Báo cáo khoa học: Nghiên cứu biện pháp khắc phục một số khó khăn thường gặp trong quá trình hình thành khái niệm Số tự nhiên ở học sinh lớp 1 theo chương trình tiểu học 2000

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TP.HCM<br /> <br /> BÁO CÁO KHOA HỌC<br /> NGHIÊN CỨU BIỆN PHÁP<br /> KHẮC PHỤC MỘT SỐ KHÓ KHĂN THƢỜNG GẶP TRONG<br /> QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH KHÁI NIỆM SỐ TỰ NHIÊN Ở<br /> HỌC SINH LỚP 1 THEO CHƢƠNG TRÌNH TIỂU HỌC 2000<br /> Đề tài cấp bộ, mã số B2001 - 23 - 18<br /> <br /> Chủ nhiệm đề tài :<br /> ThS. Trƣơng Công Thanh<br /> Cộng tác viên :<br /> ThS. Mai Ngọc Luông<br /> CN. Lý Thu Thủy<br /> CN. Cao Xuân Hùng<br /> <br /> Tp. Hồ Chí Minh, 2003<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> <br /> CHƢƠNG I: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG ................................................................................ 3<br /> 1. Lý do chọn đề tài : Nghiên cứu đề tài này chúng tôi xuất phát từ những lý do sau : ........ 3<br /> 2. Mục đích nghiên cứu : ....................................................................................................... 7<br /> 3. Đối tƣợng, khách thể nghiên cứu : ..................................................................................... 7<br /> 4. Giả thuyết khoa học : ......................................................................................................... 7<br /> 5. Nhiệm vụ nghiên cứu : ....................................................................................................... 8<br /> 6. Phƣơng pháp và kế hoạch thực hiện nghiên cứu : ............................................................. 8<br /> 7. Cái mới của đề tài : ............................................................................................................ 9<br /> CHƢƠNG II : CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .............................................................. 10<br /> I. Lý luận tâm lý học về hình thành khái niệm : .................................................................. 10<br /> 1.1 Về khái niệm lĩnh hội :............................................................................................... 10<br /> 1.2 Khái niệm : ................................................................................................................. 13<br /> 1.3 Lĩnh hội khái niệm : ................................................................................................... 14<br /> 1.4 Khái niệm toán : ......................................................................................................... 18<br /> 1.5 Những bƣớc đầu tiên hình thành khái niệm số ở trẻ : ................................................ 19<br /> II. Cơ sở thực tiễn về hình thành khái niệm toán : ............................................................... 23<br /> 2.1 Về chƣơng trình toán 1 : ............................................................................................ 23<br /> 2.2 Hình thành khái niệm số tự nhiên ở học sinh lớp 1 : ................................................. 26<br /> CHƢƠNG III : KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU............................................................................. 28<br /> I. Khảo sát giáo án của giáo viên dạy lớp 1 : ....................................................................... 28<br /> II. Dự giờ dạy toán lớp 1 :.................................................................................................... 38<br /> III. Khảo sát ý kiến giáo viên dạy lớp 1 : ............................................................................. 45<br /> IV. Khảo sát bằng bài tập môn học : .................................................................................... 56<br /> KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................................. 64<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................................... 70<br /> PHỤ LỤC : ................................................................................................................................ 3<br /> <br /> CHƢƠNG I: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG<br /> 1. Lý do chọn đề tài : Nghiên cứu đề tài này chúng tôi xuất phát từ những lý<br /> do sau :<br /> Tâm lý học nhận thức luôn là một trong các lĩnh vực đƣợc quan tâm hàng đầu của<br /> khoa học tâm lý, trong đó việc nghiên cứu sự hình thành và phát triển tƣ duy, phát triển hoạt<br /> động nhận thức ở trẻ em chiếm vị trí đặc biệt quan trọng. Một trong những quan điểm cơ bản<br /> về phƣơng pháp luận nghiên cứu là quan điểm coi tâm lý nói chung, khả năng lĩnh hội tri<br /> thức của con ngƣời nói riêng là sản phẩm của hoạt động và tƣ duy. Mỗi giai đoạn phát triển<br /> lứa tuổi đƣợc đặc trƣng bởi một dạng hoạt động chủ đạo. Qui luật phát triển tâm lý phụ thuộc<br /> hoạt động chủ đạo, nó là động lực của sự phát triển. Đối với học sinh phổ thông thì đó là hoạt<br /> động học tập. Bản chất của hoạt động này thể hiện ở chỗ trong quá trình học tập trẻ lĩnh hội<br /> những kinh nghiệm xã hội là kết quả của của sự phát triển lịch sử của loài ngƣời. Bậc tiểu học<br /> là bậc học nền tảng trong quá trình phát triển của học sinh - quá trình hình thành, định hình<br /> và phát triển hệ thống giá trị nhân cách, trong đó có năng lực nhận thức.<br /> Trong trƣờng phổ thông nói chung, trƣờng tiểu học nói riêng, môn Toán là môn học<br /> công cụ, cung cấp kiến thức, kỹ năng, phƣơng pháp góp phần bƣớc đầu phát triển năng lực tƣ<br /> duy, khả năng suy luận hợp lý và diễn đạt đúng ( nói và viết ), cách phát hiện và cách giải<br /> quyết các vấn đề đơn giản, gần gũi trong cuộc sống, kích thích trí tƣởng tƣợng, gây hứng thú<br /> học tập toán, góp phần hình thành phƣơng pháp học tập, đặc biệt là bƣớc đầu hình thành<br /> phƣơng pháp tực học ( tự phát hiện, tự giải quyết vấn đề, tự chiếm lĩnh kiến thức mới, biết<br /> vận dụng các kiến thức và kỹ năng của môn học trong thực hành và trong cuộc sống ). Các<br /> kiến thức và của môn toán ở tiểu học đƣợc hình thành chủ yếu bằng hoạt động thực hành,<br /> luyện tập giải một hệ thống các bài toán ( bao gồm các bài toán có lời văn ), trong đó có :<br /> <br /> 3<br /> <br /> các bài toán dẫn đến việc hình thành bƣớc đầu những khái niệm toán học và quy tắc tính<br /> toán; các bài toán vận dụng để củng cố và giải quyết một số tình huống trong học tập và trong<br /> đời sống; các bài toán phát triển trí thông minh đòi hỏi học sinh phải vận dụng độc lập, linh<br /> hoạt, sáng tạo vốn hiểu biết của bản thân. Ở các lớp 1, 2, 3 ( đặc biệt là lớp 1 ) các kiến thức<br /> và kỹ năng đƣợc hình thành chủ yếu dựa vào các phƣơng tiện trực quan, các hình thức tổ<br /> chức hoạt động học tập sinh động, và nói chung chỉ đề cập đến những nội dung có tính tổng<br /> thể, gắn bó với kinh nghiệm đời sống của trẻ.<br /> Việc học toán ở lớp 1 là nhằm giúp học sinh<br /> - Bƣớc đầu có một số kiến thức cơ bản, đơn giản và thiết thực về phép đếm ; về các số<br /> tự nhiên trong phạm vi 100; phép cộng và phép trừ ( không nhớ ) trong phạm vi đó; về độ dài<br /> và đo độ dài trong phạm vi 20cm, về tuần lễ và ngày trong tuần, đọc giờ đúng trên mặt đồng<br /> hồ; về một số hình hình học ( điểm, đoạn thẳng, hình vuông, hình tam giác, hình tròn ); về<br /> các bài toán có lời văn.<br /> - Hình thành và rèn luyện các kỹ năng thực hành : đọc, viết, đếm, so sánh các số trong<br /> phạm vi 100; làm các phép tính cộng trừ ( không nhớ, trong phạm vi 100; đo và ƣớc lƣợng độ<br /> dài các đoạn thẳng ( số đo là số tự nhiên trong phạm vi 20cm ), vẽ đoạn thẳng có độ dài đến<br /> l0cm với các số tự nhiên ; nhận biết hình vuông, hình tam giác, hình tròn, điểm, đoạn thẳng<br /> dƣới dạng đơn giản, tƣờng minh. Bƣớc đầu biết diễn đạt bằng lời hoặc bằng ký hiệu một số<br /> nội dung đơn giản của bài học và bài thực hành. Bƣớc đầu tập phân tích, so sánh, tổng hợp,<br /> trừu tƣợng hóa, khái quát hóa đối với nội dung toán học có nhiều quan hệ với đời sống hàng<br /> ngày của học sinh, biết giải một số bài toán đơn về cộng trừ ( bao gồm giải miệng và giải<br /> viết).<br /> - Phát hiện và giải quyết vấn đề bằng cách nói và viết phép tính thích hợp, giải các bài<br /> toán đơn về thêm bớt, các bài tập mở.<br /> <br /> 4<br /> <br />