Báo cáo khoa học tổng kết đề tài nghiên cứu khoa học cấp thành phố Hà Nội năm 2006 - 2007: Cơ sở khoa học và thực tiễn của việc hình thành mũi nhọn kinh tế của thủ đô Hà Nội

Chia sẻ: Lê Thương | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:204

Thêm vào BST

Báo xấu

84
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài nghiên cứu nhằm hệ thống hóa các kiến thức về ngành mũi nhọn kinh tế mà các tác giả, các nhà nghiên cứu và thực hành quản lý trong và ngoài nước thường dùng; nêu rõ các dạn chất cần khắc phục, đề xuất cơ sở khoa học và thực tiễn của việc hình thành mũi nhọn phát triển, phân tích thực trạng nhận thức và thực hiện việc hình thành ngành mũi nhọn kinh tế Hà Nội giai đoạn vừa qua, các thành tựu, các hạn chế cần được xử lý,... Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo khoa học tổng kết đề tài nghiên cứu khoa học cấp thành phố Hà Nội năm 2006 - 2007: Cơ sở khoa học và thực tiễn của việc hình thành mũi nhọn kinh tế của thủ đô Hà Nội

VĂN PHÒNG THÀNH UỶ HÀ NỘI W X b¸o c¸o khoa häc tæng kÕt ®Ò tµi nckh cÊp Thµnh phè Hµ NéI n¨m 2006-2007 Tªn ®Ò tµi: C¥ Së KHOA HäC Vµ Thùc TIÔN CñA VIÖC H×NH THµNH MòI NHäN KINH TÕ CñA THñ §¤ Hµ NéI M∙ sè: 01X-07/02-2006-2 Chñ nhiÖm ®Ò tµi: TS. Vò Träng L©m, Phã Ch¸nh V¨n phßng Thµnh uû Hµ Néi §¬n vÞ thùc hiÖn : V¨n phßng Thµnh uû Hµ Néi §¬n vÞ ®−îc giao kÕ ho¹ch: V¨n phßng Thµnh uû Hµ Néi 6602 11/10/2007 Hµ Néi - 2007
Môc lôc dANH S¸CH C¸C THµNH VI£N §Ò TµI ..................................................................2 PHÇN më ®Çu ....................................................................................................4 PhÇn I: C¬ së lý luËn vÒ mòi nhän kinh tÕ .................................................8 I. C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n .................................................................................8 II. C¬ së lý luËn vÒ ngµnh mòi nhän kinh tÕ ...............................................22 III. C¸c ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh ngµnh mòi nhän kinh tÕ..............................36 PhÇn II: c¬ së thùc tiÔn cña viÖc x¸c ®Þnh ngµnh mòi nhän kinh tÕ....67 I. Mét sè bµi häc kinh nghiÖm n−íc ngoµi trong viÖc lùa chän mòi nhän kinh tÕ....................................................................................................... 67 II. Thùc tr¹ng vÊn ®Ò x¸c ®Þnh ngµnh mòi nhän kinh tÕ ë Hµ Néi giai ®o¹n võa qua........................................................................................................................104 PhÇn III: gi¶i ph¸p vµ KiÕn nghÞ x¸c ®Þnh mòi nhän kinh tÕ cña thñ ®« Hµ Néi giai ®o¹n 2008 - 2015 ........................................................123 I. C¸c gi¶i ph¸p .........................................................................................123 II. C¸c kiÕn nghÞ ........................................................................................127 KÕt luËn ........................................................................................................135 Phô lôc .........................................................................................................136 Tµi liÖu tham kh¶o.......................................................................................146 1
Danh s¸ch c¸c thµnh viªn ®Ò tµi 1. TS. Vò Träng L©m, Phã Ch¸nh V¨n phßng Thµnh uû Hµ Néi - Chñ nhiÖm ®Ò tµi 2. TS. §ç ThÞ H¶i Hµ, §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n Hµ Néi - Th− ký ®Ò tµi 3. GS.TS. §ç Hoµng Toµn, §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n Hµ Néi 4. PGS.TS. NguyÔn Xu©n Th¾ng, ViÖn tr−ëng ViÖn Kinh tÕ vµ chÝnh trÞ thÕ giíi 5. PGS.TS. TrÇn §×nh Thiªn, Phã ViÖn tr−ëng ViÖn Kinh tÕ ViÖt Nam 6. PGS.TS. Lª Xu©n B¸, Phã ViÖn tr−ëng ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung −¬ng 7. TS. Vâ TrÝ Thµnh, ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung −¬ng 8. Th.s. NguyÔn Tó Anh, ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung −¬ng 9. Ths. TrÇn ThÞ CÈm Trang, ViÖn Kinh tÕ vµ chÝnh trÞ thÕ giíi 10. CN. Lª V¨n Hïng, ViÖn Kinh tÕ ViÖt Nam 11. CN. Ph¹m Sü An, ViÖn Kinh tÕ ViÖt Nam 12. TS. Lª ThÞ HuyÒn Minh, V¨n phßng Thµnh uû Hµ Néi 13. Ths. NguyÔn Thu Hµ, Së KÕ ho¹ch - §Çu t− Hµ Néi 14. TS. TrÇn ThÞ V©n Hoa, §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n Hµ Néi 15. TS. TrÇn ThÞ Ngäc Nga, Häc viÖn B¸o chÝ vµ Tuyªn truyÒn 16. CN. NguyÔn Trang Nhung, Së KÕ ho¹ch - §Çu t− Hµ Néi 17. TS. NguyÔn M¹nh Ty, Tr−êng Cao ®¼ng Du lÞch Hµ Néi C¸c c¬ quan gióp ®ì vµ phèi hîp thùc hiÖn ®Ò tµi: 1. Së KÕ ho¹ch - §Çu t− Hµ Néi 2. Së Khoa häc - C«ng nghÖ Hµ Néi 3. Së Tµi chÝnh Hµ Néi 4. Côc Thèng kª Hµ Néi Vµ mét sè c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc, c¸c Tr−êng ®¹i häc, ViÖn nghiªn cøu trªn ®Þa bµn Thñ ®« Hµ Néi 2
B¶ng kª c¸c ch÷ viÕt t¾t HDD : æ cøng m¸y tÝnh XHCN : X· héi chñ nghÜa PCB : B¶ng m¹ch in (printed Circrit board) FBI : Vèn ®Çu t− n−íc ngoµi vµo trong n−íc NESDP : KÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi quèc gia BOI : Uû ban ®Çu t− TNC : C«ng ty xuyªn quèc gia EEI : ViÖn ®iÖn vµ ®iÖn tö SXT : Khoa häc vµ c«ng nghÖ NITC : Uû ban c«ng nghÖ th«ng tin quèc gia IT : C«ng nghÖ th«ng tin SP : C«ng nghÖ phÇn mÒm RD : Nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn EPZ : Khu chÕ xuÊt FTZ : Khu th−¬ng m¹i tù do EOU : §Þnh h−íng xuÊt khÈu ISI : Thay thÕ nhËp khÈu 3
PHÇN më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi: Trong 20 n¨m ®æi míi, d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng vµ Nhµ n−íc, sù phèi hîp vµ gióp ®ì cña c¸c ®Þa ph−¬ng trong c¶ n−íc, sù liªn kÕt cã hiÖu qu¶ víi nhiÒu tæ chøc vµ nhiÒu quèc gia ngoµi n−íc, cïng víi sù nç lùc, kiªn tr× lao ®éng vµ s¸ng t¹o cña §¶ng bé vµ Nh©n d©n thñ ®«, Hµ Néi ®· v−ît qua nhiÒu khã kh¨n thö th¸ch, ®¹t ®−îc nhiÒu thµnh tùu to lín vÒ mäi mÆt, vÒ kinh tÕ GDP n¨m 2005 so víi n¨m 1990 t¨ng trªn 5,1 lÇn, b×nh qu©n mçi n¨m t¨ng 11,45%, GDP b×nh qu©n ®Çu ng−êi n¨m 2005 ®¹t gÊp phÇn 2,1 lÇn c¶ n−íc. Tuy nhiªn, so víi ®ßi hái cña cuéc sèng vµ th¸ch thøc vÒ sù tôt hËu so víi thñ ®« c¸c n−íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi th× cßn cã qu¸ nhiÒu vÊn ®Ò cÇn ®−îc ®Æt ra ®Ó suy nghÜ vµ gi¶i quyÕt. N¨ng lùc c¹nh tranh cña kinh tÕ Thñ ®« cßn rÊt h¹n chÕ. ChØ sè n¨ng lùc c¹nh tranh n¨m 2005 Hµ Néi chØ xÕp thø 14 trªn 42 tØnh, thµnh phè ®−îc ®iÒu tra; n¨m 2006, tôt 26 bËc, tõ 14 xuèng 40/64 tØnh, thµnh phè. VÞ trÝ thø 40 nµy kh«ng xøng tÇm víi vÞ thÕ lµ Thñ ®« cña c¶ n−íc, trung t©m lín hµng ®Çu cña c¶ n−íc vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc vµ giao l−u quèc tÕ. Vai trß cña c¸c ngµnh chñ lùc nãi chung, chñ lùc trong c«ng nghiÖp nãi riªng ch−a râ nÐt. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n rÊt quan träng lµ ch−a xö lý tèt ®−îc vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn cña mòi nhän kinh tÕ - x· héi nãi chung, c¸c vÊn ®Ò mòi nhän kinh tÕ nãi riªng cña Hµ Néi. V× vËy, viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi "C¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn cña viÖc h×nh thµnh mòi nhän kinh tÕ cña thñ ®« Hµ Néi" thùc sù trë nªn cÊp thiÕt c¶ vÒ lý luËn còng nh− thùc tiÔn. §Ò tµi hy väng sÏ gãp phÇn nhá vµo viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc Thùc tÕ chØ râ cã kh«ng Ýt quèc gia (®Þa ph−¬ng, tØnh, thµnh phè) chØ trong vßng 20-30 n¨m ®· cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi v−ît bËc 4
mang tÝnh ®ét biÕn. Nh÷ng hiÖn t−îng "thÇn kú" cña thÕ giíi ®· trë thµnh phæ biÕn: 1) Mét n−íc NhËt B¶n bÞ th¶m b¹i sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø 2 ®· nhanh chãng trë thµnh mét c−êng quèc kinh tÕ thø 2 thÕ giíi sau 30 n¨m, 2) mét n−íc Trung Quèc - ng−êi khæng lå ch©u ¸ bÞ ngñ quªn sau nhiÒu thÕ kû, còng chØ sau 30 n¨m trë thµnh c−êng quèc kinh tÕ thø 4 thÕ giíi, 3) Còng vËy lµ c¸c n−íc vµ thùc thÓ kinh tÕ x· héi kh¸c: Hµn Quèc, §µi Loan, Singapore, Ên §é, Th¸i Lan, Philippin v.v. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh cho sù thµnh c«ng ®ã lµ v× c¸c n−íc vµ c¸c thùc thÓ kinh tÕ x· héi (c¸c thñ ®«, c¸c tØnh, thµnh phè, c¸c vïng l·nh thæ v.v) nãi trªn ®· biÕt t×m ra ®óng vµ −u tiªn ph¸t triÓn c¸c vÊn ®Ò mòi nhän kinh tÕ. Nh×n l¹i chÆng ®−êng 30 n¨m võa qua ë n−íc ta nãi chung, ë Hµ Néi nãi riªng (1975 - 2005) còng cho ta rót ra nh÷ng bµi häc t−¬ng tù. Sù nghiÖp ®æi míi do §¶ng vµ Nhµ n−íc l·nh ®¹o, tæ chøc thùc hiÖn ®· t×m ra ®óng c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ - x· héi mòi nhän ®Ó th¸o gì, nhê ®ã ®· gióp cho ®Êt n−íc nãi chung, Hµ Néi nãi riªng thu ®−îc nh÷ng thµnh tùu to lín vÒ mäi mÆt. Riªng víi Hµ Néi t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña thµnh phè ®· ®¹t tèc ®é kh¸ cao vµ liªn tôc, ®êi sèng nh©n d©n kh«ng ngõng ®−îc c¶i thiÖn, trËt tù an toµn x· héi ®−îc gi÷ v÷ng. ViÖc nghiªn cøu t×m kiÕm c¸c mòi nhän kinh tÕ cña c¸c quèc gia, c¸c ®Þa ph−¬ng ®· trë thµnh vÊn ®Ò b¾t buéc, cã qu¸ nhiÒu c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu mòi nhän kinh tÕ cña c¸c tØnh, thµnh phè, c¸c ngµnh, c¸c viÖn nghiªn cøu, c¸c trung t©m, c¸c nhµ tr−êng trong c¶ n−íc; gÇn ®©y nhÊt lµ ®Ò tµi "nh÷ng luËn cø khoa häc x¸c ®Þnh c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chñ lùc ë thñ ®« giai ®o¹n 2006 - 2010" do Së C«ng nghiÖp Hµ Néi chñ tr× thùc hiÖn th¸ng 2/2005. ë ngoµi n−íc vÊn ®Ò mòi nhän kinh tÕ còng trë thµnh vÊn ®Ò mang tÝnh kinh ®iÓn, mµ hÇu nh− mäi nhµ kinh tÕ ®Òu qu¸ quen thuéc. §iÒu c¶n trë khiÕn cho viÖc nghiªn cøu mòi nhän kinh tÕ trë nªn hÊp dÉn nhiÒu ®Þa ph−¬ng trong mçi n−íc vµ nhiÒu n−íc nh− vËy lµ v×: c Do tÝnh bÝ mËt cña mçi ®Þa ph−¬ng, mçi quèc gia - NÕu kh«ng gi÷ ®−îc bÝ mËt cña c«ng nghÖ t×m kiÕm mòi nhän, th× 5
sÏ t¹o cho c¸c ®Þa ph−¬ng kh¸c, c¸c n−íc kh¸c ph¸t hiÖn chuÈn x¸c mòi nhän cña m×nh vµ dÔ biÕn hä trë thµnh ®èi thñ c¹nh tranh trùc tiÕp hÕt søc nguy h¹i. §iÒu nµy ®· lµm cho viÖc nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn x¸c ®Þnh mòi nhän lu«n lµ mét khu vùc cÊm, rÊt Ýt ®−îc truyÒn b¸. d Do xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm hiÖu qu¶ ph©n hÖ, kh«ng mang tÝnh liªn th«ng vµ thiÕu tÝnh hÖ thèng toµn côc, nªn ®é bÒn v÷ng cña c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu th−êng thiÕu tÝnh v÷ng ch¾c khiÕn cho mçi ph©n hÖ (tØnh, thµnh phè, ®Êt n−íc) ®Òu t×m c¸ch lý gi¶i vÊn ®Ò mòi nhän theo c¸c c¸ch riªng cã cña m×nh (tuy phÇn lín ®Òu sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n th«ng dông: a) lîi thÕ so s¸nh, b) so s¸nh hiÖu qu¶ ph−¬ng ¸n v.v), vµ v× thÕ ®Õn khi triÓn khai thùc hiÖn ®Òu gÆp nhiÒu v−íng m¾c, kh«ng thµnh c«ng theo ý mong muèn ®Æt ra. 3. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi: a. HÖ thèng hãa c¸c kiÕn thøc vÒ ngµnh mòi nhän kinh tÕ mµ c¸c t¸c gi¶, c¸c nhµ nghiªn cøu vµ thùc hµnh qu¶n lý trong vµ ngoµi n−íc th−êng dïng; nªu râ c¸c h¹n chÕ cÇn kh¾c phôc. b. §Ò xuÊt c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn cña viÖc h×nh thµnh mòi nhän ph¸t triÓn. c. Ph©n tÝch thùc tr¹ng nhËn thøc vµ thùc hiÖn viÖc h×nh thµnh ngµnh mòi nhän kinh tÕ cña Hµ Néi giai ®o¹n võa qua, c¸c thµnh tùu, c¸c h¹n chÕ cÇn ®−îc xö lý. d. S¬ bé ®Ò xuÊt viÖc h×nh thµnh ngµnh mòi nhän kinh tÕ cña thñ ®« Hµ Néi tõ nay ®Õn n¨m 2015. 4. Ph¹m vi, giíi h¹n nghiªn cøu: §Ò tµi ®Ò cËp ®Õn mét néi dung rÊt nh¹y c¶m vµ hÕt søc phøc t¹p, ®ßi hái ph¶i ®−îc ®Çu t− c«ng søc vµ kinh phÝ tho¶ ®¸ng. Trong giíi h¹n cho phÐp (thêi gian, kinh phÝ, ®iÒu kiÖn trong hîp ®ång giao nhiÖm vô cña Së Khoa häc C«ng nghÖ Hµ Néi), ®Ò tµi giíi h¹n ë viÖc nghiªn cøu c¬ së lý luËn cña viÖc x¸c ®Þnh ngµnh mòi nhän kinh tÕ ë mét thñ ®«, cã minh ho¹ mét phÇn thùc tiÔn ®Ó chøng minh c¬ së lý luËn. §Ò tµi hy väng gãp mét phÇn ®ãng gãp nhá 6
bÐ vµo c«ng viÖc to lín nµy. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi, nhãm nghiªn cøu ®· nhËn ®−îc sù quan t©m chØ ®¹o cña Thµnh uû vµ UBND thµnh phè Hµ Néi, sù theo dâi gióp ®ì cña Së Khoa häc vµ C«ng nghÖ Hµ Néi, sù céng t¸c gãp ý tËn t×nh vµ ®«ng ®¶o cña nhiÒu nhµ khoa häc cña c¸c c¬ quan, ban ngµnh, c¸c tr−êng ®¹i häc ë thñ ®«, nhê ®ã ®Ò tµi ®· ®−îc hoµn thµnh. Chóng t«i xin ch©n thµnh c¸m ¬n c¸c sù hç trî cña c¸c c¬ quan, c¸c c¸ nh©n kÓ trªn. Hµ Néi, th¸ng 07 n¨m 2007 Nhãm t¸c gi¶ 01X - 07/02-2006-2 7
PhÇn I C¬ së lý luËn vÒ mòi nhän kinh tÕ Trong lÞch sö ph¸t triÓn ë mäi hÖ thèng víi quy m« lín nhá kh¸c nhau (quèc gia, ®Þa ph−¬ng, doanh nghiÖp v.v), mét kÕt luËn mang tÝnh quy luËt ®−îc con ng−êi kh¼ng ®Þnh lµ sù ph¸t triÓn víi tèc ®é nhanh chãng ®Òu ph¶i dùa vµo viÖc lùa chän ®óng c¸c vÊn ®Ò mòi nhän cña hÖ thèng vµ dån søc ph¸t triÓn chóng víi t− c¸ch lµ ®éng lùc thóc ®Èy toµn bé hÖ thèng ®i lªn. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ còng vËy, ng−êi ta chØ cã thÓ t¨ng nhanh tèc ®é ph¸t triÓn khi t×m ®óng c¸c mòi nhän kinh tÕ vµ dµnh −u tiªn mäi nguån lùc cho nã, ®Ó tõ ®ã t¹o nªn søc m¹nh tæng hîp cña sù ph¸t triÓn v−ît tréi. ViÖc t×m ra ®óng c¸c mòi nhän kinh tÕ ®· trë thµnh vÊn ®Ò sèng cßn mang tÝnh quyÕt ®Þnh cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Do ®ã viÖc nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ mòi nhän kinh tÕ lu«n lu«n lµ sù quan t©m hµng ®Çu cña c¸c nhµ qu¶n lý vµ c¸c häc gi¶ kinh tÕ. I. C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n 1. ThuËt ng÷ ngµnh mòi nhän kinh tÕ: Trong thùc tÕ, thuËt ng÷ ngµnh mòi nhän kinh tÕ cã thÓ ®−îc diÔn ®¹t b»ng c¸c côm tõ t−¬ng ®−¬ng: - Ngµnh mòi nhän kinh tÕ = ngµnh kinh tÕ −u tiªn - Ngµnh mòi nhän kinh tÕ = Ngµnh kinh tÕ chñ ®¹o (chñ lùc) - Ngµnh mòi nhän kinh tÕ = ngµnh kinh tÕ then chèt (chñ chèt) - Ngµnh mòi nhän kinh tÕ = Ngµnh kinh tÕ x−¬ng sèng - Ngµnh mòi nhän kinh tÕ = ngµnh kinh tÕ cã søc c¹nh tranh lín - Mòi nhän = Kh©u xung yÕu - Mòi nhän = Cã lîi thÕ - Mòi nhän = Kh©u ®ét ph¸ - Mòi nhän = C¬ së - Mòi nhän = Träng ®iÓm v.v 2. Ph¹m vi cña ngµnh mòi nhän kinh tÕ, tuú thuéc quy m« mòi nhän 8
chiÕm lÜnh, mòi nhän kinh tÕ cã thÓ lµ: c Mét s¶n phÈm, d Mét nhãm s¶n phÈm, e Mét lÜnh vùc kinh tÕ, f Mét ngµnh kinh tÕ, g Mét nhãm ngµnh kinh tÕ, h Mét ®Þa ph−¬ng, i Mét khu vùc l·nh thæ v.v. Trong khu«n khæ nhiÖm vô ®−îc giao, ®Ò tµi chØ giíi h¹n viÖc nghiªn cøu mòi nhän kinh tÕ ë ph¹m vi cña ngµnh kinh tÕ mét thñ ®«. 3. §Æc ®iÓm cña ngµnh mòi nhän kinh tÕ §©y lµ xuÊt ph¸t ®iÓm cña viÖc nghiªn cøu, nÕu hiÓu kh«ng ®óng ngµnh mòi nhän kinh tÕ lµ g× mµ vÉn b¾t tay vµo viÖc thùc hiÖn triÓn khai ph¸t triÓn th× hËu qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ sÏ hÕt søc nguy h¹i; bëi v× tõ khi h×nh thµnh t− duy ngµnh mòi nhän kinh tÕ cho ®Õn khi ®−a nã vµo thùc hiÖn trong ®êi sèng, th× ®ßi hái ph¶i cã mét thêi gian kh¸ dµi (30 - 40 n¨m) víi hµng lo¹t nguån lùc ®−îc huy ®éng vµ c¸c chÝnh s¸ch ph¶i thùc hiÖn. Râ rµng nÕu hiÓu sai lÖch vÊn ®Ò th× c¸c chi phÝ bá ra lµ v« Ých vµ thËm chÝ lµ hiÓm ho¹. a. Tiªu thøc cña ngµnh mòi nhän kinh tÕ: Ngµnh mòi nhän kinh tÕ lµ ngµnh tho¶ m·n mét sè hoÆc ®ång thêi c¸c tiªu thøc sau: a1. Lµ ngµnh ®¹t hiÖu qu¶ cao so víi c¸c ngµnh kh¸c. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, hiÖu qu¶ lu«n lµ tiªu chuÈn c¬ b¶n nhÊt ®Ó lùa chän ngµnh −u tiªn, thùc hiÖn viÖc ph©n bæ c¸c nguån lùc. Tuy nhiªn, cÇn hiÓu kh¸i niÖm hiÖu qu¶ nh− thÕ nµo cho thÝch hîp? Mét lµ, khi theo ®uæi môc tiªu t¨ng tr−ëng cao vµ l©u bÒn tr−íc hÕt ph¶i nh»m môc ®Ých t¹o dùng c¬ së t¨ng tr−ëng v÷ng ch¾c, l©u dµi cho toµn bé nÒn kinh tÕ, ph¶i h−íng tíi viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh trong khu vùc, quèc tÕ vµ n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ kü thuËt cña thñ ®«, cña ®Êt n−íc. Hai lµ, kh«ng chØ quan t©m ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ thuÇn tuý (®−îc ®o b»ng sè lîi nhuËn ®em l¹i hay hiÖu suÊt vèn ®Çu t−) mµ cßn ph¶i tÝnh ®Õn hiÖu qu¶ vÒ mÆt x· héi; c¸c tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi (nh− møc ®é t¹o c«ng viÖc lµm, « nhiÔm m«i tr−êng v.v…) cÇn ®−îc tÝnh ®Õn nh− lµ nh÷ng tiªu thøc chñ yÕu, ®Æc biÖt lµ ë thñ ®« 9
- trung t©m chÝnh trÞ, v¨n hãa, x· héi, kinh tÕ v.v cña c¶ n−íc. Ba lµ, nh÷ng ngµnh mòi nhän kinh tÕ ®−îc lùa chän ®Ó −u tiªn ph¸t triÓn ph¶i cã hÖ sè t¸c ®éng cao ®Õn sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh kh¸c trong nÒn kinh tÕ cña thñ ®«, cña ®Êt n−íc. Do xuÊt ph¸t ®iÓm cña nÒn kinh tÕ thÊp, c«ng nghÖ - kü thuËt l¹c hËu, kh¶ n¨ng c¹nh tranh yÕu kÐm nªn yªu cÇu tèi cao lµ ph¶i tËn dông ®−îc tèi ®a lîi thÕ so s¸nh, víi chi phÝ thÊp nhÊt, vèn Ýt vµ kh¶ n¨ng duy tr× mét chØ sè ICOR trung b×nh thÊp cña nÒn kinh tÕ, thóc ®Èy t¨ng tr−ëng xuÊt khÈu, gi¶i quyÕt viÖc lµm, ®æi míi kü thuËt - c«ng nghÖ trong nÒn kinh tÕ. a2. Lµ ngµnh cã lîi thÕ vÒ c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn (kho¸ng s¶n, l©m s¶n, h¶i s¶n) vµ c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn (thæ nh−ìng, khÝ hËu thêi tiÕt, s«ng, hå, bê biÓn, thÒm lôc ®Þa…) lµ c¸c yÕu tè hoÆc trë thµnh ®èi t−îng lao ®éng ®Ó ph¸t triÓn c¸c ngµnh khai th¸c vµ chÕ biÕn, hoÆc trë thµnh ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn c«ng nghiÖp. Tuú theo vÞ trÝ ®Þa lý vµ ph©n bè tù nhiªn mµ mçi thñ ®« ®Òu cã nguån tµi nguyªn rÊt kh¸c nhau vÒ chñng lo¹i vµ tr÷ l−îng. Tuy nhiªn, c¸c nguån nguyªn liÖu sÏ kh«ng ®−îc sö dông cã hiÖu qu¶ nÕu kh«ng biÕt tranh thñ nh÷ng c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña thÕ giíi vµ nh÷ng kh¶ n¨ng kh¸c cña ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. a3. Lµ ngµnh cã lîi thÕ vÒ d©n sè vµ nguån lùc (lao ®éng). D©n sè vµ møc sèng, d©n c− t¹o thµnh thÞ tr−êng t¹i chç to lín mµ c¸c ngµnh kinh tÕ ph¶i t¹o ra ®ñ s¶n phÈm ®Ó ®¸p øng yªu cÇu. Tr×nh ®é vµ kh¶ n¨ng tiÕp thu kü thuËt míi cña lao ®éng t¹o thµnh c¬ së quan träng ®Ó ph¸t triÓn c¸c ngµnh kinh tÕ cã tr×nh ®é kü thuËt cao. Lao ®éng dåi dµo vµ rÎ lµ lîi thÕ ph¸t triÓn to lín, tuy nhiªn t×nh tr¹ng thõa lao ®éng l¹i lµ ¸p lùc nÆng nÒ vÒ viÖc lµm ®èi víi sù ph¸t triÓn. XÐt tõ bÊt cø gãc ®é nµo cña vÊn ®Ò lao ®éng th× viÖc t¹o ra nhiÒu chç lµm viÖc ®ang lµ mét yªu cÇu cÊp b¸ch ®Æt ra cho viÖc lùa chän ®Ó ph¸t triÓn ngµnh mòi nhän kinh tÕ . Nãi mét c¸ch kh¸c, gi¶i quyÕt viÖc lµm, sö dông nhiÒu lao ®éng lµ mét trong nh÷ng tiªu thøc chñ yÕu ®Ó lùa chän ngµnh mòi 10
nhän kinh tÕ trong giai ®o¹n hiÖn nay ë n−íc ta nãi chung, ë Hµ Néi nãi riªng khi nÒn kinh tÕ ®ang thõa lao ®éng, thiÕu viÖc lµm. a4. Lµ ngµnh cã ®iÒu kiÖn thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ sö dông vèn ®Çu t− - HÖ sè ICOR thÊp. Trong ®iÒu kiÖn nguån vèn ®Çu t− cßn Ýt, kh«ng ®ñ ®Ó ®Çu t− ph¸t triÓn nhiÒu ngµnh cïng mét lóc, ph¶i tÝnh ®Õn viÖc tËp trung vèn cho ngµnh kinh tÕ cã hiÖu qu¶ sö dông ®ång vèn ®Çu t− cao, cã nghÜa lµ nh÷ng ngµnh chØ cã sè ICOR thÊp, hîp lý. §©y lµ tiªu thøc quan träng trong viÖc lùa chän ngµnh mòi nhän kinh tÕ ®Ó tËp trung ®Çu t−. a5. Lµ ngµnh cã kh¶ n¨ng thu hót ngo¹i tÖ, thóc ®Èy t¨ng tr−ëng xuÊt khÈu. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay cña Hµ Néi ®ang trong giai ®o¹n ®Çu tiªn cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, l¹i cã mét dung l−îng thÞ tr−êng lín, nªn viÖc −u tiªn ph¸t triÓn mét sè ngµnh kinh tÕ h−íng vÒ xuÊt khÈu vµ lùa chän cã giíi h¹n mét sè s¶n phÈm thay thÕ nhËp khÈu lµ sù b¾t buéc cña qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu. Kinh nghiÖm cña c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn trong c¸c thËp kû võa qua ®· chØ râ: con ®−êng tù lùc c¸nh sinh hay ®éc lËp d©n téc hÑp hßi còng nh− chiÕn l−îc thay thÕ nhËp khÈu, h−íng vµo bªn trong ®· kh«ng ®ñ søc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ - x· héi cña mçi thñ ®«, mçi n−íc, mçi ®Þa ph−¬ng. Tuy nhiªn, chiÕn l−îc thay thÕ nhËp khÈu cã mÆt tèt lµ nhê nã mµ nhiÒu n−íc nhiÒu ®Þa ph−¬ng ®ang ph¸t triÓn ®· nhanh chãng x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®−îc mét sè ngµnh kinh tÕ tr−íc ®©y ch−a cã hoÆc cã nh−ng qu¸ yÕu ít; h¬n n÷a, ngµy nay viÖc thùc hiÖn ®Çy ®ñ thuyÕt tù do th−¬ng m¹i sÏ cã h¹i cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn - V× phÇn lín c¸c lîi thÕ so s¸nh ®Òu thuéc c¸c n−íc ph¸t triÓn. Tr¸i l¹i, h¹n chÕ giao l−u quèc tÕ, bá lì nhiÒu c¬ héi trong ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ, kh«ng ph¸t huy ®−îc lîi thÕ so s¸nh gi÷a c¸c n−íc, gi÷a c¸c ®Þa ph−¬ng th× còng g©y bÊt lîi cho c¸c n−íc c¸c ®Þa ph−¬ng ®ang ph¸t triÓn. V× thÕ, kÕt hîp gi÷a h−íng vµo xuÊt khÈu vµ thay thÕ nhËp khÈu, víi h−íng vµo xuÊt khÈu lµ träng t©m, ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh vµ chi phèi, cßn thay thÕ nhËp khÈu ®ãng vai trß bæ sung. H−íng vµo xuÊt khÈu lµ xu h−íng ph¸t triÓn chi 11
phèi nÒn kinh tÕ ®ang tiÕn vµo qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, xuÊt khÈu t¨ng lµ nh©n tè quan träng ®Ó t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Ph¸t triÓn c¸c ngµnh mòi nhän kinh tÕ t¹o t¨ng tr−ëng xuÊt khÈu lµ chiÕn l−îc ®óng ®¾n vÒ nguyªn t¾c ®èi víi m« h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ hiÖn ®¹i, lµ mét trong nh÷ng tiªu thøc lùa chän, x¸c ®Þnh ngµnh mòi nhän kinh tÕ . a6. Lµ ngµnh cã vÞ trÝ quyÕt ®Þnh trong nÒn kinh tÕ, thóc ®Èy t¨ng tr−ëng vµ gi¸ trÞ gia t¨ng cao. Ngµnh mòi nhän kinh tÕ ph¶i t¹o ra sù t¨ng tr−ëng cao, cã kh¶ n¨ng ®ãng gãp vµo t¨ng tr−ëng cao h¬n møc b×nh qu©n so víi c¶ n−íc, trë thµnh nh©n tè quan träng ®ãng gãp vµo tèc ®é t¨ng tr−ëng cho c¸c ngµnh kh¸c vµ cho nÒn kinh tÕ, gãp phÇn chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ cña thñ ®«, cña ®Êt n−íc. a7. Lµ ngµnh cã ¶nh h−ëng lín ®Õn c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c. Ngµnh mòi nhän kinh tÕ ngoµi tèc ®é t¨ng tr−ëng cao, cßn cã t¸c dông dÉn d¾t râ rÖt ®èi víi c¸c ngµnh kh¸c cña nÒn kinh tÕ. §Ó x¸c ®Þnh møc ®é t¸c ®éng, ¶nh h−ëng cña mét ngµnh ®èi víi ngµnh kh¸c hoÆc ng−îc l¹i, ng−êi ta cÇn ph¶i x¸c ®Þnh hÖ sè c¶m øng vµ hÖ sè ¶nh h−ëng cña nã. HÖ sè c¶m øng biÓu thÞ møc ®é bÞ t¸c ®éng ph¸t triÓn theo tõ c¸c ngµnh kh¸c, nã chØ râ khi c¸c ngµnh kh¸c mçi ngµnh ®Òu t¨ng mét ®¬n vÞ s¶n phÈm cuèi cïng th× l−îng s¶n phÈm cuèi cïng cña ngµnh bÞ c¶m øng còng t¨ng theo mét l−îng lµ bao nhiªu; HÖ sè ¶nh h−ëng biÓu thÞ møc ®é ¶nh h−ëng cña mét ngµnh ®èi víi c¸c ngµnh kh¸c, tøc khi mét ngµnh ®ang xÐt t¨ng thªm mét ®¬n vÞ s¶n phÈm cuèi cïng th× sÏ dÉn ®Õn viÖc n¶y sinh møc t¨ng s¶n phÈm cuèi cïng cña c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c trong nÒn kinh tÕ lµ bao nhiªu. HÖ sè c¶m øng lín h¬n 1, tèc ®é t¨ng tr−ëng cña ngµnh xem xÐt cã thÓ nhanh h¬n tèc ®é t¨ng tr−ëng b×nh qu©n cña nÒn kinh tÕ; HÖ sè ¶nh h−ëng lín h¬n 1, th× t¸c dông thóc ®Èy cña ngµnh ®−îc xem xÐt cao h¬n møc t¨ng b×nh qu©n cña c¸c ngµnh kh¸c. Ngµnh mòi nhän kinh tÕ lµ ngµnh cã hÖ sè c¶m øng vµ hÖ sè ¶nh h−ëng lín h¬n 1, cã ®ãng gãp kh¸ lín cho nÒn kinh tÕ t¨ng tr−ëng, thóc ®Èy t¨ng tr−ëng c¸c ngµnh kh¸c vµ cña c¶ 12
n−íc. a8. Lµ ngµnh cã thÓ ®¹t ®−îc tr×nh ®é tiªn tiÕn trªn thÕ giíi, cã chØ sè cao vÒ ®æi míi c«ng nghÖ - kü thuËt. ChiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi lu«n x¸c ®Þnh khoa häc vµ c«ng nghÖ lµ ®éng lùc, lµ cèt lâi cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa thñ ®«. Khoa häc vµ c«ng nghÖ ®·, ®ang vµ sÏ gãp phÇn t¹o ra nh÷ng biÕn ®æi to lín vÒ c¸c mÆt c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, ®Èy nhanh qu¸ tr×nh t¨ng tr−ëng kinh tÕ. a9. Lµ ngµnh ®· chÝn muåi hoÆc suy gi¶m ë c¸c n−íc ph¸t triÓn. ChuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr−êng trong m«i tr−êng c¹nh tranh héi nhËp quèc tÕ vÒ kinh tÕ víi ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp, n−íc ta kh«ng thÓ ®i theo c¸c b−íc tuÇn tù cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa nh− c¸c n−íc ®i tr−íc ®· lµm, mµ ph¶i ph¸t triÓn theo kiÓu "®i t¾t", "®ãn ®Çu", ®i th¼ng vµo c«ng nghÖ tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i trªn mét sè lÜnh vùc. Nãi c¸ch kh¸c c«ng nghiÖp hãa lµ qu¸ tr×nh trang bÞ vµ trang bÞ l¹i c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cho tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ. V× thÕ ngµnh mòi nhän kinh tÕ th−êng lµ nh÷ng ngµnh míi, vèn lín, c«ng nghÖ cao cã t¸c ®éng ®èi víi n©ng cao hiÖu qu¶ cña nã vµ cã t¸c ®éng ®èi víi c¸c ngµnh kh¸c. §iÒu cÇn nhÊn m¹nh lµ mÆc dï cã c¸c tiªu thøc x¸c ®Þnh ngµnh mòi nhän kinh tÕ vµ lîi thÕ so s¸nh, nh−ng: mçi n−íc, mçi thñ ®«, mçi ®Þa ph−¬ng kh¸c nhau vµ trong tõng giai ®o¹n kh¸c nhau th× ngµnh mòi nhän kinh tÕ ®−îc x¸c ®Þnh kh¸c nhau. b. KÕt luËn rót ra: Tõ nh÷ng ph©n tÝch ®· nªu cã thÓ kh¼ng ®Þnh ngµnh mòi nhän kinh tÕ lµ ngµnh kinh tÕ cã vÞ trÝ rÊt ®Æc biÖt trong nÒn kinh tÕ; nh−ng ®−a ra mét ®Þnh nghÜa chuÈn x¸c vÒ nã th× cßn cÇn ph¶i cã c¸c ph©n tÝch vµ nghiªn cøu s©u h¬n. C¸i ®Ých cuèi cïng cña viÖc nghiªn cøu lµ ph¶i t×m ra ®−îc c¸c ngµnh kinh tÕ mµ do sù ph¸t triÓn cña nã mµ hiÖu qu¶ tæng thÓ cña nÒn kinh tÕ sÏ ®¹t møc lín nhÊt cã thÓ. Bëi v× nÕu quan niÖm ngµnh mòi nhän kinh tÕ lµ ngµnh cã hiÖu qu¶ cao, cã hÖ sè c¶m øng vµ hÖ sè ¶nh h−ëng lín, cã tr×nh ®é c«ng nghÖ tiªn tiÕn v.v… nh−ng kÕt qu¶ chung ®em l¹i l¹i kh«ng cao vµ tÝnh hiÖn 13
thùc rÊt thÊp mµ nguyªn do chÝnh lµ viÖc ®Çu t− kh«ng hîp lý cho c¸i gäi lµ "ngµnh mòi nhän kinh tÕ ", lµm cho ngµnh mòi nhän kinh tÕ ph¸t triÓn mµ kÐo theo nã lµ sù mÊt c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ, sù gi¶m sót cña c¸c ngµnh kh¸c. Thªm n÷a, víi c¸ch hiÓu ngµnh mòi nhän kinh tÕ nh− trªn míi chØ lµ c¸ch ®Þnh nghÜa mang tÝnh duy danh, ch−a ®−a ra ®−îc mét ph−¬ng thøc mang tÝnh tæ chøc cô thÓ trong viÖc triÓn khai thùc hiÖn. §Ó minh ho¹, cã thÓ xÐt mét vÝ dô ®¬n gi¶n. Thµnh phè A cã b¶ng c©n ®èi kinh tÕ quèc d©n (b¶ng C§KTQD víi 3 ngµnh kinh tÕ I, II, III) trong n¨m 2006 nh− sau: B¶ng 1. B¶ng C§KTQD §¬n vÞ: thêi gian Xij Tiªu dïng s¶n xuÊt S¶n phÈm cuèi Xi I II III cïng X1 = 60 6 10 14 30 X2 = 50 12 5 7 26 X3 = 70 12 15 21 22 Lao ®éng (Lj) 6 10 7 78 Mua ngoµi thµnh phè (Nj) 12 5 7 N¨m 2006 Gi¸ trÞ thÆng d− (Mj) 12 5 14 Ma trËn hÖ sè kü thuËt cña nÒn kinh tÕ lµ: ⎛ 0,1 0,2 0,2 ⎞ ⎜ 0, 2 0,1 0,1 ⎟⎟ ⎜ ⎜ 0, 2 0,3 0,3 ⎟⎠ ⎝ 0,1 0, 2 0,1 0,2 0,1 0,1 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c ngµnh t−¬ng øng lµ: e1 = 30/60 = 50% 26 e2 = = 52% 50 14
22 e3 = = 31% 70 78 KÕt qu¶ chung: e = = 43,3% 180 Nh− vËy hiÖu qu¶ cña ngµnh II lµ lín nhÊt. NÕu hiÓu theo c¸ch hiÓu th«ng th−êng th× ngµnh kinh tÕ II lµ ngµnh mòi nhän kinh tÕ . Ta thö söa l¹i m« h×nh, b»ng viÖc t¨ng c−êng ph¸t triÓn cho ngµnh II (vÝ dô tõ X2 = 50 tû VN§ biÕn thµnh 80 tû VN§, khi ®ã b¶ng c©n ®èi kinh tÕ quèc d©n sÏ lµ: B¶ng 2. B¶ng C©n ®èi kinh tÕ quèc d©n §¬n vÞ: Tû VN§ Xij Tiªu dïng s¶n xuÊt I II III S¶n phÈm cuèi cïng Xi X1 = 60 6 16 8 30 X2 = 80 12 8 4 55 X3 = 40 12 24 12 -8 Lj 6 16 6 77 Nj 12 8 6 N¨m 2006 Mj 12 8 12 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c ngµnh t−¬ng øng lµ: 30 e1 = = 50% 60 55 e2 = = 62,5% 88 −8 e3 = = − 20% 40 KÕt qu¶ chung: 77 e= = 42,8% 180 15
Gi¶m so víi ph−¬ng ¸n cho ë b¶ng 1 ChØ qua mét vÝ dô nhá ë trªn, cã thÓ rót ra c¸c kÕt luËn sau: c Vai trß cña mçi ngµnh kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ quèc d©n lµ kh¸c nhau, cã ngµnh cã vÞ trÝ quan träng h¬n c¸c ngµnh kh¸c mµ ta gäi lµ ngµnh mòi nhän kinh tÕ . d HiÖu qu¶ ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i ®−îc xem xÐt ë gãc ®é toµn bé nÒn kinh tÕ, trong mèi quan hÖ c©n ®èi nhÊt ®Þnh. e Ngµnh mòi nhän kinh tÕ cã thêi h¹n (tuæi thä) nhÊt ®Þnh, cã thÓ lµ dµi hay ng¾n, chø kh«ng ph¶i lµ vÜnh viÔn, m·i m·i. c. Kh¸i niÖm ngµnh mòi nhän kinh tÕ: Tõ nh÷ng nghiªn cøu ®· xÐt, cã thÓ rót ra kh¸i niÖm sau: Ngµnh mòi nhän kinh tÕ lµ ngµnh kinh tÕ nÕu ®−îc tËp trung ph¸t triÓn sÏ cã vai trß quan träng nhÊt trong viÖc ph¸t triÓn c©n ®èi tèi −u tæng hîp nÒn kinh tÕ. c1. Ngµnh kinh tÕ quan träng, trong ®Þnh nghÜa trªn ®−îc hiÓu lµ ngµnh kinh tÕ nÕu ®−îc tËp trung ph¸t triÓn sÏ cã hÖ sè c¶m øng vµ hÖ sè ¶nh h−ëng lín, cã tr×nh ®é c«ng nghÖ cao, cã hiÖu qu¶ v−ît tréi. c2. Ph¸t triÓn c©n ®èi, ®−îc hiÓu lµ giíi h¹n cho phÐp cña ngµnh mòi nhän kinh tÕ, nã kh«ng thÓ v−ît qu¸ møc giíi h¹n ®Ó dÉn ®Õn sù ph¸ vì, g©y thiÖt h¹i cho c¸c ngµnh kh¸c. c3. Ph¸t triÓn tèi −u, ®−îc hiÓu lµ ngµnh nÕu ®−îc tËp trung ph¸t triÓn (trong mèi quan hÖ c©n ®èi giíi h¹n) th× sÏ lµm cho tæng thÓ nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh nhÊt, hîp lý nhÊt. c4. Ph¸t triÓn tæng hîp, ®−îc hiÓu lµ sù ph¸t triÓn æn ®Þnh, bÒn v÷ng; nã ph¶i ®−îc xem xÐt trªn quan ®iÓm hÖ thèng, tÊt c¶ c¸c yÕu tè nµo cã t¸c ®éng chi phèi ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Òu ph¶i ®−îc tÝnh to¸n vµ kh«ng ®−îc bá sãt. 4. Vai trß cña ngµnh mòi nhän kinh tÕ trong ph¸t triÓn 16
a. Ngµnh mòi nhän kinh tÕ ®ãng vai trß chñ ®¹o ®èi víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ Tuú thuéc vµo vÞ trÝ ®Þa lý, ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ thÕ m¹nh riªng cña mçi thñ ®«, mçi ®Þa ph−¬ng, mçi n−íc ®Ó hä cã nh÷ng −u tiªn ®Çu t− m¹nh vµo nh÷ng ngµnh cã lîi thÕ c¹nh tranh vµ lîi thÕ so s¸nh vµ cã kh¶ n¨ng chiÕm −u thÕ ngay t¹i thÞ tr−êng trong n−íc còng nh− kh¶ n¨ng më réng vµ ph¸t triÓn trªn thÞ tr−êng quèc tÕ. ChÝnh v× vËy, nh÷ng ngµnh mòi nhän kinh tÕ nµy sÏ lµ nh÷ng ngµnh cã kh¶ n¨ng t¹o ra gi¸ trÞ gia t¨ng cao vµ æn ®Þnh, ®©y sÏ lµ nguån ®ãng gãp chñ yÕu vµo t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña thñ ®«/tØnh/thµnh phè còng nh− ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Nhê nh÷ng lîi thÕ mµ nh÷ng ®èi thñ c¹nh tranh kh¸c kh«ng cã hoÆc n¨ng lùc c¹nh tranh yÕu kÐm h¬n, nh÷ng ngµnh mòi nhän kinh tÕ cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm cã tÝnh ®Æc tr−ng riªng víi tr×nh ®é vµ chÊt l−îng cao, cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh vÒ gi¸ vµ chÊt l−îng s¶n phÈm. Nh÷ng −u thÕ nµy gióp ngµnh cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn vµ më réng trªn thÞ tr−êng quèc tÕ, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam ®· lµ thµnh viªn cña WTO. §Ó ®¶m b¶o sù æn ®Þnh trong t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña mét ®« thÞ, nhµ kinh tÕ häc ng−êi Anh Bat¬n cho r»ng cÇn ph¶i cã 3 ®iÒu kiÖn ®ã lµ: Thø nhÊt, tÝnh co gi·n cña cÇu ®èi víi thu nhËp cña c¸c s¶n phÈm xuÊt khÈu chñ yÕu cña ®« thÞ, nÕu sù co gi·n nµy lµ lín chøng tá t¨ng tr−ëng cña xuÊt khÈu hµng ho¸ cña thñ ®«/tØnh/thµnh phè gÆp nhiÒu thuËn lîi vµ ng−îc l¹i sù co gi·n nµy lµ nhá ®iÒu ®ã cho thÊy xuÊt khÈu hµng ho¸ sÏ gÆp khã kh¨n. Thø hai, tÝnh linh ho¹t vµ tÝnh nh¹y c¶m ®èi víi sù biÕn ®éng cña kinh tÕ ®« thÞ. §iÒu nµy cã nghÜa r»ng ®« thÞ cÇn x©y dùng mét hÖ thèng c¸c ngµnh kinh tÕ linh ho¹t, n¨ng ®éng míi cã thÓ thÝch øng ®Çy ®ñ víi yªu cÇu biÕn ®æi cña thÞ tr−êng, ph¶i kh«ng ngõng ®æi míi vµ hîp lý ho¸ hÖ thèng c¸c ngµnh kinh tÕ ®ã. Thø ba, xu h−íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cña thñ ®«/tØnh/thµnh phè ph¶i ®ãng gãp tÝch cùc vµo xu h−íng chuyÓn dÞch cña quèc gia. Tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ 17
t¨ng tr−ëng æn ®Þnh cho thÊy r»ng, nh÷ng ngµnh kinh tÕ chñ chèt víi nh÷ng ®Æc ®iÓm nh− h−íng vµo thÞ tr−êng xuÊt khÈu, cã mèi liªn kÕt tr−íc vµ sau chÆt chÏ víi c¸c ngµnh vµ dÞch vô kh¸c, còng nh− ®¶m b¶o xu h−íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h−íng tÝch cùc (t¨ng ®ãng gãp cña khu vùc dÞch vô vµ c«ng nghiÖp tr×nh ®é cao) sÏ lµ nh÷ng nh©n tè quan träng ®¶m b¶o cho sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña thñ ®«/tØnh/thµnh phè æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng. Vai trß cña ngµnh mòi nhän kinh tÕ ®èi víi t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña thñ ®«/tØnh/thµnh phè cã thÓ gi¶i thÝch víi 2 m« h×nh ®ã lµ: M« h×nh ®Þnh h−íng nhu cÇu (The demand-oriented model) vµ m« h×nh trªn c¬ së cung (supply base model) (O’Sullivan, 2000). Theo m« h×nh ®Þnh h−íng nhu cÇu, lý luËn nµy cho r»ng kinh tÕ cña mét ®Þa ph−¬ng (®« thÞ) ®−îc chia lµm 2 khu vùc chÝnh ®ã lµ: khu vùc nÒn t¶ng (base sector) vµ khu vùc phi nÒn t¶ng (non-base sector), 2 nhãm ngµnh nµy cã mèi liªn hÖ, t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau. Trong ®ã, khu vùc nÒn t¶ng lµ nhãm ngµnh lÊy thÞ tr−êng ngoµi ®« thÞ lµm môc tiªu t¨ng tr−ëng, vµ nhãm ngµnh lÊy thÞ tr−êng trong ®« thÞ lµ nhãm ngµnh thuéc khu vùc phi nÒn t¶ng. Do viÖc lùa chän nh÷ng ngµnh chñ chèt vµ lÊy thÞ tr−êng xuÊt khÈu lµm môc tiªu nªn tèc ®é vµ tÝnh chÊt t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña thñ ®«/tØnh/thµnh phè sÏ ®−îc quyÕt ®Þnh bëi tÝnh chÊt vµ qui m« cña nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu thuéc nh÷ng ngµnh ®ã. Nhê nh÷ng lîi thÕ vµ −u ®iÓm riªng, xuÊt khÈu s¶n phÈm cña nh÷ng ngµnh chñ chèt nµy sÏ mang l¹i nguån thu nhËp t−¬ng ®èi lín, mét phÇn cña thu nhËp nµy sÏ ®−îc tÝch tr÷ l¹i (sÏ ®−îc t¸i ®Çu t−), mét phÇn sÏ thuéc vÒ chÝnh phñ th«ng qua thuÕ, vµ mét phÇn lín tiªu dïng trong khu vùc dÞch vô ®Þa ph−¬ng vµ nh÷ng ngµnh cã liªn quan hay nh÷ng ngµnh phi nÒn t¶ng. Theo m« h×nh nµy, sù thay ®æi trong tæng thu nhËp cña ®« thÞ nµy sÏ ®−îc tÝnh theo c«ng thøc: ∆ Y = ∆ X + m * ∆ X + m2 * ∆ X + m3 * ∆ X+..... (1) 18
∆ Y = ∆ X*1/(1-m) (2) Trong ®ã: ∆ Y lµ l−îng thay ®æi trong tæng thu nhËp ∆ X lµ l−îng thay ®æi trong gi¸ trÞ xuÊt khÈu ban ®Çu m lµ xu h−íng tiªu dïng biªn ®èi víi khu vùc dÞch vô vµ nh÷ng s¶n phÈm ngµnh cã liªn quan t¹i ®Þa ph−¬ng . M = ∆ Y/ ∆ X = 1/(1-m) (M: Sè nh©n thu nhËp) (3) Gi¶ sö m = 0,6 (1 USD thu nhËp tõ xuÊt khÈu th× chi tiªu cho c¸c dÞch vô vµ ngµnh liªn quan t¹i ®Þa ph−¬ng lµ 0,6 USD), ta cã M = 2,5 (M = 1/(1-0,6) = 2,5). §iÒu ®ã cã nghÜa r»ng, khi mçi mét USD t¨ng lªn tõ xuÊt khÈu, tæng thu nhËp sÏ t¨ng lªn 2,5 USD. XuÊt ph¸t tõ viÖc lùa chän ngµnh mòi nhän kinh tÕ th−êng thuéc lo¹i h×nh h−íng ngo¹i, ®iÒu nµy phï hîp víi chiÕn l−îc ph¸t triÓn cña thñ ®«, cña quèc gia lµ khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, nh÷ng −u thÕ vÒ lîi thÕ c¹nh tranh vµ nh÷ng ®Æc tr−ng riªng cña s¶n phÈm mòi nhän sÏ lµ nh÷ng nh©n tè quan träng cã kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh thÞ tr−êng vµ t¨ng gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu gãp phÇn c¶i thiÖn c¸n c©n th−¬ng m¹i cña thñ ®«/tØnh/thµnh phè. H¬n n÷a, m« h×nh nµy chØ ra r»ng t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña thñ ®«/tØnh/thµnh phè kh«ng chØ phô thuéc vµo gi¸ trÞ xuÊt khÈu tõ nh÷ng mÆt hµng thuéc ngµnh mòi nhän kinh tÕ mµ nã cßn phô thuéc kh¸ chÆt chÏ vµo sù chi tiªu cña ngµnh nµy vµo nh÷ng ngµnh dÞch vô vµ c¸c ngµnh cung cÊp liªn quan kh¸c trong thñ ®«/tØnh/thµnh phè. §iÒu ®ã cho thÊy, sù ph¸t triÓn m¹nh cña nh÷ng ngµnh mòi nhän kinh tÕ cã vai trß quan träng t¸c ®éng lan to¶ tíi sù ph¸t triÓn cña nh÷ng ngµnh kh¸c cña thñ ®«/tØnh/thµnh phè còng nh− mèi liªn kÕt chÆt chÏ gi÷a nh÷ng ngµnh nµy sÏ lµ ®éng lùc tèt thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ®Þa ph−¬ng. M« h×nh dùa trªn c¬ së cung cho r»ng bÊt cø ®Þa ph−¬ng nµo còng ®Òu bÞ giíi h¹n vÒ tµi nguyªn v× vËy, vÒ mÆt dµi h¹n nh÷ng ngµnh mòi nhän kinh tÕ kh«ng thÓ dùa vµo tµi nguyªn ®Ó duy tr× lîi thÕ mµ ph¶i dùa vµo tr×nh ®é vµ 19