Bài giảng : Quy hoạch lâm nghiệp vụ điều chế rừng part 5

Chia sẻ: Sadfaf Asfsggs | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:17

Thêm vào BST

Báo xấu

115
lượt xem 20
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

• Phòng hộ chắn sóng: Mục đích lμ chống xói lở ven biển, ven sông lớn. Những đai rừng nμy nhằm hạn chế mức độ va đập của sóng biển, cố định sự lắng đọng của biển và cát. Người ta thường bố trí các đai rừng chắn sóng có chiều rộng ít nhất lμ 30 m và rừng phải ở tình trạng khép tán, bố trí ít nhất có hai đai và có cửa so le nhau theo hướng gió chính.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng : Quy hoạch lâm nghiệp vụ điều chế rừng part 5

• Phßng hé ch¾n sãng: Môc ®Ých lμ chèng xãi lë ven biÓn, ven s«ng lín. Nh÷ng ®ai rõng nμy nh»m h¹n chÕ møc ®é va ®Ëp cña sãng biÓn, cè ®Þnh sù l¾ng ®äng cña biÓn vμ c¸t. Ng−êi ta th−êng bè trÝ c¸c ®ai rõng ch¾n sãng cã chiÒu réng Ýt nhÊt lμ 30 m vμ rõng ph¶i ë t×nh tr¹ng khÐp t¸n, bè trÝ Ýt nhÊt cã hai ®ai vμ cã cöa so le nhau theo h−íng giã chÝnh. 3.3.3 Rõng s¶n xuÊt Rõng s¶n xuÊt bao gåm c¸c diÖn tÝch rõng vμ ®Êt rõng ®−îc sö dông ®Ó chuyªn s¶n xuÊt gç vμ c¸c lo¹i l©m s¶n ngoμi gç. Thùc tr¹ng cña rõng tù nhiªn ë n−íc ta, tr¶i qua mét thêi k× dμi bÞ tμn ph¸ do chiÕn tranh, còng nh− viÖc khai th¸c l¹m dông, n¹n ch¸y rõng, nªn trong thùc tÕ ®a sè lμ nh÷ng rõng thø sinh nghÌo. V× vËy, nhiÖm vô cña ®iÒu chÕ rõng lμ ph¶i tõng b−íc n©ng cao chÊt l−îng cña rõng tù nhiªn, n©ng cao søc s¶n xuÊt b»ng c¸c biÖn ph¸p xóc tiÕn t¸i sinh tù nhiªn, lμm giμu rõng, khai th¸c hîp lý ®Ó nh»m ®iÒu chØnh s¶n l−îng theo h−íng cã kh¶ n¨ng cung cÊp l©u dμi vμ liªn tôc, ®ång thêi gãp phÇn b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i ë n−íc ta. Rõng s¶n xuÊt lμ ®èi t−îng cña ®iÒu chÕ bao gåm c¸c lo¹i rõng nh−: - Rõng s¶n xuÊt gç lín. - Rõng s¶n xuÊt gç nhá. - Rõng s¶n xuÊt gç - tre nøa. - Rõng s¶n xuÊt l©m ®Æc s¶n kh¸c. 3.4 Ph©n chia rõng theo quyÒn sö dông ë n−íc ta, toμn bé rõng vμ ®Êt rõng lμ së h÷u cña toμn d©n, tμi nguyªn rõng phôc vô cho lîi Ých cña toμn x· héi th«ng qua viÖc cung cÊp l©m s¶n vμ c¸c mÆt cã lîi kh¸c. Tõ n¨m 1954, rõng vμ ®Êt rõng thuéc së h÷u toμn d©n víi h×nh thøc së h÷u chñ yÕu lμ quèc doanh. Do ®Þa bμn s¶n xuÊt l©m nghiÖp rÊt réng lín, lùc l−îng s¶n xuÊt nghÒ rõng ch−a ph¸t triÓn t−¬ng øng víi h×nh thøc s¶n xuÊt quèc doanh, v× vËy nghÒ rõng ch−a mang tÝnh chÊt x· héi cao. Tõ n¨m 1982, trong quyÕt ®Þnh 184/H§BT vμ chØ thÞ 29/CT/TW, nhμ n−íc ta ®· chÝnh thøc giao quyÒn sö dông kinh doanh rõng cho c¸c thμnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau nh−: quèc doanh, tËp thÓ, hé gia ®×nh th«ng qua viÖc ®Èy m¹nh c«ng t¸c giao ®Êt giao rõng. Giao ®Êt giao rõng thùc chÊt lμ tæ chøc l¹i s¶n xuÊt l©m nghiÖp, thu hót sù tham gia tÝch cùc cña ng−êi d©n vμ c¸c céng ®éng sèng trong vμ gÇn rõng tham gia qu¶n lý b¶o vÖ vμ kinh doanh rõng. Nhμ n−íc x¸c lËp tr¸ch nhiÖm lμm chñ cô thÓ cho tõng ®¬n vÞ s¶n xuÊt, tõng ng−êi cô thÓ trªn tõng ®¬n vÞ diÖn tÝch ®Êt ®ai, t¹o ®iÒu kiÖn cho kinh doanh l©m ngiÖp cã tæ chøc, cã kÕ ho¹ch, tõng b−íc ®i vμo s¶n xuÊt æn ®Þnh. §Ó thuËn tiÖn cho qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh, nhiÖm vô cña quy ho¹ch l©m nghiÖp cÇn ph©n chia rõng vμ ®Êt rõng theo c¸c lo¹i h×nh, tøc quyÒn sö dông kh¸c nhau cã ranh giíi râ rμng, æn ®Þnh nh− rõng quèc doanh, rõng tËp thÓ vμ rõng thuéc hé gia ®×nh, rõng céng ®ång. 4 Tæ chøc kh«ng gian rõng Tæ chøc kh«ng gian rõng lμ kÕ ho¹ch toμn bé vÒ tæ chøc kh«ng gian s¶n xuÊt ®Ó ®¹t ®−îc môc tiªu ®iÒu chÕ. 69
Trong s¶n xuÊt l©m nghiÖp, ®Çu tiªn lμ viÖc ph©n chia tμi nguyªn rõng vμ ®Êt rõng trªn ph¹m vi réng lín thμnh nh÷ng ®¬n vÞ nhá thuÇn nhÊt vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, thèng nhÊt vÒ môc ®Ých kinh doanh vμ ý nghÜa kinh tÕ. Th−êng bao gåm c¸c néi dung ph©n chia: Ph©n chia rõng theo l·nh thæ, theo hiÖn tr¹ng th¶m che, theo chøc n¨ng - ý nghÜa kinh tÕ, theo quyÒn sö dông, theo ph©n bè tù nhiªn... Tõ c¸c sè liÖu c¬ së trªn, ®iÒu chÕ rõng tiÕp tôc tæ chøc kh«ng gian rõng nh−: s¾p xÕp Ên ®Þnh quy m« cña c¸c chuçi ®iÒu chÕ thÝch hîp vμ ®Æt c¸c coupe t¸c nghiÖp hμng n¨m. 4.1 Chuçi ®iÒu chÕ Chuçi ®iÒu chÕ lμ diÖn tÝch rõng ®ñ lín cã cïng môc ®Ých kinh doanh vμ t¹o thμnh ®èi t−îng cho viÖc Ên ®Þnh thèng nhÊt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Quy m« mét ®¬n vÞ ®iÒu chÕ phô thuéc vμo c¸c yÕu tè sau: • Giíi h¹n nhá nhÊt cña mét chuçi ®iÒu chÕ ph¶i b¶o ®¶m s¶n xuÊt l©u dμi, liªn tôc, nghÜa lμ b¶o ®¶m s¶n xuÊt hμng n¨m mét khèi l−îng l©m s¶n nh− nhau trong suèt chu kú hoÆc lu©n kú. - Rõng chÆt chän viÖc s¶n xuÊt liªn tôc cã thÓ thùc hiÖn ngay trªn diÖn tÝch 15 - 20 ha, nªn ®é lín nhá nhÊt cña chuçi ®iÒu chÕ cã thÓ b»ng diÖn tÝch nμy. - Rõng chåi hay rõng h¹t gç mÒm mäc nhanh, chu kú kinh doanh ng¾n, s¶n xuÊt khÐp kÝn cã thÓ thùc hiÖn trªn diÖn tÝch 10 - 15 ha. - Rõng h¹t ®ång tuæi gç lín, diÖn tÝch nμy kho¶ng 100 ha. • Giíi h¹n cña nã cßn ph¶i b¶o ®¶m liªn tôc vÒ mÆt tæ chøc s¶n xuÊt, ph¶i phï hîp víi c«ng nghÖ khai th¸c. • Môc tiªu s¶n xuÊt, nhu cÇu s¶n phÈm: Nhu cÇu s¶n phÈm cμng nhiÒu th× quy m« cña chuçi ph¶i lín. • §Æc ®iÓm tμi nguyªn rõng: C¬ cÊu ®Êt ®ai, møc ®é tËp trung cña tμi nguyªn, ®Æc ®iÓm cÊu tróc, tr¹ng th¸i rõng...¶nh h−ëng ®Õn viÖc x¸c ®Þnh quy m« cña tõng chuçi ®iÒu chÕ. • Thêi l−îng cña chu kú hay lu©n kú: Chu kú hoÆc lu©n kú cμng dμi th−êng ®ßi hái quy m« cμng lín. Chu kú hay lu©n kú l¹i phô thuéc vμo tuæi thμnh thôc c«ng nghÖ loμi c©y, vμo ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, søc s¶n xuÊt cña rõng vμ c−êng ®é kinh doanh tõng n¬i. C¸c yÕu tè nμy thay ®æi dÉn ®Õn chu kú, lu©n kú thay ®æi vμ cuèi cïng sÏ ¶nh h−ëng ®Õn quy m« cña chuçi ®iÒu chÕ. Loμi c©y mäc nhanh, lËp ®Þa tèt, søc s¶n xuÊt cao chu kú, lu©n kú sÏ ng¾n vμ quy m« cã thÓ nhá h¬n. C−êng ®é kinh doanh cμng cao, cã thÓ tiÕn hμnh th©m canh, nu«i d−ìng tèt, rõng ®¹t n¨ng suÊt cao nªn quy m« cã thÓ nhá. Quy m« chuçi ®iÒu chÕ phï hîp víi chu kú hay lu©n kú lμ ®Ó tháa m·n ®iÒu kiÖn x©y dùng cÊu tróc vèn s¶n xuÊt chuÈn, b¶o ®¶m viÖc s¶n xuÊt l©u dμi liªn tôc. Trªn thÕ giíi, tïy tr×nh ®é kinh tÕ mμ mçi n−íc quy ®Þnh diÖn tÝch mét ®¬n vÞ ®iÒu chÕ kh¸c nhau: 70
- Collet ®øng trªn quan ®iÓm cña c¸c c«ng ty khai th¸c, ®èi víi rõng nhiÖt ®íi ®Ò nghÞ diÖn tÝch 4.500 - 9.000ha, cßn ®èi víi rõng rËm nhiÒu loμi gç quý ®Ò nghÞ diÖn tÝch 20.000 - 30.000ha. - Catinot ®èi víi rõng nhiÖt ®íi Ch©u Phi ®Ò nghÞ diÖn tÝch 2.500 - 5.000ha. - ë Ph¸p ng−êi ta chÊp nhËn diÖn tÝch 200 - 2.000ha vμ cho r»ng diÖn tÝch tèi −u lμ 800 - 1.000ha. - ë §øc chÊp nhËn diÖn tÝch 5.000 - 8.000ha vμ tèi ®a lμ 10.000ha - ë n−íc ta, theo NguyÔn Hång Qu©n (1982), quy m« cña mét chuçi ®iÒu chÕ cña l©m tr−êng kho¶ng 500 - 2.000ha lμ thÝch hîp. T¸c gi¶ ®Ò nghÞ kh«ng chia qu¸ lín v× ®iÒu kiÖn tù nhiªn, cÊu tróc l©m phÇn qóa phøc t¹p, vμ còng kh«ng nªn chia qu¸ nhá v× tr×nh ®é kinh doanh cña ta cßn thÊp. VÝ dô: Mét l©m tr−êng dù kiÕn khai th¸c hμng n¨m 4.000m3 trªn rõng chÆt chän, s¶n l−îng lÊy ra lμ 40m3/ha. VËy hμng n¨m cÇn mét diÖn tÝch khai th¸c lμ 4.000/40 = 100ha (t−¬ng ®−¬ng víi 1 kho¶nh). NÕu lu©n kú khai th¸c L=20 n¨m, th× cÇn cã diÖn tÝch rõng thuéc ®èi t−îng khai th¸c lμ 20x100=2.000ha, tøc lμ chuçi ®iÒu chÕ cho ®èi t−îng nμy cÇn cã diÖn tÝch 2.000ha ®Ó cã thÓ khai th¸c khÐp kÝn trong lu©n kú. Trong thùc tÕ, mét ®¬n vÞ kinh doanh l©m nghiÖp bao gåm nhiÒu lo¹i rõng, tr¹ng th¸i rõng, ®Êt rõng kh¸c nhau, mçi ®èi t−îng cã mét chu kú hay lu©n kú kh¸c nhau, do ®ã sÏ h×nh thμnh c¸c chuçi ®iÒu chÕ kh¸c nhau. DiÖn tÝch chuçi ®iÒu chÕ ph¶i æn ®Þnh Ýt nhÊt trong mét chu kú hay lu©n kú, v× mäi tÝnh to¸n vÒ cÊu tróc, t¨ng tr−ëng, l−îng khai th¸c, khèi l−îng l©m sinh, ®Çu t− lao ®éng, vËt t− tiÒn vèn....trong ph−¬ng ¸n ®iÒu chÕ ®Ó b¶o ®¶m s¶n xuÊt l©u dμi liªn tôc ®−îc thùc hiÖn cho mét ®¬n vÞ ®iÒu chÕ, nÕu thay ®æi sÏ lμm ®¶o lén c¶ mét kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh h×nh thμnh vèn s¶n xuÊt rõng chuÈn. Tãm l¹i, øng víi mçi chu kú, lu©n kú lμ mét chuçi ®iÒu chÕ. Chuçi ®iÒu chÕ cã 2 mÆt: - VÒ kh«ng gian, ®ã lμ mét chuçi diÖn tÝch liªn tiÕp t¸c nghiÖp theo chu kú hoÆc lu©n kú trän vÑn. - VÒ thêi gian, ®ã lμ mét chuçi n¨m t¸c nghiÖp kÕ tiÕp nhau cho hÕt mét chu kú hoÆc lu©n kú. 4.2 Coupe t¸c nghiÖp DiÖn tÝch æn ®Þnh ®óng cho mét n¨m t¸c nghiÖp gäi lμ mét coupe t¸c nghiÖp. Mçi coupe cã vÞ trÝ, diÖn tÝch, ph©n giíi cô thÓ vμ æn ®Þnh l©u dμi. Coupe ë ®©y t−¬ng ®−¬ng nh− mét l« kinh doanh, gäi lμ tÕ bμo ®iÒu chÕ. Trong thùc tÕ, rõng vμ ®Êt rõng th−êng ph©n bè kh«ng liªn tôc, do ®ã mét coupe sÏ øng víi mét nhãm l« kinh doanh (hoÆc gåm c¸c m¶nh). Nh− vËy trong mét chuçi ®iÒu chÕ, coupe lμ ®¬n vÞ ®Þa bμn t¸c nghiÖp hμng n¨m theo trËt tù ®· v¹ch tr−íc. DiÖn tÝch coupe lμ ha, ®¬n vÞ thêi gian t¸c nghiÖp lμ 12 th¸ng, ®ã lμ c¬ së cña kÕ ho¹ch hμng n¨m. CÇn l−u ý lμ ®Ó b¶o ®¶m mïa vô thi c«ng 12 th¸ng t¸c nghiÖp cña coupe, tuy lμ 1 n¨m nh−ng kh«ng b¾t buéc ®óng n¨m hoμn chØnh tõ ngμy 71
1 th¸ng 1 ®Õn ngμy 31 th¸ng 12, mμ cã thÓ tõ mïa kh« hay mïa m−a n¨m nμy ®Õn mïa kh« hay mïa m−a n¨m sau. NÕu chu kú hoÆc lu©n kú lμ N n¨m, th× cã N coupe t¸c nghiÖp lμm thμnh mét chuçi ®iÒu chÕ hoμn chØnh, ®Æt trong mét khu ®iÒu chÕ æn ®Þnh, §ã lμ c¬ së cña kÕ ho¹ch dμi h¹n tÝnh cho N n¨m ®Ó hoμn chØnh ®−îc toμn bé chu tr×nh x©y dùng, sö dông vμ qu¶n lý vèn rõng trong ph¹m vi diÖn tÝch cña khu ®iÒu chÕ. Trªn c¬ së quy m« cña tõng ®¬n vÞ ®iÒu chÕ, tiÕn hμnh thiÕt kÕ, ph©n chia toμn bé diÖn tÝch cña tõng chuçi ®iÒu chÕ ra ®ñ sè coupe øng víi sè Ph©n chia coupe t¸c nghiÖp trªn b¶n ®å vμ hiÖn tr−êng n¨m cña chu kú hoÆc lu©n kú. Mçi coupe (øng víi mét l« hoÆc nhãm l« kinh doanh) cã ranh giíi, mèc cè ®Þnh, dÔ nhËn biÕt ë thùc ®Þa. Coupe ®−îc bè trÝ theo nguyªn t¾c: • Cã d¹ng h×nh häc ®¬n gi¶n, dμi theo ®−êng ®ång møc. • Cã ®−êng vËn xuÊt kh«ng ¶nh h−ëng lÉn nhau ®Ó tr¸nh khai th¸c coupe nμy tæn h¹i cho coupe kh¸c. Trong thùc tÕ rõng vμ ®Êt rõng cña mét ®èi t−îng x©y dùng ph−¬ng ¸n rÊt phøc t¹p, bao gåm c¸c kiÓu rõng, tr¹ng th¸i rõng, ®Êt ®ai kh¸c nhau.. do ®ã h×nh thμnh c¸c chuçi ®iÒu chÕ kh¸c nhau. DiÖn tÝch mçi chuçi ®−îc x¸c ®Þnh bao gåm c¸c diÖn tÝch rõng hoÆc ®Êt ®ai ®ång nhÊt vÌ c¸c ®Æc tr−ng l©m sinh, tr¹ng th¸i, cã cïng môc tiªu ®iÒu chÕ, ph−¬ng ph¸p ®iÒu chÕ, ph−¬ng thøc xö lý, chu kú hoÆc lu©n kú. Th−êng cÇn x¸c ®Þnh c¸c lo¹i diÖn tÝch rõng, tr¹ng th¸i, ®Êt ®ai ®Ó h×nh thμnh tõng chuçi ®iÒu chÕ nh− sau: • DiÖn tÝch rõng thuÇn lo¹i ®Òu tuæi khai th¸c tr¾ng. • DiÖn tÝch rõng hçn lo¹i kh¸c tuæi khai th¸c chän. Trong ®ã chia ra: - DiÖn tÝch rõng khai th¸c. 72
- DiÖn tÝch rõng nu«i d−ìng. - DiÖn tÝch rõng lμm giμu. - DiÖn tÝch rõng xóc tiÕn t¸i sinh tù nhiªn. - DiÖn tÝch rõng khoanh nu«i phôc håi. • DiÖn tÝch ®Êt trång rõng, n«ng l©m kÕt hîp. • DiÖn tÝch c¸c lo¹i rõng kh¸c :Tre lå «, ®Æc s¶n... Mçi lo¹i nãi trªn sÏ h×nh thμnh mét chuçi ®iÒu chÕ riªng. Tõ diÖn tÝch cña tõng chuçi, tiÕn hμnh chia ®Òu diÖn tÝch cho sè n¨m cña chu kú hoÆc lu©n kú ®Ó h×nh thμnh c¸c coupe khÐp kÝn. Víi c¸ch tÝnh nμy diÖn tÝch cña tõng coupe trong tõng chuçi ®iÒu chÕ lμ b»ng nhau, v× mét trong nh÷ng môc ®Ých cña ®Æt coupe lμ b¶o ®¶m thu ho¹ch mét khèi l−îng l©m s¶n hμng n¨m b»ng nhau. Nh−ng theo c¸ch tÝnh nμy, s¶n l−îng gç hμng n¨m chØ b»ng nhau khi: - Khai th¸c tr¾ng. - §iÒu kiÖn hoμn c¶nh ®ång nhÊt trªn toμn bé diÖn tÝch cña chuçi ®iÒu chÕ. - C¸c l©m phÇn sÏ ®¹t ®Õn mét ®é thμnh thôc nh− nhau hoÆc sÏ thμnh thôc cïng mét tuæi trong mét chuçi ®iÒu chÕ. NÕu nh÷ng ®iÒu kiÖn nμy kh«ng ®ång nhÊt sÏ dÉn ®Õn l−îng khai th¸c sÏ kh«ng b»ng nhau ë c¸c n¨m, mÆc dï khai th¸c trªn mét diÖn tÝch b»ng nhau. Trong tr−êng hîp kh«ng ®ång nhÊt c¸c ®iÒu kiÖn trªn th× diÖn tÝch khai th¸c hμng n¨m (®é lín cña coupe) sÏ kh«ng b»ng nhau. V× vËy diÖn tÝch coupe x¸c ®Þnh theo diÖn tÝch nh− trªn ph¶i ®−îc kiÓm tra vμ c©n ®èi l¹i qua l−îng khai th¸c thÓ tÝch hμng n¨m, tõ ®ã Ên ®Þnh chÝnh x¸c diÖn tÝch coupe. Sau ®©y lμ c¸ch x¸c ®Þnh coupe cã diÖn tÝch b»ng nhau cho tõng chuçi ®iÒu chÕ 4.2.1 Coupe khai th¸c 4.2.1.1 Coupe khai th¸c rõng ®Òu tuæi §èi víi rõng ®ång tuæi hoÆc ®ång tuæi trong c¸c chu kú sau, ¸p dông ph−¬ng thøc khai th¸c tr¾ng. DiÖn tÝch coupe khai th¸c hμng n¨m Ls: Ls = S / r (3.33) Trong ®ã: S: Tæng diÖn tÝch lo¹i rõng nμy. r: Chu kú. Nh− vËy cã r coupe khÐp kÝn trong mét chu kú. Trong tr−êng hîp diÖn tÝch rõng qu¸ Ýt, cÇn ®Èy nhanh tèc ®é khai th¸c hoÆc chuyÓn sang kinh doanh c©y c«ng nghiÖp, ®Æc s¶n, th× l−îng khai th¸c theo diÖn tÝch sÏ ®−îc tÝnh lμ L's: L's = S / r' (3.34) Trong ®ã: r': sè n¨m ®Þnh h×nh c¸c loμi c©y nãi trªn. 73
4.2.1.2 Coupe khai th¸c rõng chÆt chän (Hçn lo¹i kh¸c tuæi) Chia ra thμnh c¸c tr−êng hîp sau: • NÕu diÖn tÝch rõng ph©n bè gÇn ®ñ cho c¸c giai ®o¹n ®iÒu chÕ: NghÜa lμ diÖn tÝch rõng giμu, trung b×nh chiÕm chñ yÕu th× tÝnh to¸n diÖn tÝch coupe theo 1 trong 2 c¸ch sau: C¸ch 1: DiÖn tÝch coupe khai th¸c hμng n¨m S': S' = S / L (3.35) Trong ®ã S: tæng diÖn tÝch rõng chÆt chän. L: Lu©n kú. L−îng khai th¸c hμng n¨m Lv: Lv = S'.MKT (3.36) Trong ®ã : MKT: L−îng khai th¸c trªn 1 ha. VÝ dô: Tæng diÖn tÝch rõng hçn giao kh¸c tuæi lμ S = 5.000ha, lu©n kú ®−îc x¸c ®Þnh lμ L = 20 n¨m. VËy diÖn tÝch coupe khai th¸c hμng n¨m S': S' = 5.000ha / 20n¨m = 250 ha/n¨m. NÕu l−îng khai th¸c trªn ha lμ MKT = 60 m3/ha th× l−îng khai th¸c hμng n¨m Lv: Lv = 250x60 = 15.000m3/n¨m. C¸ch 2: L−îng khai th¸c hμng n¨m Lv: Lv = ΣM.PM/100 (3.37) ΣM: Tæng tr÷ l−îng cña lo¹i rõng nμy. Trong ®ã : PM: SuÊt t¨ng tr−ëng vÒ tr÷ l−îng. DiÖn tÝch coupe khai th¸c hμng n¨m S': S' = Lv / MKT (3.38) VÝ dô: Còng víi ®èi t−îng nh− vÝ dô trªn, tæng diÖn tÝch lo¹i rõng nμy lμ S=5.000ha, tr÷ l−îng b×nh qu©n trªn ha M/ha = 150m3/ha, l−îng khai th¸c trªn ha MKT=60m3/ha, suÊt t¨ng tr−ëng vÒ tr÷ l−îng ®−îc x¸c ®Þnh lμ PM=2%. L−îng khai th¸c hμng n¨m: Lv = 5.000x150x2/100 = 15.0003/n¨m. DiÖn tÝch coupe khai th¸c hμng n¨m S' = 15.000/60 = 250 ha/n¨m. 74
Nh− vËy cã L coupe khÐp kÝn trong mét lu©n kú. • NÕu diÖn tÝch rõng cã kh¶ n¨ng khai th¸c qu¸ Ýt: Trong khi rõng non vμ nghÌo qu¸ nhiÒu, ®ßi hái ph¶i nu«i d−ìng l©u míi khai th¸c ®−îc, nÕu tÝnh to¸n coupe nh− trªn sÏ cã giai ®o¹n thiÕu hôt rõng ®ñ tiªu chuÈn khai th¸c, lóc nμy cã 2 c¸ch lùa chän: - NÕu chØ cÇn khai th¸c Ýt gç vÉn cã ®ñ vèn nhê s¶n xuÊt N«ng L©m kÕt hîp, kinh doanh l©m ®Æc s¶n kh¸c, th× chia toμn bé diÖn tÝch rõng cã kh¶ n¨ng khai th¸c cho giai ®o¹n chê ®îi ®Ó nu«i d−ìng c¸c diÖn tÝch rõng nghÌo vμ rõng non phôc håi ®¹t ®Õn kh¶ n¨ng khai th¸c. Lóc nμy diÖn tÝch coupe khai th¸c ®−îc tÝnh: S' = SKT / T (3.39) Trong ®ã: SKT: DiÖn tÝch tr¹ng th¸i rõng cã kh¶ n¨ng khai th¸c. T: Thêi gian nu«i d−ìng rõng nghÌo, non ®¹t ®Õn tiªu chuÈn khai th¸c. - Trong thùc tÕ c¸c c¬ së l©m nghiÖp ®Òu cÇn vèn ban ®Çu ®Ó x©y dùng c¬ b¶n, ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, ®Þnh h×nh nhanh c¬ së s¶n xuÊt vμ ®êi sèng x· héi. Ngoμi ra viÖc kÐo dμi thêi gian khai th¸c víi l−îng l©m s¶n qu¸ nhá hμng n¨m sÏ ¶nh h−ëng tíi tæ chøc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp rõng. Tr−êng hîp nμy chia diÖn tÝch rõng cã kh¶ n¨ng khai th¸c cho sè n¨m dù kiÕn khai th¸c hÕt sè rõng nãi trªn. Sau khi khai th¸c hÕt rõng ®¹t tiªu chuÈn khai th¸c, sÏ cã mét sè n¨m chê ®îi, kh«ng cã diÖn tÝch vμ s¶n l−îng khai th¸c chÝnh, do vËy cÇn cã ph−¬ng ¸n tËn dông trong nu«i d−ìng, lμm giμu rõng ®Ó gi¶i quyÕt nhu cÇu gç. Lóc nμy diÖn tÝch coupe khai th¸c §−îc tÝnh: S' = SKT / L' (3.40) Trong ®ã:L' lμ thêi gian dù kiÕn sÏ khai th¸c hÕt rõng ®¹t tiªu chuÈn khai th¸c. 4.2.2 Coupe nu«i d−ìng rõng DiÖn tÝch rõng cÇn nu«i d−ìng chia lμm 3 lo¹i: • Lo¹i I: DiÖn tÝch rõng chØ cßn nu«i d−ìng 1 giai ®o¹n, sÏ khai th¸c ®−îc trong giai ®oan II, th× kh«ng cÇn chÆt nu«i d−ìng. Theo quy ph¹m hiÖn nay th× c¸c diÖn tÝch rõng nghÌo cã kh¶ n¨ng khai th¸c trong vßng 8-12n¨m tíi ®èi víi gç lín vμ 3-5n¨m ®èi víi gç nhá kh«ng cÇn chÆt nu«i d−ìng. • Lo¹i II: Cã diÖn tÝch lμ S1, thêi gian nu«i d−ìng lμ 2n n¨m, tiÕn hμnh chÆt nu«i d−ìng 1 lÇn, sÏ khai th¸c trong giai ®o¹n III. • Lo¹i III: Cã diÖn tÝch lμ S2, thêi gian nu«i d−ìng lμ 3n n¨m, tiÕn hμnh chÆt nu«i d−ìng 2 lÇn, sÏ khai th¸c trong giai ®o¹n IV. - Tæng diÖn tÝch chÆt nu«i d−ìng: Víi rõng lo¹i III cã diÖn tÝch S2 cÇn t¸c ®éng 2 lÇn nªn tæng diÖn tÝch cÇn t¸c ®éng chÆt nu«i d−ìng lμ: S = S1 +2.S2 (3.41) - §èi víi rõng lo¹i II: Cã diÖn tÝch t¸c ®éng S1, nu«i d−ìng ë giai ®o¹n I vμ II thêi gian 2n n¨m, diÖn tÝch chÆt nu«i d−ìng hμng n¨m S’1: 75
S'1 = S1/2n (3.42) - §èi víi rõng lo¹i III: Cã diÖn tÝch t¸c ®éng 2S2, nu«i d−ìng ë giai ®o¹n I, II vμ III thêi gian 3n n¨m, diÖn tÝch chÆt nu«i d−ìng hμng n¨m S’2: S'2 = 2S2/3n (3.43) - DiÖn tÝch coupe chÆt nu«i d−ìng hμng n¨m: Trong giai ®o¹n I vμ II lμ C1: C1 = S'1 + S'2 = S1/2n + 2S2/3n (3.44) Trong giai ®o¹n III lμ C2: C2 = S'2 = 2S2/3n (3.45) Tæng diÖn tÝch t¸c ®éng c¶ 3 giai ®o¹n ph¶i b»ng S1 + 2S2, thËt vËy: (S1/2n + 2S2/3n).2n + (2S2/3n).n = S1 + 4S2/3 + 2S2/3 = S1 + 2S2 ViÖc ®Æt coupe cÇn l−u ý trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch S2 ®−îc t¸c ®éng 2 lÇn, nªn cã 2 lÇn ®Æt coupe víi thêi gian t¸c ®éng kh¸c nhau. Nh− vËy cã 3n coupe trong toμn bé thêi gian nu«i d−ìng. 4.2.3 Coupe lμm giμu rõng DiÖn tÝch coupe lμm giμu rõng hμng n¨m X: X=S/m (3.46) Trong ®ã: S: Tæng diÖn tÝch thuéc ®èi t−îng lμm giμu rõng. m: Thêi gian hoμn thμnh lμm giμu rõng, tïy thuéc kh¶ n¨ng vèn, vËt t− kü thuËt cña ®¬n vÞ, th−êng lÊy kho¶ng 25-35n¨m. Nh− vËy cã m coupe trong toμn thêi gian lμm giμu rõng. 4.2.4 Coupe trång rõng, n«ng l©m kÕt hîp Dùa vμo ®Æc ®iÓm ®Êt ®ai vμ ®Æc tÝnh loμi c©y trång, x¸c ®Þnh diÖn tÝch trång cho tõng loμi lμ Si. X¸c ®Þnh chu kú kinh doanh cho tõng loμi c©y trång lμ ri. DiÖn tÝch coupe trång rõng cho loμi c©y i hμng n¨m: S'i = Si / ri (3.47) øng víi mçi loμi cã ri coupe khÐp trong chu kú. Tæng diÖn tÝch trång rõng hμng n¨m b»ng tæng diÖn tÝch trång hμng n¨m cña c¸c loμi. 4.2.5 Coupe khai th¸c rõng tre nøa, lå « Ph−¬ng thøc khai th¸c chñ yÕu cña ®èi t−îng nμy lμ khai th¸c chän. DiÖn tÝch coupe khai th¸c hμng n¨m ®−îc tÝnh: s=S/T (3.48) 76
Trong ®ã: S: Tæng diÖn tÝch rõng tre nøa, lå «. T: Lu©n kú khai th¸c. Nh− vËy sÏ cã T coupe khÐp kÝn trong lu©n kú ®· x¸c ®Þnh. 4.2.6 Bè trÝ kh«ng gian cho c¸c mÆt s¶n xuÊt kh¸c LËp kÕ ho¹ch cô thÓ ®Ó s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, n«ng l©m kÕt hîp, ch¨n nu«i....bao gåm x¸c ®Þnh quy m« diÖn tÝch, thêi gian tiÕn hμnh... Cuèi cïng, ®iÒu cÇn l−u ý thªm lμ c¸c yÕu tè thêi gian vμ kh«ng gian kh«ng nªn nghiªn cøu vμ sö dông t¸ch biÖt trong ®iÒu chÕ rõng. Nãi ®Õn tæ chøc rõng theo thêi gian kh«ng nªn hiÓu ®¬n thuÇn lμ sù s¾p xÕp c¸c l©m phÇn theo cÊp tuæi liªn tôc ®Òu ®Æn, hoÆc s¾p xÕp tr×nh tù t¸c ®éng. Cßn nãi ®Õn tæ chøc rõng theo kh«ng gian kh«ng chØ lμ nãi ®Õn sù ph©n chia, bè trÝ c¸c diÖn tÝch rõng trong mét ®¬n vÞ ®iÒu chÕ. Mμ trong thùc tiÔn, kh«ng gian vμ thêi gian lμ hai ph¹m trï lu«n lu«n tån t¹i vμ x©m nhËp lÉn nhau vμ mäi sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña rõng ®Òu ®−îc tiÕn hμnh trong kh«ng gian vμ thêi gian. Mét chuçi ®iÒu chÕ rõng bao hμm c¶ 2 mÆt kh«ng gian - thêi gian vμ kh«ng t¸ch biÖt nhau. HoÆc cÊu tróc kh«ng gian rõng lu«n biÕn ®æi theo thêi gian th−êng ®−îc gäi lμ ®éng th¸i cÊu tróc...Nh− vËy nhiÒu kh¸i niÖm trong tæ chøc rõng biÓu hiÖn sù phèi hîp gi÷a kh«ng gian vμ thêi gian, sù xem xÐt kh¸i niÖm ®ã d−íi gãc ®é thêi gian hay kh«ng gian ®Òu mang tÝnh t−¬ng ®èi. 5 Vèn rõng chuÈn vμ ®iÒu chØnh s¶n l−îng rõng 5.1 S¶n l−îng æn ®Þnh Cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc ®iÒu chÕ rõng, kh¸i niÖm s¶n l−îng æn ®Þnh ra ®êi rÊt sím vμ kh«ng ngõng ph¸t triÓn, v× ®iÒu chÕ rõng thùc chÊt lμ m«n khoa häc vÒ ®iÒu tra, x©y dùng vμ b¶o ®¶m c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó æn ®Þnh s¶n l−îng (Richter - 1963). X©y dùng s¶n l−îng æn ®Þnh lμ nh»m b¶o ®¶m tÝnh l©u dμi liªn tôc cña viÖc cung cÊp l©m s¶n cho nÒn kinh tÕ vμ ®êi sèng nh©n d©n. Qua c¸c giai ®o¹n h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn, nhiÒu nhμ khoa häc ®iÒu chÕ rõng nh− Hartig (1804), Hundeshagen (1828), Wagner (1938), Badder (1942)...®· tËp trung nghiªn cøu vÊn ®Ò nμy vμ ®−a ra nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ s¶n l−îng æn ®Þnh c¨n cø tõ nh÷ng môc tiªu kh¸c nhau. Kh¸i niÖm s¶n l−îng æn ®Þnh ®−îc xem xÐt ë nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau nh− sau: • æn ®Þnh s¶n l−îng gç: VÊn ®Ò duy tr× æn ®Þnh vÒ mÆt s¶n l−îng gç lμ mét vÊn ®Ò c¬ b¶n trong lý luËn vμ thùc tiÔn ®iÒu chÕ rõng. Néi dung cña nã lμ b¶o ®¶m viÖc cung cÊp gç cao nhÊt mét c¸ch l©u dμi vμ liªn tôc. • æn ®Þnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gç: Quan ®iÓm nμy cho r»ng ®Ó æn ®Þnh s¶n l−îng ph¶i dùa trªn viÖc æn ®Þnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gç. C.Heyer (1841) lÇn ®Çu tiªn ®−a ra kh¸i niÖm æn ®Þnh viÖc s¶n xuÊt gç, sau ®ã Judeich (1871) ®· ®−a ra kh¸i niÖm vÒ æn ®Þnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gç mét c¸ch râ nÐt h¬n nh− sau: 77
Rõng ®−îc coi lμ kinh doanh æn ®Þnh khi ng−êi ta quan t©m ®Õn viÖc t¸i sinh toμn bé diÖn tÝch rõng sau khai th¸c nh»m qua ®ã ®Êt rõng phôc vô cho viÖc s¶n xuÊt gç mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt. • æn ®Þnh s¶n l−îng tiÒn: æn ®Þnh s¶n l−îng tiÒn còng t−¬ng tù nh− æn ®Þnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gç, v× c¶ hai ®Òu quan niÖm rõng lμ vèn cè ®Þnh ®Ó t¹o ra lîi tøc cao nhÊt mét c¸ch æn ®Þnh, chØ kh¸c ë ®¬n vÞ tÝnh to¸n vèn cè ®Þnh vμ lîi nhuËn, mét bªn b»ng tiÒn vμ mét bªn b»ng gç vμ l©m s¶n. Theo quan ®iÓm nμy th× l−îng khai th¸c bÞ chi phèi bëi thÞ tr−êng. NÕu gi¸ c¶ t¨ng lªn, l−îng khai th¸c cã thÓ rÊt cao, v−ît qu¸ kh¶ n¨ng cña rõng, ng−îc l¹i qu¸ tr×nh khai th¸c cã thÓ bÞ ®×nh chØ dÇu r»ng ph¶i chÊp nhËn sù ø ®äng mét bé phËn tr÷ l−îng qu¸ thμnh thôc. • æn ®Þnh c¸c nhu cÇu x· héi: æn ®Þnh c¸c nhu cÇu x· héi lμ lμ viÖc tháa m·n toμn diÖn c¸c t¸c dông cña rõng ®èi víi x· héi loμi ng−êi mét c¸ch tèi ®a, l©u dμi vμ liªn tôc. Nh×n t¸c dông cña rõng theo tõng gãc ®é kh¸c nhau th× nh÷ng kh¸i niÖm vÒ sù æn ®Þnh cña rõng nªu trªn ®Òu qóa hÑp, v× cïng víi sù ph¸t triÓn ®êi sèng x· héi, nhu cÇu cña con ng−êi ®èi víi rõng ngμy cμng ®a d¹ng nh−: ngoμi viÖc cung cÊp gç, l©m s¶n ngoμi gç cßn thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng du lÞch, nghØ ng¬i, b¶o vÖ m«i tr−êng, ®a d¹ng sinh häc phôc vô cho ®êi sèng, s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp, ®iÒu hßa khÝ hËu... Tõ nh÷ng quan ®iÓm, kh¸i niÖm s¶n l−îng æn ®Þnh nãi trªn cho thÊy viÖc x©y dùng vμ b¶o ®¶m tÝnh æn ®Þnh cña s¶n xuÊt l©m nghiÖp ®ãng vai trß hÕt søc quan träng trong c«ng t¸c ®iÒu chÕ rõng. 5.2 Vèn s¶n xuÊt chuÈn 5.2.1 Kh¸i niÖm vÒ vèn s¶n xuÊt chuÈn Vèn s¶n xuÊt lμ toμn bé c©y hay l©m phÇn cña mét khu rõng. Khèi l−îng vèn s¶n xuÊt biÕn ®æi theo ®é lín cña rõng, cßn trong ph¹m vi mét khu rõng nã phô thuéc vμo loμi, tuæi, ®é ®Çy vμ cÊp s¶n xuÊt (cÊp ®Êt). T¨ng tr−ëng cña vèn s¶n xuÊt còng thay ®æi theo nh÷ng nh©n tè nμy. Khi cÊu tróc vèn rõng b¶o ®¶m s¶n xuÊt liªn tôc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ cã lîi nhÊt th× vèn s¶n xuÊt gäi lμ vèn chuÈn. Nh÷ng ®Æc tr−ng vÒ cÊu tróc, ®é lín...cña vèn chuÈn nμy lμ nh÷ng ®Æc tr−ng chuÈn, cÇn ®−îc x¸c ®Þnh, thùc hiÖn vμ duy tr× khai th¸c mét c¸ch thÝch hîp. Khèi l−îng vèn tån t¹i ë mét thêi ®iÓm nμo ®ã gäi lμ vèn s¶n xuÊt thùc, nã cã thÓ chuÈn hay kh«ng chuÈn. §é lín cña vèn s¶n xuÊt thùc ®−îc x¸c ®Þnh qua ®o ®Õm ®iÒu tra trªn thùc ®Þa, cßn cña vèn s¶n xuÊt chuÈn ®−îc x¸c ®Þnh qua tÝnh to¸n x©y dùng m« h×nh hay qua con ®−êng quy n¹p b»ng c¸ch lùa chän, kh¸i qu¸t quy luËt tõ nh÷ng m« h×nh tèt nhÊt cã trong tù nhiªn. Nh÷ng m« h×nh nμy sÏ lμm c¬ së ®Ó ®Þnh h−íng c¸c khu rõng hiÖn t¹i dÇn vÒ vèn s¶n xuÊt chuÈn, cÊu tróc chuÈn qua ®iÒu chÕ. §èi víi rõng ®ång tuæi ®¬n vÞ cÊu tróc vèn s¶n xuÊt lμ hecta, cßn rõng chÆt chän lμ c©y c¸ lÎ. 78
5.2.2 Vèn s¶n xuÊt chuÈn trong rõng ®Òu tuæi: §Ó b¶o ®¶m s¶n xuÊt l©u dμi liªn tôc, c¸c l©m phÇn ë tuæi kh¸c nhau cÇn cã diÖn tÝch thÝch hîp ®Ó mçi l©m phÇn ®−îc khai th¸c ®óng tuæi thμnh thôc, víi khèi l−îng hμng n¨m nh− nhau. • §èi víi rõng thuÇn lo¹i cã cïng n¨ng suÊt (cïng cÊp ®Êt): §iÒu kiÖn nμy ®−îc b¶o ®¶m khi rõng bao gåm c¸c l©m phÇn ë c¸c tuæi (hoÆc cÊp tuæi) tõ tuæi 1 (hoÆc cÊp tuæi 1) ®Õn tuæi khai th¸c (hoÆc cÊp tuæi khai th¸c) vμ: - Khi l©m phÇn ®ång tuæi, mçi tuæi chiÕm mét diÖn tÝch b»ng nhau lμ S/r (S lμ diÖn tÝch cña ®¬n vÞ ®iÒu chÕ, r lμ chu kú). - Khi l©m phÇn gÇn ®ång tuæi, mçi cÊp tuæi chiÕm mét diÖn tÝch b»ng nhau lμ S.n/r (n lμ sè n¨m cña mét cÊp tuæi b»ng 5, 10, 15, 20 n¨m). Víi c¸ch bè trÝ nh− vËy, sau khi khai th¸c l©m phÇn ®¹t tuæi thμnh thôc vμ tiÕn hμnh trång míi hoÆc t¸i sinh tù nhiªn l¹i ngay th×: Hμng n¨m sÏ khai th¸c mét l−îng gç nh− nhau. Khai th¸c mçi n¨m trªn mét diÖn tÝch nh− nhau. H»ng n¨m trång l¹i rõng hoÆc xóc tiÕn t¸i sinh víi mét diÖn tÝch b»ng nhau. • §èi víi rõng thuÇn lo¹i cÊu t¹o bëi c¸c l©m phÇn cã n¨ng suÊt kh¸c nhau (ph©n bè trªn c¸c cÊp ®Êt kh¸c nhau): Lóc nμy tuæi thμnh thôc, khèi l−îng vμ t¨ng tr−ëng ë c¸c l©m phÇn kh«ng b»ng nhau. CÊu tróc vèn s¶n xuÊt chuÈn ®−îc thùc hiÖn khi rõng bao gåm c¸c l©m phÇn ë c¸c tuæi (hoÆc cÊp tuæi) tõ tuæi 1 (hoÆc cÊp tuæi 1) ®Õn tuæi khai th¸c (hoÆc cÊp tuæi khai th¸c) vμ diÖn tÝch ë mçi tuæi (cÊp tuæi) tû lÖ nghÞch víi n¨ng suÊt cña nã. Tr−êng hîp nμy diÖn tÝch ë c¸c tuæi (cÊp tuæi) sÏ kh«ng b»ng nhau khi cÊp ®Êt kh¸c nhau, cÊp ®Êt cμng tèt sÏ cho tr÷ s¶n l−îng lín h¬n xÊu trªn cïng mét diÖn tÝch, do ®ã ®Ó c©n b»ng s¶n l−îng hμng n¨m, l©m phÇn cã cÊp ®Êt cμng tèt th× diÖn tÝch sÏ cμng nhá. Lóc nμy ph¶i dïng nh©n tè tr÷ l−îng, l−îng t¨ng tr−ëng ®Ó s¾p xÕp vèn rõng theo hÖ thèng khÐp kÝn trong chu kú kinh doanh. VÝ dô: Ng−êi ta Ên ®Þnh l−îng khai th¸c hμng n¨m vÒ thÓ tÝch lμ Lv, tõ ®ã suy ra diÖn tÝch l©m phÇn ë mét tuæi (cÊp tuæi) trªn cÊp ®Êt i lμ Si: Si = Lv / Mri (3.49) Trong ®ã: Mri : tr÷ l−îng trªn ha ë tuæi khai th¸c cña cÊp ®Êt i. Cho thÊy, cÊp ®Êt cμng tèt th× Mri cμng lín dÉn ®Õn diÖn tÝch l©m phÇn trªn cÊp ®Êt nμy sÏ cμng nhá. Tr−êng hîp phøc t¹p h¬n khi rõng cÊu t¹o tõ c¸c l©m phÇn hçn lo¹i ë c¸c cÊp ®Êt kh¸c nhau, lóc nμy cÇn dùa vμo tr÷ l−îng, l−îng t¨ng tr−ëng theo loμi ë tõng cÊp ®Êt ®Ó c©n ®èi diÖn tÝch tõng l©m phÇn trªn tõng cÊp ®Êt ë c¸c tuæi. 79
5.2.2.1 Ph−¬ng ph¸p x©y dùng m« h×nh vèn s¶n xuÊt chuÈn rõng ®Òu tuæi §Ó x¸c ®Þnh ®é lín cña vèn s¶n xuÊt chuÈn ng−êi ta th−êng sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p sau: a) Lý luËn rõng tiªu chuÈn Tr−íc thÕ kû 19 ng−êi ta ®· ®Ò ra nguyªn t¾c lîi dông rõng th¨ng b»ng vÜnh viÔn. Thùc chÊt nguyªn t¾c nμy lμ c¨n cø vμo l−îng t¨ng tr−ëng cña rõng mμ x¸c ®Þnh l−îng khai th¸c ®Ó cã thÓ lîi dông rõng th¨ng b»ng vÜnh viÔn, nghÜa lμ liªn tôc khai th¸c. Nguyªn t¾c nμy ph¶n ¶nh cô thÓ trong häc thuyÕt rõng tiªu chuÈn nh− sau: Mét khu rõng (®¬n vÞ ®iÒu chÕ) víi cÊu tróc vèn s¶n xuÊt chuÈn theo tuæi ®· ®−îc thùc hiÖn th× l−îng khai th¸c hμng n¨m sÏ nh− nhau vμ b»ng l−îng t¨ng tr−ëng. Gäi tr÷ l−îng c¸c l©m phÇn tõ tuæi 1 ®Õn tuæi r (tuæi khai th¸c chÝnh, øng víi sè n¨m cña chu kú) lÇn l−ît lμ M'1. M'2,...., M'r. L−îng t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hμng n¨m ë c¸c tuæi: Z1 = M'1 Z2 = M'2 - M'1 Z3 = M'3 - M'2 ...................... Zr-1 = M'r-1 - M'r-2 Zr = M'r - M'r-1 Cña c¶ chuçi: ZM = M'r Nh− vËy l−îng t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hμng n¨m cña c¶ khu rõng chÝnh b»ng tr÷ l−îng l©m phÇn ë tuæi khai th¸c chÝnh. Vμ nh− vËy l−îng khai th¸c hμng n¨m Lv: Lv = M'r Hay Lv = ZM Nh− vËy hμng n¨m liªn tôc khai th¸c mét tr÷ l−îng thμnh thôc nh− nhau lμ M'r vμ ®ã chÝnh lμ khèi l−îng ®−îc t¹o ra tõ t¨ng tr−ëng r n¨m liªn tiÕp cña chuçi ®iÒu chÕ. §Ó tÝnh to¸n ®é lín vèn s¶n xuÊt chuÈn (tøc lμ tæng tr÷ l−îng ë c¸c tuæi), gi¶ thuyÕt lμ l−îng t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hμng n¨m cña c¸c l©m phÇn ë c¸c tuæi ®Òu b»ng nhau (Z): 80
M(m3) A M’r M’r - 1 A (Tuæi) B 0 1 2 r-1 r H×nh 3.10: Ph©n bè vèn s¶n xuÊt chuÈn (tr÷ l−îng) theo tuæi. Cã Z1 = Z2 =.....= Zr = Z Suy ra ZM = Z1 + Z2 +.....+ Zr = r.Z Tr÷ l−îng ë c¸c tuæi: M'1 = Z M'2 = Z + M'1 = 2.Z M'3 = Z + M'2 = 3.Z ................................ M'r-1 = Z + M'r-2 = (r-1).Z M'r = Z + M'r-1 = r.Z Nh− vËy ZM = M'r = r.Z Vμ l−îng khai th¸c hμng n¨m Lv: Lv = M'r = ZM = r.Z V× l−îng t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hμng n¨m ë c¸c tuæi b»ng nhau nªn ®−êng biÓu diÔn tr÷ l−îng M theo tuæi A lμ ®−êng th¼ng (xem h×nh 3.10). Vèn s¶n xuÊt chuÈn Mc chÝnh lμ tæng tr÷ l−îng ë c¸c tuæi, b»ng diÖn tÝch h×nh tam gi¸c OAB: Mc = AB.OB / 2 Hay Mc = M'r.r / 2 Mc = Lv.r / 2 (3.50) Mc = ZM .r / 2 Mc = r.Z.r / 2 Nh− vËy theo lý luËn rõng tiªu chuÈn, l−îng khai th¸c hμng n¨m: Lv = 2.Mc / r (3.51) 81
VÝ dô: Tæng diÖn tÝch cña mét ®¬n vÞ ®iÒu chÕ lμ S = 500ha, chu kú r = 25 n¨m, l−îng t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hμng n¨m trªn ha b»ng nhau ë c¸c tuæi lμ Z/ha=5m3/ha/n¨m. TÝnh vèn s¶n xuÊt chuÈn, l−îng khai th¸c hμng n¨m? - DiÖn tÝch mçi tuæi (coupe): Ls = S / r = 500/25 = 20ha. - L−îng t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hμng n¨m cña tõng l©m phÇn ë c¸c tuæi: Z = Z/ha.Ls = 5x20 = 100m3/coupe/n¨m. - Vèn s¶n xuÊt chuÈn Mc: Mc = r.Z.r / 2 = 25x100x25/2 = 31.250m3. - L−îng khai th¸c hμng n¨m Lv: Lv = 2.Mc / r = 2x31.250/25 = 2.500m3/n¨m. Lý luËn nμy m¾c sai lÇm khi xem tr÷ l−îng gi÷a c¸c tuæi ®Òu chªnh lÖch nhau mét l−îng Z, hay l−îng t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hμng n¨m lμ nh− nhau ë mäi tuæi, ®−êng sinh tr−ëng tr÷ l−îng c¸c l©m phÇn chuÈn theo tuæi lμ mét ®−êng th¼ng. Thùc tÕ ®©y lμ mét ®−êng cong (biÓu biÓn trªn h×nh 4.1). §Ó kh¾c phôc sai lÖch nμy ng−êi ta ®−a vμo c«ng thøc tÝnh vèn s¶n xuÊt chuÈn Mc hÖ sè ®iÒu chØnh K: Mc = K.Lv.r (3.51) Vμ Lv = Mc / K.r (3.52) K phô thuéc vμo loμi c©y, ®iÒu kiÖn lËp ®Þa. b) Ph−¬ng ph¸p dïng biÓu sinh tr−ëng: Trªn c¬ së biÓu sinh tr−ëng lËp cho tõng loμi, cÊp ®Êt, lùa chän biÓu thÝch hîp vμ x¸c ®Þnh ®é lín vèn s¶n xuÊt chuÈn nh− sau: Mc = Ls.(M1 + M2 +.....+ Mr) (3.53) Trong ®ã: Ls lμ diÖn tÝch ë tõng tuæi: Ls = S / r M1 , M2 ,....., Mr : tr÷ l−îng trªn ha lÇn l−ît ë c¸c tuæi 1, 2, ..., r. Qua biÓu sinh tr−ëng x¸c ®Þnh ®−îc c¸c tr÷ l−îng nμy. Lóc nμy l−îng khai th¸c hμng n¨m Lv: Lv = ZM = Ls.Mr c) Ph−¬ng ph¸p m« h×nh hãa: Vèn s¶n xuÊt chuÈn ®−îc tÝnh: Mc = Ls.(M1 + M2 +....+ Mr) 82
Víi Ls lμ diÖn tÝch l©m phÇn ë c¸c tuæi vμ diÖn tÝch nμy lμ nh− nhau khi ®¬n vÞ ®iÒu chÕ cã cÊu tróc vèn s¶n xuÊt chuÈn theo tuæi. Nh− vËy ®Ó cã ®−îc vèn s¶n xuÊt chuÈn Mc th× tr÷ l−îng ë c¸c tuæi (Mi) trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch ph¶i tèi −u. Tr÷ l−îng tèi −u trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch øng víi mét tuæi i, trªn mét cÊp ®Êt cña mét loμi c©y ®−îc tÝnh: Miopt = Niopt.Vi (3.54) Trong ®ã: Niopt: MËt ®é tèi −u t¹i tuæi i, ®−îc x¸c ®Þnh theo loμi, cÊp ®Êt vμ môc ®Ých kinh doanh. Vi: ThÓ tÝch b×nh qu©n cña mét c©y nu«i d−ìng t¹i tuæi i, ®−îc x¸c ®Þnh theo loμi, cÊp ®Êt. Nh− vËy ®Ó x¸c ®Þnh ®é lín cña vèn s¶n xuÊt chuÈn cÇn x¸c ®Þnh tr÷ l−îng tèi −u cho tõng l©m phÇn ë c¸c tuæi, ®ã chÝnh lμ viÖc x©y dùng m« h×nh mËt ®é tèi −u vμ m« h×nh sinh tr−ëng c©y c¸ thÓ. • M« h×nh mËt ®é tèi −u (Nopt) Trong qóa tr×nh kinh doanh rõng thuÇn loμi ®Òu tuæi, biÖn ph¸p l©m sinh hÕt søc quan träng lμ ®iÒu khiÓn mËt ®é rõng theo môc tiªu ®iÒu chÕ. ë tõng giai ®o¹n sinh tr−ëng, rõng ph¶i ®−îc ®iÒu tiÕt mËt ®é ®Ó b¶o ®¶m kh«ng gian dinh d−ìng cho c©y rõng sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt nhÊt, ®¸p øng ®−îc môc ®Ých kinh doanh khi khai th¸c chÝnh, lμm cho rõng lîi dông ®−îc tèi ®a tiÒm n¨ng lËp ®Þa, n¨ng suÊt s¶n l−îng cao, rót ng¾n ®−îc chu kú kinh doanh...®ång thêi lîi dông s¶n phÈm trung gian trong chÆt tØa th−a. Nh− vËy viÖc x¸c ®Þnh mËt ®é tèi −u lμ mét néi dung hÕt søc cÇn thiÕt phôc vô c«ng t¸c tØa th−a vμ dù ®o¸n sù biÕn ®æi mËt ®é, s¶n l−îng. Khi x©y dùng m« h×nh mËt ®é tèi −u cÇn xem xÐt c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn nã: - Môc tiªu ®iÒu chÕ: C«ng viÖc ®Çu tiªn cña ®iÒu chÕ rõng lμ Ên ®Þnh ®−îc môc tiªu mμ khu rõng cÇn ®¹t ®Õn, khi cã môc tiªu kÕt hîp th× ph¶i x¸c ®Þnh thø tù −u tiªn. Trªn c¬ së môc tiªu ®iÒu chÕ, ng−êi ta t×m kho¶ng sèng tèi −u, kh«ng gian dinh d−ìng tèi −u ®Ó c©y rõng sinh truëng ph¸t triÓn tèt, ®¸p øng ®−îc môc tiªu ®Ò ra vμ tõ ®ã x¸c ®Þnh mËt ®é tèi −u. VÝ dô: Rõng Th«ng 3 l¸ ë L©m §ång, cã 3 môc tiªu kh¸c nhau: gç giÊy, gç lín vμ trÝch nhùa, th× mËt ®é tèi −u còng ph¶i thay ®æi theo tõng môc tiªu, vμ Nopt sÏ tõ dÇy ®Õn thËt th−a øng víi thø tù môc tiªu trªn. C«ng t¸c ®Çu tiªn cña x¸c ®Þnh Nopt lμ ph©n cÊp c©y rõng, tõ ®ã lùa chän nh÷ng cÊp phï hîp víi môc tiªu ®iÒu chÕ vμ t×m hiÓu kh«ng gian dinh d−ìng thÝch hîp cho nã lμm c¬ së x¸c ®Þnh Nopt. Cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p ph©n cÊp c©y rõng, trong ®ã hÖ thèng ph©n cÊp cña Kraft (1884 - 1888) th−êng ®−îc sö dông nhÊt. - Loμi c©y: Mçi loμi c©y cã yªu cÇu kh«ng gian dinh d−ìng kh¸c nhau trong tõng giai ®o¹n tuæi nªn Nopt còng kh¸c nhau. 83
- CÊp ®Êt: Cïng mét loμi, cïng mét môc tiªu ®iÒu chÕ, nh−ng trªn cÊp ®Êt kh¸c nhau th× sinh tr−ëng vμ yªu cÇu kh«ng gian dinh d−ìng trong mét giai ®o¹n tuæi còng kh¸c nhau, nªn Nopt ph¶i thay ®æi theo cÊp ®Êt. - Tuæi: Cïng mét môc tiªu, loμi c©y, cÊp ®Êt, khi tuæi t¨ng lªn kh«ng gian dinh d−ìng c¸ thÓ më réng, do ®ã Nopt ph¶i gi¶m khi tuæi t¨ng. Cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p, mçi ph−¬ng ph¸p dùa trªn c¸c c¬ së kh¸c nhau ®Ó x¸c ®Þnh mËt ®é tèi −u nh−: th«ng qua diÖn tÝch dinh d−ìng, ®é ®Çy, t¨ng tr−ëng, diÖn tÝch t¸n l¸...Nh−ng dï lμ ph−¬ng ph¸p nμo, ®Òu cã mét môc tiªu chung lμ x¸c ®Þnh mËt ®é ®Ó l©m phÇn cho s¶n l−îng, t¨ng tr−ëng trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch lμ cao nhÊt. Trong c¸c ph−¬ng ph¸p trªn, mËt ®é tèi −u x¸c ®Þnh qua diÖn tÝch t¸n l¸ ®−îc sö dông réng r·i nhÊt do viÖc thu thËp sè liÖu ®¬n gi¶n h¬n, ngoμi ra nhiÒu nghiªn cøu ®· cho thÊy: diÖn tÝch t¸n l¸ lμ mét chØ tiªu ph¶n ¶nh kh¸ tèt yªu cÇu kh«ng gian dinh d−ìng cña c©y rõng trong tõng giai ®o¹n sinh tr−ëng vμ ®iÒu kiÖn hoμn c¶nh kh¸c nhau. Sau ®©y lμ mét sè ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh Nopt ®· vμ ®ang ®−îc ¸p dông trong nghiªn cøu vμ s¶n xuÊt: X¸c ®Þnh mËt ®é tèi −u trªn c¬ së diÖn tÝch t¸n l¸ tèi −u cña c©y phï hîp môc ®Ých kinh doanh: L.Kairutstis (1980) ®· ®−a ra c«ng thøc x¸c ®Þnh mËt ®é rõng chuÈn (Nopt) trªn hecta: Sk N opt = (3.55) Popt ⎞ ⎛ ⎜ 100 ⎟ St opt ⎜1 − ⎟ ⎠ ⎝ Trong ®ã: Sk: §é tμn che tèi ®a (®−îc tÝnh lμ tæng diÖn tÝch h×nh chiÕu t¸n tèi ®a cã thÓ cã trªn hecta), trong tr−êng hîp rõng lîi dông ®−îc tèi ®a tiÒm n¨ng lËp ®Þa Sk=10.000m2/ha. Stopt (m2): DiÖn tÝch t¸n l¸ tèi −u, tøc lμ diÖn tÝch t¸n l¸ b×nh qu©n cña mét c©y phï hîp môc ®Ých kinh doanh, ®−îc tÝnh theo tuæi vμ cÊp ®Êt. Potp (%): % b×nh qu©n diÖn tÝch t¸n bÞ chång cña mét c©y môc ®Ých kinh doanh. C«ng thøc x¸c ®Þnh mËt ®é trªn ®©y tÝnh to¸n ®ñ kh«ng gian dinh d−ìng cho c©y môc ®Ých kinh doanh sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt theo ®¬n vÞ tuæi vμ cÊp ®Êt th«ng qua Stotp vμ Potp, nªn ®ã chÝnh lμ m« h×nh mËt ®é tèi −u Nopt t−¬ng øng. Trong tr−êng hîp kh«ng cã hiÖn t−îng chång t¸n vμ l©m phÇn lîi dông ®−îc tèi ®a tiÒm n¨ng lËp ®Þa th× Sk=10.000m2/ha vμ Potp=0%, c«ng thøc x¸c ®Þnh Nopt trë thμnh: 10.000 N opt = (3.56) St opt NguyÔn Ngäc Lung (1987) ®· sö dông m« h×nh (3.56) ®Ó x¸c ®Þnh mËt ®é tèi −u cho rõng Th«ng 3 l¸ L©m §ång, trong ®ã t¸c gi¶ ®· x¸c ®Þnh Stopt theo tuæi vμ cÊp ®Êt qua m« h×nh: 84
Stopt = a + bi .A (3.57) Trong ®ã : a: H»ng sè b¶o ®¶m mËt ®é ban ®Çu. bi: Tham sè thay ®æi theo cÊp ®Êt. A: Tuæi c©y. Lóc nμy mËt ®é tèi −u: 10.000 N opt = (3.58) a + bi . A Khi A=0, Nopt = 10.000 / a , do ®ã a quyÕt ®Þnh mËt ®é ban ®Çu cña rõng. Cô thÓ ®èi víi rõng Th«ng 3 l¸ L©m §ång, t¸c gi¶ ®· x¸c ®Þnh hμm: Stopt = 3,03 + bi.A (3.59) Trong ®ã tham sè bi theo cÊp ®Êt nh− sau: CÊp ®Êt i I II III IV 0,42667 0,38333 0,34667 0,29667 bi Lóc nμy Nopt = 10.000 / (3,03 + bi.A) (3.60) Víi bi cho tõng cÊp ®Êt ë trªn, thÕ lÇn l−ît tuæi A vμo (3.60) x¸c ®Þnh ®−îc mËt ®é tèi −u theo tuæi tu¬ng øng cho tõng cÊp ®Êt. Nh− vËy trong thùc tÕ ®Ó x¸c ®Þnh mËt ®é tèi −u, chØ cÇn thiÕt lËp m« h×nh Stotp-A cho tõng cÊp ®Êt, c¸c b−íc tiÕn hμnh nh− sau: - Thu thËp sè liÖu: Lùa chän c¸c l©m phÇn sinh tr−ëng tèt ë c¸c tuæi trªn c¸c cÊp ®Êt. Mçi tuæi, trªn mçi cÊp ®Êt lùa chän trªn 30 c©y tiªu chuÈn phï hîp môc ®Ých kinh doanh, ®o ®−êng kÝnh t¸n l¸ (Dt). - Xö lý sè liÖu: + TÝnh diÖn tÝch t¸n l¸ cho tõng c©y tiªu chuÈn (st): st = π.Dt2/4 + TÝnh diÖn tÝch t¸n b×nh qu©n theo tuæi vμ cÊp ®Êt Stopt: TËp hîp sè liÖu diÖn tÝch t¸n theo ®¬n vÞ cÊp ®Êt vμ tuæi vμ tÝnh: Stopt = Σst / n Víi n lμ sè c©y ®o t¸n ë 1 tuæi, trªn 1 cÊp ®Êt. - LËp quan hÖ Stopt - A: §−îc lËp cho tõng cÊp ®Êt, tËp hîp c¸c cÆp sè liÖu Stopt- A theo ®¬n vÞ cÊp ®Êt. Dïng ph−¬ng ph¸p b×nh ph−¬ng tèi thiÓu ®Ó −íc l−îng hμm Stopt=a+bi.A. T×m ®−îc c¸c tham sè (a, bi) cña hμm, hÖ sè t−¬ng quan R, kiÓm tra tån t¹i cña R b»ng tiªu chuÈn Fr, tÝnh c¸c sai sè, biÕn ®éng cña ph−¬ng tr×nh: Sy/x, V%, P%. 85