¬ng ph¸p ®óng, cã kü x¶o thµnh thôc,... VÏ tranh lµ mét lo¹i lao ®éng cÇn kü n¨ng phèi hîp gi÷a trÝ ãc, m¾t vµ tay. Qu¸ tr×nh vÏ ®ßi hái tr−íc hÕt lµ sù quan s¸t chÝnh x¸c cña con m¾t vµ sù ph©n tÝch, ph¸n ®o¸n, so s¸nh, kh¸i qu¸t cña trÝ ãc. Sau ®ã th«ng qua bµn tay, vËn dông nh÷ng c¸ch thøc vµ kü n¨ng, kü x¶o ®Ó biÓu hiÖn. Cã nhiÒu ng−êi khi vÏ th−êng kh«ng biÕt vÏ g× tr−íc, vÏ g× sau, hoÆc th−êng vÏ tõ trªn xuèng d−íi, vÏ ®Õn ®©u xong ®Õn ®Êy ; häc sinh tiÓu häc th−êng thÊy g× vÏ nÊy, vÏ ngay c¸c chi tiÕt. C¸ch vÏ nh− vËy lµ kh«ng ®óng. Ph−¬ng ph¸p vÏ theo mÉu lµ c¸ch thøc tiÕn hµnh bµi vÏ tõ lóc b¾t ®Çu ®Õn khi hoµn thµnh, tõ c¸ch nh×n, c¸ch nghÜ ®Õn c¸ch vÏ. N¾m v÷ng ph−¬ng ph¸p vÏ c¬ b¶n sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho gi¸o viªn d¹y vÏ mü thuËt dÔ dµng h¬n. §èi víi vÏ mü thuËt, yªu cÇu tr−íc tiªn cÇn ph¶i tu©n theo lµ : + Ph¶i cã mÉu vÏ thËt ë tr−íc mÆt. + Ph¶i quan s¸t mÉu thËt kü ®Ó vÏ. + Kh«ng vÏ tõ chi tiÕt, bé phËn mµ vÏ tõ kh¸i qu¸t ®Õn chi tiÕt. 2. Ph−¬ng ph¸p vÏ theo mÉu RÊt nhiÒu ng−êi khi vÏ lu«n chØ coi träng n©ng cao kh¶ n¨ng vÏ cña tay. Hä cho r»ng vÏ ®−îc ®Ñp hay kh«ng chñ yÕu lµ nhê c«ng phu cña tay, mµ quªn r»ng mçi cö ®éng cña tay ®Òu cã sù tham gia cña m¾t vµ sù ®iÒu khiÓn trùc tiÕp cña t− duy. Kh¶ n¨ng biÓu hiÖn cña tay chØ lµ mét sè kü n¨ng, kü x¶o vÒ mÆt vËn ®éng, thao t¸c ; cßn kh¶ n¨ng quan s¸t, kh¶ n¨ng ph©n tÝch, kh¶ n¨ng tæng hîp, kh¸i qu¸t cña m¾t vµ ®Çu ãc, nh÷ng hiÓu biÕt vµ tu d−ìng nghÖ thuËt míi lµ nh÷ng kh¶ n¨ng c¨n b¶n nhÊt cã vai trß quyÕt ®Þnh. VÏ theo mÉu dï lµ ®¬n gi¶n hay phøc t¹p, tõ vÏ c¸i l¸, vÏ c¸i cèc ®Õn vÏ con vËt, vÏ ng−êi ®Òu tiÕn hµnh theo quy tr×nh chung sau ®©y : a) Quan s¸t mÉu vÏ Quan s¸t mÉu vÏ lµ kü n¨ng quan träng hµng ®Çu ®èi víi vÏ theo mÉu. V× dï vÏ mÉu g× th× còng ph¶i nh×n thÊy chÝnh x¸c míi vÏ ®−îc chÝnh x¸c, nh×n thÊy mét c¸ch tØ mØ míi vÏ ®−îc mét c¸ch s©u s¾c. Do ®ã, viÖc quan s¸t vµ thÓ hiÖn cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau trong qu¸ tr×nh vÏ mét bøc tranh. 70
Quan s¸t mÉu tõ bao qu¸t ®Õn chi tiÕt, ®Ó nhËn ra : + H×nh d¸ng bªn ngoµi cña mÉu (chiÒu cao, chiÒu ngang vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña mÉu). + CÊu tróc, tû lÖ vµ c¸c kÝch th−íc chÝnh. + C¸c m¶ng ®Ëm nh¹t lín. + Ph¸t hiÖn vÎ ®Ñp cña mÉu t¹o høng thó cho ng−êi vÏ. Ph¶i quan s¸t toµn bé ®èi t−îng ®Ó cã mét Ên t−îng vÒ tæng thÓ. Th«ng qua so s¸nh, ph©n tÝch ®Ó x¸c ®Þnh quan hÖ tû lÖ, kÕt cÊu, s¸ng tèi, kh«ng gian, phèi c¶nh vµ kÓ c¶ nh÷ng quan hÖ tinh tÕ vÒ h− thùc, m¹nh yÕu gi÷a c¸c vËt thÓ. Quan s¸t mÉu ®Ó suy nghÜ vÒ bè côc : + VÏ h×nh trong tê giÊy ngang hay däc th× sÏ hîp lý, thuËn m¾t ? + H×nh vÏ nh− thÕ nµo lµ võa ? (H×nh to qu¸ g©y c¶m gi¸c chËt chéi, nhá qu¸ g©y c¶m gi¸c láng lÎo). CÇn ®Æt h×nh vÏ ë gi÷a hay lÖch sang tr¸i, sang ph¶i, hoÆc lªn trªn hoÆc xuèng d−íi trang giÊy ®Ó cã bè côc c©n ®èi ? (H×nh vÏ). Nh÷ng c¶m xóc vµ nhËn xÐt ban ®Çu nµy rÊt quan träng trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh bµi vÏ. CÇn tiÕn hµnh quan s¸t mÉu vµ vÏ ®an xen nhau cho ®Õn khi bµi vÏ hoµn thµnh. b) C¸ch vÏ Quan s¸t tõ bao qu¸t ®Õn chi tiÕt th× vÏ còng tiÕn hµnh tõ c¸i tæng thÓ ®Õn bé phËn. − VÏ ph¸c khung h×nh : Khung h×nh lµ h×nh bao quanh, lµ giíi h¹n chç cao nhÊt, thÊp nhÊt, réng nhÊt, dµi nhÊt cña mÉu vÏ. Khung h×nh cã thÓ lµ h×nh tam gi¸c (cña ngän nói, l¸ trÇu), h×nh nhiÒu c¹nh (l¸ m−íp, l¸ s¾n, con tr©u,...), h×nh trßn (cña b«ng hoa, con gµ,...). Tïy theo h×nh d¹ng bªn ngoµi cña mÉu mµ ph¸c khung h×nh cho phï hîp. Khung h×nh chØ lµ h×nh do ng−êi vÏ h×nh dung ra b»ng ãc kh¸i qu¸t, kh«ng cã thùc. 71
Khi vÏ khung h×nh cÇn l−u ý : + Khi b¾t ®Çu vÏ lªn giÊy, tr−íc tiªn cÇn ®Þnh vÞ nh÷ng ®iÓm quan träng (cao nhÊt, thÊp nhÊt, réng nhÊt ë bªn ph¶i, bªn tr¸i) ®Ó s¾p xÕp h×nh vÏ lªn giÊy cho phï hîp vµ ph¸c khung h×nh. Nªn s¾p xÕp h×nh vÏ sao cho t−¬ng xøng víi khu«n khæ giÊy, kh«ng nªn ®Ó h×nh vÏ qu¸ lín hoÆc qu¸ nhá. H×nh vÏ nªn chiÕm kho¶ng 1/2 ®Õn 2/3 diÖn tÝch giÊy vÏ. NÕu h¬n 2/3 th× qu¸ lín, qu¸ chËt ; nhá h¬n 1/2 th× qu¸ nhá, qu¸ trèng. PhÝa trªn, phÝa d−íi, bªn ph¶i, bªn tr¸i cña mÆt giÊy nªn ®Ó mét kho¶ng trèng nhÊt ®Þnh ®Ó t¹o kh«ng gian cho bµi vÏ. H×nh thÓ chñ yÕu nªn ®Ó gÇn chÝnh gi÷a trang giÊy. + KÝch th−íc : chiÒu cao, chiÒu réng hay nh÷ng kho¶ng c¸ch cña khung h×nh ph¶i tû lÖ víi kÝch th−íc cña mÉu. Khung h×nh sai, h×nh vÏ mÉu sÏ sai theo. + NÐt vÏ ph¸c khung h×nh cÇn nhÑ nhµng ®Ó sau nµy tÈy bá dÔ dµng. + NÕu lµ mÉu vÏ c©n ®èi nh− lä hoa, c¸i l¸ cÇn ph¸c trôc ®èi xøng ®Ó dÔ vÏ h¬n. + NÕu lµ mÉu cã 2 ®å vËt trë lªn cÇn quan s¸t, −íc l−îng vµ ph¸c khung h×nh tõng ®å vËt. 72
− X¸c ®Þnh tû lÖ bé phËn : Quan s¸t mÉu, −íc l−îng kÝch th−íc c¸c bé phËn vµ ®¸nh dÊu nh÷ng ®iÓm cao, thÊp, réng, hÑp, låi, lâm theo chiÒu ngang, chiÒu cao (vÝ dô nh− chiÒu ngang cña miÖng, cæ, chiÒu cao cña vai chai...). §ång thêi ph¶i so s¸nh ®Æc ®iÓm vµ sù kh¸c biÖt gi÷a tÊt c¶ c¸c vËt ®Ó cã ®−îc mét nhËn thøc tæng thÓ vÒ tû lÖ, H×nh 7: H×nh qu¸ to kÕt cÊu, quan hÖ s¸ng tèi, quan hÖ kh«ng gian, quan hÖ phèi c¶nh vµ nh÷ng quan hÖ vÒ h− thùc, m¹nh yÕu gi÷a nh÷ng vËt thÓ. Cã nh− thÕ míi n¾m v÷ng ®èi t−îng mét c¸ch chÝnh x¸c. − VÏ ph¸c c¸c nÐt chÝnh (VÏ kÕt cÊu h×nh thÓ) : Dùa vµo c¸c ®iÓm ®· ®¸nh dÊu, vÏ ph¸c H×nh 8: H×nh qu¸ nhá c¸c nÐt mê, ta sÏ cã h×nh d¸ng cña vËt. Cã thÓ vÏ ph¸c nhiÒu nÐt ®Ó t×m nÐt ®óng h¬n, ®ång thêi kÕt hîp víi quan s¸t vµ ®iÒu chØnh tû lÖ, kÝch th−íc nÕu thÊy cÇn thiÕt. Dïng ®−êng th¼ng ®øng vµ ®−êng dãng ngang ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng quan hÖ tû lÖ cña vËt thÓ ; vÏ ®óng h×nh thÓ, kÕt cÊu cña vËt thÓ, ®ång thêi vÏ ®óng phÐp phèi c¶nh. §©y lµ b−íc quan träng then chèt t¹o c¬ së cho nh÷ng b−íc sau. VÏ h×nh kh«ng thÓ tïy tiÖn, ®¹i kh¸i mµ nhÊt ®Þnh ph¶i nghiªm kh¾c, chÝnh x¸c. H×nh 9: H×nh vÏ c©n ®èi víi trang giÊy − VÏ nÐt chi tiÕt : Trªn c¬ së nh÷ng nÐt chÝnh ®· æn ®Þnh, quan s¸t mÉu ®Ó vÏ c¸c nÐt chi tiÕt cho ®óng mÉu h¬n. NÐt vÏ chi tiÕt cÇn cã ®Ëm nh¹t, cã thÓ chØnh söa nhiÒu lÇn ®Ó cã nÐt ®óng, ®Ñp h¬n vµ nªn vÏ theo cÊu tróc cña vËt thÓ. − VÏ ®Ëm nh¹t (vÏ bãng) : VÏ ®Ëm nh¹t hay cßn gäi lµ vÏ bãng, ®Ó vËt næi h×nh khèi, ®Ó bµi vÏ cã xa gÇn, cã kh«ng gian. §iÒu ®Çu tiªn ph¶i chó ý tíi khi vÏ ®Ëm nh¹t lµ nguån s¸ng. Mçi h×nh thÓ ®−îc ¸nh s¸ng chiÕu vµo ®Òu cã nh÷ng mÆt s¸ng vµ nh÷ng mÆt tèi t¹o nªn sù næi 73
khèi cña chóng. NÕu kh«ng cã ¸nh s¸ng th× chóng ta kh«ng thÓ nhËn thøc ®−îc h×nh thÓ cña mäi vËt, kh«ng ph©n biÖt ®−îc tÝnh chÊt vµ ®Æc ®iÓm cña chóng. Trong tù nhiªn, mçi h×nh thÓ, mçi c¶nh vËt ®Òu cã s¾c mµu riªng biÖt t−¬ng øng víi nh÷ng ®é ®Ëm nh¹t kh¸c nhau. VÏ ®Ëm nh¹t ®−îc tiÕn hµnh nh− sau : + Quan s¸t mÉu ®Ó x¸c ®Þnh ®é ®Ëm nh¹t : ®é ®Ëm nhÊt (tèi), ®é ®Ëm võa (trung gian), ®é nh¹t (s¸ng) vµ t−¬ng quan vÒ møc ®é h¬n kÐm ®Ëm nh¹t gi÷a c¸c vËt mÉu. Mçi chÊt liÖu nhËn ¸nh s¸ng kh¸c nhau (sø, gç, th¹ch cao,...), mµu s¾c cña mçi vËt thÓ kh¸c nhau nªn b¶n th©n chóng cã ®é ®Ëm nh¹t kh¸c nhau. CÊu tróc cña c¸c vËt thÓ (mÆt ph¼ng, mÆt cong, mÆt nghiªng,...) t¹o ra nh÷ng h×nh m¶ng s¸ng tèi kh¸c nhau. Qua ®ã ta nhËn thÊy diÔn biÕn cña ¸nh s¸ng rÊt phøc t¹p, do ®ã cÇn quan s¸t kü, chÝnh x¸c ®Ó t×m ra c¸c møc ®é ®Ëm nh¹t cña chóng. + T×m vÞ trÝ vµ h×nh m¶ng cña c¸c ®é ®Ëm nh¹t råi ph¸c h×nh m¶ng b»ng nÐt mê. + VÏ ®Ëm nh¹t theo m¶ng : vÏ ®Ëm tr−íc, nh¹t sau. CÇn l−u ý : + So s¸nh møc ®é ®Ëm nh¹t ®Ó bµi vÏ cã t−¬ng quan chung, tr¸nh ®é ®Ëm qu¸, nh¹t qu¸ hoÆc g©y t−¬ng ph¶n m¹nh qu¸ (gay g¾t, t¸ch b¹ch qu¸) hay ®ång ®Òu mê nh¹t. + VÏ ®Ëm nh¹t b»ng c¸ch kÕt hîp c¸c nÐt ®an xen dµy, th−a vµ theo cÊu tróc cña h×nh khèi : mÆt ph¼ng ®øng, nghiªng, cong, chÕch,... Kh«ng ®−îc c¹o ch× thµnh bét ®Ó di trªn giÊy. + Cè g¾ng diÔn t¶ chÊt cña c¸c vËt mÉu. CÇn quan s¸t kü ®Ó nhËn ra chÊt liÖu cña c¸c vËt mÉu (gåm cã nh÷ng vËt g× ? b»ng g× ? vµ cÊu tróc cña nã ra sao ? mÆt låi, lâm (c¸c h−íng) ; ®ång thêi ph©n biÖt nguån s¸ng chiÕu tíi m¹nh hay yÕu. + Cuèi cïng nh×n l¹i mÉu ®Ó so s¸nh vµ ®iÒu chØnh møc ®é ®Ëm nh¹t, tÈy bá nh÷ng phÇn ch−a ®óng hoÆc kh«ng cÇn thiÕt. CÇn ph©n tÝch kü t−¬ng quan c¸c mÆt ®Ó vÏ s©u : nªn t¨ng c−êng chç nµo, gi¶m bít chç nµo, chç nµo cÇn vÏ kü, chç nµo cÇn ®¬n gi¶n h¬n,... NhiÖm vô cña giai ®o¹n nµy lµ c©n nh¾c t−¬ng quan toµn bé ®Ó ®iÒu chØnh hiÖu qu¶ cuèi cïng cña bµi vÏ. 3. C¸c lo¹i bãng Bãng chÝnh lµ sù ng¨n ¸nh s¸ng cña vËt thÓ. VËt thÓ ®−îc ¸nh s¸ng chiÕu vµo t¹o ra hiÖu qu¶ næi khèi do cã phÇn ®−îc chiÕu s¸ng vµ phÇn bãng tèi. 74
H×nh 10. 1. Bãng chÝnh ; 2. Bãng ph¶n quang ; 3. Bãng ng¶ Muèn biÓu thÞ ®−îc h×nh th¸i vµ s¾c mµu cña h×nh khèi cÇn hiÓu kh¸i niÖm vµ tÝnh chÊt cña bãng, cô thÓ lµ nghiªn cøu sù biÕn hãa ®a d¹ng vÒ ®Ëm nh¹t, h− thËt, m¹nh yÕu cña c¸c møc ®é s¸ng tèi. Nh− vËy, cÇn t×m hiÓu vÒ sù h×nh thµnh cña bãng, ®é s¸ng tèi vµ quy luËt biÕn hãa cña nã. a) Bãng chÝnh Lµ phÇn diÖn tÝch bÒ mÆt cßn l¹i cña h×nh khèi mµ ¸nh s¸ng kh«ng chiÕu däi ®Õn (phÇn tèi cña vËt thÓ). b) Bãng ng¶ (Bãng ®æ) Lµ bãng cña b¶n th©n vËt thÓ ®æ tr¶i ra vµ in h×nh lªn nh÷ng bÒ mÆt c¹nh ®ã. Bãng ng¶ ®Ëm hay nh¹t, dµi hay ng¾n lµ do nguån ¸nh s¸ng chiÕu m¹nh hay yÕu, vÞ trÝ cña ¸nh s¸ng ë cao hay thÊp. §é ®Ëm nh¹t cña bãng ng¶ so víi bãng chÝnh phô thuéc vµo mµu cña vËt thÓ, mµu cña c¸c bÒ mÆt chøa bãng ng¶ vµ sù ph¶n quang cña c¸c vËt xung quanh. Nh− vËy h×nh khèi chØ ®−îc nh×n râ khi cã ¸nh s¸ng. ¸nh s¸ng cµng m¹nh th× bãng cña h×nh khèi vµ bãng ng¶ cµng râ vµ hiÖu qu¶ vÒ s¸ng tèi ë h×nh khèi còng râ h¬n. c) Bãng ph¶n quang (¸nh s¸ng ph¶n chiÕu) Lµ do ¸nh s¸ng tõ phÇn s¸ng cña c¸c vËt thÓ xung quanh ph¶n chiÕu vµo phÝa tèi cña vËt mÉu t¹o nªn. §é s¸ng ph¶n quang m¹nh hay yÕu phô thuéc vµo ¸nh s¸ng c¸c vËt thÓ xung quanh ®ã ph¸t ra m¹nh hay yÕu. MÆt kh¸c cßn do chÊt liÖu, mµu s¾c cña c¸c vËt kÕ cËn cã thÓ lµm gi¶m ®i hay t¨ng thªm ®é s¸ng. 75
§é s¸ng ph¶n quang bao giê còng yÕu h¬n ®é s¸ng ë c¸c bÒ mÆt khèi trùc tiÕp nhËn ¸nh s¸ng ; ®é ®Ëm ë bªn s¸ng bao giê còng nh¹t h¬n ®é ®Ëm ë bªn tèi. d) C¸c ®é bãng Bµi vÏ ®Ñp kh«ng nh÷ng ph¶i gi¶i quyÕt tèt nh÷ng yÕu tè vÒ bè côc, h×nh thÓ, mµu s¾c),... mµ cßn cÇn sù thÓ hiÖn biÕn hãa cña s¸ng tèi, c¸c møc ®é ®Ëm nh¹t, h− thËt, m¹nh yÕu,... cña c¸c ®é bãng ®Ó t¹o ra nh÷ng hiÖu qu¶ ch©n thùc, sinh ®éng vµ phong phó trong bµi vÏ. Cã thÓ chia bãng ra thµnh c¸c ®é s¸ng tèi chÝnh nh− sau : Bªn s¸ng cã 3 ®é : rÊt s¸ng, s¸ng, trung gian. H×nh 11 1. Bãng s¸ng ; 2. Bãng trung gian ; Bªn tèi cã 3 ®é : rÊt ®Ëm, ®Ëm 3. Bãng ®Ëm; 4. Bãng ph¶n quang ; vµ trung gian. 5. Bãng ng¶ 4. Ph−¬ng ph¸p vÏ bãng vµ t¹o khèi VÏ bãng t¹o khèi lµ b−íc quan träng ®Ó hoµn thµnh bµi vÏ. Tr−íc hÕt quan s¸t mÉu ®Ó ph©n chia khèi thµnh 2 m¶ng s¸ng tèi lín vµ g¹ch nhÑ nÐt ch× vµo bªn m¶ng tèi tr−íc. TiÕp ®Õn t×m bÒ mÆt cña c¸c m¶ng bãng kh¸c cïng ë bªn s¸ng hoÆc bªn tèi nh−ng cã ®é kh¸c biÖt vÒ ®Ëm nh¹t. Nh÷ng ®iÓm cÇn l−u ý : − §¸nh bãng t¹o khèi cã nhiÒu c¸ch g¹ch nÐt ch× kh¸c nhau. Cã thÓ dïng hµng lo¹t c¸c nÐt song song, kü thuËt nµy gäi lµ lîp. Khi c¸c nÐt n»m s¸t nhau h¬n th× sÏ t¹o ra s¾c ®é ®Ëm, c¸c nÐt lîp th−a th× sÏ t¹o ra s¾c ®é nh¹t. − Khi vÏ, cÇn ®iÒu chØnh mét c¸ch hîp lý h−íng cña c¸c nÐt g¹ch bãng sao cho phï hîp víi h−íng cña c¸c mÆt khèi trong kh«ng gian. − Khèi bao giê còng ph©n chia thµnh hai m¶ng s¸ng tèi lín. Gi÷a hai m¶ng s¸ng tèi lín ®ã cã ®é trung gian. Trong tõng m¶ng s¸ng tèi lín ®ã lµ ph©n chia 76
thµnh nh÷ng m¶ng s¸ng tèi nhá h¬n... Khi vÏ ph¶i theo tr×nh tù tõ m¶ng lín ®Õn m¶ng nhá, m¶ng tèi tr−íc m¶ng s¸ng sau, tõ tæng thÓ ®Õn chi tiÕt. Bµi tËp cña sinh viªn Lª ThÞ H−êng ( khãa 1998 – 2002 ) Bµi tËp cña sinh viªn TrÇn H¶i (Khãa 1998 – 2002) 77
B − Ph−¬ng ph¸p d¹y vÏ theo mÉu Trªn ®©y ta ®· biÕt c¸ch tiÕn hµnh mét bµi vÏ theo mÉu, ®ã lµ nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n cÇn thiÕt cho viÖc d¹y vÏ theo mÉu cho häc sinh tiÓu häc. §èi víi häc sinh tiÓu häc, cÇn d¹y cho c¸c em ph−¬ng ph¸p quan s¸t ®èi t−îng (rÌn luyÖn tri gi¸c, thÞ gi¸c) vµ thÓ hiÖn ®èi t−îng (rÌn luyÖn kü n¨ng thÓ hiÖn), ®ång thêi gi¸o dôc thÈm mü cho häc sinh. D¹y vÏ theo mÉu cã quy tr×nh chung, cô thÓ lµ c¸ch quan s¸t nhËn xÐt mÉu thËt, c¸ch tiÕn hµnh bµi vÏ. C¸c bµi ®Çu cÇn d¹y kü ®Ó häc sinh n¾m ®−îc nh÷ng yªu cÇu chung, rÌn luyÖn thãi quen häc tËp. Nh÷ng bµi tiÕp theo chØ nªu ®Æc ®iÓm cña mÉu, cßn phÇn lín thêi gian dµnh cho thùc hµnh. Häc sinh tù quan s¸t vµ vÏ theo c¸ch nh×n, c¸ch nghÜ vµ c¶m thô cña riªng m×nh d−íi sù h−íng dÉn cña gi¸o viªn. Kh«ng ¸p ®Æt hay b¾t buéc c¸c em vÏ theo mét khu«n mÉu. §Ó gióp häc sinh vÏ theo mÉu tèt, b−íc ®Çu cÇn h×nh thµnh cho c¸c em thãi quen quan s¸t tinh tÕ, biÕt c¸ch ph©n tÝch vËt mÉu, biÕt sö dông c¸ch dùng h×nh c¬ b¶n vµ ®¸nh bãng. I − ChuÈn bÞ mÉu vÏ §èi víi d¹y vÏ theo mÉu, mÉu vÏ lµ yªu cÇu kh«ng thÓ thiÕu bëi nã lµ c¬ së ®Ó triÓn khai néi dung kiÕn thøc cña bµi d¹y. Cho nªn gi¸o viªn cÇn l−u ý : 1. T×m mÉu vÏ ®Ñp, phï hîp víi néi dung bµi häc MÉu dïng ®Ó vÏ rÊt phong phó ®a d¹ng, nã hiÖn diÖn trong ®êi sèng th−êng ngµy. Gi¸o viªn cÇn nghiªn cøu néi dung bµi d¹y ®Ó t×m mÉu phï hîp víi yªu cÇu, môc ®Ých cña tõng lo¹i bµi tËp. Cè g¾ng chän ®−îc mÉu vÏ ®Ñp v× mÉu ®Ñp sÏ g©y høng thó cho häc sinh häc tËp, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c em c¶m thô vµ vÏ cã hiÖu qu¶. MÉu ®Ñp thÓ hiÖn ë h×nh d¸ng, cÊu tróc, c¸c bé phËn (chi tiÕt) cã ®Ëm, cã nh¹t. NÕu lµ mÉu cã 2 ®å vËt trë lªn cÇn chó ý : − VÒ t−¬ng quan tû lÖ : Tr¸nh ®å vËt cao to qu¸ so víi ®å vËt nhá thÊp qu¸, hoÆc hai vËt cã h×nh d¸ng vµ tû lÖ t−¬ng ®−¬ng nhau. − VÒ t−¬ng quan ®Ëm nh¹t : Tr¸nh c¸c ®å vËt cã ®é ®Ëm nh¹t t−¬ng ph¶n qu¸ hay mê nh¹t qu¸ trong cïng mét mÉu vÏ. 78
− Cã thÓ cho häc sinh vÏ theo nhãm, nÕu lµ mÉu nhá nh− c¸i l¸ c©y, c¸i cèc,... Chän nh÷ng mÉu cã cÊu tróc t−¬ng ®−¬ng cho c¸c nhãm. − Cã thÓ cho häc sinh tham kh¶o thªm c¸c mÉu cã d¹ng kh¸c nhau nh− lä hoa, c¸i cèc víi nhiÒu h×nh d¸ng kh¸c nhau ®Ó c¸c em so s¸nh, thÊy ®−îc ®Æc ®iÓm cña mÉu vÏ. − MÉu vÏ ë s¸ch gi¸o khoa chØ cã ý nghÜa gîi ý, kh«ng nhÊt thiÕt ®ßi hái gi¸o viªn ph¶i tu©n VËt mÉu thiÕu biÕn ®æi lín nhá theo. Gi¸o viªn cã thÓ chñ ®éng chän mÉu phï hîp víi c¸ch nh×n, c¸ch c¶m thô cña häc sinh. Còng cã thÓ yªu cÇu häc sinh cïng chuÈn bÞ mÉu vÏ. 2. §Æt mÉu vÏ §èi víi vÏ theo mÉu, viÖc ®Æt mÉu vÏ cã ý VËt mÉu cã biÕn ®æi lín nhá nghÜa quan träng ®Õn bè côc bµi vÏ ®Ñp hay xÊu. HiÓu ®−îc ®iÒu ®ã, khi ®Æt mÉu vÏ, gi¸o viªn cÇn chó ý : − §èi víi mÉu ®¬n : + Kh«ng nªn ®Æt xa qu¸ so víi tÇm nh×n cña häc sinh, nÕu lµ mÉu nhá (c¸i l¸, c¸i cèc,...) th× nªn chuÈn bÞ nhiÒu mÉu ®Ó häc sinh vÏ theo VËt mÉu cã biÕn ®æi lín nhá nhãm. Kho¶ng c¸ch gi÷a mÉu vµ ng−êi vÏ xa nh−ng cao thÊp thiÕu thay ®æi kho¶ng 7 lÇn so víi kÝch th−íc lín nhÊt cña vËt mÉu. + Kh«ng nªn ®Æt mÉu cao qu¸ so víi tÇm nh×n cña häc sinh mµ ph¶i ®Æt d−íi tÇm nh×n mét chót ®Ó häc sinh thÊy ®−îc mÆt trªn cña mÉu (häc sinh cÇn quan s¸t thÊy ®−îc miÖng lä VËt mÉu cã biÕn ®æi lín nhá, cao hoa, miÖng b¸t, n¾p Êm, mÆt trªn cña khèi thÊp hîp lÝ hép,...). H×nh 12 − §èi víi mÉu cã 2 ®å vËt trë lªn : + Kh«ng nªn ®Æt c¸c ®å vËt th¼ng hµng ngang, nªn ®Æt ®å vËt sao cho cã xa, cã gÇn ®Ó t¹o kh«ng gian. + Kh«ng nªn ®Æt hai ®å vËt s¸t nhau ®Ó chóng t¹o nªn nh÷ng ®−êng nÐt trïng nhau kh«ng ®Ñp. 79
+ Kh«ng nªn ®Æt hai ®å vËt chÝnh gi÷a nhau, lµm cho bè côc bµi vÏ khã ®Ñp. + Kh«ng nªn ®Æt ®å vËt nµy che khuÊt ®óng mét nöa cña ®å vËt kia, nªn ®Æt chóng che khuÊt nhau hoÆc c¸ch xa nhau võa ph¶i. ë c¸c tr−êng häc mü thuËt chuyªn nghiÖp, hoÆc tr−êng phæ th«ng ë c¸c n−íc tiªn tiÕn, giê häc vÏ theo mÉu ®−îc trang bÞ ®Çy ®ñ ph−¬ng tiÖn : cã phßng häc vÏ víi ®iÒu kiÖn ¸nh s¸ng ®¶m b¶o, cã gi¸ vÏ, gi¸ ®Æt mÉu, ghÕ ngåi,... ë n−íc ta, trang thiÕt bÞ cho d¹y − häc Mü thuËt ë tr−êng phæ th«ng cßn nhiÒu h¹n chÕ, ch−a cã phßng häc vÏ riªng còng nh− c¸c ph−¬ng tiÖn cÇn thiÕt kh¸c. §iÒu ®ã ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng d¹y − häc Mü thuËt. §©y lµ mét thùc tr¹ng cÇn chóng ta ph¶i t×m c¸ch kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n ®Ó cho giê d¹y vÏ theo mÉu ®−îc tèt vµ ®óng quy tr×nh. II − Khai th¸c néi dung bµi d¹y Mét tiÕt d¹y vÏ theo mÉu th−êng gåm c¸c b−íc : B−íc 1 : Gi¸o viªn bµy mÉu (®Æt trªn bµn, trªn ghÕ, hoÆc treo trªn b¶ng,...). Häc sinh quan s¸t. B−íc 2 : Gi¶ng bµi, quan s¸t vµ ph©n tÝch vËt mÉu (lêi nãi kÌm theo minh häa nhanh). B−íc 3 : Xãa b¶ng vµ cho c¸c em thùc hµnh vÏ vµo giÊy kh«ng cã dßng kÎ. B−íc 4 : Gi¸o viªn ®Õn tõng bµn gãp ý cho tõng em, ®èi chiÕu h×nh vÏ víi vËt mÉu. ChØ gãp ý ®Ó häc sinh thÊy chç sai hoÆc ch−a ®Ñp ®Ó c¸c em tù söa, kh«ng söa hé bµi vÏ cña c¸c em. B−íc 5 : Gi¸o viªn chän mét sè bµi vÏ tèt ®Ó treo lªn b¶ng cho c¶ líp xem, nhËn xÐt, ph©n tÝch. Néi dung bµi d¹y Mü thuËt nãi chung, bµi vÏ theo mÉu nãi riªng th−êng tiÕn hµnh nh− sau : − H−íng dÉn häc sinh quan s¸t, nhËn xÐt. − H−íng dÉn häc sinh c¸ch vÏ. − H−íng dÉn häc sinh thùc hµnh. Ba phÇn nµy t−¬ng øng víi tr×nh tù néi dung bµi häc ë s¸ch gi¸o khoa cña häc sinh ®Ó c¸c em häc ®ã lµ : − Quan s¸t, nhËn xÐt. − C¸ch vÏ. − Bµi thùc hµnh. 80