Bài giảng: Quy hoạch lâm nghiệp điều chế rừng

Chia sẻ: 123968574 123968574 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:162

Thêm vào BST

Báo xấu

406
lượt xem 128
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tổng quan về quy hoạch lâm nghiệp điều chế rừng: Quản lý rừng bền vững; Khái niệm quy hoạch lâm nghiệp điều chế rừng; Mục đích và nhiệm vụ của quy hoạch lâm nghiệp điều chế rừng; Đối tượng của quy hoạch lâm nghiệp điều chế rừng; Lịch sử phát triển của khoa học quy hoạch lâm nghiệp điều chế rừng

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng: Quy hoạch lâm nghiệp điều chế rừng

Ch−¬ng tr×nh hç trî LNXH Bμi gi¶ng Quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng Hμ Néi, th¸ng 10 n¨m 2002
Ch−¬ng tr×nh hç trî LNXH Bμi gi¶ng Quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng Biªn tËp: B¶o Huy, NguyÔn V¨n Lîi Nhãm t¸c gi¶: B¶o Huy, Hoμng V¨n D−ìng, NguyÔn V¨n Lîi, Bïi ViÖt H¶i, L−¬ng V¨n NhuËn, Vò V¨n Th«ng, §Æng Thu Hμ, Hoμng Xu©n Y, NguyÔn B¸ Ng·i. Hμ Néi, th¸ng 10 n¨m 2002 2
Môc lôc Lý do môc ®Ých m«n häc .......................................................................... 6 Më ®Çu........................................................................................................ 9 Tæng quan vÒ quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng ....................... 10 1 Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng................................................................................ 10 2 Kh¸i niÖm quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng .................................... 12 2.1 Kh¸i niÖm quy ho¹ch l©m nghiÖp.................................................................................. 12 2.2 Kh¸i niÖm ®iÒu chÕ rõng ............................................................................................... 15 2.3 Mèi quan hÖ gi÷a QHLN víi §CR................................................................................ 15 3 Môc ®Ých vμ nhiÖm vô cña QHLN vμ §CR ................................................ 16 3.1 Môc ®Ých nhiÖm vô vμ nguyªn t¾c cña QHLN .............................................................. 16 3.2 Môc ®Ých, nhiÖm vô vμ nguyªn t¾c cña ®iÒu chÕ rõng................................................... 17 4 §èi t−îng cña QHLN vμ §CR .................................................................... 18 5 LÞch sö ph¸t triÓn cña khoa häc quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng... 18 C¬ së kinh tÕ - x· héi - m«i tr−êng cña quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng. ......................................................................................................... 20 1 C¸c c¬ së kinh tÕ - x· héi - m«i tr−êng trong qui ho¹ch l©m nghiÖp - ®iÒu chÕ rõng. .................................................................................................................... 21 1.1 C¬ së x· héi................................................................................................................... 21 1.2 C¬ së kinh tÕ.................................................................................................................. 23 1.3 C¬ së vÒ m«i tr−êng trong qui ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng............................... 26 2 C¸c nguyªn t¾c qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ....................................................... 27 2.1 Nh÷ng vÊn ®Ò cña rõng.................................................................................................. 27 2.2 Nh÷ng nguyªn t¾c vμ tiªu chuÈn qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ®Ó cÊp chøng chØ rõng ........... 29 C¬ së kü thuËt cña quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng .............. 32 1 Thμnh thôc rõng .......................................................................................... 33 1.1 Thμnh thôc tù nhiªn (Thμnh thôc sinh lý)...................................................................... 33 1.2 Thμnh thôc sè l−îng ...................................................................................................... 36 1.3 Thμnh thôc c«ng nghÖ ................................................................................................... 42 1.4 Thμnh thôc t¸i sinh ........................................................................................................ 47 1.5 Thμnh thôc tre nøa, lå «................................................................................................. 47 1.6 Thμnh thôc phßng hé..................................................................................................... 49 1.7 Thμnh thôc ®Æc s¶n........................................................................................................ 49 1.8 Thμnh thôc kinh tÕ (gi¸ trÞ)............................................................................................ 49 øng dông c¸c lo¹i tuæi thμnh thôc trong ®iÒu chÕ rõng ................................................. 50 1.9 2 Tæ chøc thêi gian rõng ................................................................................ 51 2.1 Chu kú ........................................................................................................................... 51 2.2 N¨m håi quy.................................................................................................................. 52 2.3 Lu©n kú ......................................................................................................................... 54 2.4 Lu©n kú khai th¸c rõng tre nøa, lå «:............................................................................. 57 3
3 C¸c hÖ thèng ph©n chia rõng....................................................................... 57 3.1 Ph©n chia rõng theo l·nh thæ ......................................................................................... 58 3.2 Ph©n chia rõng theo hiÖn tr¹ng th¶m che....................................................................... 63 3.3 Ph©n chia rõng theo chøc n¨ng...................................................................................... 66 3.4 Ph©n chia rõng theo quyÒn sö dông............................................................................... 69 4 Tæ chøc kh«ng gian rõng ............................................................................ 69 4.1 Chuçi ®iÒu chÕ............................................................................................................... 70 4.2 Coupe t¸c nghiÖp ........................................................................................................... 71 5 Vèn rõng chuÈn vμ ®iÒu chØnh s¶n l−îng rõng ........................................... 77 5.1 S¶n l−îng æn ®Þnh.......................................................................................................... 77 5.2 Vèn s¶n xuÊt chuÈn ....................................................................................................... 78 5.3 §iÒu chØnh s¶n l−îng rõng ............................................................................................ 94 Néi dung vμ ph−¬ng ph¸p qui ho¹ch l©m nghiÖp .............................. 111 1 Néi dung c¬ b¶n cña qui ho¹ch l©m nghiÖp ë c¸c ®èi t−îng, cÊp kh¸c nhau . .................................................................................................................. 112 1.1 Qui ho¹ch l©m nghiÖp cho c¸c cÊp qu¶n lý l·nh thæ ................................................... 112 1.2 Qui ho¹ch cho c¸c cÊp qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh ................................................... 114 2 Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn trong quy ho¹ch l©m nghiÖp .................................. 115 2.1 TiÕp cËn cã sù tham gia lμ c¬ së cho quy ho¹ch l©m nghiÖp ....................................... 115 2.2 Qu¶n lý th«ng tin vμ c¬ së d÷ liÖu trong c«ng t¸c qui ho¹ch l©m nghiÖp .................... 117 3 Ph©n tÝch t×nh h×nh .................................................................................... 117 3.1 §iÒu tra ®iÒu kiÖn tù nhiªn .......................................................................................... 118 3.2 §iÒu tra ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi ................................................................................. 118 3.3 T×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh tr−íc kia vμ hiÖn nay .................................................. 120 3.4 Thèng kª tμi nguyªn rõng............................................................................................ 121 3.5 §iÒu tra chuyªn ®Ò ...................................................................................................... 125 4 Ph©n tÝch chiÕn l−îc .................................................................................. 126 5 X¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng, môc ®Ých, môc tiªu nhiÖm vô qu¶n lý tμi nguyªn rõng .................................................................................................................. 126 6 Qui ho¹ch s¶n xuÊt l©m nghiÖp................................................................. 126 6.1 Qui ho¹ch ph©n chia ®Êt ®ai ........................................................................................ 126 6.2 Qui ho¹ch c¸c biÖn ph¸p tæ chøc kinh doanh rõng...................................................... 127 6.3 Sù tham gia cña ng−êi d©n trong quy ho¹ch sö dông rõng vμ ®Êt l©m nghiÖp ............. 129 7 LËp kÕ ho¹ch ............................................................................................. 132 8 Tæ chøc bé m¸y......................................................................................... 133 9 X©y dùng ph−¬ng ¸n qui ho¹ch ................................................................ 135 10 ThÈm ®Þnh ph−¬ng ¸n quy ho¹ch.............................................................. 137 11 Thùc hiÖn vμ gi¸m s¸t ph−¬ng ¸n.............................................................. 137 12 §¸nh gi¸ ph−¬ng ¸n .................................................................................. 138 X©y dùng ph−¬ng ¸n vμ tæ chøc ®iÒu chÕ rõng.................................. 139 1 Néi dung c¬ b¶n x©y dùng ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng................................ 140 1.1 §iÒu tra ®¸nh gi¸ vÒ t×nh h×nh tù nhiªn, kinh tÕ x· héi cña khu vùc............................ 140 4
1.2 X¸c ®Þnh môc tiªu ®iÒu chÕ rõng................................................................................. 141 1.3 X¸c ®Þnh giai ®o¹n, kú h¹n ®iÒu chÕ........................................................................... 142 1.4 ThiÕt kÕ c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt l©m sinh cho tõng chuçi ®iÒu chÕ rõng ...................... 143 1.5 Bè trÝ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kh¸c .............................................................................. 148 1.6 LËp kÕ ho¹ch ®iÒu chÕ rõng......................................................................................... 148 1.7 Dù to¸n ®Çu t− x©y dùng, lao ®éng, tμi chÝnh vμ hiÖu qu¶.......................................... 149 1.8 ThÈm ®Þnh hiÖu qu¶ cña ph−¬ng ¸n............................................................................. 149 2 TiÕn tr×nh vμ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn trong lËp kÕ ho¹ch ®iÒu chÕ rõng...... 150 3 Thμnh qu¶ cña lËp ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng............................................. 152 3.1 C¸c b¶n ®å:.................................................................................................................. 152 3.2 V¨n b¶n ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng ............................................................................... 153 4 Tæ chøc thùc thi, gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng ............. 156 Tμi liÖu tham kh¶o ................................................................................. 158 Danh s¸ch tμi liÖu ®äc thªm cña sinh viªn ......................................... 161 5
lý do môc ®Ých m«n häc Lý do ph¸t triÓn m«n häc Quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ §iÒu chÕ rõng N¨m tr−êng ®¹i häc ®ang gi¶ng d¹y m«n häc quy ho¹nh l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng ®Òu nhËn thÊy cã nhu cÇu c¶i tiÕn ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o m«n häc, v× c¸c lý do: • Cã sù thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch l©m nghiÖp vμ c¸ch tiÕp cËn qu¶n lý tμi nguyªn rõng, ®ßi hái ng−êi qu¶n lý rõng ph¶i thay ®æi kiÕn thøc, kü n¨ng , th¸i ®é ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu ®ã. • Tõng b−íc ®−a tiÕn bé kü thuËt vμo ®μo t¹o ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông tμi nguyªn rõng h−íng tíi trang bÞ cho ng−êi häc c¸c nguyªn t¾c còng nh− gi¶i ph¸p ®Ó tæ chøc qu¶n lý tμi nguyªn rõng theo h−íng bÒn v÷ng vÒ 3 mÆt kinh tÕ – x· héi – m«i tr−êng • Héi nhËp vμo viÖc ®μo t¹o qu¶n lý rõng bÒn v÷ng trong khu vùc. VÞ trÝ m«n häc Quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ §iÒu chÕ rõng trong ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o kü s− l©m nghiÖp: • §−îc gi¶ng d¹y ë häc kú VII - VIII trong ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o kü s− l©m nghiÖp. • Liªn quan chÆt chÏ c¸c m«n: L©m sinh häc, §iÒu tra rõng, Qu¶n lý b¶o vÖ rõng, L©m nghiÖp x· héi ®¹i c−¬ng, Qu¶n lý dù ¸n l©m nghiÖp x· héi. • Tæng sè tiÕt: 60 - 75 tiÕt, ch−a bao gåm phÇn thùc tËp gi¸o tr×nh ë hiÖn tr−êng 03 tuÇn cïng víi m«n ®iÒu tra rõng. Môc ®Ých cña m«n häc Nh»m trang bÞ cho sinh viªn l©m nghiÖp: • KiÕn thøc, kü n¨ng, th¸i ®é cÇn thiÕt trong l·nh vùc QHLN -§CR ®Ó gãp phÇn qu¶n lý sö dông tμi nguyªn rõng theo h−íng bÒn v÷ng. • Kh¶ n¨ng chñ ®éng phèi hîp víi c¸c bªn liªn quan trong x©y dùng, tæ chøc thùc thi, gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ ph−¬ng ¸n QHLN - §CR phï hîp víi chÝnh s¸ch l©m nghiÖp vμ yªu cÇu cña x· héi. • Ph−¬ng ph¸p luËn trong tæ chøc thùc hiÖn QHLN - §CR ë c¸c ®èi t−îng, cÊp qu¶n lý tμi nguyªn rõng kh¸c nhau. 6
Khung ch−¬ng tr×nh tæng quan tßan m«n häc Ch−¬ng Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi (Sau khi häc xong m«n häc, sinh viªn cã kh¶ gian n¨ng) 1. Tæng quan vÒ QHLN - Kh¸i niÖm QHLN & §CR Tr×nh bμy Tμi liÖu ph¸t tay + Tr×nh bμy c¸c kh¸i niÖm, QHLN vμ §CR. 5 & §CR - Môc ®Ých & nhiÖm vô cña QHLN vμ §CR §éng n·o PhiÕu mμu + Tr×nh bμy môc ®Ých, nhiÖm vô vμ c¸c nguyªn t¾c trong QHLN vμ §CR. - §èi t−îng cña QHLN vμ §CR B¶ng ghim + Tr×nh bμy lÞch sö ph¸t triÓn QHLN vμ §CR - LÞch sö ph¸t triÓn khoa häc QHLN - §CR trong vμ ngoμi n−íc + Gi¶i thÝch ®−îc vÞ trÝ ý nghÜa cña c¸c c¬ së - C¸c c¬ së KT- XH - MT trong QHLN - §CR DiÔn gi¶ng Tμi liÖu ph¸t tay 10 2. C¬ së KtÕ - x· héi - kinh tÕ x· héi trong QHLN-§CR - C¸c nguyªn t¾c qu¶n lý rõng bÒn v÷ng N·o c«ng m«i tr−êng cña QHLN & §CR + Ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a 3 mÆt KT-XH- MT trong QHLN-§CR + Tr×nh bμy ®−îc c¸c nguyªn t¾c vμ tiªu chuÈn qu¶n lý rõng bÒn v÷ng trong QH§CR + Tr×nh bμy kh¸i niÖm vμ c¸ch x¸c ®Þnh c¸c - Thμnh thôc rõng DiÔn gi¶ng Bμi giao nhiÖm vô, 25 3. C¬ së kü thuËt cña lo¹i thμnh thôc rõng vμ tæ chøc thêi gian - Tæ chøc thêi gian rõng Bμi tËp tμi liÖu ph¸t tay QHLN & §CR rõng. - C¸c hÖ thèng ph©n chia rõng N·o c«ng - Tæ chøc kh«ng gian rõng + Tr×nh bμy vμ ¸p dông ®−îc c¸c hÖ thèng - Vèn s¶n xuÊt chuÈn vμ ®iÒu chØnh s¶n l−îng ph©n chia rõng vμ tæ chøc kh«ng gian rõng. + Sö dông ®−îc c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh s¶n l−îng rõng + Tr×nh bμy ®−îc c¸c néi dông QHLN cho - Néi dung c¬ b¶n QHLN ë c¸c ®èi t−îng/ cÊp kh¸c DiÔn gi¶ng, Bμi giao nhiÖm vô, 20 4. Néi dung, ph−¬ng c¸c ®èi t−îng (cô thÓ). nhau. Bμi tËp lín Tμi liÖu ph¸t tay vÒ ph¸p QHLN - Ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn trong x©y dùng ph−¬ng ¸n Th¶o luËn nhãm ph−¬ng ¸n quy + Lùa chän ®−îc ph−¬ng ph¸p thÝch hîp QHLN. N·o c«ng ho¹ch rõng trong x©y dùng ph−¬ng ¸n QHLN. - Ph©n tÝch t×nh h×nh - Ph©n tÝch chiÕn l−îc + Chñ ®éng phèi hîp víi c¸c bªn liªn quan - X¸c ®inh ph−¬ng h−íng, môc ®Ých, môc tiªu nhiÖm x©y dùng vμ tæ chøc thùc hiÖn ®−îc phu¬ng vô qu¶n lý tμi nguyªn rõng ¸n QHLN. - Quy ho¹ch s¶n xuÊt l©m nghiÖp - LËp kÕ ho¹ch - Tæ chøc bé m¸y 7
Ch−¬ng Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi (Sau khi häc xong m«n häc, sinh viªn cã kh¶ gian n¨ng) - X©y dùng ph−¬ng ¸n quy ho¹ch - Th©m ®Þnh ph−¬ng ¸n - Thùc hiÖn vμ gi¸m s¸t - §¸nh gi¸ ph−¬ng ¸n 5. X©y dùng ph−¬ng ¸n + Tr×nh bμy c¸c néi dung c¬ b¶n lËp ph−¬ng - Néi dung x©y dùng ph−¬ng ¸n §CR Tr×nh bμy Bμi giao nhiÖm vô 15 vμ tæ chøc ®iÒu chÕ ¸n §CR - TiÕn tr×nh vμ ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn trong lËp kÕ Bμi tËp t×nh huèng Tμi liÖu ph¸t tay rõng + Lùa chän c¸c ph−¬ng ph¸p/c«ng cô tiÕp ho¹ch §CR Ph−¬ng ¸n §CR Th¶o luËn nhãm cËn thÝch hîp ®Ó lËp kÕ ho¹ch §CR - Thμnh qu¶ cña lËp ph−¬ng ¸n §CR + X©y dùng ®−îc ph−¬ng ¸n §CR kh¶ thi - Tæ chøc thùc thi, gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ ®iÒu chÕ + Tæ chøc thùc hiÖn vμ ®¸nh gi¸ ph−¬ng ¸n rõng ®iÒu chÕ rõng 8
më ®Çu M«n häc Quy ho¹ch l©m nghiÖp (QHLN) vμ §iÒu chÕ rõng (§CR) lμ mét m«n häc quan träng trong chuyªn ngμnh ®μo t¹o kü s− l©m sinh. M«n nμy nh»m cung cÊp cho sinh viªn c¸c kiÕn thøc vμ kü n¨ng vÒ x©y dùng, tæ chøc thùc thi ph−¬ng ¸n quy ho¹ch l©m nghiÖp; tæ chøc rõng theo kh«ng gian vμ thêi gian cña lu©n kú, chu kú khÐp kÝn nh»m cã thÓ thu ®−îc s¶n l−îng l©m s¶n liªn tôc vμ c¸c gi¶i ph¸p t¸c ®éng vμo rõng nh»m n©ng cao s¶n l−îng, lîi dông tèt tiÒm n¨ng lËp ®Þa - ®−îc gäi lμ ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng. C¶ hai ®Òu nh»m vμo môc ®Ých qu¶n lý rõng bÒn v÷ng. Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng lμ ph−¬ng thøc qu¶n lý tμi nguyªn rõng ®¹t ®−îc sù bÒn v÷ng c¶ ba khÝa c¹nh: sinh th¸i- m«i tr−êng, kinh tÕ vμ v¨n hãa x· héi. Môc tiªu vμ néi dung gi¶ng d¹y tr−íc ®©y nh»m ®¸p øng nhu cÇu trang bÞ cho sinh viªn c¸ch tæ chøc quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng theo h−íng s¶n xuÊt l©m nghiÖp dùa vμo khai th¸c gç lμm chÝnh vμ quy m« qu¶n lý tËp trung ë cÊp l©m truêng, huyÖn x·. Tuy nhiªn trong gÇn mét thËp kü trë l¹i ®©y, chÝnh phñ ViÖt Nam ®· cã chÝnh s¸ch chuyÓn h−íng tõ nÒn l©m nghiÖp truyÒn thèng lÊy khai th¸c gç lμm chÝnh sang l©m nghiÖp x· héi, céng ®ång; viÖc sö dông tμi nguyªn cÇn ®−îc xem xÐt toμn diÖn dùa trªn kiÕn thøc – kinh nghiÖm cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng. §· cã sù thay ®æi quan träng trong ph©n cÊp qu¶n lý tμi nguyªn rõng, ®Êt rõng; chÝnh phñ ®· vμ ®ang tiÕn hμnh giao ®Êt giao rõng cho ng−êi d©n, céng ®ång qu¶n lý kinh doanh. Víi sù thay ®æi lín nh− vËy ®ßi hái cã sù thay ®æi trong c¸ch tiÕp cËn ®Ó qu¶n lý tμi nguyªn, ®ã lμ sù tham gia cña nhiÒu thμnh phÇn kinh tÕ, ®Æc biÖt lμ ng−êi d©n trong qu¶n lý kinh doanh rõng. Nh− vËy viÖc qu¶n lý rõng ngμy nay ®· cã thay ®æi vÒ quy m« (cã thÓ víi diÖn tÝch lín tõ 10.000 – 20.000ha cña l©m tr−êng hoÆc chØ 10-20ha cña n«ng hé) vμ ®èi t−îng (cã thÓ lμ l©m tr−êng, c«ng ty, trang tr¹i hoÆc céng ®ång, n«ng hé...). Môc ®Ých cña qu¶n lý rõng kh«ng thay ®æi, ®ã lμ qu¶n lý bÒn v÷ng ®−îc nguån tμi nguyªn rõng, nh−ng c¸c ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn trong lËp kÕ ho¹ch vμ thùc thi, gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ cÇn cã c¶i tiÕn ®Ó cã thÓ b¶o ®¶m ph−¬ng ¸n quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng cã tÝnh thùc tÕ, ®¸p øng ®−îc lîi Ých vμ nguyÖn väng cña c¸c bªn liªn quan vμ gãp phÇn n©ng cao ®êi sèng kinh tÕ v¨n hãa cña ng−êi d©n sèng trong vμ gÇn rõng, gãp phÇn qu¶n lý rõng theo h−íng bÒn v÷ng, cã chÊt l−îng cao. 9
Ch−¬ng 1 Tæng quan vÒ quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng Môc ®Ých Trang bÞ cho sinh viªn nh÷ng hiÓu biÕt tæng qu¸t vμ bøc tranh vÒ ph¸t triÓn quy ho¹ch l©m nghiÖp (QHLN) vμ ®iÒu chÕ rõng (§CR) trong n−íc vμ trªn thÕ giíi, lý do h×nh thμnh khoa häc quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng, c¸c b−íc ph¸t triÓn cña nã. Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n sÏ ®−îc th¶o luËn gióp cho sinh viªn b¾t ®Çu tiÕp cËn víi m«n khoa häc qñan lý tμi nguyªn rõng bao hμm nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau nh− kinh tÕ, s¶n l−îng, x· héi, sö dông bÒn v÷ng tμi nguyªn, m«i tr−êng. Khung ch−¬ng tr×nh tæng quan toμn ch−¬ng: Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian (Sau khi häc xong,sinh (tiÕt) viªn cã kh¶ n¨ng) Tr×nh bμy c¸c kh¸i Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng Tr×nh bμy Tμi liÖu 5 niÖm QHLN vμ §CR. ph¸t tay Kh¸i niÖm QHLN & §CR §éng n·o Tr×nh bμy môc ®Ých, PhiÕu Môc ®Ých & nhiÖm vô cña nhiÖm vô vμ c¸c mμu QHLN vμ §CR nguyªn t¾c trong B¶ng QHLN vμ §CR. §èi t−îng cña QHLN vμ ghim §CR Tr×nh bμy lÞch sö ph¸t triÓn QHLN vμ §CR LÞch sö ph¸t triÓn khoa häc trong vμ ngoμi n−íc QHLN - §CR 1 Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng Quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng ®Òu nh»m môc ®Ých ®Þnh h−íng vμ gãp phÇn cho qu¶n lý rõng bÒn v÷ng, hay cßn gäi lμ qu¶n lý rõng cã chÊt l−îng. Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng lμ thùc hiÖn triÖt ®Ó vμ ®ång bé hÖ thèng c¸c hμnh ®éng nh»m kh«ng ngõng ph¸t huy víi hiÖu qu¶ cao, æn ®Þnh liªn tôc nh÷ng t¸c dông vμ lîi Ých cña rõng trªn c¸c lÜnh vùc vÒ m«i tr−êng, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi trong hiÖn t¹i vμ t−¬ng lai. C¸c ph−¬ng thøc qu¶n lý rõng truyÒn thèng, dùa trªn khai th¸c gç lμ chÝnh vμ t¸ch vai trß con ng−êi còng nh− c¸c bªn liªn quan ®· béc lé nhiÒu nh−îc ®iÓm, diÖn tÝch rõng bÞ thu hÑp nhanh ®ång thêi víi nã lμ c¸c khu rõng cã chÊt l−îng ngμy cμng kÐm. Thu hót c¸c bªn cã liªn quan vμo tiÕn tr×nh lËp kÕ ho¹ch vμ thùc thi qu¶n lý rõng, ®Æc biÖt lμ c¸c céng ®ång sèng trong vμ gÇn rõng, cã ®êi sèng phô thuéc vμo rõng lμ ®iÒu quan träng trong x©y dùng mét chiÕn l−îc qu¶n lý rõng bÒn v÷ng, chia sÎ lîi Ých víi c¸c bªn. §Ó qu¶n lý rõng bÒn v÷ng, cã 03 nguyªn t¾c c¬ b¶n cÇn ®−îc l−u ý, ®ã lμ: 10
• BÒn v÷ng vÒ m«i tr−êng: C¸c hÖ sinh th¸i rõng cÇn cã ®ñ kh¶ n¨ng hç trî cho nhu cÇu søc khoÎ con ng−êi, duy tr× ®−îc s¶n l−îng æn ®Þnh, cã kh¶ n¨ng phôc håi th«ng qua t¸i sinh; ®iÒu nμy yªu cÇu qu¶n lý rõng cÇn t«n träng vμ x©y dùng trªn c¬ së c¸c quy luËt tù nhiªn. • BÒn v÷ng vÒ x· héi: §iÒu nμy ph¶n ¶nh mèi liªn hÖ gi÷a ph¸t triÓn vμ c¸c tiªu chuÈn x· héi trong sö dông rõng; ho¹t ®éng qu¶n lý rõng tèt nÕu nã b¶o ®¶m cho viÖc ph¸t triÓn c¸c nhu cÇu ®a d¹ng cña x· héi mét c¸ch bÒn v÷ng. • BÒn v÷ng vÒ kinh tÕ: §iÒu nμy yªu cÇu c¸c lîi Ých kinh tÕ cÇn ®−îc c©n b»ng gi÷a c¸c nhãm qu¶n lý vμ sö dông; c©n ®èi gi÷a hiÖu qu¶ kinh tÕ víi c¸c nhu cÇu m«i tr−êng, x· héi. Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ®−îc dùa trªn ba nguyªn t¾c c¨n b¶n theo s¬ ®å sau: BÒn v÷ng vÒ m«i tr−êng Qu¶n lý BÒn v÷ng BÒn rõng vÒ x· héi v÷ng bÒn vÒ kinh v÷ng tÕ H×nh 1.1. Ba nguyªn t¾c qu¶n lý rõng bÒn v÷ng Qu¶n lý rõng bÒn v÷ng ph¶i bao gåm c¸c khÝa c¹nh sau (Christopher Upton & Stephen Bass, 1996): - Thùc hiÖn c¸c môc tiªu vÒ m«i tr−êng nh− lμ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, chÊt l−îng nguån n−íc, ®iÒu hßa khÝ hËu. - Thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ nh− nu«i d−ìng s¶n l−îng gç vμ c¸c gi¸ trÞ cña vèn rõng - Thùc hiÖn c¸c môc tiªu x· héi nh− ®¸p øng nhu cÇu sinh kÕ, b¶o tån v¨n hãa vμ hÖ thèng kiÕn thøc cña nguêi d©n sèng phô thuéc vμo rõng - C©n b»ng gi÷a nhu cÇu cña thÕ hÖ h«m nay víi thÕ hÖ t−¬ng lai 11
- C©n b»ng gi÷a hiÖu qu¶ kinh tÕ víi m«i tr−êng nh»m n©ng cao c¸c t¸c ®éng tÝch cùc vμ gi¶m thiÓu t¸c ®éng tiªu cùc. - Lu«n c¶i tiÕn vμ chó träng tiÕn tr×nh gi¸m s¸t vμ häc tËp tõ hiÖn tr−êng. - B¶o ®¶m sù tham gia cña c¸c bªn liªn quan trong tiÕn tr×nh ra quyÕt ®Þnh. - Cung cÊp th«ng tin cho c¸c bªn liªn quan vμ nh÷ng ng−êi quan t©m. - Hç trî vÒ chÝnh s¸ch cã tÝnh dμi h¹n vμ æn ®Þnh vÒ tμi chÝnh ®Ó qu¶n lý rõng bÒn v÷ng. 2 Kh¸i niÖm quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng 2.1 Kh¸i niÖm quy ho¹ch l©m nghiÖp DiÖn tÝch nμo sÏ ®−îc coi lμ ®Êt l©m nghiÖp? vμ víi tõng kiÓu d¹ng ®Êt, rõng kh¸c nhau th× lo¹i nμo sÏ phôc vô cho môc tiªu phßng hé hoÆc b¶o tån, lo¹i nμo cÇn ®−a vμo s¶n xuÊt? Lμm thÕ nμo chóng ta cã thÓ ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng víi c¸c s¶n phÈm rõng ®ång thêi víi viÖc thùc hiÖn s¶n xuÊt gç? HÖ thèng quy ho¹ch rõng nμo lμ tèt nhÊt ®èi víi tõng khu vùc vμ c¸c gi¶i ph¸p g× lμ cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn nã? HÖ thèng quy ho¹ch ®−îc ®Ò xuÊt lμ bÒn v÷ng? §Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái trªn vμ ra c¸c quyÕt ®Þnh thÝch hîp ®ßi hái ph¶i cã quy ho¹ch l©m nghiÖp, chóng cã quan hÖ mËt thiÕt víi c¸c vÊn ®Ò nªu trªn. Quy ho¹ch bao gåm viÖc lËp kÕ ho¹ch vμ qu¶n lý kÕ ho¹ch ®ã; lËp kÕ ho¹ch lμ viÖc ®iÒu tra kh¶o s¸t vμ ph©n tÝch c¸c t×nh h×nh hiÖn t¹i vμ x¸c ®Þnh c¸c nhu cÇu trong t−¬ng lai ®Ó lËp kÕ ho¹ch hμnh ®éng B¶n ®å quy ho¹ch tæng thÓ nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu ®ã; vμ qu¶n lý lμ thiÕt lËp c¸c gi¶i ph¸p ®Ó thùc thi c¸c ho¹t ®éng. 12
Quy ho¹ch sö dông ®Êt l©m nghiÖp ®−îc thùc hiÖn ë c¸c cÊp kh¸c nhau tõ cÊp toμn cÇu cho ®Õn cÊp th«n bu«n hoÆc trang tr¹i. • CÊp toμn cÇu hoÆc khu vùc: Nh»m x©y dùng mét chiÕn l−îc sö dông tμi nguyªn rõng ®−îc thùc hiÖn bëi c¸c tæ chøc quèc tÕ vμ c¸c chÝnh phñ, nã ®−îc xem lμ c¬ së ®Ó h−íng dÉn lËp kÕ ho¹ch toμn cÇu, khu vùc. C¸c lÜnh vùc −u tiªn vμ c¸c h−íng dÉn trong Ch−¬ng tr×nh hμnh ®éng rõng nhiÖt ®íi lμ mét vÝ dô. • CÊp quèc gia hoÆc cÊp tØnh: §©y lμ cÊp chñ yÕu ®Ó ®−a c¸c chÝnh s¸ch quèc gia. CÊp quy ho¹ch nμy sÏ ®−a c¸c −u tiªn bao gåm viÖc ph©n bæ nguån tμi nguyªn vμ c¸c −u tiªn ph¸t triÓn gi÷a c¸c khu vùc còng nh− lμ c¸c vÊn ®Ò cÇn thiÕt liªn quan ®Õn c¬ së luËt ph¸p vμ chÝnh s¸ch l©m nghiÖp (FAO, 1987). ViÖc lËp kÕ ho¹ch dùa trªn b¶n ®å tû lÖ tõ 1:1,000,000 ®Õn 1:250,000. Trong c¸c quèc gia cã diÖn tÝch réng th× quy ho¹ch cÊp tØnh sÏ lμ n¬i ®−a ra c¸c −u tiªn vμ chÝnh s¸ch l©m nghiÖp. • CÊp huyÖn, dù ¸n hoÆc vïng ®Çu nguån: CÊp huyÖn hoÆc c¸c khu vùc ®−îc x¸c lËp dù ¸n lμ n¬i tiÕn hμnh lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn l©m nghiÖp. §−a ra c¸c quyÕt ®Þnh vÒ ph©n bæ ®Êt gi÷a l©m nghiÖp vμ c¸c sö dông kh¸c vμ c¸c kiÓu qu¶n lý rõng. Tû lÖ b¶n ®å ®Ó lËp kÕ ho¹ch tõ 1:100,000 ®Õn 1:20,000, tr−êng hîp ®Æc biÖt lμ 1:50,000. Qu¶n lý ®Çu nguån lμ mét kiÓu d¹ng qu¶n lý ë cÊp huyÖn trong ®ã kÕ ho¹ch ®a môc tiªu ®−îc lËp vμ tËp trung vμo viÖc ®iÒu khiÓn dßng ch¶y vμ xãi mßn ®Êt (FAO 1977, 1985 - 1990) • CÊp th«n bu«n/lμng hoÆc c¸c tiÓu khu rõng: §©y lμ cÊp thùc thi kÕ ho¹ch vμ ®iÒu hμnh qu¶n lý theo tõng ngμy bao gåm c¸c ho¹t ®éng thiÕt lËp c¸c gi¶i ph¸p l©m sinh, khai th¸c rõng, vv... Nh÷ng chØnh söa chi tiÕt cho kÕ ho¹ch sö dông ®Êt ®−îc thùc hiÖn. Mét b¶n ®å lμm c¬ së cho lËp kÕ ho¹ch vμ ghi chÐp c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý lμ b¾t buét ph¶i cã, tû lÖ tõ 1:20,000 ®Õn 1:10,000. C¸c t¸c ®éng gi÷a c¸c cÊp lËp kÕ ho¹ch cÇn thùc hiÖn theo hai chiÒu. Trong lËp kÕ ho¹ch theo nhiÒu cÊp qu¶n lý, cÇn cã sù ph©n cÊp ph©n quyÒn trong viÖc ra quyÕt ®Þnh. 13
H×nh 1.1: S¬ ®å c¸c cÊp quy ho¹ch l©m nghiÖp Quy ho¹ch l©m nghiÖp liªn quan rÊt nhiÒu ®Õn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña c¸c ngμnh kh¸c vμ nã ®−îc ®Æt trong bèi c¶nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña vïng, khu vùc còng nh− nhu cÇu cña tõng ®Þa ph−¬ng, do ®ã ph−¬ng ¸n quy ho¹ch cÇn xem xÐt mèi quan hÖ nμy, ®Æc biÖt lμ xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ. HiÖn nay chóng ta ®· cã nhiÒu thay ®æi trong c¸ch tiÕp cËn trong x©y dùng ph−¬ng ¸n quy ho¹ch, thay v× c¸c quy ho¹ch th−êng do mét nhãm chuyªn gia x©y dùng trªn c¬ së c¸c luËn cø khoa häc vÒ rõng, ®Êt, ... vμ th−êng bá quªn mèi quan hÖ víi c− d©n t¹i chæ, chóng ta ®· tõng b−íc tæ chøc quy ho¹ch ë c¸c cÊp x· víi sù tham gia cña nhiÒu bªn liªn quan. §ång thêi lμ viÖc thay ®æi quyÒn qu¶n lý sö dông tμi nguyªn rõng, tr−íc ®©y chñ yÕu s¶n xuÊt l©m nghiÖp do l©m tr−êng quèc doanh ®¶m nhiÖm, th× nay thμnh phÇn nμy ®a d¹ng h¬n rÊt nhiÒu, tõ hé gia ®×nh ®Õn céng ®ång, c¸c c«ng ty t− nh©n, ®Þa ph−¬ng ... ®ßi hái ph¶i cã c¸ch tiÕp cËn thÝch hîp ®Ó quy ho¹ch nh»m b¶o ®¶m tÝnh thùc tiÔn còng nh− hiÖu qu¶ cña ph−¬ng ¸n còng nh− ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña x· héi ®èi víi l©m nghiÖp – kh«ng chØ gç mμ cßn c¸c s¶n phÈm ®a d¹ng, t¹o viÖc lμm, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc vμ m«i tr−êng. 14
2.2 Kh¸i niÖm ®iÒu chÕ rõng Khoa häc vÒ ®iÒu chÕ rõng ®· xuÊt hiÖn tõ l©u vμ h×nh thμnh vμo cuèi thÕ kû 18 ë c¸c n−íc ph−¬ng t©y. ë mçi n−íc, tïy theo quan ®iÓm, gãc ®é kinh doanh lîi dông rõng vμ tr×nh ®é kü thuËt nªn ®Þnh nghÜa ®iÒu chÕ rõng cã kh¸c nhau. §Þnh nghÜa tæng qu¸t theo GS. Rucareanu: “§iÒu chÕ rõng lμ khoa häc vμ thùc tiÔn vÒ tæ chøc rõng phï hîp víi nhiÖm vô qu¶n lý kinh doanh rõng”. Trong ®Þnh nghÜa nμy tæ chøc rõng cã nghÜa lμ Ên ®Þnh cho nã mét chÕ ®é, mét c¬ cÊu cô thÓ vÒ cÊu tróc, ®iÒu chÕ rõng ë ®©y chÝnh lμ tæ chøc s¶n xuÊt sinh vËt häc rõng. §èi t−îng cña ®iÒu chÕ rõng lμ nh÷ng l« rõng cô thÓ, cã cïng biÖn ph¸p kinh doanh. §iÒu chÕ rõng §iÒu tra tμi nguyªn B¶n ®å hiÖn tr¹ng rõng §¸nh gi¸ n«ng lμ mét m«n khoa th«n, kinh tÕ x· héi häc mang tÝnh øng X¸c ®Þnh môc dông cña viÖc tæ §¸nh tiªu ®iÒu chÕ rõng gi¸ hiÖn chøc rõng. Nã dùa tr¹ng Gi¶i trªn c¬ së quy luËt ph¸p LNXH ph¸t triÓn sinh häc cña quÇn thÓ rõng Gi¶i ph¸p §¸nh ®Ó khai th¸c, nu«i l©m sinh gi¸ hiÖu LËp d−ìng, b¶o vÖ, ph−¬ng ¸n qu¶ Chu tr×nh phôc håi t¸i sinh KÕ ho¹ch ®iÒu ®iÒu chÕ ®iÒu chÕ chÕ rõng rõng... t¸c ®éng B¶n ®å ®iÒu chÕ rõng ®óng h−íng vμo Dù to¸n kinh phÝ rõng ®Ó rõng lu«n HiÖu qu¶ ph¸t triÓn ®i lªn, dÉn d¾t rõng ®i ®Õn ThÈm ®Þnh tr¹ng th¸i c©n b»ng Thùc ph−¬ng ¸n thi vμ gi¸m vμ do ®ã b¶o ®¶m s¸t vèn rõng æn ®Þnh ®¹t n¨ng suÊt cao, ®Êt rõng ngμy cμng ph× nhiªu, t¸c dông nhiÒu mÆt cña rõng ngμy cμng ®−îc H×nh 1.2: Chu tr×nh ®iÒu chÕ rõng ph¸t huy. 2.3 Mèi quan hÖ gi÷a QHLN víi §CR Tõ c¸c ®Þnh h−íng cña qu¶n lý rõng bÒn v÷ng cho thÊy cÇn xem xÐt mèi quan hÖ gi÷a QHLN vμ ®iÒu chÕ rõng ®Ó h−íng rõng theo môc tiªu bÒn v÷ng • Quy ho¹ch l©m nghiÖp lμ mét ho¹t ®éng lËp kÕ ho¹ch ®Þnh h−íng ph¸t triÓn l©m nghiÖp cho mét cÊp, mét c¬ quan, céng ®ång. 15
• Trong khi ®ã ®iÒu chÕ rõng dùa trªn quy ho¹ch, cung cÊp c¸c c¬ së khoa häc ®Ó tæ chøc kinh doanh rõng cã hiÖu qu¶ vÒ s¶n l−îng vμ æn ®Þnh trong chu kú, lu©n kú. Vμ c¶ hai cïng ®ãng gãp vμo viÖc qu¶n lý rõng bÒn v÷ng theo mét ph−¬ng thøc qu¶n lý tiÕn bé, nã sö dông c¸c ph−¬ng ¸n quy ho¹ch l©m nghiÖp lμm ph−¬ng h−íng, ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p luËn khoa häc cña ®iÒu chÕ rõng, tõ ®ã tæ chøc qu¶n lý kinh doanh toμn diÖn tμi nguyªn rõng. 3 Môc ®Ých vμ nhiÖm vô cña QHLN vμ §CR 3.1 Môc ®Ých nhiÖm vô vμ nguyªn t¾c cña QHLN • Môc ®Ých: Quy ho¹ch l©m nghiÖp cã môc ®Ých lμ tæ chøc kinh doanh rõng vμ ®Êt rõng theo h−íng bÒn v÷ng vÒ ba mÆt kinh tÕ, x· héi vμ m«i tr−êng. Quy ho¹ch h−íng ®Õn tæ chøc kinh doanh hîp lý, hiÖu qu¶ vμ l©u dμi c¸c nguån tμi nguyªn ®a d¹ng cña rõng, cung cÊp cho x· héi gç, cñi, l©m s¶n ngoμi gç, phôc vô cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n hãa x· héi vμ ®êi sèng nh©n d©n; ®ång thêi gãp phÇn vμo viÖc n©ng cao t¸c dông phßng hé, b¶o vÖ m«i tr−êng vμ b¶o tån c¸c hÖ sinh th¸i rõng. • NhiÖm vô: Quy ho¹ch l©m nghiÖp cã c¸c nhiÖm vô c¬ b¶n sau: - Tæ chøc ®iÒu tra, kiÓm kª, phóc tra vÒ tμi nguyªn rõng - Kh¶o s¸t ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi, tr×nh ®é kinh doanh trong khu vùc x©y dùng ph−¬ng ¸n - TiÕn hμnh x¸c ®Þnh ph−¬ng h−íng kinh doanh nghÒ rõng, lËp ph−¬ng ¸n quy ho¹ch ë c¸c cÊp l·nh thæ, c¸c ®¬n vÞ kinh doanh kh¸c nhau. - Gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ viÖc thùc thi ph−¬ng ¸n quy ho¹ch vμ ®iÒu chØnh theo ®Þnh kú. Trong ®ã c¸c nhiÖm vô liªn quan ®Õn ®¸nh gi¸ kinh tÕ x· héi, lËp ph−ong ¸n cÇn cã sù tham gia cña c¸c bªn liªn quan, ®Æc biÖt lμ céng ®ång, vμ c¸c ®Þa ph−¬ng ®Ó ph−¬ng ¸n ®−îc xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thùc tÕ vμ sÏ ®−îc thùc hiÖn tèt tõ c¸c ®Þa ph−¬ng, ®¬n vÞ. • Nguyªn t¾c cña quy ho¹ch l©m nghiÖp: Nguyªn t¾c dμi h¹n, cã tÝnh chiÕn l−îc: Quy ho¹ch l©m nghiÖp ph¶i ®−îc - x©y dùng cho môc ®Ých ph¸t triÓn bÒn v÷ng tμi nguyªn rõng dμi h¹n, ®−a ra ®−îc ®Þnh h−íng vÒ mÆt chiÕn l−îc cho ph¸t triÓn l©m nghiÖp ë c¸c cÊp quy ho¹ch. Nguyªn t¾c tæng quan: Quy ho¹ch l©m nghiÖp ph¶i b¶o ®¶m tÝnh tæng quan, - gi¶i quyÕt ®−îc tÊt c¶ vÊn ®Ò liªn quan ®Õn c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸ vμ m«i tr−êng. Nguyªn t¾c quan hÖ ®a ngμnh, liªn ngμnh: Quy ho¹ch l©m nghiÖp cÇn ®−îc - xem xÐt trong mèi liªn quan víi c¸c ngμnh kh¸c ®Ó b¶o ®¶m sù thèng nhÊt vμ phèi hîp mét c¸ch hμi hoμ. 16
Nguyªn t¾c −u tiªn : CÇn c¨n cø vμo nguån lùc vμ nhu cÇu x· héi ®èi víi tμi - nguyªn rõng ®Ó s¾p xÕp c¸c môc tiªu −u tiªn. Nguyªn t¾c b¶o ®¶m tÝnh khoa häc vμ thùc tiÔn: Gi¶i ph¸p quy ho¹ch cÇn cã - c¨n cø khoa häc mét c¸ch ch¾c ch¾n vμ b¶o ®¶m ¸p dông c¸c tiÕn bé khoa häc mét c¸ch phï hîp víi tr×nh ®é kinh tÕ, x· héi; ®ång thêi tÝnh thùc tiÔn cña nã ph¶i ®−îc c©n nh¾c mét c¸ch thËn träng ®Ó b¶o ®¶m tÝnh kh¶ thi vμ hiÖu qu¶. 3.2 Môc ®Ých, nhiÖm vô vμ nguyªn t¾c cña ®iÒu chÕ rõng • Môc ®Ých: - Tæ chøc s¶n xuÊt æn ®Þnh l©u dμi theo chu kú, lu©n kú: t¸i sinh - khai th¸c - t¸i sinh liªn tôc. - B¶o ®¶m tÝnh hiÖn thùc vμ v÷ng ch¾c lμm c¨n cø x©y dùng kÕ ho¹ch s¶n xuÊt theo kh«ng gian vμ thêi gian. - Lμm c¨n cø ®Ó ®−a tiÕn bé kü thuËt l©m nghiÖp vμo tõng ®èi t−îng rõng. X©y dùng c¬ së lý luËn c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt l©m sinh cho tõng lo¹i rõng. - Gãp phÇn qu¶n lý rõng tiÕn bé, khoa häc. • NhiÖm vô: - B¶o ®¶m cung cÊp liªn tôc (hμng n¨m) mét l−îng l©m s¶n, ®Æc s¶n. - B¶o ®¶m cung cÊp æn ®Þnh theo chu kú, lu©n kú ®óng chñng lo¹i s¶n phÈm. - N©ng cao dÇn n¨ng suÊt sinh häc vμ gi¸ trÞ kinh tÕ cña tμi nguyªn rõng. - Duy tr× ®iÒu kiÖn m«i sinh vμ ph¸t huy t¸c dông nhiÒu mÆt cña rõng. Nh− vËy ®iÒu chÕ rõng cÇn ph¶i t¸c ®éng vμo tõng l©m phÇn, c¶i thiÖn cÊu tróc, n©ng cao kh¶ n¨ng lîi dông ®iÒu kiÖn lËp ®Þa cña c©y rõng vμ quÇn thÓ. Ngoμi ra cÇn cã sù phèi trÝ hîp lý theo kh«ng gian vμ thêi gian nh»m æn ®Þnh s¶n l−îng hμng n¨m. §Ó ®¹t ®−îc nh÷ng nhiÖm vô ®Æt ra, trong ®iÒu chÕ rõng cÇn x¸c ®Þnh mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n lμm ph−¬ng ch©m cho ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ. • Nguyªn t¾c ®iÒu chÕ rõng: - Nguyªn t¾c s¶n xuÊt liªn tôc: §ßi hái ®iÒu chÕ rõng ph¶i tÝnh to¸n sao cho trong mét ®¬n vÞ ®iÒu chÕ cã cÊu tróc vμ ®é lín vèn s¶n xuÊt thÝch hîp ®Ó cã thÓ cung cÊp th−êng xuyªn ®Òu ®Æn l©m s¶n vμ c¸c nhu cÇu kh¸c. - Nguyªn t¾c t¨ng n¨ng suÊt rõng: §ßi hái ph¶i x©y dùng c¸c m« h×nh tèi −u nh»m tËn dông tèi ®a tiÒm n¨ng lËp ®Þa ®Ó ®¹t ®−îc n¨ng suÊt cao nhÊt. - Nguyªn t¾c t¨ng gi¸ trÞ toμn diÖn tμi nguyªn rõng: Th«ng qua ®iÒu tra, ph©n tÝch tμi nguyªn rõng tû mû, ph¸t hiÖn nh÷ng kh¶ n¨ng cña nã, tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó sö dông ®−îc nhiÒu lo¹i s¶n phÇm n©ng cao gi¸ trÞ tõng lo¹i s¶n phÈm Êy. - Nguyªn t¾c kh«ng ngõng hoμn thiÖn vai trß phßng hé cña rõng: B»ng nh÷ng biÖn ph¸p ®iÒu chÕ thÝch hîp theo chøc n¨ng cña rõng ®Ó cã thÓ ph¸t huy t¸c 17
dông phßng hé, b¶o vÖ m«i tr−êng ë møc cao nhÊt, ®¸p øng ®−îc nhu cÇu tham quan du lÞch, nghØ ng¬i cña con ng−êi. 4 §èi t−îng cña QHLN vμ §CR • §èi t−îng cña quy ho¹ch l©m nghiÖp: §èi t−îng cña quy ho¹ch l©m nghiÖp bao gåm: - Quy ho¹ch l©m nghiÖp cho c¸c cÊp qu¶n lý l·nh thæ: §èi t−îng quy ho¹ch cã thÓ lμ c¸c diÖn tÝch ®Êt l©m nghiÖp ë c¸c quy m« kh¸c nhau nh−: Toμn cÇu, khu vùc, toμn quèc, toμn tØnh, huyÖn, x·. - Quy ho¹ch l©m nghiÖp cho c¸c cÊp qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh: §èi t−îng lμ c¸c l©m phÇn thuéc L©m tr−êng, XÝ nghiÖp, Trang tr¹i, céng ®ång.... • §èi t−îng cña ®iÒu chÕ rõng: §èi t−îng lμ diÖn tÝch tμi nguyªn rõng ®ñ lín cã cïng môc tiªu ®iÒu chÕ, t¹o thμnh ®èi t−îng cho viÖc Ên ®Þnh thèng nhÊt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, b¶o ®¶m ®−îc kinh doanh l©u dμi, liªn tôc vμ æn ®Þnh. Nãi chung ®èi t−îng cña quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng gåm tμi nguyªn rõng ®−îc ®Æt trong bèi c¶nh cô thÓ. Trong QHLN, §CR sù tham gia cña c¸c bªn liªn quan, viÖc chia sÎ lîi Ých tõ rõng cÇn ®−îc xem xÐt râ rμng nh»m ®¹t ®−îc sù bÒn v÷ng vÒ m«i tr−êng, kinh tÕ vμ x· héi. Nh−ng tïy theo môc ®Ých vμ nhiÖm vô ®Ó quy ®inh râ ®èi t−îng tiÕn hμnh x©y dùng vμ thùc thi ph−¬ng ¸n. 5 LÞch sö ph¸t triÓn cña khoa häc quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng Sù h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn m«n khoa häc quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vμ kinh doanh nghÒ rõng. Qua c¸c thêi kú ®Çu chñ yÕu lμ kinh doanh lîi dông gç, vμ trong xu h−íng ph¸t triÓn ng−êi ta nhËn ra r»ng cÇn ph¶i tæ chøc s¶n xuÊt l©m nghiÖp hîp lý ®Ó cã thÓ thu ®−îc s¶n l−îng l©u dμi h¬n lμ tμn ph¸ tμi nguyªn. ChÝnh v× vËy quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng b¾t ®Çu h×nh thμnh. §Çu thÕ kü 18, nh÷ng nguyªn t¾c ®¬n gi¶n nhÊt cña kinh doanh tæ chøc rõng b¾t ®Çu ®−îc ¸p dông ®Ó thu ®−îc s¶n phÈm gç ®Òu ®Æn. Trong suèt hai thÕ kü 18 vμ 19 ngμnh khoa häc nμy dÇn tõng b−íc bæ sung c¸c c¬ së lý luËn, hoμn thiÖn c¸c gi¶i ph¸p tæ chøc tèi −u trong kinh doanh rõng. Ph¸t triÓn m¹nh nhÊt cña ngμnh khoa häc nμy lμ ë ch©u ¢u nh− ë §øc vμ ¸o. Tªn gäi cña ngμnh khoa häc nμy còng lu«n thay ®æi do quan niÖm vμ nhËn thøc trong tõng giai ®o¹n kh¸c nhau vÒ ®Æc ®iÓm sinh häc, vÒ ®Þnh h−íng kinh doanh, môc tiªu kinh doanh kh¸c nhau. Tuy nhiªn tr−íc nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kü 20, quan niÖm vÒ quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng còng chØ quan t©m chñ yÕu ®Õn lîi nhuËn vμ môc tiªu s¶n xuÊt gç lμ chÝnh. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc tËp trung vμo c¸c lÜnh vùc s¶n l−îng gç, vμ viÖc tæ chøc rõng trong quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ còng nh»m môc tiªu s¶n xuÊt liªn tôc gç. 18
Nh÷ng thay ®æi vÒ m«i tr−êng toμn cÇu còng nh− trong tõng khu vùc, quèc gia ®· ®ßi hái ngμnh l©m nghiÖp xem xÐt viÖc quy ho¹ch rõng vμ tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh, vμ thùc tÕ cho thÊy khoa häc vÒ tæ chøc rõng nμy kh«ng chØ ®¬n thuÇn lμ khoa häc thuÇn tóy vÒ cÊu tróc, s¶n l−îng, sinh vËt häc rõng mμ cßn liªn quan ®Õn yÕu tè v¨n ho¸ x· héi, kinh tÕ, m«i tr−êng. Ngoμi ra ®èi víi c¸c khu rõng tù nhiªn, ®Æc biÖt lμ rõng nhiÖt ®íi, chøa ®ùng trong nã sù ®a d¹ng sinh häc to lín, lμ mét ng©n hμng gen, loμi vμ ®a d¹ng vÒ hÖ sinh th¸i; ®©y lμ mét di s¶n quý b¸u cña nh©n lo¹i nh−ng ®ang tõng ngμy bÞ tμn ph¸ vμ qu¶n lý kinh doanh kÐm hiÖu qu¶, nhiÒu lo¹i l©m s¶n ngoμi gç quý ch−a ®−îc b¶o tån vμ chó träng kinh doanh. Do ®ã quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng ngμy nay cÇn cã nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n trong nhËn thøc còng nh− gi¶i ph¸p toμn diÖn ®Ó kinh doanh bÒn v÷ng nguån tμi nguyªn rõng. Trong n−íc ta, quy ho¹ch vμ ®iÒu chÕ rõng còng ®−îc ng−êi Ph¸p thö nghiÖm ¸p dông th«ng qua c¸c m« h×nh rõng trång. Tõ n¨m 60 ë miÒn b¾c ®· b¾t ®Çu c«ng t¸c quy ho¹ch tæng thÓ vÒ l©m nghiÖp, trong khi ®ã ë miÒn nam thùc hiÖn c¸c m« h×nh thö nghiÖm ®iÒu chÕ rõng. Sau n¨m 1975, h×nh thμnh c¸c Liªn hiÖp l©m nghiÖp, c¸c l©m tr−êng trong c¶ n−íc, chóng ta ®· tiÕn hμnh c¸c cuéc tæng kiÓm kª tμi nguyªn rõng vμ x©y dùng ph−¬ng ¸n quy ho¹ch l©m nghiÖp cho tõng cÊp l·nh thæ, trong ®ã chó träng cho c¸c ®¬n vÞ trùc tiÕp kinh doanh l©m nghiÖp nh− Liªn hiÖp l©m nghiÖp, l©m tr−êng. Giai ®o¹n nμy ph−¬ng ¸n quy ho¹ch l©m nghiÖp ®−îc xem lμ yÕu tè ph¸p lý ®Ó tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh cho mét ®¬n vÞ l©m nghiÖp. Tuy nhiªn thùc tÕ còng cho thÊy r»ng c¸c ph−¬ng ¸n nμy th−ßng ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu thùc tÕ vμ khã thùc thi, do trong qu¸ tr×nh x©y dùng ph−¬ng ¸n chóng ta ch−a ph¶n ¶nh ®−îc thùc tr¹ng nhu cÇu x· héi, hoÆc do c¬ së d÷ liÖu cã ®é tin cËy thÊp, ®ång thêi víi nã lμ sù t¸ch biÖt céng ®ång d©n c− trong c¸c kinh doanh, qu¶n lý b¶o vÖ rõng; ®iÒu nμy ®· dÉn ®Õn ph−¬ng ¸n quy ho¹ch ¸p dông kÐm hiÖu qu¶, rõng vÉn bÞ mÊt. Tõ nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kü 20 chóng ta b¾t ®Çu chó träng vμo khoa häc ®iÒu chÕ rõng, tøc lμ cè g¾ng tæ chøc rõng khoa häc h¬n vÒ kh«ng gian vμ thêi gian, tr¸nh kinh doanh rõng ®Ó lμm mÊt rõng. Dùa vμo ph−¬ng ¸n quy ho¹ch, hÇu hÕt c¸c l©m tr−êng ®Òu ph¶i x©y dùng ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ rõng vμ hμng n¨m ®Òu cã c¸c thiÕt kÕ s¶n xuÊt. Ho¹t ®éng nμy ®· ®ãng gãp tÝch cùc vμo viÖc qu¶n lý kinh doanh gç æn ®Þnh h¬n, tuy nhiªn vÒ kü thuËt c¸c ph−¬ng ¸n nμy còng ë møc ®¬n gi¶n. Nh−ng qua h¬n 20 n¨m thùc hiÖn chóng ta còng thÊy r»ng c¸c ph−¬ng ¸n nμy vÉn nÆng vÒ kü thuËt, lý thuyÕt vμ viÖc ¸p dông trong thùc tÕ rÊt h¹n chÕ, h¬n n÷a nã còng tËp trung vμo khai th¸c gç; nh÷ng yÕu tè vÒ quan hÖ x· héi trong kinh doanh rõng ch−a ®−îc xem xÐt, viÖc th©m canh rõng víi s¶n phÈm ®a d¹ng ch−a ®−îc ®Ò cËp nhiÒu. §iÒu nμy ®ßi hái quy ho¹ch còng nh− ®iÒu chÕ rõng xem xÐt c¸ch tiÕp cËn còng nh− vËn dông lý thuyÕt s¶n l−îng trong thùc tiÔn. Thùc tÕ cho thÊy ®iÒu chÕ rõng vμ quy ho¹ch cã tÝnh x· héi s©u s¾c, chóng ta cÇn quan t©m h¬n ®Õn kiÕn thøc b¶n ®Þa, n¨ng lùc, nguån lùc t¹i chæ ®Ó x©y dùng mét kÕ ho¹ch kinh doanh rõng kh¶ thi vμ cã hiÖu qu¶ h¬n, trong ®ã chó ý ®Õn vai trß cña céng ®ång, ng−êi d©n, nh÷ng kinh nghiÖm còng nh− sù tham gia cña hä, vμ kinh doanh rõng ph¶i ®ãng gãp vμo viÖc n©ng cao ®êi sèng cña c− d©n sèng trong vμ gÇn rõng. Ngμy nay khoa häc quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng ®ang tiÕp tôc ®−îc ph¸t triÓn víi nh÷ng yªu cÇu míi, trong ®ã xem xÐt mét c¸ch toμn diÖn h¬n viÖc tæ chøc nghÒ rõng trong bèi c¶nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, b¶o ®¶m ba yªu cÇu c¬ b¶n lμ bÒn v÷ng vÒ kinh tÕ, x· héi vμ m«i tr−êng. 19
Ch−¬ng 2 C¬ së kinh tÕ - x· héi - m«i tr−êng cña quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng. Môc ®Ých: Cung cÊp cho sinh viªn kh¶ n¨ng ph©n tÝch c¸c khÝa c¹nh kinh tÕ, x· héi m«i tr−êng trong tæ chøc kinh doanh rõng vμ tæ chøc quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng. Khung ch−¬ng tr×nh tæng quan toμn ch−¬ng: Néi dung Ph−¬ng VËt liÖu Thêi Môc tiªu ph¸p gian Sau khi häc xong sinh viªn cã kh¶ n¨ng: (TiÕt) DiÔn gi¶i Tμi liÖu C¸c c¬ së kinh tÕ - x· héi - Gi¶i thÝch ®−îc ý nghÜa ph¸t tay m«i tr−êng trong qui ho¹ch cña c¸c c¬ së kinh tÕ - N·o c«ng 5 l©m nghiÖp - ®iÒu chÕ rõng x· héi trong qui ho¹ch l©m nghiÖp - ®iÒu chÕ - C¬ së kinh tÕ/x· héi rõng - C¬ së vÒ m«i tr−êng trong qui ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng. Tr×nh bμy Tμu liÖu Nh÷ng nguyªn t¾c qu¶n lý Tr×nh bμy ®−îc c¸c ph¸t tay rõng bÒn v÷ng cña FSC nguyªn t¾c vμ tiªu 2 chuÈn qu¶n lý rõng bÒn Tiªu chuÈn quèc gia qu¶n lý v÷ng trong qui ho¹ch rõng bÒn v÷ng. l©m nghiÖp - §iÒu chÕ rõng. Quy ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng võa mang tÝnh chÊt kü thuËt l¹i võa mang tÝnh chÊt kinh tÕ - x· héi - m«i tr−êng. V× vËy, c¸c kiÕn thøc vÒ kinh tÕ - x· héi vμ m«i tr−êng lμ c¬ së rÊt quan träng ®Ó nghiªn cøu m«n qui ho¹ch l©m nghiÖp vμ ®iÒu chÕ rõng. C¬ së kinh tÕ x· héi lμ mét ph¹m trï rÊt réng, bao hμm toμn bé nh÷ng tri thøc vÒ kinh tÕ vμ x· héi, nh÷ng quy luËt kinh tÕ vμ ph−¬ng ph¸p luËn trong qu¶n lý nhμ n−íc nãi chung vμ qu¶n lý kinh tÕ nãi riªng. Trong ph¹m vi øng dông cña m«n häc quy ho¹ch l©m nghiÖp, c¬ së kinh tÕ ®−îc hiÓu lμ nh÷ng v¨n b¶n luËt ph¸p, nh÷ng chÝnh s¸ch, nh÷ng chØ thÞ, nghÞ quyÕt, nghÞ ®Þnh cña Nhμ n−íc cã liªn quan ®Õn ph¸t triÓn l©m nghiÖp. Ngoμi ra, c¬ së kinh tÕ cña quy ho¹ch l©m nghiÖp cßn bao hμm nh÷ng ®Þnh h−íng vμ chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi n«ng th«n miÒn nói, c¸c ch−¬ng tr×nh vμ dù ¸n ph¸t triÓn l©m nghiÖp nãi riªng vμ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trªn ®Þa bμn trung du miÒn nói chung. 20