Báo cáo tóm tắt kết quả khoa học công nghệ đề tài: Nghiên cứu cơ sở khoa học về đa dạng sinh học ốc cạn (Land snail) ở khu vực đông bắc Việt Nam phục vụ cho việc dự báo, cảnh báo ô nhiễm một số kim loại nặng trong đất, thử nghiệm tại tỉnh Bắc Kạn

BỘ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƢỜNG<br /> TRƢỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƢỜNG HÀ NỘI<br /> <br /> ĐỀ TÀI KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CẤP BỘ<br /> <br /> BÁO CÁO TÓM TẮT<br /> KẾT QUẢ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ ĐỀ TÀI<br /> “NGHIÊN CỨU CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ ĐA DẠNG SINH HỌC ỐC<br /> CẠN (LAND SNAIL) Ở KHU VỰC ĐÔNG BẮC VIỆT NAM PHỤC<br /> VỤ CHO VIỆC DỰ BÁO, CẢNH BÁO Ô NHIỄM MỘT SỐ KIM<br /> LOẠI NẶNG TRONG ĐẤT, THỬ NGHIỆM TẠI TỈNH BẮC KẠN”<br /> Mã số 2015.04.16<br /> <br /> Cơ quan chủ trì đề tài: Trƣờng ĐH Tài nguyên và Môi trƣờng Hà Nội<br /> Chủ nhiệm đề tài/dự án: TS. Hoàng Ngọc Khắc<br /> <br /> Hà Nội – 2017<br /> <br /> BỘ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƢỜNG<br /> TRƢỜNG ĐẠI HỌC TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƢỜNG HÀ NỘI<br /> ĐỀ TÀI KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CẤP BỘ<br /> BÁO CÁO TÓM TẮT<br /> KẾT QUẢ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ ĐỀ TÀI<br /> <br /> “NGHIÊN CỨU CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ ĐA DẠNG SINH HỌC ỐC<br /> CẠN (LAND SNAIL) Ở KHU VỰC ĐÔNG BẮC VIỆT NAM PHỤC<br /> VỤ CHO VIỆC DỰ BÁO, CẢNH BÁO Ô NHIỄM MỘT SỐ KIM<br /> LOẠI NẶNG TRONG ĐẤT, THỬ NGHIỆM TẠI TỈNH BẮC KẠN”<br /> Mã số 2015.04.16<br /> <br /> Chủ nhiệm đề tài:<br /> <br /> Cơ quan chủ trì đề tài:<br /> <br /> TS. Hoàng Ngọc Khắc<br /> <br /> Hà Nội - 2017<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> 1.<br /> MỞ ĐẦU ................................................................................................. 1<br /> 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU................................................................. 4<br /> 2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................ 4<br /> 2.3.1. Phƣơng pháp nghiên cứu tƣ liệu thu thập tài liệu và tổng quan nghiên<br /> cứu ..................................................................................................................... 4<br /> 2.3.3. Phƣơng pháp khảo sát thực địa: .............................................................. 4<br /> 2.3.4. Phƣơng pháp thí nghiệm ......................................................................... 4<br /> 2.3.5. Phƣơng pháp phân tích mẫu .................................................................... 5<br /> 2.3.6. Phƣơng pháp thống kê............................................................................. 5<br /> 3. KẾT QUẢ, SẢN PHẦM KHCN .................................................................. 6<br /> 3.1. Đa dạng sinh học ốc cạn vùng Đông Bắc Việt Nam.................................. 6<br /> 3.3. Hàm lƣợng kim loại nặng trong đất ở một số khu vực Đông Bắc Việt<br /> Nam ................................................................................................................... 7<br /> 3.3.1 Hàm lƣợng Asen (As) trong đất ở một số khu vực Đông Bắc Việt Nam 7<br /> 3.3.2. Hàm lƣợng Cadimi trong đất ở một số khu vực vùng Đông Bắc Việt<br /> Nam ................................................................................................................... 8<br /> 3.3.3. Hàm lƣợng Chì trong đất ở một số khu vực vùng Đông Bắc Việt Nam 8<br /> 3.3.4. Hàm lƣợng Kẽm trong đất ở một số khu vực vùng Đông Bắc Việt Nam8<br /> 3.6.1. Bộ tiêu chí về đa dạng sinh học ốc cạn trong dự báo ô nhiễm As trong<br /> đất .................................................................................................................... 11<br /> 3.6.2. Bộ tiêu chí về đa dạng sinh học ốc cạn trong dự báo ô nhiễm Cd trong<br /> đất .................................................................................................................... 11<br /> 3.6.3 Bộ tiêu chí về đa dạng sinh học ốc cạn trong dự báo ô nhiễm Pb trong<br /> đất .................................................................................................................... 12<br /> 3.6.4 Bộ tiêu chí về đa dạng sinh học ốc cạn trong dự báo ô Zn trong đất..... 13<br /> 3.7. Áp dụng bộ tiêu chí đa dạng sinh học loài ốc cạn dự báo hàm lƣợng kim<br /> loại trong đất tại tỉnh Bắc Kạn ........................................................................ 13<br /> 3.8. Nghiên cứu, kiểm chứng hàm lƣợng KLN ở môi trƣờng đất một số khu<br /> vực tỉnh Bắc Kạn bằng phân tích hóa học ...................................................... 16<br /> 3.9. Đề xuất bộ qui trình dự báo, cảnh báo ô nhiễm KLN trong đất bằng đa<br /> dạng sinh học ốc cạn ....................................................................................... 18<br /> 3.9.1. Quy trình chung..................................................................................... 18<br /> 3.9.2. Quy trình chi tiết ................................................................................... 18<br /> KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ<br /> <br /> 1. MỞ ĐẦU<br /> Ốc cạn (Land snail) là một tên gọi chỉ chung cho các loài ốc sống trên<br /> đất. Ốc cạn là động vật thân mềm chân bụng có vỏ sống ở trên cạn. Ốc cạn đa<br /> dạng về kích thƣớc và có hình dạng thay đổi tuỳ theo môi trƣờng sống. Ốc<br /> cạn chủ yếu sử dụng thực vật và mùn bã hữu cơ trên mặt đất làm thức ăn.<br /> Trong tự nhiên, mọi sinh vật tồn tại và phát triển đều phải dựa vào môi<br /> trƣờng xung quanh. Trong đó các thành phần môi trƣờng chủ yếu nhƣ đất,<br /> nƣớc, không khí có vai trò quan trọng, quyết định đến sự sống và thành phần<br /> sinh vật.<br /> Đất là một hợp phần quan trọng của hệ sinh thái, đó là nơi ở của các<br /> loài sinh vật, là nơi cung cấp nƣớc, muối khoáng và các chất dinh dƣỡng trực<br /> tiếp các loài thực vật và một số nhóm động vật sống trong đất. Do đó thành<br /> phần, tính chất, chất lƣợng đất có ảnh hƣởng rất lớn trực tiếp đến sinh vật đất<br /> và gián tiếp đến các nhóm sinh vật khác và cả con ngƣời. Suy thoái đất sẽ làm<br /> giảm hoặc mất đi khả năng cung cấp những lợi ích cơ bản cho con ngƣời.<br /> Một trong những nhiệm vụ của quản lý môi trƣờng là quan trắc, đánh<br /> giá chất lƣợng dự báo, kiểm soát, phòng ngừa, giảm thiểu, xử lý ô nhiễm môi<br /> trƣờng. Hiện nay, việc đánh giá chất lƣợng môi trƣờng đất chủ yếu thông qua<br /> các chỉ tiêu nhƣ: Chỉ tiêu về vật lý (cấp hạt đát, độ ẩm đất,….), chỉ tiêu về<br /> hóa học (hàm lƣợng các hợp chất hóa học trong đất nhƣ Ni tơ, cacbon,<br /> photpho, các kim loại nặng Fe, Cu, Zn, Cd, As,…) và chỉ tiêu sinh học (mới<br /> xác định các chỉ tiêu vi sinh vật nhƣ tổng số E.coli, Coliform).<br /> Nhìn chung các chỉ tiêu này hiện nay vẫn đƣợc dùng đánh giá chất<br /> lƣợng đất trong các mẫu phân tích. Tuy nhiên, để đánh giá chính xác thì số<br /> mẫu phân tích phải lớn, sử dụng máy móc phân tích phức tạp, đặc biệt là phân<br /> tích một số các kim loại nặng. Đồng thời cũng khó có thể xác định xu hƣớng<br /> biến đổi của chất lƣợng môi trƣờng đất theo thời gian dài nếu không có những<br /> quan trắc các mẫu đặc trƣng về không gian và thời gian. Do đó nếu sử dụng<br /> các nhóm sinh vật chỉ thị để đánh giá chất lƣợng môi trƣờng đất phục vụ cho<br /> công tác quản lý, bảo vệ, qui hoạch sẽ cho hiệu quả tốt nhƣ xác định chất<br /> lƣợng đất trong thời gian dài, mang tính tổng thể hơn.<br /> Trong các nhóm động vật, ốc cạn là đối tƣợng có đặc điểm: đời sống<br /> 1<br /> <br /> gắn liền với môi trƣờng đất, di chuyển chậm nên khả năng di cƣ hạn chế, thể<br /> hiện tính đặc trƣng cho mỗi vùng và có mối quan hệ chặt chẽ với chất lƣợng<br /> môi trƣờng đất. Do đó ốc cạn có thể đƣợc sử dụng làm chỉ thị đánh giá chất<br /> lƣợng môi trƣờng đất.<br /> Khu vực đông bắc Việt Nam là vùng núi và trung du với nhiều khối núi<br /> và dãy núi đá vôi hoặc núi đất. Ngoài ra, khu vực đông bắc bộ là nơi tập trung<br /> nhiều mỏ khoáng sản, với thành phần và trữ lƣợng phong phú. Với địa hình,<br /> địa chất, nguồn tài nguyên khoáng sản đa dạng sẽ tạo ra nhiều loại sinh cảnh,<br /> cùng với sự phát triển kinh tế xã hội trong vùng sẽ tạo nên sự khác biệt lớn về<br /> thành phần và chất lƣợng môi trƣờng đất giữa các địa điểm trong vùng này.<br /> Trong khu vực đông bắc bộ, Bắc Kạn là tỉnh miền núi, ở vị trí trung<br /> tâm các tỉnh Việt Bắc. Diện tích đất tự nhiên của Bắc Kạn năm 2009 là<br /> 486.842 ha, trong đó đất nông nghiệp (bao gồm cả đất lâm nghiệp) là 371.767<br /> ha chiếm 76,36%, đất phi nông nghiệp là 18.582 ha chiếm 3,82% và đất chƣa<br /> sử dụng là 96.492 ha chiếm 19,82%.<br /> Bắc Kạn hiện có nhiều điểm mỏ và điểm quặng. Hầu hết các huyện trên<br /> địa bàn tỉnh Bắc Kạn đều có khoáng sản, trong đó nhiều nhất là quặng chì –<br /> kẽm, sắt ở huyện Chợ Ðồn, vàng ở các huyện Ngân Sơn, Na Rì, Ba Bể, …<br /> Với điều kiện tự nhiên cùng với những hoạt động khai thác khoáng sản<br /> đều có những ảnh hƣởng xấu đến chất lƣợng môi trƣờng đất. Cụ thể là làm<br /> cho môi trƣờng đất ô nhiễm, hàm lƣợng các kim loại nặng trong đất tặng cao.<br /> Điều đó ảnh hƣởng trực tiếp tới các sinh vật sinh sống gắn liền với đất- nhƣ<br /> ốc cạn, làm đa dạng sinh học bị thay đổi (nhƣ nhiều loài mất đi, một số loài<br /> xuất hiện).<br /> Nhƣ vậy nếu xác định đƣợc mối quan hệ giữa hàm lƣợng một số kim<br /> loại nặng trong đất với sự thay đổi đa dạng sinh học của những nhóm nhạy<br /> cảm nhƣ ốc cạn ở đây thì chúng ta có thể sử dụng nhóm này để làm chỉ thị dự<br /> báo, cảnh báo khả năng đất có bị ô nhiễm kim loại nặng hay không.<br /> Với những lí do đó, chúng tôi đề xuất đề tài: “Nghiên cứu cơ sở khoa<br /> học về đa dạng sinh học ốc cạn (Land snail) ở khu vực đông bắc Việt Nam<br /> phục vụ cho việc dự báo, cảnh báo ô nhiễm một số kim loại nặng trong đất,<br /> thử nghiệm tại tỉnh Bắc Kạn”<br /> 2<br /> <br />