intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Bài giảng Sinh học động vật: Chương 2.1 - Nguyễn Hữu Trí

Chia sẻ: Phạm Hoàng Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:19

Thêm vào BST
Báo xấu
81
lượt xem 9
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng Sinh học động vật: Chương 2.1: Hệ thần kinh - Nguyễn Hữu Trí giúp người học hiểu hơn về tổ chức biến hóa của hệ thần kinh, xung thần kinh và sự dẫn truyền xung, các con đường thần kinh,... Mời tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Sinh học động vật: Chương 2.1 - Nguyễn Hữu Trí

  1. Chương 2.1. HỆ THẦN KINH 1. Tổ chức và tiến hóa của hệ thần kinh a. Tổ chức của tế bào thần kinh b. Tiến hóa của hệ thần kinh 2. Xung thần kinh và sự dẫn truyền xung a. Xung thần kinh b. Cơ chế dẫn truyền xung thần kinh c. Sự lan truyền xung qua synapse 3. Các con đường thần kinh a. Hệ thần kinh tự động b. Các con đường thần kinh dinh dưỡng: cung phản xạ 04/01/2010 12:16 SA 2 Nguyễn Hữu Trí Sự tiến hóa của hệ thần kinh 1. Tổ chức và tiến Động vật đơn bào chưa có hệ thần kinh, cơ thể liên hệ với bên ngoài thông qua hóa của hệ thần dịch nội bào. Trong quá trình tiến hóa của hệ thần kinh kinh có thể chia làm 4 giai đoạn chính 1. Cấu tạo mạng lưới 2. Cấu tạo dạng chuỗi hay hạch 3. Cấu tạo dạng ống 4. Dạng cấu tạo có bộ nao ̃ hoàn chỉnh 04/01/2010 12:16 SA 4 Nguyễn Hữu Trí Cấu tạo dạng chuỗi hay Cấu tạo mạng lưới Cấu tạo mạng lưới có ở những động vật bậc hạch Cấu tạo dạng chuỗi như ở giun tròn (Annelida), thấp, ví dụ thủy tức (Hydra), sứa (Medusa). thân đốt (Arthropoda). Hệ thần kinh do các tế bào thần kinh nằm rải Các tế bào thần kinh tập hợp lại thành các hạch rác khắp cơ thể, phát nhánh tỏa ra mọi hướng thần kinh, các nhánh từ các hạch phát ra đã có và nối với nhau thành mạng lưới. định hướng cố định hơn. Ứng với cấu tạo đốt Ở kiểu cấu tạo này, khi cơ thể bi ̣ kıc ́ h thích tại của cơ thể, mỗi đốt có một hạch tạo thành chuỗi một điểm, xung động thần kinh sẽ lan tỏa khắp nằm dọc cơ thể. thân. Ở kiểu cấu tạo này xung thần kinh không lan tỏa Ở động vật bậc cao như người, cấu tạo của khắp cơ thể mà khu trú tại từng phần nhất định. các đám rối thần kinh ở ngoại biên là sự phản Thường các hạch đầu phát triển hơn và các ánh của cấu tạo nguyên thủy này hạch này sẽ là tiền đề cho sự hı̀nh thành não bộ về sau 04/01/2010 12:16 SA 5 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 6 Nguyễn Hữu Trí 1
  2. Dạng cấu tạo có bộ não hoàn Cấu tạo dạng ống chỉnh Kiểu này xuất hiện ở những động vật có dây sống như cá lưỡng tiêm (Amphioxus) nó liên quan đến hệ vận Dạng này chủ yếu ở chim (Aves) và thu động cơ - xương. (Mammalia)́, sự phát triển của não bộ liên quan Ở những động vật bậc cao và con người, ống thần kinh mật thiết với sự hoàn thiện cấu trúc, chức năng hoàn thiện thành tủy sống lưng (ở phân thân của động của các cơ quan cảm giác ở động vật. vật), được bảo vệ trong cột xương sống và phát ra các dây thần kinh chui qua cột sống để ra ngoài điều khiển Lúc đầu bọng não trước phát triển hơn cả, liên cơ thể. quan đến chức năng thính giác và thăng bằng Chức năng vận động bằng cơ vân cũng hoàn thiện. của đời sống dưới nước, dần dần não sau phân Phía đầu ống thần kinh đã xuất hiện mầm mống của não hóa thành hành tủy và tiểu não. bộ, thường được gọi là các bọng não trước, bọng não Hành tủy là trung khu của một loạt các chức giữa và bọng não sau. năng cơ bản của hoạt động sống (chức năng Cho đến lớp bò sát cấu tạo của não cũng còn đơn giản, thực vật) như hô hấp, tuần hoàn, tiêu hóa… chưa hoàn chỉnh. 04/01/2010 12:16 SA 7 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 8 Nguyễn Hữu Trí Sự tiến hóa của hệ thần Sự tiến hóa của hệ thần kinh kinh 04/01/2010 12:16 SA 9 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 10 Nguyễn Hữu Trí Cấu tạo bộ não hoàn Dạng cấu tạo có bộ não hoàn chỉnh chỉnh Khi đời sống chuyển dần lên cạn, các cơ quan thụ cảm được hoàn thiện thêm. Não trước được phát triển thành não khứu, não trung gian và đại não (hay não tận). Não khứu có một lớp chất xám phủ lên, về sau khi đại não phát triển não khứu cùng với lớp chất xám cuộn vào trong, gọi là vỏ não cũ (paleocortex). Các trung khu trong bộ nao ̃ cũng dần dần được hoàn chỉnh, não thính giác lúc đầu ở bọng não sau rồi tiếp tục phát triển cả ở bọng não trước và giữa. Não thị giác thì phát triển từ bọng não giữa và tiếp tục cả ở não trước. Não tận được bao phủ một lớp chất xám mới và phát triển thành đại não và võ nao ̃ mới (neocortex) 04/01/2010 12:16 SA 11 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 12 Nguyễn Hữu Trí 2
  3. Sự phát triển của não Hệ thần kinh người Hệ thần kinh của động vật có xương sống phát triển từ lá phôi ngoài Hệ thần kinh (nervous system) của người là hệ cơ quan phức tạp nhất của cơ thể, được tạo nên một mạng lưới hơn 100 triệu tế bào thần kinh gọi là neuron và rất nhiều tế bào thần kinh đệm. Trung bình mỗi neuron có khoảng 1000 điểm tiếp xúc với các neuron khác, tạo nên một hệ thống liên lạc phức tạp. 04/01/2010 12:16 SA 13 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 14 Nguyễn Hữu Trí Cấu trúc hệ thần Bộ phận thần kinh trung CNS kinh ương Cấu tạo đại cương của hệ thần Central Nervous System kinh gồm hai bộ phận chính: Hệ thần kinh trung ương gồm 6 cấu trúc chính •Bộ phận thần kinh trung ương (CNS) 1.Tủy sống (spinal cord) •Bộ phận thần kinh ngoại biên (PNS) 2. Hành tủy và cầu Varol 3. Tiểu não (cerebellum) 4. Não giữa và cuống não 5. Não trung gian PNS 6. Đại não và vỏ nao ̃ Bộ phận CNS được hộp sọ và cột sống bảo vệ 04/01/2010 12:16 SA 16 Nguyễn Hữu Trí 1. Tủy sống Rễ sau (Afferent=Sensory) Sau (Dorsal) Hạch rễ sau (thân tế bào của neuron cảm giác) Tủy sống (medulla spinal) là phần thần kinh trung ương nằm trong cột sống, có dạng hình trụ, hơi dẹp trước – sau. Cắt ngang một đốt tủy sống, thấy rõ cấu trúc ống tủy như sau: ở chính giữa Trước (Ventral) là lỗ trung tâm (central canal), một khối chất xám (grey matter) có 4 sừng, 2 sừng trước (anterior horn), 2 sừng sau (posterior horn), bao bọc xung quanh là chất trắng (white matter), phía trước bụng có khe rộng. Chất trắng nằm ở ngoài, chất xám ở bên trong tạo nên chữ H. Spinal Nerve Mixed Rễ trước 04/01/2010 12:16 SA 17 Nguyễn Hữu Trí vận động và12:16 04/01/2010 cảmSA giác. (Efferent=Motor) 18 Nguyễn Hữu Trí 3
  4. Sự tổ chức của tủy sống Chất xám Rãnh trung tâm Sừng sau Chất xám ở hai cành trước của chữ H tạo nên các sừng trước Các sừng trước của tủy sống chứa các neuron vận động có sợi trục tạo nên các rễ trước của các dây thần kinh tủy. Chất xám ở hai cành sau của chữ H tạo nên các sừng sau Sừng trước tiếp nhận các sợi cảm giác từ các neuron ở hạch tủy (rễ sau) Trung tâm của chữ H là chất xám: nó chứa thân tế bào, nhánh và sợi trục không có bao myelin. 04/01/2010 12:16 SA 19 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 20 Nguyễn Hữu Trí Chất trắng Bao xung quanh chữ H là Cấu trúc tủy sống chất trắng: nó chứa các sợi Cột trắng sau trục có bao myelin, trong Ở mỗi đốt, từ hai sừng chất trắng có ba loại đường trước và sau, phát ra hai dẫn truyền: rễ trước và sau. Sau khi ra khỏi tủy, ở Dẫn truyền vận động mỗi phía, rễ trước và rễ sau nhập lại thành dây Dẫn truyền cảm giác thần kinh tủy. Dẫn truyền liên hợp Gần nơi 2 rễ nhập lại, trên rễ sau, phình ra thành hạch gai (trừ cặp cổ 1 là không có). Sau khi hình thành trong cột sống, các dây thần kinh tủy chui ra ngoài qua các lỗ gian đốt sống tương ứng. Cột trắng trước 04/01/2010 12:16 SA Khe giữa trước 21 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 22 Nguyễn Hữu Trí Thần kinh tủy sống: Cổ: 8 31 cặp Ngực: 12 Có 31 đôi dây thần kinh tủy sống Lưng: 5 ứng với 31 đốt sống (cổ - 8, ngực – 12, thắt lưng – 5, cùng – 5, cụt – 1). Cùng : 5 04/01/2010 12:16 SA 23 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 24 Nguyễn Hữu Trí Cụt: 1 4
  5. Tủy sống Rễ trước (Vận động) Rễ sau (Cảm giác) Thần kinh tủy sống ̉ m giác trộn lẫn) (Đây là nơi phần vận động và ca Nhánh lưng Nhánh bụng Nhánh thông dây TK Chất xám của tủy sống gồm những tế bào thần kinh tập hợp lại thành các nhân xám là những trung khu thần (trộn lẫn) (trộn lẫn) (Cành trắng + Cành xám) kinh. Các nhân xám thường tương ứng với cấu tạo phân đốt của tủy, thực hiện các phản xạ đơn giản chỉ gồm 3 neuron. Các neuron ở tủy sống có kích thước khá to và thuộc loại neuron đa cực. Đám 04/01/2010 rối thần kinh 12:16 SA Hạch 25 thần kinhNguyễn giao cảm Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 26 Nguyễn Hữu Trí Dẫn truyền cảm giác đi Dẫn truyền vận động đi lên Gồm bó tháp chéo và bó thaxuống ́ p thẳng, là những sợi trục Liên hệ tủy sống với hành tủy của các neuron ở vùng vận động bán cầu não, đi tới Bó Goll và Burdach nằm ở cột trắng sau, là đường dẫn truyền các xung các nhân vận động ở sừng trước của tủy sống. cảm giác sâu, có ý thức, từ các thụ quan bản thể truyền về tủy sống Trên đường đi bó tháp tách làm hai rồi chạy, lên não cho biết vị trí từng phần của cơ thể. Từ vỏ nao ̃ xuống hành tủy: Bó Flechsig và Gowers nằm ở cột trằng bên, là đường dẫn truyền các xung cảm giác sâu, không có ý thức từ các thụ quan bản thể, giúp 1/10 các sợi đi thẳng xuống tủy sống rồi bắt chéo ở tủy cơ thể giữ thăng bằng, và điều hòa các hoạt động có tính tự động sống (bó tháp thẳng) Bó Flechsig còn gọi là bó tủy tiểu não trước. Bó Gowers còn gọi là 9/10 các sợi bắt chéo ở hành tủy rồi mới đi xuống tủy bó tủy tiểu não chéo. sống (bó tháp chéo) Bó Dejeine trước: là đường truyền cảm giác xúc giác thô sơ qua da Đường ngoài tháp ở trong hai bó chủ yếu: còn gọi là bó tủy tiểu não trước Bó đỏ –gai: đi từ nhân đỏ của não giữa xuống tới nhân Bó Dejeine sau: là đường truyền cảm giác đau – nóng- lạnh từ các thụ vận động của sừng trước tủy sống quan nhận cảm giác này còn gọi là bó tủy tiểu não sau, vi khuẩn Bó tiền đình – gai: đi từ nhân tiền đình ở hành tủy tới giang mai làm đứt hai bó này nên bệnh nhân mất cảm giác thô sơ nóng lạnh dẫn đến bệnh xơ hốc tủy các nhân vận động ở sừng trước của tủy sống 04/01/2010 12:16 SA 27 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 28 Nguyễn Hữu Trí Chức năng của trung tâm phản xạ Chất xám của tủy sống là trung tâm của một số phan xạ Cấu trúc bộ não ̉ Phản xạ trương lực cơ: khi bình thường thì sẽ giữ một mức Gồm 5 phần căng nhất định. Phản xạ gân-cơ: xuất hiện khi kích thích vào đầu dưới 1. Đại não (Cerebrum) xương bánh chè, gân Ashin, đầu khủy tay…các phản xạ 2. Não trung gian (Diencephalon) này đều có trung khu ở tủy sống. (Thalamus và hypothalamus) Phản xạ da: xuất hiện khi có kích thích cơ học tác dụng vào vùng da bụng, ngực, bìu… 3. Não giữa (Mesencephalon) Phản xạ thực vật: có những phản xạ không có trung khu rõ 4. Tiểu não (Cerebellum) rệt như phản xạ tiết mồ hôi, co cơ dựng lông, vận mạch. Có những phản xạ thực vật có trung khu rõ rệt như phản xạ 5. Hành tủy (Medulla oblongata) hậu môn (đại tiện) ở đoạn cùng 3, phản xạ bàng quang (tiểu tiện) ở đoạn cùng 3-5, phản xạ cương sinh dục (đoạn thắt lưng – cùng). 04/01/2010 12:16 SA 29 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 30 Nguyễn Hữu Trí 5
  6. Thân não Não thất Chứa đầy dịch não tủy Liên hệ với rãnh trung tâm của tủy sống 3 cấu trúc: • Não giữa Củ não sinh tư • Cầu Varol • Hành tủy Lót bởi các tế bào ependymal 04/01/2010 12:16 SA 31 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 32 Nguyễn Hữu Trí Đại não (Cerebrum) Sự phân vùng chức phận Đại não là phần lớn nhất, phát triển từ bọng não trước Vỏ não phát triển mạnh trong quá trình tiến hóa. và là phần phát triển cuối Đến người, diện tích bề mặt đại não đạt 0,22m2. Do diện tích tăng mạnh, chúng cuộn lại thành các cùng của quá trình tiến hóa, nếp nhăn, động vật càng phát triển cao số nếp vì vậy, động vật càng tiến nhăn càng tăng lên và hình thành nên các rãnh. hóa thì đại não càng lớn. Có hai rãnh lớn nhất là: Rãnh đỉnh hay Rolando chạy từ đỉnh xuống phía Đại não bao phủ lên toàn bộ các phần khác của dưới , hơi chếch về phía trước. não bộ. Đại não gồm hai bán cầu được nối với Rãnh thái dương hay Sylvius chạy từ phía thái dương, chếch lên phía sau. nhau bằng thể chai. Bao phủ lên mặt của hai bán cáu não là lớp vỏ não mới 04/01/2010 12:16 SA 33 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 34 Nguyễn Hữu Trí Chức năng chung của vỏ não và đại não Bán cầu đại não Mỗi bán cầu đại não được chia làm bốn thùy lớn Đại não và vỏ não chiếm khối lượng chủ yếu là: của hệ thần kinh, tập trung phần lớn tế bào Thùy thái dương (Temporal): thính giác, khứu thần kinh có trong cơ thể (90% neuron). giác, ngôn ngữ Nó đóng vai trò là cơ quan chỉ huy cao nhất Thùy trán (Frontal): Vận động, tốc độ (thông của cơ thể, điều hòa và phối hợp các hoạt thường là thùy trái), nhân cách động sống của cơ thể, làm cho cơ thể luôn Thùy đỉnh (Parietal): Cảm giác (ngoại trừ khứu giác), ngôn ngữ là một khối toàn vẹn, thống nhất và thống Thùy chẩm (Occipital): thị giác nhất với môi trường. Chính vì vậy động vật Mỗi thùy lại được chia thành nhiều hồi ở thang tiến hóa cao khả năng thích nghi với môi trường sống tốt hơn. 04/01/2010 12:16 SA 35 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 36 Nguyễn Hữu Trí 6
  7. Vỏ não Não trung gian (Diencephalon) • Vỏ não là lớp chất xám dày Cấu trúc: chừng 3mm, là • Thalamus (Đồi thị) nơi tập trung chủ • Hypothalamus (Dưới đồi) yếu các tế bào của hệ thần kinh • Epithalamus (Trên đồi) (tổng cộng khoảng 14 tỷ tế bào) 04/01/2010 12:16 SA 37 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 38 Nguyễn Hữu Trí Não trung gian: Đồi não Não trung gian: vùng trên đồi Đồi não là trung khu cao cấp dưới • Vùng trên đồi (epithalamus) còn gọi là mấu não vỏ não của cảm trên chứa tuyến tùng (pineal gland) giác đau. Các đường cảm giác chính như thị giác, tính giác, vị giác, xúc giác (trừ khứu giác) trước khi lên võ não đều tập trung ở đồi não Pineal gland Pineal gland 04/01/2010 12:16 SA 39 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 40 Nguyễn Hữu Trí Não trung gian: vùng dưới đồi Chức năng của vùng dưới đồi • Là trung khu thần kinh dưới vỏ rất quan trọng, điều khiển rất nhiều chức năng khác 1. Là trung khu cao cấp của thần kinh thực vật nhau trong hoạt động sống của cơ thể. 2. Khu điều hòa chức năng dinh dưỡng, chuyển hóa 3. Là trung khu điều nhiệt 4. Là trung khu điều hòa quá trình thức – ngủ 5. Tham gia điều hòa các hành vi cảm xúc cấp thấp Thể vú 6. Là trung khu của cảm xúc âm tính và dương tính 7. Là trung khu thần kinh của cơ chế điều khiển ngược của hệ nội tiết thống qua các tế bào thần kinh tiết Tuyến yên 04/01/2010 12:16 SA 41 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 42 Nguyễn Hữu Trí 7
  8. Não giữa (Mesencephalon) Tiểu não Não giữa được phát triển từ bọng não (Cerebellum) giữa, là phần ít được biến đổi nhất trong sự hình thành bộ não. Tiểu não được phát triển từ thành lưng của bọng não sau, là cơ quan điều hòa chức năng giữ thăng bằng Não giữa gồm ba phần chủ yếu là: và phối hợp vận động quan trọng của cơ thể, đồng thời là một rung khu thần kinh thực vật cao cấp. 1. Tấm não giữa ở mặt lưng hay còn gọi là cũ não sinh tư) Chức năng 2. Thể chất xám trung tâm Kiểm soát và điều hòa các vậnđộng không tùy ý như trương lực cơ, sự phối hợp động tác và duy trì tư thế, 3. Cuống não giữ thăng bằng cho cơ thể trong không gian. Kiểm soát và điều hòa các vận động tùy ý. Tham gia chức năng của thần kinh thực vật 04/01/2010 12:16 SA 43 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 44 Nguyễn Hữu Trí Hành tủy và cầu Varol Bộ phận thần kinh ngoại biên Peripheral Nervous System Hành tủy là phần nối tiếp của Bộ phận thần kinh ngoại tủy sống, nằm trong hộp sọ (từ biên gồm: lổ chẩm nối với đốt sống cổ 1), - 12 đôi thần kinh sọ có chiều dài khoảng 2,5 cm. não Tính chất phân đốt như tủy sống không còn - 31 đôi dây thần kinh nữa, ở đây có các trung khu thần kinh riêng tủy sống biệt đó là các nhân chất xám. Phía đầu trước - Các hạch và các đám mặt phình ra gọi là cầu Varole. rối thần kinh trong cơ thể 04/01/2010 12:16 SA 45 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 46 Nguyễn Hữu Trí Hệ thần kinh sinh dưỡng Còn gọi là hệ thần kinh động vật: điều khiển hoạt động của cơ vân bám xương (hệ vận động) và một số cơ quan ở bên ngoài cơ thể như vùng đầu mặt. Thuộc phần này có:  31 đôi dây thần kinh tủy sống  12 đôi thần kinh sọ não trong số đó -3 đôi thuộc về giác quan (I, II, VIII), -5 đôi vận động (III, IV, VI, XI, XII), -4 đôi hỗn hợp (V, VII, IX, X).  Các đám rối cổ, rối cánh tay, thắt lưng, cùng. Từ các đám rối này, có rất nhiều dây thần kinh chạy đến các phần khác nhau để điều khiển chức năng vận động. 04/01/2010 12:16 SA 47 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 48 Nguyễn Hữu Trí 8
  9. Thần kinh sọ não • 12 đôi: – 2 hai đôi gắn vào não trước (Đại não và não trung gian) – 10 đôi gắn vào thân não 04/01/2010 12:16 SA 49 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 50 Nguyễn Hữu Trí Dây thần kinh sọ Dây thần kinh sọ não • Dây thần kinh bắt nguồn từ bộ não nhiều hơn Mười hai đôi dây thần kinh từ số 1 đến số 12, trong đó: là từ tủy sống Đôi số 1: là các sợi trục của tế bào khứu xuyên qua lỗ • Là một phần của PNS (không phải là CNS) sàng của xương sàng, chạy vào hành khứu • Có thể là dây: Đôi số 2: là sợi trục các tế bào hạch của lớp võng mạc tới chéo thị giác cạnh tuyến yên, sau đó là các bó thị – Cảm giác vào hai củ trước của củ não sinh tư, thể gối bên và – Vận động sinh dưỡng (vận động theo ý muốn ) vùng chẩm vỏ nao ̃ . – Vận động phó giao cảm (Không theo ý muốn “nghỉ Đôi số 3 và số 4 từ nao ̃ giữa ngơi và tiêu hóa” một phần của hệ thần kinh tự Đôi số 5 đến số 12 từ hành tủy động) 04/01/2010 12:16 SA 51 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 52 Nguyễn Hữu Trí Thần kinh khứu giác (= dây số I) Thần kinh thị giác (Dây số II) • Chức năng: • Chức năng: – Cảm giác mùi – Cảm giác nhìn thấy được Là dây thần kinh sọ duy nhất gắn trực tiếp vào đại não 04/01/2010 12:16 SA 53 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 54 Nguyễn Hữu Trí 9
  10. Thần kinh thị giác (Dây số II) Dây số III, IV & VI (Điều khiển vận động của mắt) • Sự bắt chéo ở mắt: Sợi từ nữa khoang mũi của mỗi võng mạc bắt chéo sang phía não đối diện. 04/01/2010 12:16 SA 55 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 56 Nguyễn Hữu Trí Dây vận nhỡn chung Dây ròng rọc (Dây số IV) (Dây số III) • Chức năng: Đây là dây vận động, bắt nguồn từ não giữa phân bố tới các cầu mắt Là dây vận động, xuất phát từ não • Vận động sinh dưỡng tới các cơ ngoài mắt (vận giữa phân bố đến cơ chéo của mắt. động mắt theo ý muốn) – Vận động phó giao cảm tới mống mắt và thùy tinh thể (sự co lại của đồng tử) Bắt nguồn từ não giữa 04/01/2010 12:16 SA 57 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 58 Nguyễn Hữu Trí Dây tam thoa (Dây số V) Dây vận nhỡn ngoài (Dây số VI) 3 nhánh 1. Mắt 2. Hàm trên 3. Hàm dưới Bắt nguồn từ cầu Varole, là dây pha, phần vận động đến cơ nhai, phần nhận xung cảm giác nhận xung cảm giác từ vùng đầu mặt, miệng, mắt, màng Là dây vận động xuất phát từ cầu Varole phân bố đến nhầy trong miệng, mũi và 2/3 trước lưỡi. các cơ thẳng ngoài của mắt 04/01/2010 12:16 SA 59 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 60 Nguyễn Hữu Trí 10
  11. Dây mặt (Dây số VII) 5 nhánh Dây thính giác (Dây số VIII) 1.Thái dương 2.Gò má 3.Miệng 4.Hàm dưới 5.Cổ Bắt nguồn từ cầu Varole, là dây pha: Phần vận động phân bố đến cơ mặt, cơ vành tai, cơ cổ, cơ sụn Là dây cảm giác, có hai nhánh, một nhánh nhận cảm giác từ ốc tai tức là các cảm giác thính giác gọi là nhánh ốc tai, một nhánh nhận cảm móng lưỡi, cơ hàm dưới, đến tuyến nước bọt dưới giác từ phần tiền đình (gồm các ốc bán khuyên, túi lớn, túi bé) là các hàm, dưới lưỡi. Phần cảm giác nhận xung cảm giác cảm giác về sự thay đổi vị trí của đầu gọi là nhánh tiền đình. vị giác ở lưỡi. 04/01/2010 12:16 SA 61 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 62 Nguyễn Hữu Trí Dây lưỡi hầu (Dây số IX) Dây mê tẩu hay phế vị (Dây số X) Là dây pha: Phần vận Chức năng: là dây động phân bố đến cơ pha : Phần vận động hầu, sụn móng hầu, và cảm giác phân bố tuyến nước bọt mang đến hầu hết các cơ tai gây tiết. Phần cảm giác nhận xung cảm quan trong cơ thể. Là giác từ 1/3 sau lưỡi, dây phó giao cảm. xoang động mạch cảnh Một nhánh đến quai (nhánh Hering) động mạch chủ là nhánh Cyon Bắt nguồn từ hành tủy 04/01/2010 12:16 SA 63 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 64 Nguyễn Hữu Trí Dây phụ hay gai sống (Dây số XI) Dây dưới lưỡi (Dây số XII) Chức năng: là dây vận động phân bố Chức năng: là dây vận động phân bố đến cơ lưỡi đến cơ ức đòn chũm, cơ tai Bắt nguồn từ hành tủy Bắt nguồn từ hành tủy 04/01/2010 12:16 SA 65 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 66 Nguyễn Hữu Trí 11
  12. Màng não – tủy Ba màng bao quanh CNS – 1. Màng cứng 3) Màng mềm – 2. Màng nhện – 3. Màng mềm 2) Màng nhện 1) Mang cứng 04/01/2010 12:16 SA 67 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 68 Nguyễn Hữu Trí Màng cứng (dura Màng nhện mater) (arachnoid) Màng nhện có hai thành phần cấu tạo là: lớp tiếp xúc với màng cứng và các bè nhện kết nối lớp này với màng mềm. Khoảng Màng cứng là lớp ngoài cùng, là mô liên kết đặc có trống giữa các bè nhện được gọi là khoảng dưới màng nhện gắng kết với màng xương sọ. (subarachnoid space) có chứa dịch não tủy và được tách biệt hoàn toàn với khoảng dưới màng cứng. Khoảng dưới màng Màng cứng ở tủy sống có tách rới với màng xương của nhện tạo nên một cấu trúc đệm bằng dịch có tác dụng bảo vệ hệ các đốt sống bởi khoảng ngoài màng cứng (epidural thần kinh trung ương khởi các sang chấn. Khoảng dưới màng nhện thông với các khoang não thất. space) bên trong có chứa các tĩnh mạch có thành Màng nhện được cấu tạo bởi mô liên kết không có mạch máu. mỏng, mô liên kết thưa và mô mỡ. Màng nhện cũng có biểu mô lát đơn phủ ở bề mặt giống như Màng cứng luôn tách biệt khỏi màng nhện bởi khoảng màng cứng. dưới màng cứng (subdural space). Ở một số vị trí màng nhện đi xuyên vào màng cứng, tạo nên các xoang tĩnh mạch lồi vào bên trong màng cứng. Cấu trúc lối này Toàn bộ mặt trong của màng cứng cũng như toàn bộ được các tế bào nội mô lót lòng, được gọi là các nhung mao mặt ngoài của tủy sống, được phủ bởi biểu mô lát đơn màng nhện (arachnoid vilus) có chức năng tái hấp thu dịch não tủy vào máu của các xoang tĩnh mạch có nguồn gốc trung mô. 04/01/2010 12:16 SA 69 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 70 Nguyễn Hữu Trí Màng mềm (Pia mater) Màng mềm là mô liên kết thưa có chứa nhiều mạch máu. Tuy nằm rất sát mô thần kinh , song màng mềm không tiếp xúc với các neuron hay các nhánh bào tương của neuron. Giữa màng mềm và mô thần kinh là một lớp mỏng các nhánh bào tương của các tế bào thần kinh đệm, kết dính chặt vào màng mềm, tạo nên hàng rào cấu trúc (physical barrier) bao quanh hệ thần kinh trung 2. Xung thần kinh và ương. Hàng rào này ngăn cách hệ thần kinh trung ương với dịch não – tủy. Màng mềm có phủ rộng khắp hệ thần kinh trung ương và có đâm sự dẫn truyền xung xuyên vào hệ thần kinh trung ương, chạy tiếp dọc theo các mạch máu. Màng mềm có biểu mô lát đơn có nguồn gốc trung mô. a. Xung thần kinh Các mạch máu đâm xuyên vào hệ thần kinh trung ương thông qua các ống được lót bởi màng mềm gọi là khoảng quanh mạch b. Cơ chế dẫn truyền xung thần kinh (perivascular space). Màng mềm hoàn toàn biến mất trước khi các mạch máu chuyển thành dạng các mao mạch. Ở thần kinh c. Sự lan truyền xung qua synapse trung ương , các mao mạch được bao bọc bên ngoài bởi các nhành bào tương của các tế bào thần kinh đệm. 04/01/2010 12:16 SA 71 Nguyễn Hữu Trí 12
  13. Sự lan truyền xung Xung thần kinh Xung thần kinh (nerve impulse): khi có các • Sự truyền xung thần kinh là quá trình xung kích thích bên ngoài hay bên trong cơ thể, hệ thần kinh chạy dọc theo sợi trục của một thống các tế bào thụ cảm được phân bố ở neuron mà không giảm cường độ các cơ quan bên trong và bên ngoài cơ thể tiếp nhận rồi chuyển thành một lượng thông tin mà thực chất là các điện thế hay các xung thần kinh. Chúng được dẫn truyền theo các sợi thần kinh về CNS. Nhờ đó mà hệ thần kinh thực hiện được chức năng điều khiển mọi hoạt động sống của cơ thể. 04/01/2010 12:16 SA 73 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 74 Nguyễn Hữu Trí Ở sợi thần kinh không có bao myelin Xung động được truyền đi một cách đều đặn. Phần sợi trục tham gia vào việc dẫn truyền xung động ở bất kì thời điểm nào cũng gồm có 3 vùng. Vùng hoạt động: nơi xung thần kinh đạt tới đỉnh cao của nó, ở thời điểm này sợi trục tích điện dương(+) ở bên trong, do đó các dòng điện (+) nhỏ được truyền đến các khu vực tích điện (-) ở bên cạnh bên trong sợi trục và truyền ra ngoài màng sợi trục. Vùng khử cực: phía trước đỉnh của xung, dòng điện dương này hoạt động như một kích thích, nó sẽ khử cực phần tiếp theo của sợi trục gọi là vùng khử cực sẽ trở thành một vùng hoạt động và tự tạo ra xung động. Vùng trơ tuyệt đối: phía sau xung động, sợi trục tạm thời không có khả năng hoạt động, do đó bất kì dòng điện nào đi ra từ vùng hoạt động đều không có tác dụng. Đó là lý do tại sao xung thần kinh được truyền theo một chiều. 04/01/2010 12:16 SA 75 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 76 Nguyễn Hữu Trí Ở sợi thần kinh có bao Bao myelin myelin là bao cách điện, nên dòng điện chỉ có thể rời sợi trục ở eo Ranvier nơi mà sợi trục không được bao bọc. Khu vực giữa hai eo không tạo ra xung động, nhưng nó cho phép dẫn truyền dòng điện một cách bình thường như ở trong dây dẫn. Xung lan truyền từ eo Ranvier này đến eo Ranvier khác liên tục từ đầu đến cuối dây. Tuy nhiên khoảng cách của eo Ranvier rất nhỏ nên xung động nhảy qua khe và truyền theo sợi trục, là cách lan truyền nhảy bậc và tốc độ dẫn truyền có thể đạt tới 100m/giây hoặc hơn nữa 04/01/2010 12:16 SA 77 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 78 Nguyễn Hữu Trí 13
  14. Cấu trúc màng Tế bào thần kinh có các phân tử ở màng bào tương giữ vai trò là bơm hay kênh vận chuyển ion đi vào và đi ra khỏi bào tương. Cơ chế dẫn truyền xung thần Màng bào tương sợi trục bơm Na+ ra khỏi bào tương sợi trục, duy trì nồng độ Na+ (50mmol/l)ở tỉ lệ 1/10 so với nồng độ Na+ kinh ở dịch ngoại bào (460mmol/l), giữ nồng độ K+ ở mức độ lớn hơn nhiều lần so với dịch ngoại bào (400/10 mmol/l). Khi bình thường, màng hầu như chỉ thấm đối với ion K+ từ trong dịch nội bào ra ngoài màng và thấm rất ít đối với ion Na+ từ dịch ngoại bào vào trong màng, đồng thời khi các ion K+ thấm ra ngoài giữ lại các anion mang điện tích âm, chính vì vậy, có sự sai lệch điện thế ở màng bào tương sợi trục là - 65mV, đây là điện thế màng nghỉ (resting membranch potetial). 04/01/2010 12:16 SA 79 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 80 Nguyễn Hữu Trí Điện thế màng 04/01/2010 12:16 SA 81 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 82 Nguyễn Hữu Trí Sự thay đổi đột ngột tính Bơm Na+ - K+ thấm của màng Khi neuron được kích thích, kênh ion mở và một dòng Na+ ngoại bào đột ngột xuất hiện gây ra sự khử cực quá độ làm thay đổi điện thế màng từ -65mV đến +30mV. Điện thế màng bên trong trở nên dương hơn so với môi trường ngoại bào, tạo nên điện thế động (action potential) hay xung thần kinh (nerve impulse). Điện thế màng +30mV làm đóng kênh Na+ và màng bào tương sợi trục lại trở về trạng thái dễ thấm Na+. Ở sợi trục trong vài mili giây, việc mở kênh K+ làm thay đổi nồng độ K+. Hệ quả là nồng độ K+ tăng, ion này rời sợi trục bằng cách khuếch tán và điện thế màng bào tương lại trở về - Bơm này vận chuyển ba ion Na+ ra ngoài tế bào đồng 65mV, chấm dứt điện thế động. thời chuyển hai ion K+ vào trong tế bào. Tham gia vào cơ chế này là các bơm “ K-Na” thông thường Đây là một cơ chế vận chuyển chủ động sử dụng ATP. gọi là “bơm Na” với sự cung cấp năng lượng của ATP. 04/01/2010 12:16 SA 83 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 84 Nguyễn Hữu Trí 14
  15. Tín hiệu thần kinh Sự truyền xung thần kinh qua synapse 04/01/2010 12:16 SA 85 Nguyễn Hữu Trí Sự truyền điện thế hoạt Synapse động giữa các tế bào Các synap có vai trò dẫn truyền định hướng các xung thần kinh. Synap là nơi tiếp xúc giữa neuron với neuron khác hay giữa neuron với các tế bào khác. Chức năng của synap là biến đổi tín hiệu điện thế (xung thần kinh) từ tế bào tiền synap sang tín hiệu hóa học ở tế bào hậu synap. Hầu hết các synap dẫn truyền tín hiệu bằng cách giải phóng chất trung gian dẫn truyền thần kinh (neurotransmitter). Chất trung gian được chứa trong những túi nhỏ ở tận cùng các sợi trục được gọi là “nút tận cùng”. 04/01/2010 12:16 SA 87 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 88 Nguyễn Hữu Trí Sự gắn ACh vào thụ thể Chỗ nối cơ – thần kinh làm mở kênh ion. Axons branching to make contact with several individual muscle fibers 04/01/2010 12:16 SA 89 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 90 Nguyễn Hữu Trí 15
  16. Các con đường thần Hệ thần kinh tự động kinh Hệ thần kinh tự động (Hệ thần kinh thực vật) có chức năng kiểm soát hoạt động của nội quan: tuần hoàn – dinh dưỡng – hô hấp- bài a. Hệ thần kinh tự động tiết – chuyển hóa trong cơ thể. b. Các con đường thần kinh dinh dưỡng: Chức năng của hệ thần kinh tự động là điều cung phản xạ chỉnh các hoạt động của cơ thể nhằm duy trì sự ổn định môi trường bên trong cơ thể (homeostasis) Hệ thần kinh tự động hoạt động ngoài ý muốn nhưng vẫn chịu sự điều khiển của vỏ naõ , gồm hệ giao cảm và phó giao cảm, hai hệ này tác dụng trái ngược nhau lên cùng một cơ quan mà chúng chi phối 04/01/2010 12:16 SA 91 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 92 Nguyễn Hữu Trí Hệ thần kinh giao cảm Hệ thần kinh giao cảm Các nhân ( tập hợp các thân neuron) của hệ thần kinh giao cảm (sympathetic system) nằm ở vùng ngực và vùng thắt lưng của tủy sống, được gọi là khu ngực – thắt lưng của hệ thần kinh tự động.. Các chất trung gian dẫn truyền thần kinh Các sợi tiền hạch của các neuron này đi ra khỏi CNS theo ngả rễ trước tới các hạch giao cảm rất ngắn, trong khi đó các sợi sau hạch của các sợi hậu hạch của hệ thần kinh đi tới các cơ quan trong cơ thể thường dài. giao cảm là norepinephrine. Các sợi thần kinh có giải phóng norepinephrine được gọi là các sợi thần kinh adrenergic. Các sợi thần kinh adrenergic được phân bố cho các tuyến mồ hôi và các mạch máu cơ vân 04/01/2010 12:16 SA 93 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 94 Nguyễn Hữu Trí Hệ thần kinh phó giao Hệ thần kinh phó giao cảm cảm Hệ thần kinh phó giao cảm (parasympathetic system) có nhân nằm ở hành tủy, não giữa và các đoạn cùng tủy sống. Các sợi tiền hạch của các neuron của hệ thần kinh phó giao cảm đi qua bốn dây thần kinh sọ Các hạch phó giao cảm nằm gần hay nằm trong thành (III, VII, IX, và X) và qua các dây thần kinh tủy các cơ quan mà chúng chi phối, do đó các sợi trước hạch thì dài và các sợi sau hạch ngắn. sống cùng 2, 3, 4. Vì vậy hệ thần kinh phó giao Chất trung gian dẫn truyền thần kinh của các sợi tiền cảm còn gọi là khu sọ- cùng của hệ thần kinh hạch và hậu hạch của hệ phó giao cảm là acetycholine, tự động. thường xuyên bị bất hoạt bởi enzyme acetylcholinesterase (một lý do khiến các kích thích phó giao cảm có tính riêng lẻ và khu trú hơn so với kích thích giao cảm) 04/01/2010 12:16 SA 95 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 96 Nguyễn Hữu Trí 16
  17. Sự phân bố thần kinh tự động Hầu hết các cơ quan nhận sự phân bố thần kinh của hệ thần kinh tự động có tiếp nhận cả sợi giao cảm và phó giao cảm. Nói chung, trong các cơ quan thường có một hệ thần kinh tự động có tính kích thích và một hệ thần kinh tự động có tính ức chế. 04/01/2010 12:16 SA 97 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 98 Nguyễn Hữu Trí Hoạt động của hệ thần kinh Nguyên tắc phản xạ 1. Nguyên tắc phản xạ: • Hệ thần kinh trung ương thực hiện chức năng của mình 2. Nguyên tắc điều khiển bắt chéo bằng các phản xạ để điều hòa và phối hợp mọi quá trình 3. Nguyên tắc con đường chung cuối sống. cùng • Phản xạ là phản ứng của cơ thể đối với kích thích tác động 4. Nguyên tắc điểm ưu thế từ bên ngoài hoặc bên trong cơ thể do hệ thần kinh điều khiển. 04/01/2010 12:16 SA 99 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 100 Nguyễn Hữu Trí Phản xạ Phản xạ tủy • Một phản xạ phải nhanh, tiên đoán để vận động đáp ứng một kích thích. Phản xạ là hoạt động cơ bản của hệ thần kinh, đó là những đáp ứng của cơ thể đối với các kích thích thông qua hệ thần kinh. Tủy sống chi phối nhiều phản xạ quan trọng, những phản xạ đó gọi là phản xạ tủy • Phản xạ được thực hiện khi cung phản xạ nguyên vẹn cả về giải phẫu lẫn chức năng. • Tùy theo tính chất của phản xạ mà phần trung khu phản xạ có sự tham gia của nhiều phần khác nhau, kể cả phần cao nhất là bán cầu đại não 04/01/2010 12:16 SA 101 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 102 Nguyễn Hữu Trí 17
  18. Cung phản xạ Cung phản xạ 5 yếu tố hợp thành cung phản xạ 1.Bộ phận nhận cảm hay thụ quan 2.Dây thần kinh hướng tâm hay cảm giác – truyền xung hướng tâm tới CNS 3.Trung khu phản xạ thần kinh trung ương 4.Dây thần kinh ly tâm hay vận động – dẫn truyền các xung ly tâm từ trung khu phản xạ thần kinh tới cơ quan phản ứng 5.Cơ quan thực hiện phản xạ hay tác quan– sợi cơ hoặc tuyến đáp ứng lại xung ly tâm. Ngày nay người ta cũng công nhận thêm yếu tố thứ 6 trong một cung phản xạ đó là đường hướng tâm ngược, chạy từ tác quan về trung ương sau khi phản xạ xảy ra. Điều đó làm cho phản xạ được chính xác hơn, tiết kiệm năng lượng cho cơ thể. 04/01/2010 12:16 SA 103 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 104 Nguyễn Hữu Trí Phản xạ không điều kiện • Bẩm sinh • Có sẳn cung phản xạ. • Có tính đặc trưng loài. • Bền vững • Ví dụ: – Thu mình lại khi bị đau – Bú – Nhai – Điều chỉnh cự ly mắt 04/01/2010 12:16 SA 105 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 106 Nguyễn Hữu Trí Phản xạ có điều kiện Phản xạ trương lực cơ Có tác dụng duy trì cho cơ luôn có một độ trương • Tập nhiễm trong đời sống cá thể lực nhất định để khi có kích thích cơ sẽ co nhanh và nhạy hơn. • Chưa có sẳn cung phản xạ. Bộ phận nhận cảm của cung phản xạ này là thoi • Có ở từng cá thể nhờ tập nhiễm cơ (muscle spindle) nằm ngay trong sợi cơ. • Có thể thay đổi Khi cơ có khuynh hướng giãn ra sẽ kích thích vào thoi cơ, xung động truyền về tủy sống và từ • Ví dụ: đây có luồng xung động truyền ra để điều chỉnh trương lực cơ. 04/01/2010 12:16 SA 107 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 108 Nguyễn Hữu Trí 18
  19. Phản xạ cơ gấp Phản xạ duỗi 04/01/2010 12:16 SA 109 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 110 Nguyễn Hữu Trí Phản xạ gân Phản xạ gân là một loại phản xạ tủy rất quan trọng được sử dụng nhiều trong thăm khám lâm sàng để góp phần chẩn đoán một số bệnh về thần kinh. Bộ phận nhận cảm của phản xạ này là gân, khi gõ vào gân thì cơ sẽ co lại. Mỗi phản xạ gân do một trung tâm nhất định ở Phản xạ cơ tủy sống chi phối, trung tâm đó gồm nhiều đốt duỗi bắt chéo tuỷ liên tiếp. Vì vậy, dựa vào sự rối loạn của phản xạ gân, ta có thể xác định được vị trí tủy sống bị tổn thương hoặc chẩn đoán được một số nguyên nhân các bệnh lý thần kinh. 04/01/2010 12:16 SA 111 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 112 Nguyễn Hữu Trí Các phản xạ thực vật Tủy sống là trung tâm của một số phản xạ thực vật như: phản xạ bài tiết mồ hôi, phản xạ đại tiện, tiểu tiện, các phản xạ về sinh dục..., Phản xạ gân 04/01/2010 12:16 SA 113 Nguyễn Hữu Trí 04/01/2010 12:16 SA 114 Nguyễn Hữu Trí 19
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2