Báo cáo nghiên cứu khoa học " LEO THÁP PHƯỚC DUYÊN "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

57
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Là danh lam cổ tự tiêu biểu trong quần thể thắng tích cố đô Huế, chùa Thiên Mụ với ngọn tháp Phước Duyên trên đồi Hà Khê luôn quen thuộc với muôn người. Tuy nhiên, du khách thập phương ghé tham quan chùa Thiên Mụ cũng như cư dân miền Hương Ngự rất ít ai được may mắn leo lên ngọn tháp kia. Bởi thế, bao giai thoại ly kỳ liên quan đến tòa tháp được quần chúng tha hồ thêu dệt và truyền tụng. Bởi thế, tôi càng háo hức lúc gặp dịp leo suốt bảy tầng bảo...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " LEO THÁP PHƯỚC DUYÊN "

60 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (80). 2010 LEO THAÙP PHÖÔÙC DUYEÂN Phanxipăng* Laø danh lam coå töï tieâu bieåu trong quaàn theå thaéng tích coá ñoâ Hueá, chuøa Thieân Muï vôùi ngoïn thaùp Phöôùc Duyeân treân ñoài Haø Kheâ luoân quen thuoäc vôùi muoân ngöôøi. Tuy nhieân, du khaùch thaäp phöông gheù tham quan chuøa Thieân Muï cuõng nhö cö daân mieàn Höông Ngöï raát ít ai ñöôïc may maén leo leân ngoïn thaùp kia. Bôûi theá, bao giai thoaïi ly kyø lieân quan ñeán toøa thaùp ñöôïc quaàn chuùng tha hoà theâu deät vaø truyeàn tuïng. Bôûi theá, toâi caøng haùo höùc luùc gaëp dòp leo suoát baûy taàng baûo thaùp… Chuøa Thieân Muï chính thöùc khôûi laäp naêm Taân Söûu 1601, ñôøi chuùa Tieân - Nguyeãn Hoaøng. Thaùp Phöôùc Duyeân ñöôïc xaây caát muoän hôn, töø naêm Giaùp Thìn 1844, nieân hieäu Thieäu Trò thöù 4. Bia ñaù Ngöï cheá Thieân Muï töï, Phöôùc Duyeân baûo thaùp döïng naêm Bính Ngoï 1846 vaø hieän coøn nguyeân traïng, ghi nhaän raèng chính vua Thieäu Trò ñích thaân thieát keá taùc phaåm kieán truùc ñaëc saéc naøy roài giao quan Thoáng cheá Hoaøng Vaên Thaùp Phöôùc Duyeân treân ñoài Haø Kheâ. AÛnh Phanxipaêng Haäu laøm quaûn ñoác coâng trình. Sau hai naêm khaån tröông lao ñoäng, thaùp ñöôïc laïc thaønh. Hoài aáy, cha oâng ta chöa trang bò phöông phaùp giaûi löôïng giaùc, laäp ma traän, cuõng chöa bieát phoái hôïp tính toaùn chi li ñaày ñuû veà troïng löïc, troïng löôïng, cô hoïc ñaát, keát caáu moùng neàn, söùc beàn vaät lieäu v.v... Vaäy vua Thieäu Trò cuøng coäng söï veõ ñoà aùn theá naøo ñeå taïo taùc ngoâi thaùp cao hôn 21m ño töø maët ñeá(1) maø vaãn baûo ñaûm chaát löôïng vöøa kieân coá, vöøa thaåm myõ? Thaùp Phöôùc Duyeân coù gì ñaëc bieät? Thoaït tieân, thaùp mang teân Töø Nhaân 慈仁, nhöng chaúng bao laâu sau chính vua Thieäu Trò ñoåi teân thaùp thaønh Phöôùc Duyeân 福緣. Trong Bulletin des Amis du Vieux Hueù (BAVH)(2) in naêm 1915, Coâng söù Phaùp A. Bonhomme coøn ghi nhaän moät teân khaùc laø “tour de Confucius” töùc “thaùp Khoång Töû” (!?). Thöïc teá thì daân gian vuøng Hueá xöa nay quen goïi laø “thaùp Thieân Muï” hoaëc “thaùp Linh Muï”. Thaùp Phöôùc Duyeân goàm 7 taàng - keå caû taàng treät, 8 goùc (baùt giaùc), thaät söï laø taùc phaåm ñoäc ñaùo trong lòch söû kieán truùc Vieät Nam neáu so saùnh vôùi taát Nhaø baùo, Tuaàn san Theá giôùi môùi. *
61 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (80). 2010 caû ngoâi thaùp cuûa nöôùc nhaø töøng xuaát hieän tröôùc ñaáy. Chaúng haïn thaùp Bình Sôn, tuïc goïi thaùp Then, cao 16m, ñöôïc xaây thôøi Lyù (theá kyû XI), hieän coøn di tích ôû Vónh Phuùc. Hoaëc thaùp Phoå Minh cao 21m, xaây thôøi Traàn (theá kyû XIV) roài ñöôïc toân taïo vaøo thôøi Taây Sôn (theá kyû XVIII) ôû Nam Ñònh. Thaùp Then vaø thaùp Phoå Minh ñeàu laø thaùp töù giaùc vôùi bình ñoà hình vuoâng. Nhìn sang Trung Hoa, thaáy nöôùc baïn coù thaùp Hoa ôû Quaûng Ñoâng ñöôïc xaây töø thôøi Löông (theá kyû VI) vaø thaùp Hoå Khaâu ôû Chieát Giang ñöôïc xaây thôøi Tuøy (theá kyû VII) ñeàu laø thaùp baùt giaùc 7 taàng. Song, moät trong nhöõng yeáu toá maø thaùp Trung Hoa khoâng coù ñöôïc laø thaùp Phöôùc Duyeân 8 maët thì chæ tröø chính dieän, coøn 7 maët ñeàu baøy gaïch moäc khoâng toâ. Döôøng nhö ñoù laø daáu aán keá thöøa kieán truùc Chaêm coå? Gaïch moäc lieân keát nhau bôûi maïch voâi keo hoà, taïo neân vaùch töôøng mang veû ñeïp rieâng, qua hôn 16 thaäp nieân vaãn trô gan cuøng tueá nguyeät trong ñieàu kieän thôøi tieát thaát thöôøng vaø khí haäu khaéc nghieät. Caøng ngaïc nhieân hôn khi bieát theâm raèng toaøn boä coâng trình xaây döïng thaùp Phöôùc Duyeân chæ söû duïng nguoàn vaät lieäu thuaàn tuyù baûn ñòa: ñaù Thanh, gaïch Baùt Traøng, ngoùi thanh löu ly vaø hoaøng löu ly, sau naøy coù theâm gaïch hoa traùng men Long Thoï, cuøng moät ít saét, ñoàng, goã. Ñaùng chuù yù laø caùc chi tieát trang trí baèng phaùp lam - saûn phaåm cao caáp phuû men maøu ña saéc leân coát kim loaïi - chæ toàn taïi ôû Hueá töø ñôøi Minh Maïng ñeán ñôøi Töï Ñöùc, ñöôïc xem laø moät neùt ñoäc ñaùo ñaëc tröng cho vaên hoùa Phuù Xuaân. AÁy laø caùc cuø giao hình ngoïn löûa nôi goùc ñao maùi moãi taàng, vaø nhaát laø bình cam loà baèng ñoàng treân ñænh thaùp. Bieân soaïn saùch Chuøa Thieân Muï,(3) Haø Xuaân Lieâm neâu nhaän ñònh: “Bình cam loà [treân thaùp Phöôùc Duyeân] khoâng gioáng vôùi baát cöù moät ñænh thaùp naøo cuûa AÁn Ñoä ñaõ ñaønh, maø keå caû Trung Quoác, Nhaät Baûn, Trieàu Tieân vaø Vieät Nam thôøi Lyù-Traàn cuõng khoâng coù thaùp naøo coù ñænh bình cam loà nhö theá. Nhö vaäy, ñaây laø moät yeáu toá khaû dó goïi laø yeáu toá ñoäc saùng cuûa vaên hoùa Vieät Nam ñaõ ñöôïc theå hieän ra trong kieán truùc ôû baûo thaùp Phöôùc Duyeân chuøa Thieân Muï”. Baáy laâu nay, khaùch thaäp phöông vaõn caûnh chuøa Thieân Muï tha hoà daïo goùt treân neàn ñình Höông Nguyeän, gheù xem caùc bia ñaù vaø ñaïi hoàng chung, ñoaïn böôùc qua Nghi Moân vaøo vieáng caùc ñieän Ñaïi Huøng, Ñòa Taïng, Quan AÂm. Duy thaùp Phöôùc Duyeân thì khaùch chæ coù theå quan saùt, chuïp aûnh, quay phim phía beân ngoaøi, vì cöûa thaùp thöôøng xuyeân khoùa kín. Vieäc nhang ñeøn, queùt töôùc phía trong thaùp do taêng chuùng cuûa chuøa aâm thaàm thöïc hieän. Haèng naêm, cöûa thaùp kheõ môû choác laùt vaøo dòp Teát Nguyeân ñaùn vaø ñaïi leã Phaät ñaûn, vôùi söï tuùc tröïc cuûa ngöôøi giöõ phaän söï. Bôûi vaäy, noäi thaát baûo thaùp vaãn laø ñieàu “bí aån” cuûa haàu heát moïi ngöôøi. Thieân haï baûo raèng sôû dó thaùp Phöôùc Duyeân caàn haïn cheá toái ña keû ra ngöôøi vaøo vì ba lyù do. Thöù nhaát, ñaây laø choán cöïc kyø toân nghieâm. Thöù hai, phoøng traùnh nguy hieåm tính maïng. Thöù ba vaø laø nguyeân nhaân chuû yeáu: beân trong thaùp phuïng thôø töôïng Phaät ñöôïc ñuùc nguyeân khoái baèng vaøng roøng. Vì vaäy môùi coù nhieàu giai thoaïi ly kyø lieân quan ñeán thaùp Phöôùc Duyeân ñöôïc theâu deät vaø truyeàn tuïng.
62 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (80). 2010 Vuï troäm hy höõu Caùc saùch Chuøa Thieân Muï cuûa Haø Xuaân Lieâm, Boán traêm naêm chuøa Thieân Muï cuûa Nguyeãn Ñaéc Xuaân,(4) Thaêm chuøa Thieân Muï cuûa Mai Khaéc ÖÙng(5) ñeàu in nhieàu aûnh maøu minh hoïa, song khoâng coù böùc naøo chuïp caùc pho töôïng Phaät thôø trong thaùp Phöôùc Duyeân. Haø Xuaân Lieâm coøn vieát: “Hieän nay saùch vôû vieát veà chuøa Thieân Muï ñeàu khoâng coù choã naøo noùi roõ veà nhöõng pho töôïng naøy”. Nhaän xeùt nhö theá e thieáu chính xaùc. Cuoái naêm 1993, tuyeån taäp Treû soá 2(6) ñaõ ñaêng baøi cuûa Traàn Ñöùc Anh Sôn mang tieâu ñeà Söï thaät veà töôïng Phaät baèng vaøng ôû chuøa Thieân Muï. Tröôùc vaø sau thôøi ñieåm ñoù, nhieàu caây buùt khaùc cuõng töøng trình baøy ñeà taøi naøy vôùi laém ñieàu maâu thuaãn, xa rôøi thöïc teá, raát ñaùng hoà nghi. Bia ñaù Ngöï cheá Thieân Muï töï, Phöôùc Duyeân baûo thaùp cho bieát danh hieäu caùc vò “kim thaân Theá toân” ñöôïc kính caån thôø phuïng trong 7 taàng thaùp nhö sau: “Chieáu y Thích ñieån phuïng coå Phaät dó lai kyø ñeä nhaát Quaù Khöù Tyø Baø Thi Phaät; ñeä nhò Thi Khí Phaät; ñeä tam Tyø Xaù Phuø Phaät; ñeä töù Caâu Löu Toân Phaät; ñeä nguõ Caâu Na Haøm Maâu Ni Phaät; ñeä luïc Ca Dieáp Phaät; ñeä thaát Trung Thieân Ñieàu Ngöï Boån Sö Thích Ca Maâu Ni Vaên Phaät, Taây Phöông Cöïc Laïc Phaùp Vöông, boài chi höõu A Nan, Ca Dieáp toân giaû”. Nghóa: “Chieáu theo kinh saùch Phaät giaùo thì taàng thöù nhaát thôø Phaät Quaù Khöù Tyø Baø Thi (Vipassi); taàng hai thôø Phaät Thi Khí (Sikhó); taàng ba thôø Phaät Tyø Xaù Phuø (Vessabhuõ); taàng tö thôø Phaät Caâu Löu Toân (Kakusandha); taàng naêm thôø Phaät Caâu Na Haøm Maâu Ni (Konagaõmana); taàng saùu thôø Phaät Ca Dieáp (Kassapa); taàng baûy thôø Trung Thieân Ñieàu Ngöï Boån Sö Thích Ca Maâu Ni Vaên Phaät (Sakkamuni), Taây Thieân Cöïc Laïc Phaùp Vöông, theâm A Nan (AÕnanda) vaø Ca Dieáp (Mahakasyapa)”. Vaäy laø trong 7 taàng thaùp voán thôø 10 pho töôïng caû thaûy. Thöù töï caùc taàng thaùp maø vaên bia lieät keâ kieåu gì? Cuï theå laø “taàng thöù nhaát” chæ taàng treät hay taàng cao choùt voùt? Nhieàu taøi lieäu nhö Coá ñoâ Hueá cuûa Thaùi Vaên Kieåm,(7) Khaûo saùt veà moät soá coå tích vaø ñòa danh ôû Hueá cuûa Phan Vaên Daät,(8) Kieán truùc coá ñoâ Hueá cuûa Phan Thuaän An(9) ñeàu xem “taàng thöù nhaát” laø taàng treät. Coâng söù A. Bonhomme vieát trong BAVH, 1915 raèng muoán vaøo thaùp Phöôùc Duyeân caàn phaûi xin giaáy pheùp trieàu ñình An Nam vì chuøa vöøa thuoäc Boä Leã, vöøa thuoäc Boä Coâng, vaø oâng aáy cuõng tính raèng “taàng thöù nhaát” laø taàng treät. A. Bonhomme töôøng thuaät: “Sau khi vaøo cöûa, ta nhö ñang ôû trong moät caùi oå baèng gaïch coù moät töôïng ñoàng Quaù Khöù Tyø Baø Thi Phaät (Vispassyi)”. Saùch Nguyeãn trieàu coá söï cuûa Böûu Keá(10) moâ taû thaùp Phöôùc Duyeân: “Beân trong taàng nhaát thôø ñöùc Quaù Khöù Tyø Baø Thi Phaät (Vispassyi) roài coù caàu thang xaây hình troân oác ñöa ñeán caùc taàng treân… Töø taàng saùu, muoán leân taàng baûy, phaûi qua moät caùi cöûa saét thöôøng khoùa vaø nieâm laïi. Chìa khoùa do Boä Coâng giöõ, moãi naêm chæ môû cöûa moät laàn ñeå queùt doïn. Sôû dó coù vieäc ñeà phoøng caån maät nhö vaäy vì taàng treân, ngoaøi caùc vò Thích Ca Maâu Ni, A Nan, Ca Dieáp, coøn caùc vò Phaät khaùc cuõng ñeàu baèng vaøng caû”.
63 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (80). 2010 Hoàng Hoaøi - buùt danh cuûa Leâ Vaên Hoaøng, töøng laøm vieäc trong Ngöï tieàn vaên phoøng vua Baûo Ñaïi - laïi quan nieäm “taàng thöù nhaát” naèm treân cuøng. Trong taäp Ba traêm naêm thaêng traàm cuûa chuøa Thieân Muï,(11) Hoàng Hoaøi vieát: “Taàng thöù baûy ôû döôùi troáng khoâng, neáu muoán leân taàng thöù saùu ôû treân thì phaûi baéc thang, maø thang naøy laïi do Boä Coâng caát giöõ… Döôùi thôøi vua Baûo Ñaïi, moãi khi muoán môû thaùp coù vieäc caàn phaûi laäp Tam nha hoäi ñoàng, nghóa laø Boä Leã ñem chìa khoùa ñeán, Boä Coâng vaùc thang ñeán, Ngöï tieàn vaên phoøng do kyù giaû [töùc Hoàng Hoaøi] mang thuû saùch ñeán”. Qua aán phaåm aáy, Hoàng Hoaøi coøn keå moät söï kieän chaán ñoäng: “Naêm 1942, ôû thaùp Phöôùc Duyeân ñaõ xaûy ra moät vuï maát troäm raát ly kyø vaø coù veû khoa hoïc. Hai taám cöûa saét daøy vaø khoùa taàng döôùi cuûa thaùp vaãn nguyeân veïn. Keû gian laïi töø cöûa thaùp taàng treân choùp maø vaøo. Thaønh thöû vuï maát baûo vaät xaûy ra töø bao giôø khoâng ai hay bieát. Moät hoâm coù ngöôøi phu thaáy cöûa thaùp taàng choùp treân cuøng môû, lieàn tri hoâ leân roài ñi baùo Boä. Ba cô quan [Boä Leã, Boä Coâng vaø Ngöï tieàn vaên phoøng] hoïp laïi, môû cöûa leân xem, bao nhieâu töôïng Phaät vaøng ôû baûy taàng ñeàu maát heát, chæ coøn laïi nhöõng thöù ñoà thôø baèng baïc”. Treân baùo Ñuoác Tueä soá 15,(12) Nguyeãn Baûo Tuïng cho raèng vuï troäm caùc pho töôïng Phaät baèng vaøng trong thaùp Phöôùc Duyeân xaûy ra sôùm hôn caû thaäp nieân, naêm 1933. Moät soá baäc cao nieân hieän coøn soáng taïi Hueá coøn keå raèng xöa quanh thaùp Phöôùc Duyeân thöôøng xuyeân coù ñoäi töï phu 20 ngöôøi daân laøng Vaïn Xuaân luaân phieân canh gaùc suoát ñeâm ngaøy. Vaäy maø vaãn bò maát troäm vaø chaúng taøi naøo phaùt hieän daáu veát thuû phaïm! Leõ naøo ñaïo chích laø tay voõ ngheä tuyeät luaân, cöïc kyø xuaát saéc veà khinh thaân coâng laãn bích hoå coâng? Song le, Teát Taân Tî 2001, giai phaåm Phuù Xuaân(13) ñaêng baøi Töôïng Phaät vaøng treân thaùp Phöôùc Duyeân chuøa Linh Muï do Nguyeät Ñình vieát vôùi laém chi tieát khaùc: “Töôïng Phaät Thích Ca thôø ôû taàng 7 ñuùc baèng vaøng, naëng haøng maáy chuïc ki loâ, cho neân cöûa thaùp khoùa ñeán 2 lôùp - khoùa cöûa taàng 1 giao cho chaùnh toång Haø Kheâ giöõ, chìa khoùa taàng 7 giao cho Boä Leã giöõ… Coâng vieäc baûo veä töôïng Phaät ôû thaùp Phöôùc Duyeân thaän troïng nhö vaäy, theá maø töôïng Phaät vaøng vaãn bò laáy troäm nhieàu laàn. Chuùng laø nhöõng teân troäm taøi danh, voõ ngheä cao cöôøng, chaúng caàn thang, chaúng caàn khoùa, chæ moät phaùt phi thaân laø leân taän taàng cao hôn 21m, ung dung beâ töôïng Phaät vaøng roài bieán maát. Nhöng khoái löôïng vaøng quaù lôùn, khoù beà tieâu thuï eâm xuoâi neân chuùng troäm 5, 7 laàn thì 5, 7 laàn ñeàu bò baét, thaønh ra 5, 7 laàn maùu chaûy ñaàu rôi döôùi löôõi göôm luaät phaùp”. Ñoaïn vöøa daãn chaúng roõ caên cöù vaøo tö lieäu naøo, tuy nhieân noäi dung quaù khoù tin! Chaïm coõi trôøi töï taïi Töø laâu, toâi thaàm mong gaëp dòp leo leân thaùp Phöôùc Duyeân ñeå tröïc tieáp kieåm chöùng nhöõng gì mình ñaõ nghe, ñaõ ñoïc. Mong öôùc aáy, maõi ñeán naêm Kyû Maõo 1999, toâi môùi thoûa. Roài muøa heø naêm Canh Daàn 2010, toâi laïi coù dòp ñöôïc vaøo chieâm baùi 7 taàng thaùp quyù.
64 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (80). 2010 Taàng treät (taàng 7 theo vaên bia vua Thieäu Trò) thôø Trung Taàng aùp choùt (taàng hai theo vaên bia vua Thieäu Trò) thôø Thi Khí Phaät. AÛnh Thieân Ñieàu Ngöï Boån Sö Thích Ca Maâu Ni Vaên Phaät. Phanxipaêng, chuïp naêm 1999. AÛnh Phanxipaêng, chuïp thaùng 6/2010. Sau khi hai lôùp cöûa - moät lôùp cöûa ñoàng vaø keá tieáp laø lôùp cöûa goã - laàn löôït môû ra, toâi böôùc vaøo baûo thaùp theo söï daãn loái cuûa moät chuù tieåu ôû chuøa Thieân Muï. Nhìn phía ngoaøi, thaáy thaùp hình baùt giaùc ñeàu, nhöng beân trong laïi hình troøn. Ngay taàng treät, toâi thaáy beä thôø coù moät töôïng Phaät ngoài kieát giaø treân ñaøi sen. Naêm 1999, töôïng ñöôïc toâ pheát nhieàu maøu, rieâng phaàn y ñöôïc phuû nhuõ vaøng. Naêm 2010, ñoù laø töôïng ñoàng oùng aùnh vaøng. Ñaøi sen laïi laø khoái ñaù Thanh khoâng sôn pheát. Caû töôïng laãn ñaøi sen ñöôïc ñaët trong loàng kính. Vaùch töôøng phía sau pho töôïng coù khaéc danh hieäu baèng Haùn töï loái khaûi thö: 中天調御本師釋迦牟尼文佛 Trung Thieân Ñieàu Ngöï Boån Sö Thích Ca Maâu Ni Vaên Phaät. Chöøng aáy ñuû ñeå xaùc nhaän: “taàng thöù baûy” trong vaên bia cuûa vua Thieäu Trò troû taàng treät. Hieän taïi, ôû taàng naøy chaúng thaáy töôïng Taây Thieân Cöïc Laïc Phaùp Vöông laãn töôïng A Nan cuøng Ca Dieáp. Phaûi chaêng khaù nhieàu taùc giaû töøng vieát veà noäi thaát baûo thaùp song chöa heà vaøo ñaây ñeå taän maét quan saùt quy caùch thôø töï?
65 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (80). 2010 Ngay sau beä thôø laø caàu thang xoaén oác daãn leân taàng treân, theo höôùng tay phaûi. Ñi theo höôùng caàu thang naøy, Phaät töû coù theå seõ thaéc maéc: - Muøa an cö kieát haï, chö taêng haønh leã Quaù ñöôøng vaãn ñi quanh ñieän thôø Phaät theo höôùng tay traùi. Côù sao caàu thang trong baûo thaùp Phöôùc Duyeân boá trí ngöôïc chieàu? Nghieân cöùu caàu thang naøy, Haø Xuaân Lieâm (sñd) keát luaän: “Chöùng toû ngöôøi thieát keá ñaõ khoâng hieåu gì maáy veà ñaïo Phaät”. Quaû thaät, bình sinh vua Thieäu Trò chöa bao giôø suøng baùi Tam baûo goàm Phaät - Phaùp - Taêng. Chính oâng ñeà thô vaøo bia chuøa Dieäu Ñeá theá naøy: Ö ngaõ boån phi suøng xieån giaùo, Vi daân ñaûn nguyeän phuùc suûng hoàng. Nghóa: “Ta voán chaúng phaûi keû suøng ñaïo, vì nguyeän voïng cuûa nhaân daân neân ta phaûi nguyeän caàu ñieàu phöôùc lôùn.” Cuõng bôûi theá neân khi an vò Phaät trong thaùp Phöôùc Duyeân dòp laïc thaønh, nhaø vua khoâng môøi chö taêng thieát trai ñaøn, maø chæ cöû “caùc hoaøng töû röôùc kim thaân Theá toân leân baûo thaùp” nhö bia ñaù Thieân Muï chung thanh coøn löu. Caøng leo leân cao, thaùp caøng heïp daàn, muøi phaân dôi caøng toûa noàng naëc. AÁy laø naêm 1999. Hieän nay, sau quaù trình tu boå vaø toân taïo, caùc cöûa soå troøn ñöôïc bòt kín baèng kính trong suoát, do ñoù loøng thaùp heát bò dôi phoùng ueá.(14) Kieåu thöùc thôø töï ôû caùc taàng ñeàu hao hao nhau. Taàng naøo cuõng coù beä baèng ñaù Thanh thôø moät pho töôïng Phaät ngoài treân ñaøi sen ñaët trong loàng kính. Caùc töôïng khaùc nhau veà voùc to nhoû, tö theá tay baét aán. Danh hieäu moãi töôïng ñeàu ñöôïc ñeà roõ treân vaùch. Tæ khaâu(15) Thích Haûi Bình cho toâi hay: - Hoài tröôùc, töôïng thôø trong thaùp toaøn baèng ñoàng. Nhöng ñeà phoøng naïn aên caép nhoâm ñoàng, aên troäm coå vaät, coá Hoøa thöôïng truï trì Thích Ñoân Haäu beøn cho phuïc cheá töôïng y côõ baèng thaïch cao vaøo Phaät lòch 2528, töùc naêm Giaùp Tyù 1984. Luùc ñoù, caùc töôïng ñoàng ñöôïc chuyeån vaøo ñieän Ñaïi Huøng. Naêm Ñinh Hôïi 2007, caùc pho töôïng ñoàng laïi ñöôïc thænh ra thôø trong caùc taàng thaùp nhö xöa. Trong caùc taàng thaùp, aùnh saùng vaø khí trôøi ñöôïc thu nhaän qua nhöõng oâ kính nôi khung cöûa toø voø chính dieän cuøng loaït cöûa soå hình troøn ôû maáy maët töôøng. Quan saùt loaït cöûa soå aáy, toâi môùi hay raèng laâu nay phaàn lôùn tranh veõ thaùp Phöôùc Duyeân duø taû thöïc vaãn khoâng baùm saùt hieän thöïc. Taïi moãi taàng, caùc cöûa soå khoâng nhaát ñònh phaûi naèm ngay vò trí caân ñoái nhö ngöôøi ta töôûng. Theâm nöõa, caùc cöûa soå moãi taàng ñöôïc theå hieän baèng moät kieåu hoa vaên rieâng: taàng treät coù hoa vaên chöõ thoï, taàng nhì - hoa thò 6 caùnh, taàng ba - hoài vaên chöõ vaïn, taàng tö - hoa thò 4 caùnh 4 gaïch, taàng naêm - hoa thò 4 caùnh, taàng saùu - chöõ thoï ñôn, taàng treân cuøng - chöõ vaïn.
66 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (80). 2010 Taàng aùp choùt thôø 尸棄佛 Thi Khí Phaät. AÁy laø “taàng hai” tính theo vaên bia cuûa vua Thieäu Trò. Ñeán ñaây, caàu thang xaây xoaén troân oác ñaõ heát. Muoán leo leân taàng cao nhaát, phaûi söû duïng caùi thang baèng goã lim cao 2m goàm 8 baäc baéc vaøo moät oâ cöûa vuoâng vöùc. Thang coù theå dòch chuyeån ñöôïc. Coøn oâ cöûa saùt saøn taàng treân haún thuôû xöa coù taám ñoàng che chaén vaø thöôøng ñöôïc khoùa chaët. Trong tuyeån taäp Treû soá 2, Traàn Ñöùc Phanxipaêng ôû taàng thaùp cao nhaát, beân töôïng Quaù Khöù Anh Sôn laäp luaän: “Do caùch boá Tyø Baø Thi Phaät. AÛnh Suy Min. trí heä thoáng caàu thang coù söï khaùc bieät giöõa taàng treân cuøng vôùi caùc taàng kia, ñaëc bieät xuaát hieän caùi thang goã di ñoäng do Boä Coâng caát giöõ vaø caùnh cöûa coù chìa khoùa do Boä Leã quaûn lyù, chöùng toû taàng treân cuøng coù moät cheá ñoä baûo veä ñaëc bieät vaø voâ cuøng nghieâm ngaët. Töø ñoù chuùng toâi cho raèng chæ coù pho töôïng taàng treân cuøng môùi thaät söï baèng vaøng”. Taát nhieân, pho töôïng 過去毘婆尸佛 Quaù Khöù Tyø Baø Thi Phaät neáu ñöôïc cheá taùc baèng vaøng thì chæ toàn taïi ôû taàng cao nhaát cuûa thaùp Phöôùc Duyeân tröôùc khi xaûy vuï troäm “voâ tieàn khoaùng haäu”. Sau ñaáy, ngöôøi ta ñaõ thay baèng töôïng ñoàng. Moät thôøi gian laø töôïng thaïch cao. Baây giôø, ñoàng laïi hoaøn ñoàng(16) ÔÛ taàng cao nhaát, chuù tieåu môû cöûa toø voø vaø nheï nhaøng caûnh baùo: - Ai söùc khoûe keùm, leân tôùi ñaây aét choùng maët, uø tai. Neáu baïo gan nhìn xuoáng ñaát, ngöôøi naøo bò beänh tim maïch thì coi chöøng… ngaát xæu. Do ñoù, haïn cheá khaùch leo thaùp Phöôùc Duyeân laø chí lyù. Toâi ñaùnh baïo, lom khom nhoaøi mình ra cöûa ñeå phoùng taàm maét nhìn toaøn caûnh coá ñoâ. Thaät hieám khi ñöôïc thoaûi maùi ngaém nghía toång theå ñòa baøn soâng Höông nuùi Ngöï töø ñieåm cao tuyeät dieäu nhö vaày. Ngöôùc ñaàu, toâi thaáy treân coång toø voø coù taám hoaønh phi ñeà ba chöõ: 自在天 Töï taïi thieân. OÀ! Haù leõ may maén ñaët chaân ñeán ñaây laø thong dong chaïm coõi trôøi töï taïi? Phanxipaêng CHUÙ THÍCH Theo Ngöï cheá Thieân Muï töï Phöôùc Duyeân baûo thaùp bi thì: “...Khôûi töï sôn ñieân suùc khoâng nhi (1) thöôïng, cao dó coå xích ñaïc ñaéc baùt thaäp thaát xích höõu linh, dó kim xích ñaïc thaønh nguõ tröôïng tam xích nhò thoán”. Thích Giôùi Höông dòch: “Treân ñænh nuùi, ngoïn thaùp ñöùng söøng söõng cao vuùt leân khoâng trung. Thöôùc xöa ño ñöôïc 87 thöôùc, duøng thöôùc hieän nay thì ngoïn thaùp cao 5 tröôïng 3 thöôùc 2 taác”. Thôøi Nguyeãn, 1 thöôùc töông ñöông 0,40m, 1 tröôïng = 10 thöôùc, 1 thöôùc = 10 taác. Nhö vaäy, 5 tröôïng 3 thöôùc 2 taác = 53,2 thöôùc x 0,40m/thöôùc = 21,28m. (2) Taäp san cuûa Hoäi “Nhöõng ngöôøi baïn coá ñoâ Hueá” (Association des Amis du Vieux Hueù), thöôøng ñöôïc goïi Taäp san Ñoâ thaønh Hieáu coå.
67 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (80). 2010 (3) Nhaø xuaát baûn Thuaän Hoùa, Hueá, 1999. (4) Nhaø xuaát baûn Thuaän Hoùa, Hueá, 1998. (5) Nhaø xuaát baûn Thuaän Hoùa, Hueá, 2004. (6) Nhaø xuaát baûn Ñaø Naüng, 1993. (7) Taäp thöôïng - Nha Vaên hoùa, Boä Quoác gia Giaùo duïc, Saøi Goøn, 1960. Taäp 1 Myõ thuaät do tröôøng Cao ñaúng Myõ thuaät Hueá thöïc hieän, 1974. (8) (9) Coâng ty Quaûn lyù Di tích Hueá aán haønh, 1990. (10) Nhaø saùch Khai Trí, Saøi Goøn, 1956 - Nxb Ñaø Naüng in laïi, 1996. (11) Xuaân Höõu xuaát baûn taïi Hueá, khoâng ghi nieân ñaïi. (12) Phaùt haønh ngaøy 6/6/1964 taïi Saøi Goøn. (13) Nhaø xuaát baûn Treû, 2001. (14) Saùng thöù naêm 28/8/2003, thaùp Phöôùc Duyeân cuøng 17 haïng muïc khaùc cuûa chuøa Thieân Muï baét ñaàu ñöôïc tu boå vaø toân taïo bôûi Vieän Khoa hoïc Coâng ngheä (thuoäc Boä Xaây döïng) phoái hôïp vôùi Coâng ty Myõ thuaät Trung öông (thuoäc Boä Vaên hoùa-Thoâng tin) thi coâng theo ñeà aùn ñöôïc ñaàu tö toång kinh phí hôn 14,8 tyû ñoàng. Haïng muïc quan troïng nhaát laø thaùp Phöôùc Duyeân ñöôïc xöû lyù choáng luùn, choáng nghieâng, thay 21 con giao nguõ saéc ñaàu caùc bôø quyeát baèng saûn phaåm phaùp lam ñaït 85% so vôùi baûn goác... Döï kieán ngaøy 30/12/2005 thì ñeà aùn aáy hoaøn taát, tuy nhieân ngaøy 15/5/2006 môùi xong. Saùng thöù naêm 20/12/2007, khaùnh thaønh coâng trình tu boå vaø baûo toàn chuøa Thieân Muï, toång kinh phí ñaõ taêng voït: 26,5 tyû ñoàng. (15) Tæ khaâu coøn ñöôïc goïi tæ khöu, tæ khieâu, tæ kheo, tì kheo. Chöõ Haùn ghi 比丘. Ñoù laø phieân aâm danh töø Phaïn ngöõ: bhikṣu trong Baéc Phaïn (Sanskrit) & bhikkhu trong Nam Phaïn (Paõli), ñoïc phích khu, nghóa goác laø khaát só /ngöôøi aên xin, nghóa phaùt sinh laø nam giôùi xuaát gia, soáng khoâng nhaø, hoaït ñoäng chính goàm thieàn ñònh vaø giaûng ñaïo. (16) Khaép theá giôùi, nhöõng thaùp 7 taàng ñeàu ñöôïc saép xeáp quy caùch thôø Phaät trong töøng taàng nhö vaäy. ÔÛ Hueá, nôi saân chuøa Töø Ñaøm, thaùp AÁn Toân cao 27,5m vöøa ñöôïc khôûi coâng xaây döïng ngaøy 6 thaùng Gieâng naêm Maäu Tyù (12/2/2008) vaø khaùnh thaønh ngaøy raèm thaùng Hai naêm Canh Daàn (3/3/2010), 7 taàng cuõng thôø 7 töôïng Phaät baèng ñoàng vôùi danh hieäu theo thöù töï y heät. TOÙM TAÉT Chuøa Thieân Muï vôùi baûo thaùp Phöôùc Duyeân treân ñoài Haø Kheâ ñaõ trôû thaønh bieåu töôïng quen thuoäc cuûa coá ñoâ Hueá. Tuy nhieân, khaùch thaäp phöông xöa nay ñeán tham quan chuøa Thieân Muï khoâng maáy ngöôøi may maén ñöôïc vaøo chieâm baùi beân trong ngoâi baûo thaùp aáy. Bôûi vaäy môùi coù nhieàu giai thoaïi ly kyø lieân quan ñeán toøa thaùp Phöôùc Duyeân ñöôïc theâu deät vaø truyeàn tuïng. Baøi vieát ghi cheùp nhöõng ñieàu taùc giaû maét thaáy tai nghe trong ñoâi laàn ñöôïc “leo thaùp Phöôùc Duyeân”, giuùp ngöôøi ñoïc bieát theâm veà kieán truùc, caùch thöùc thôø töï vaø laøm roõ caùch tính thöù töï caùc taàng thaùp. ABSTRACT CLIMBING UP PHÖÔÙC DUYEÂN STUPA The Thieân Muï pagoda [the Heavenly Lady pagoda] on Haø Kheâ hill with its Phöôùc Duyeân stupa has become a familiar symbol of Hueá, an old royal capital of the nation. However, up to the present, visitors to the pagoda rarely have a lucky chance to enter the stupa for a look at its inside. Because of this, there have been a lot of anecdotes related to the stupa yarned and disseminated among the people. This article notes down what the author saw for himself sometimes he climbed up the stupa. It helps readers know more about its architecture, the arrangement of the altors and the way to define the order of the stages.