Bài giảng Sinh học động vật: Chương 5.1 - Nguyễn Hữu Trí

Chia sẻ: Phạm Hoàng Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

82
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài giảng Sinh học động vật: Chương 5.1: Hệ máu - Nguyễn Hữu Trí trang bị cho người tham khảo các kiến thức về các thành phần của máu, nhóm máu và sự đông máu, chức năng của máu, phản ứng của máu, chức năng huyết tương.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Sinh học động vật: Chương 5.1 - Nguyễn Hữu Trí

Chương 5.1 HỆ MÁU Hematology • 1. Các thành phần của máu – a. Huyết tương – b. Bạch cầu – c. Hồng cầu – d. Tiểu cầu • 2. Nhóm máu và sự đông máu 24/03/2010 8:01 CH 1 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 2 Nguyễn Hữu Trí Mô máu (Blood Tissue) Chức năng của máu Máu: thành phần 1. Chức năng vận chuyển gồm huyết tương (plasma) chiếm 55% 2. Chức năng cân bằng nước và muối và các tế bào máu khoáng (blood cells) chiếm 45%: hồng cầu, bạch cầu, tiểu cầu. 3. Chức năng điều hòa nhiệt 4. Chức năng bảo vệ Chất căn bản vô định hình ở dạng lỏng, đó chính là huyết tương của máu và bạch huyết. 5. Chức năng thống nhất cơ thể và điều hòa Bạch huyết: thành phần chất căn bản giống huyết tương hoạt động cơ thể nhưng ít protein hơn, không có hồng cầu và tiểu cầu, chỉ có bạch cầu mà chủ yếu là Lymphocytes. 24/03/2010 8:01 CH 3 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 4 Nguyễn Hữu Trí 4 Chức năng vận chuyển Chức năng cân bằng nước và • Máu là con đường vận chuyển: muối khoáng – Các chất dinh dưỡng sau quá trình tiêu hóa và hấp thụ ở nhung mao ruột • Máu đảm bảo sự cân bằng nước và muối – Của khí O2 từ phổi đến mô và khí CO2 từ mô đến khoáng cho cơ thể. Nước là thành phần phổi không thể thiếu được của sự sống. Các phản – Của các hormon do tuyến nội tiết tiết ra ứng cơ bản của sự sống đều được thực hiện – Sản phẩm thừa của các quá trình trao đổi chất… trong môi trường nước. • Cả huyết tương và tế bào máu là hồng cầu • Cân bằng nước đảm bảo sự sống còn của cơ đều tham gia vào công việc vận chuyển này thể. Thông qua chức năng này máu trực tiếp bằng cách hòa tan hay kết hợp với các chất duy trì áp suất thẩm thấu và độ pH của dịch chuyển trong huyết tương và trong hồng thể luôn luôn được ổn định. cầu. 24/03/2010 8:01 CH 5 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 6 Nguyễn Hữu Trí
Chức năng điều hòa nhiệt Chức năng bảo vệ • Máu tham gia điều hòa thân nhiệt, đặc biệt là • Máu tham gia bảo vệ cơ thể. Chức năng này do ở các loài động vật đẳng nhiệt. Máu mang các tế bào bạch cầu đảm nhiệm. Một nhóm các nhiệt ở phần "lõi" của cơ thể ra ngoài để thải tế bào bạch cầu thực hiện quá trình thực bào vào môi trường hoặc giữ nhiệt cho cơ thể các vi khuẩn, các vật lạ, các độc tố xâm nhập vào cơ thể. nhờ cơ chế co mạch da. • Các tế bào bạch cầu sinh ra kháng thể thực • Duy trì nhiệt độ bên trong cơ thể và thích ứng hiện các phản ứng miễn dịch bảo vệ cơ thể. với nhiệt độ môi trường ngoài là chức năng • Khi cơ thể bị những tổn thương dẫn đến chảy quan trọng của máu thông qua sự lưu thông máu thì hiện tượng đông máu sẽ làm cho vết và phân phối máu trên toàn cơ thể. thương bị bít lại giúp cơ thể không bị mất máu 24/03/2010 8:01 CH 7 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 8 Nguyễn Hữu Trí Chức năng thống nhất cơ thể và điều hòa hoạt động cơ thể • Máu lưu thông khắp cơ thể tạo ra môi trường liên hệ mật thiết giữa các bộ phận của cơ thể, và các chất do các bộ phận này sinh ra có thể theo dòng Khối lượng, thành phần và các máu tới tác động vào các bộ phận khác giúp cho tính chất hóa học của máu cơ thể hoạt động nhịp nhàng thống nhất • Hormon được vận chuyển bằng đường tuần hoàn đến nhóm tế bào khác cùng cơ thể có tác dụng điều tiết đặc hiệu tế bào đích. Hormon đóng vai trò quan trong trong việc điều hòa các hoạt động cơ bản của cơ thể nư trao đổi chất, phát triển, sinh sản. 9 Nguyễn Hữu Trí 10 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH Khối lượng máu Các tính chất lý, hóa học của máu • Ở người khối lượng máu chiếm 7-9% trọng lượng cơ thể. Người trưởng thành có khoảng 4-5 l máu. Ở nam giới lượng máu nhiều hơn nữ giới. •Tỷ trọng của máu: • Khối lượng máu thay đổi theo loài. Lượng máu còn thay đổi Ở người tỷ trọng của máu là 1,051-1,060, trong đó của theo một số trạng thái. riêng huyết tương là 1,028-1,030, của riêng hồng cầu • Ở trạng thái bình thường, có khoảng ½ lượng máu lưu là 1,09-1,10. thông trong mạch còn ½ được dự trữ ở lá lách khoảng Tỷ trọng máu thay đổi theo các loài khác nhau không 16%, gan 20%, dưới da 10%. Máu ở dạng dự trữ thường lớn đặc hơn máu lưu thông do lượng nước được hấp thu bớt. •Độ nhớt của máu: Máu dự trữ được bổ sung cho máu lưu thông khi cơ thể bị Độ nhớt chung của máu so với nước là 5, trong đó của mất máu, khi lao động cơ bắp kéo dài, khi nhiệt độ cơ thể riêng huyết tương là 1,7 -2,2. tăng, hoặc trạng thái ngạt thở xúc cảm mạnh. Độ nhớt của máu do hồng cầu và thành phần protein trong huyết tương quyết đinh 24/03/2010 8:01 CH 11 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 12 Nguyễn Hữu Trí
Các tính chất lý, hóa học của máu Phản ứng của máu  Phản ứng của máu hay giá trị pH của máu phụ thuộc vào hàm lượng H+ và OH- trong máu. Nồng độ OH- cao hơn H+ 17 lần nên máu có •Áp suất thẩm thấu của máu phản ứng kiềm yếu, giá trị pH 7,36. Áp suất thẩm thấu của máu do hàm lượng của muối  Giá trị pH là một hằng số, trong cơ thể nó luôn khoáng và của các protein hòa tan trong huyết tương được ổn định nhờ một số hệ đệm có mặt trong quyết định. Đây là một chỉ tiêu sinh lý quan trọng và máu. Cơ chế đệm tự động cũng chính là cơ chế phài luôn được duy trì ở một hằng số. điều hòa thăng bằng acid-base của thể dịch. Ở người áp suất thẩm thấu dao động trong khoảng  Giá trị pH máu của một số loài động vật như 7,6-8,1 atm. Giá trị này chủ yếu do các muối vô cơ hòa sau: tan (chủ yếu là NaCl) tạo thành. Trâu, bò 7,25 - 7,45; lợn 7,97; dê, cừu 7,49; chó 7,36; thỏ 7,58. Ở người: pH máu động mạch: 7,4 (7,38 - 7,43); pH máu tĩnh mạch: 7,37 (7,35 - 7,40) 24/03/2010 8:01 CH 13 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 14 Nguyễn Hữu Trí Thành Phần Chính Của Máu Máu 24/03/2010 8:01 CH 15 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 16 Nguyễn Hữu Trí Huyết tương (Plasma) Protein huyết tương có các thành phần cơ bản sau đây • Huyết tương là phần lỏng của máu, màu hơi vàng, chiếm 55-60% thể tích máu toàn Albumin: 42 g/l phần Globulin: 24 g/l • Huyết tương chứa 90-92% là nước, còn Tỉ lệ albumin/globulin: 1,7 lại là các chất hữu cơ và các chất vô cơ. α1 globulin: 3,5 g/l • Huyết tương bị lấy mất fibrinogen thì gọi α 2 globulin: 5 g/l là huyết thanh. β globulin: 8 g/l Ɣ globulin: 7,5 g/l Fibrinogen 2- 4 g/l 24/03/2010 8:01 CH 17 Nguyễn Hữu Trí 17 24/03/2010 8:01 CH 18 Nguyễn Hữu Trí
2. Các chất hữu cơ không phải là protein 3. Các chất vô cơ Nhóm này rất đa dạng và thường được chia làm hai loại: những chất có và không chứa nitơ. Những chất hữu cơ không phải protein, có chứa nitơ • Các chất vô cơ thường ở dạng ion và được Urê 300mg/l Acid amin tự do 500mg/l chia thành hai loại anion và cation. Acid uric 45mg/l Creatin, creatinin 30mg/l Bilirubin 5mg/l • Các chất vô cơ giữ vai trò chủ yếu trong điều Amoniac 2mg/l hoà áp suất thẩm thấu, điều hoà pH máu và Các chất hữu cơ không phải protein, không chứa nitơ Glucose: 1g/l tham gia vào các chức năng của tế bào Lipid: 5g/l Cholesterol 2g/l Phospholipid 1,5g/l Acid lactic 0,1g/l 24/03/2010 8:01 CH 19 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 20 Nguyễn Hữu Trí Chức năng huyết tương Thành phần tế bào • Huyết tương có tác dụng như dung dịch đệm giữ cho pH ổn định. • Huyết tương vận chuyển các chất dinh dưỡng hoà tan (gluco, axit amin...), các sản phẩm bài tiết (ure, axit uric), các khí hoà tan (O2, CO2 và Nitơ), hormon và vitamin. • Vì vậy, huyết tương là dung dịch ngoại bào, môi trường cho tất cả các tế bào 24/03/2010 8:01 CH 21 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 22 Nguyễn Hữu Trí Hồng cầu: Erythrocyte (RBC) Thành phần hồng cầu • Ở chim và những loài động vật có xương sống bậc thấp, hồng Nước 67,00 % cầu có hình trứng và là một tế bào máu có nhân. Hemoglobin 28,00 % • Ở người và động vật có vú, hồng cầu hình đãi hai mặt lõm, không Lipid các loại (lecitin, cholesterol) 0,30 % có nhân và các bào quan, nó trở thành cái túi chứa đầy huyết cầu Những chất khác có chứa nitơ 2,00 % tố (hemoglubin). (enzym, protein, glutation) • Kích thước 7,5 x 2.5 m • Số lượng: 4-6 triệu /mm3 Urê 0,02 % • Đời sống: 100-120 ngày • Chức năng: vận chuyển O2 và Các chất vô cơ (K+) 1,20 % CO2 24/03/2010 8:01 CH 23 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24 Nguyễn Hữu Trí 24
Cấu trúc Hemoglobin (Hb) • Hemoglobin là phân tử protein được tạo thành từ 4 chuỗi amino acids  (globin), mỗi chuỗi chứa một ion Sắt gắn với nhóm heme. Mỗi nhóm heme có thể liên kết với một oxygen. • Hemoglobin cho phép máu vận chuyển oxygen nhiều hơn là chỉ vận chuyển bằng cách hò tan trong huyết tương. Một hồng cầu có chứa khoảng 250 triệu hemoglobin, mỗi hemoglobin có thể liên kết với 4 oxygen. Vì vậy, một tế bào hồng cầu có thể vận chuyển khoảng một tỉ  nguyên tử oxygen! Khi những hồng cầu già chúng sẽ bị phá vỡ ở gạn và tỳ tạng đồng thời phóng thích hemoglobin, một số được tái sử dụng, và phần còn Hemoglobin có khả năng liên kết thuận nghịch với oxygen, gắn với lại rời cơ thể ở dạng sắc tố nâu của phân gọi là stercobilin. Dù rằng, oxygen ở phổi và giải phóng ở mô trong cơ thể. Hồng cầu chưa chế độ dinh dưỡng protein và sắt vẫn là nguồn cần thiết cung cấp trưởng thành (erythroblasts) tổng hợp hemoglobin và chuyển thành hemoglobin. dạng trưởng thành erythrocytes trong tủy đỏ xương. 24/03/2010 8:01 CH 25 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 26 Nguyễn Hữu Trí Điều hòa sinh hồng cầu CÁC LOẠI BẠCH CẦU Erythropoietin do thận sản xuất ở dạng chưa hoạt động gọi là erythogenin. Nhờ kết hợp với một globulin (do gan sản xuất) erythogenin chuyển thành erythropoietin hoạt động. Erythropoietin kích thích quá trình chuyển CFU-E thành tiền nguyên hồng cầu và kích thích chuyển nhanh27 các hồng cầu non thành hồng Nguyễn Hữu Trí 28 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH cầu trưởng thành. Bạch cầu trung tính Neutrophil (Granulocyte) Bạch cầu trung tính • Một loại bạch cầu hạt đã trưởng thành, nhân có từ 2- Neutrophil (Granulocyte) 5 thùy, không có hạt nhân, có nhiều hạt đặc hiệu màu trung tính. • Đáp ứng nhanh nhất đối với sự xâm • Ở máu bình thường, bạch cầu trung tính chiếm tỷ lệ 60-70% tổng số bạch cầu tức khoảng 3000-6000/mm3 nhiễm của vi khuẩn. • Có đời sống khoảng 10 giờ • Chức năng • Tế bào hình cầu, kích thước 10 – 15m, trong bào – Có thể xuyên mạch (lát mạch) và thực tương chứa 50 – 200 hạt nhỏ mịn bắt màu tím – hồng nhạt . bào đối với các vật nhỏ và các mảnh • Chức năng cơ bản của bạch cầu trung tính là thực vụn của mô. bào – Giãi phóng các enzyme phân hủy và các • Có vai trò quan trọng trong quá trình viêm. chất hóa học. 24/03/2010 8:01 CH 29 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 30 Nguyễn Hữu Trí
Bạch cầu ưa acid Eosinophil (Granulocyte) • Một loại bạch cầu hạt đã trưởng thành, có đường kính từ 10-15 m, nhân có từ 2-3 thùy, không có hạt nhân, có nhiều hạt ưa màu acid với kích thước to và đều nhau từ 0,5-1 m. • Ở máu bình thường, bạch cầu ưa acid chiếm tỷ lệ 1-3% tổng số bạch cầu tức khoảng 150-450/mm3 • Sự có mặt của loại bạch cầu này liên quan đến hiện trượng dị ứng, chúng có khả năng tiết ra histamin. 24/03/2010 8:01 CH 31 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 32 Nguyễn Hữu Trí Bạch cầu ưa bazơ Bạch cầu đơn nhân Basophil (Granulocyte) Monocyte (Agranulocyte) • Một loại bạch cầu hạt đã trưởng thành, có đường kính từ 10-12 m, nhân xù xì vì sự chia • Những bạch cầu thùy không đều,có nhiều hạt ưa màu bazơ mà hình dáng và kích thướcphân bố không đều. có nhân không • Ở máu bình thường, bạch cầu ưa bazơ chiếm chia thùy tỉ lệ rất thấp 0,5% tổng số bạch cầu tức • Tế bào chất mờ khoảng 20-50 /mm3 • Chức năng: có vai trò quan trọng trong phản • Số lượng: 2-8% ứng mẫn cảm chậm và miễn dịch dị ứng. – 100-700 /mm3 24/03/2010 8:01 CH 33 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 34 Nguyễn Hữu Trí Bạch cầu đơn nhân Bạch cầu đơn nhân Monocyte (Agranulocyte) Lymphocyte (Agranulocyte) • Monocyte có vai trò nhận chìm các phân tử lạ và • Tế bào máu thuộc loại bạch cầu giới thiệu các mẩu kháng nguyên trên bề mặt của đơn nhân, không có hạt. Đường chúng để các tế bào T nhận biết. kính từ 8-16m. • Monocyte tiết các chất hoà tan hoạt hoá tế bào T • Ở limpho bào chỉ có ít bào quan  tế bào T giải phóng các chất hoá học kích thích (ribosome, tiểu vật) hoặc kém phát triển (lưới nội bào, bộ Golgi) đại thực bào trở thành đại thực bào hoạt hoá, những kẻ giết thật sự. • Có 2 loại lymphocyte là lymphocyte T và lymphocyte • Monocyte có vai trò quan trọng trong giai đoạn B. đầu của đáp ứng miễn dịch, còn có vai trò trong • Số lượng: 20-30% chuyển hoá một số chất sắt, bilirubin và 1 số lipid. – 1,500-3,000 / mm3 24/03/2010 8:01 CH 35 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 36 Nguyễn Hữu Trí
Chức năng của Lymphocyte Tiểu cầu: Platelets • Lymphocyte những tế bào trung • Khối bào tương nhỏ, đường tâm trong đáp ứng miễn dịch bảo kính 2-3m hình cầu hay hình vệ cơ thể. trứng sinh ra từ tế bào nhân khổng lồ của tủy tạo huyết. • + Tế bào Lympho B chịu trách Gồm hai phần: phần ngoại vi nhiệm miễn dịch dịch thể  tổng trong suốt, và phần trung tâm hợp và giải phóng các kháng thể có chứa tiểu vật và các không lưu động – immuno globulin. bào. • Số lượng: 150-500,000 / mm3 • + Tế bào Lympho T chịu trách • Đời sống của tiểu cầu là từ 8- nhiệm miễn dịch tế bào và điều 10 ngày, nơi tiêu hủy tiểu cầu hoà miễn dịch dịch thể. là lá lách và gan. 24/03/2010 8:01 CH 37 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 38 Nguyễn Hữu Trí Tiểu cầu Tiểu cầu • Co mạch: khi mạch máu bị thương tổn, giải phóng Tính chất : serotonin tham gia vào quá trình làm co mạch. • Tiểu cầu có khả năng dính • Đông máu:giải phóng thromboplastin là yếu tố kết vào các tiểu phần khác, quan trọng tham gia vào quá trình đông máu, biến vào vi khuẩn lạ. protein fibrinogen hoà tan thành dạng sợi fibrin, rồi • Tiểu cầu có khả năng thành cục máu đông bịt kín vết thương. ngưng kết, tạo thành từng • Co cục máu đông: Tiểu cầu có khả năng tiết ra đám không có hình dạng một chất làm cho cục máu đông co lại, củng cố sự nhất định. cầm máu khi bị thương. • Tiểu cầu dễ vỡ và giải • Bảo vệ các tế bào nội mô mạch. phóng một số chất như thromboplastin, serotonin 24/03/2010 8:01 CH 39 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 40 Nguyễn Hữu Trí Nhóm máu ABO Nhóm A • Trên bề mặt màng tế bào hồng cầu có • Nhóm A: Trên màng hai yếu tố gọi là ngưng kết nguyên A và hồng cầu chỉ có B. ngưng kết nguyên A • Trong huyết tương • Trong huyết tương có hai yếu tố gọi là chỉ có ngưng kết tố ngưng kết tố  và  .  đối lập với ngưng • Không phải người nào cũng có đủ 4 yếu kết nguyên B) tố kể trên mà phân chia ra thành 4 nhóm người khác nhau. 24/03/2010 8:01 CH 41 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 42 Nguyễn Hữu Trí
Nhóm B Nhóm AB • Nhóm B: Trên • Nhóm AB: Trên màng hồng cầu chỉ màng hồng cầu có có ngưng kết cả ngưng kết nguyên B nguyên A và B • Trong huyết tương • Trong huyết tương chỉ có ngưng kết tố không có chứa  đối lập với ngưng kết tố ngưng kết nguyên A) 24/03/2010 8:01 CH 43 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 44 Nguyễn Hữu Trí Nhóm O Nhoùm Khaùng Khaùng Kieåu gen Tyû Leä % Kieåu gen • Nhóm O: Trên màng maùu nguyeân theå hồng cầu không có Ngöôøi da Ngöôøi Vieät traéng chứa ngưng kết nguyên A và B O - vaø  OO 47 43 • Trong huyết tương có OA hoaëcAA A A  41 21,5 chứa ngưng kết tố  OB hoaëc BB B B  9 29,5 AB AB A vaø B và   3 6 24/03/2010 8:01 CH 45 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 46 Nguyễn Hữu Trí Sự truyền máu Blood Transfusions • Khi chỉ truyền một lượng ít người ta chỉ chú ý đến hồng cầu của người cho và huyết tương của người nhận (huyết tương người cho với khối lượng ít sẽ hòa đồng nhanh). • Phản ứng ngưng kết hồng cầu thực chất là sự tương tác miễn dịch giữa kháng nguyên – kháng thể. • Ngưng kết nguyên A và B có bản chất là polysaccharit, còn ngưng kết tố  và  có bản chất globulin. • Là nguyên nhân dẫn đến sự kết khối (clumping) và sau đó là tiêu huyết (hemolysis). 24/03/2010 8:01 CH 47 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 48 Nguyễn Hữu Trí
Phản ứng ngưng kết hồng cầu Hệ thống RH (Rhesus) • Những người có yếu tố ngưng kết nguyên Rh trên bề mặt hồng cầu Rh+, còn những người không có gọi là Rh- . Huyết tương bình thường không có sẳn kháng thể chống Rh+ . • Kháng thể chỉ hình thành ở những người Rh- sau khi đã nhận nhiều lần một lượng máu có kháng nguyên Rh+ . Kháng thể này được ký hiệu là rh, nó phản ứng chậm, thường 2-3 tháng sau khi nhận kháng nguyên Rh+ , nó mới có phản ứng. • Khi đã được tạo ra tính đồng miễn dịch sẽ tồn tại nhiều năm 24/03/2010 8:01 CH 49 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 50 Nguyễn Hữu Trí Hệ thống RH Hệ thống RH • Trường hợp nguy hiểm nhất do ngưng kết nguyên Rh tạo ra là khi kết hôn, người cha • Ở lần có thai đầu tiên, lượng rh trong máu Rh+ còn mẹ Rh-. Khi người mẹ có thai, thai mẹ còn ít nhưng từ lần chửa thứ hai trở đi nhi sẽ mang Rh+ theo cha. Rh sẽ có mặt ở lượng kháng thể rh tăng lên và qua máu mẹ tất cả các tế bào của thai nhi mà không khuếch tán sang thai nhi gây ra phản ứng phải chỉ riêng ở hồng cầu. Khi tế bào hồng ngưng kết hồng cầu ở thai nhi. cầu bị thoái biến Rh sẽ được giải phóng vào dịch thể thai nhi, từ đó Rh sẽ khuếch • Do vậy, từ lần chửa thứ hai trở đi rất dễ bị tán qua màng thai sang cơ thể mẹ. Vì mẹ là sẩy thai, đẻ non hoặc thậm chí thai nhi chết Rh- nên máu mẹ sẽ xuất hiện rh chống lại trong bụng mẹ. Trẻ đẻ non trong rất ốm yếu Rh. và dễ tử vong. 24/03/2010 8:01 CH 51 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 52 Nguyễn Hữu Trí Sự đông máu • Quá trình đông máu cùng với hiện tượng co mạch co mạch tự động tại nơi thương tổn là một cơ chế tự vệ. • Đông máu là một quá trình rất phức tạp, gồm nhiều yếu tố tham gia và nhiều giai đoạn. Ở trạng thái bình thường các yếu tố chống đông ưu thế giúp cho máu luôn ở thể lỏng. Khi bị thương chảy máu, chất gây đông ưu thế hơn làm cho máu đông lại tại vết thương. • Thông thường máu đóng cục trong khoảng thời gian 2-6 phút. 24/03/2010 8:01 CH 53 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 54 Nguyễn Hữu Trí
Các yếu tố tham gia vào quá trình đông máu F Tên thường gọi F Tên thường gọi I Fibrinogen (96) IX Chiristmas factor (24) II Prothrombin (72) X Stuart – Power factor (30) III Tissue thromboplastin XI Plasma prothromboplastin antecedent (PTA) (48) IV Ion Calci V Proaccelerin (20) XII Hageman factor (50) VII Proconvertin (5) XIII Fibrin – stabilizing factor (FSF) (250) VIII Antihemophilic factor A (12) 24/03/2010 8:01 CH 55 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 56 Nguyễn Hữu Trí Yếu tố I: Fibrinogen Yếu tố II: Prothrombin • Là một protein huyết tương, thuộc loại • Là một protein huyết tương, do gan 2a-globulin. Prothrombin chuyển thành sản xuất là chính, một phần nhỏ do Thrombin dưới tác dụng của yếu tố lưới nội mô. Thromboplastin có trong huyết tương và mô tiết ra với sự có mặt của calci và một yếu tố khác của máu. • Prothrombin do gan sản xuất ra, vitamin K cần thiết cho quá trình tổng hợp prothrombin của gan. • Các thuốc chống đông có tác dụng kháng vitamin K 24/03/2010 8:01 CH 57 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 58 Nguyễn Hữu Trí Yếu tố III Thromboplastin do mô tiết ra Yếu tố IV: Calci • Calci có nồng độ bình thường trong • Còn gọi là thromboplastin ngoại sinh máu khoảng 9-11mg/100ml, ion Calci (yếu tố III), đây là một lipoprotein do cần cho nhiều quá trình đông máu: não và một số mô tiết ra. – Cùng yếu tố V và X hoạt hóa thromboplastin – Cùng thromboplastin chuyển hóa prothrobin thành thrombin – Giai đoạn thành lập fibrin 24/03/2010 8:01 CH 59 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 60 Nguyễn Hữu Trí
Yếu tố V: Proaccelerin Yếu tố VII: Proconvertin • Là một globulin tan trong nước, do • Là một protein do gan sản xuất, yếu gan tổng hợp, yếu tố này cần cho tố này có thể chuyển thành giai đoạn cuối của thromboplastin. prothrombin bởi gan và do vậy, cần • Trong huyết thanh sau khi đông máu có vai trò của vitamin K. không còn yếu tố này. • Thiếu Proconvertin dễ gây xuất huyết • Thiếu Proaccelerin có biểu hiện: xuất ở da và niêm mạc huyết niêm mạc, hay chảy máu cam, kinh nguyệt kéo dài ở phụ nữ… 24/03/2010 8:01 CH 61 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 62 Nguyễn Hữu Trí Yếu tố VIII: Antihemophilic factor A Yếu tố IX: Christmas • Là một protein cần thiết cho sự tạo • Là yếu tố chống ưa chảy máu, là một thành thromboplastin, nó được hoạt globulin do lách và có thể là mạng hóa ngay trong quá trình đông máu lưới nội mô tổng hợp. Yếu tố này và khi huyết tương tiếp xúc với thủy đóng vai trò quan trọng đối với việc tinh tạo thành throboplastin nội sinh. • Thiếu yếu tố IX trong bệnh thiếu • Nó mất hoạt tính bởi Thrombin và vitamin K hay bệnh gan nặng gây fibrinolysin bệnh ưa chảy máu B 24/03/2010 8:01 CH 63 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 64 Nguyễn Hữu Trí Yếu tố XI: Plasma prothromboplastin Yếu tố X: Stuart- Power antecedent (PTA) • Là yếu tố tương đối bền vững nhưng • Là tiền thromboplastin huyết tương, là chỉ hoạt động trong môi trường có một b-globulin rồi chuyển thành pH từ 6-9, có tác dụng đối với sự tạo thromboplastin nội sinh (yếu tố XI) do yếu tố XII Hageman hoạt hóa, tiểu cầu giải thành thromboplastin nội sinh, ngoại phóng ra thromboplastin nội sinh. sinh và quá trình chuyển • Nó còn có vai trò tập trung tiểu cầu trong prothrombin thành thrombin. đông máu • Giảm yếu tố X là bệnh di truyền hay • Thiếu yếu tố này gây chảy máu nhẹ và ưa thiếu vitamin K hoặc bệnh gan nặng chảy máu C 24/03/2010 8:01 CH 65 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 66 Nguyễn Hữu Trí
Yếu tố XII: Hageman factor (HF) Yếu tố XIII: Fibrin – stabilizing factor (FSF) • Được hoạt hóa khi máu tiếp xúc với • Là yếu tố ổn định Fibrin là một thủy tinh globulin huyết tương do thrombin hoạt hóa. • Tác dụng củng cố sợi fibrin giống như một enzyme làm chắc thêm các cầu nối hydro giữa các chuỗi polypeptide và cầu nối disulfit 24/03/2010 8:01 CH 67 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 68 Nguyễn Hữu Trí Sự đông máu • Chia làm 3 giai đoạn Sự đông máu • Giai đoạn I: sự xuất hiện thromboplastin nội sinh và ngoại sinh. • Cục máu sau một thời gian từ vài giờ đến • Giai đoạn II: sự chuyển prothrombin ở dạng vài ngày tùy loại máu, sẽ tan vì trong máu không hoạt động thành dạng hoạt động thông có plasminogen. qua phản ứng hóa học với sự tham gia của • Giai đoạn đầu plasminogen ở dạng không nhiều yếu tố khác nhau, trong đó thromboplastin là chất khởi động hoạt động, sau đó chuyển thành plasmin. • Giai đoạn III: thrombin hình thành có tác dụng • Plasmin cắt fibrin, fibrinopeptide, như một enzyme tham gia chuyển protein huyết thrombin do đó làm cục máu đông tan ra tương là fibrinogen dạng hòa tan thành các sợi fibrin không hòa tan và tạo thành mạng lưới để giữ tế bào máu, hình thành bợn máu bịt kín vết thương. 24/03/2010 8:01 CH 69 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 70 Nguyễn Hữu Trí Ứng dụng trong truyền máu Ứng dụng trong truyền máu •Trên màng hồng cầu người, người ta đã tìm ra khoảng + Nguyên tắc chung: Không để kháng 30 kháng nguyên thường gặp và hàng trăm kháng nguyên và kháng thể tương ứng gặp nguyên hiếm gặp khác. Hầu hết những kháng nguyên là nhau. Như vậy chỉ được phép truyền yếu, chỉ được dùng để nghiên cứu di truyền gen và máu cùng nhóm. quan hệ huyết thống. + Nguyên tắc tối thiểu: Khi truyền một lượng máu nhỏ (
Bệnh do rối loạn đông máu Bệnh do rối loạn đông máu • Ðông máu là một quá trình chuyển máu ở thể • Đông máu phụ thuộc vào sự tương tác của nhiều lỏng (sol) sang thể đặc (gel), mà thực chất là thành phần trong máu. Một vài trong số đó được chuyển fibrinogen ở dạng hòa tan thành dạng gọi là yếu tố đông máu. Nếu một trong số các yếu không hòa tan. Cơ thể tạo thành các cục máu tố đông máu này không có hoặc bị thiếu thì chảy đông để làm ngừng chảy máu khi bị thương và máu kéo dài có thể xảy ra. giúp phục hồi tổn thương. • Một bệnh nhân Hemophilia có ít yếu tố đông máu hơn bình thường. Hemophilia A là bệnh hay gặp Hemophilia là bệnh rối loạn đông máu di truyền nhất do giảm yếu tố VIII. Hemophilia B do giảm yếu còn goi là bệnh ưa chảy máu. Một người bị tố IX. Hemophilia không bị chảy máu nhanh hơn mà chảy máu lâu cầm hơn người bình thường • Bệnh di truyền lặn, liên quan đến nhiễm sắc thể giới tính X. Nguyên nhân gây bệnh ở các bệnh nhân này được cho là đột biến gen 24/03/2010 8:01 CH 73 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 74 Nguyễn Hữu Trí Bệnh do rối loạn đông máu - Rối loạn chức năng gan sẽ dẫn đến rối loạn cơ chế cầm máu, vì gan là cơ quan hầu như sản xuất toàn bộ các yếu tố gây đông máu và chống đông máu. - Thiếu hụt vitamin K dẫn đến giảm các yếu tố II, VII, IX và X vì vậy gây rối loạn cơ chế cầm máu. - Bệnh ưa chảy máu (hemophilia) do thiếu các yếu tố VIII (hemophilia A), yếu tố IX (hemopilia B), yếu tố XI (hemophilia C). Đây là những bệnh di truyền. - Suy và nhược tuỷ làm giảm tiểu cầu gây rối loạn cơ chế cầm máu. - Huyết khối. 24/03/2010 8:01 CH 75 Nguyễn Hữu Trí