BÁO CÁO " VAI TRÒ CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN NUÔI THỦY SẢN QUI MÔ NÔNG HỘ NHỎ TRONG XÓA ĐÓI GIẢM NGHÈO - MỘT NGHIÊN CỨU TỪ CHƯƠNG TRÌNH MỞ RỘNG THỦY SẢN Ở MIỀN NAM VIỆT NAM"

Chia sẻ: Vồng Cầu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

63
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong những năm gần đây, ngành nuôi trồng thủy sản ở nước ta đã có những bước phát triển vượt bực với giá trị xuất khẩu gia tăng nhanh chóng hàng năm và sự đóng góp đáng kể vào công cuộc xóa đói giảm nghèo cho người dân. Không những đáp ứng các nhu cầu cơ bản về dinh dưỡng cho người nghèo ở nông thôn (Jolly và Clonts, 1993), nuôi trồng thủy sản nông thôn còn đem lại nhiều lợi ích trực tiếp và gián tiếp cho người dân. Theo Edwards (2000), những lợi ích trực tiếp của việc...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: BÁO CÁO " VAI TRÒ CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN NUÔI THỦY SẢN QUI MÔ NÔNG HỘ NHỎ TRONG XÓA ĐÓI GIẢM NGHÈO - MỘT NGHIÊN CỨU TỪ CHƯƠNG TRÌNH MỞ RỘNG THỦY SẢN Ở MIỀN NAM VIỆT NAM"

VAI TROØ CUÛA VIEÄC PHAÙT TRIEÅN NUOÂI THUÛY SAÛN QUI MOÂ NOÂNG HOÄ NHOÛ TRONG XOÙA ÑOÙI GIAÛM NGHEØO - MOÄT NGHIEÂN CÖÙU TÖØ CHÖÔNG TRÌNH MÔÛ ROÄNG THUÛY SAÛN ÔÛ MIEÀN NAM VIEÄT NAM CONTRIBUTION OF RURAL AQUACULTURE DEVELOPMENT TO POVERTY ALLEVIATION AND LIVELIHOOD IMPROVEMENT – A CASE STUDY OF AQUA OUTREACH PROGRAM SOUTH VIETNAM Nguyeãn Minh Ñöùc Khoa Thuûy saûn, ÑHNL ÑT: 8961473-8963343; Fax: 8960713, Email: aopcaf@fmail.vnn.vn SUMMARY A survey was conducted for 120 respondents in three provinces of Binh Phuoc, Long An and Tay Ninh to find out effectiveness and impact of rural aquaculture development to the poor livelihood. After adopting recommendations from Aqua Outreach Program South Vietnam, the poor farmers have got positive changes in both technical practices and production of fish culture. This enterprise has become a way to earn money and contributed to diversifying livelihoods of small-scale farmers in the target area. The increase in income from fish culture was very meaningful for the farmers b ecause cultured fish not only cover their consumption but also bring cash for them leading to the considerable increase in total household income. The contribution of fish culture to household income, although not too large, was greatest in Trial farmers, once again indicating the increasing role of fish culture in their livelihoods. In the higher levels, in spite of not playing the major role in improvement of community livelihoods, small-scale fish culture has still had a role in improving quality of farmers’ life. Thanks to the benefits from developing fish culture, all respondents expressed their satisfaction with this enterprise with greater level of satisfaction in Spread and Trial farmers. The satisfaction showed that fish culture has played an increasingly important role in poor farmers’ livelihoods and got a great potential to be more developed in the target areas, leading to its sustainability in the areas. ÑAËT VAÁN ÑEÀ Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, ngaønh nuoâi troàng thuûy saûn ôû nöôùc ta ñaõ coù nhöõng böôùc phaùt trieån vöôït böïc vôùi giaù trò xuaát khaåu gia taêng nhanh choùng haøng naêm vaø söï ñoùng goùp ñaùng keå vaøo coâng cuoäc xoùa ñoùi giaûm ngheøo cho ngöôøi daân. Khoâng nhöõng ñaùp öùng caùc nhu caàu cô baûn veà dinh döôõng cho ngöôøi ngheøo ôû noâng thoân (Jolly vaø Clonts, 1993), nuoâi troàng thuûy saûn noâng thoân coøn ñem laïi nhieàu lôïi ích tröïc tieáp vaø giaùn tieáp cho ngöôøi daân. Theo Edwards (2000), nhöõng lôïi ích tröïc tieáp cuûa vieäc nuoâi troàng thuûy saûn noâng thoân laø vieäc cung caáp moät nguoàn thöïc phaåm coù giaù trò dinh döôõng cao; nhöõng cô hoäi töï taïo vieäc laøm vaø thu nhaäp tröïc tieáp thoâng qua vieäc baùn ñöôïc caùc saûn phaåm coù giaù trò khaù cao. Nhöõng lôïi ích giaùn tieáp bao goàm vieäc gia taêng saûn löôïng caù treân thò tröôøng, cô hoäi tìm vieäc laøm ôû caùc traïi nuoâi lôùn hay trong maïng löôùi cung caáp gioáng cuõng nhö trong caùc heä thoáng kinh doanh, dòch vuï vaø cheá bieán saûn phaåm thuûy saûn. Nhöõng lôïi ích töø vieäc söû duïng caùc nguoàn lôïi taøi nguyeân saün coù, ñaëc bieät cho nhöõng ngöôøi ngheøo khoâng coù ñaát, thoâng qua vieäc söû duïng maët nöôùc ñeå nuoâi thuûy saûn trong loàng beø, söû duïng nhöõng vuøng nöôùc caïn ven bieån ñeå nuoâi nhuyeãn theå hay rong bieån, thaäm chí söû duïng caùc thuûy vöïc cuûa coäng ñoàng (hoà chöùa, baøu truõng,...) ñeå nuoâi caù cuõng goùp phaàn vaøo vieäc caûi thieän sinh keá cho ngöôøi daân ngheøo. Hôn nöõa, nhöõng ao caù seõ laøm taêng theâm tính beàn vöõng cuûa toaøn boä heä thoáng canh taùc noâng nghieäp trong caùc moâ hình saûn xuaát keát hôïp (VAC, caù/luùa,...). Chính vì nhöõng lyù do ñoù, hieän nay, nuoâi troàng thuûy saûn ñang ñöôïc xem nhö moät ngaønh kinh teá quan troïng vaø cuõng ñöôïc xem laø moät trong nhöõng giaûi phaùp nhaèm xoùa ñoùi giaûm ngheøo vaø phaùt trieån noâng thoân. ÔÛ nöôùc ta, beân caïnh caùc chöông trình phaùt trieån thuûy saûn theo höôùng haøng hoùa, cuõng ñang coù nhieàu chöông trình vaø döï aùn phaùt trieån thuûy saûn nhaán maïnh ñeán caùc muïc tieâu caûi thieän ñôøi soáng cho noâng daân, ñaëc bieät laø noâng daân ngheøo, cuõng nhö caùc muïc tieâu baûo veä nguoàn lôïi töï
nhieân vaø moâi tröôøng. Moät trong soá caùc chöông trình ñoù laø Chöông trình Môû roäng Thuûy saûn ôû mieàn Nam Vieät Nam (CTMRTS – tröôùc ñaây coøn coù teân goïi laø Chöông trình Phaùt trieån Thuûy saûn mieàn Ñoâng Nam boä) cuûa Khoa Thuûy saûn, Tröôøng Ñaïi hoïc Noâng Laâm TPHCM vôùi muïc tieâu naâng cao ñôøi soáng cho ngöôøi ngheøo noâng thoân thoâng qua vieäc baûo veä vaø phaùt trieån caùc nguoàn lôïi thuûy saûn. Laø moät chöông trình nhaùnh cuûa Chöông trình Môû roäng Thuûy saûn (Aqua Outreach Program) cuûa Vieän Kyõ thuaät AÙ Chaâu (AIT – Thaùi Lan), CTMRTS ñaõ ñöôïc trieån khai töø naêm 1994 sau khi moät baûn ghi nhôù hôïp taùc ñöôïc kyù keát giöõa Tröôøng Ñaïi hoïc Noâng Laâm TPHCM vaø Vieän Kyõ thuaät AÙ Chaâu. Ñeán naêm 2000, sau hai giai ñoaïn thöïc hieän, CTMRTS khoâng chæ giuùp naâng cao naêng löïc nghieân cöùu vaø giaûng daïy cho Khoa Thuûy Saûn maø coøn giuùp phaùt trieån vaø chuyeån giao caùc kyõ thuaät nuoâi thuûy saûn thích hôïp ñeán ngöôøi daân ôû caùc tænh Taây Ninh, Bình Phöôùc vaø Long An ôû caùc vuøng sinh thaùi khaùc nhau (Tö, 1999; Nielsen, 2000; Korn, 2000). Tuy nhieân, nhöõng taùc ñoäng cuûa chöông trình ñoái vôùi noâng daân ngheøo, ñoái töôïng thuï höôûng cuûa chöông trình, chöa ñöôïc ñaùnh giaù ñaày ñuû vaø cuï theå. Moät nghieân cöùu ñeå tìm hieåu hieäu quaû vaø taùc ñoäng cuûa caùc hoaït ñoäng cuûa chöông trình ñoái vôùi caùc noâng hoä ngheøo laø caàn thieát ñeå giuùp nhöõng ngöôøi hoaïch ñònh vaø thöïc hieän chöông trình hieåu roõ keát quaû cuûa caùc hoaït ñoäng ñaõ trieån khai. Thoâng qua vieäc tìm hieåu keát quaû cuûa vieäc tieáp nhaän vaø aùp duïng caùc khuyeán caùo kyõ thuaät cuõng nhö nhöõng thay ñoåi trong thu nhaäp vaø nhaän thöùc cuûa ngöôøi daân, nghieân cöùu naøy cuõng mong muoán tìm ra caùc chöùng cöù theå hieän vai troø cuûa vieäc phaùt trieån nuoâi thuûy saûn ñoái vôùi coâng cuoäc xoùa ñoùi giaûm ngheøo, cuï theå laø nhöõng taùc ñoäng cuûa chöông trình ñoái vôùi vieäc caûi thieän ñôøi soáng kinh teá xaõ hoäi cho caùc noâng hoä ngheøo ôû ba tænh Taây Ninh, Bình Phöôùc, Long An, voán laø nhöõng ñòa phöông ñaõ hôïp taùc vôùi chöông trình ngay töø giai ñoaïn ñaàu. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän töø thaùng 1 ñeán thaùng 8 naêm 2001 vôùi vieäc phoûng vaán tröïc tieáp 120 noâng daân, chia ñeàu moãi tænh 40 ngöôøi vaø ñöôïc phaân thaønh boán nhoùm tuøy theo möùc ñoä tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng cuûa chöông trình. Nhoùm chöông trình bao goàm 30 hoä trong toång soá 56 hoä tham gia chöông trình vaø thöïc hieän thöû nghieäm nuoâi caù; nhoùm naøy coù möùc ñoä lieân quan cao nhaát ñoái vôùi CTMRTS do hoï ñöôïc thöôøng xuyeân tieáp xuùc vôùi caùc caùn boä thöïc hieän chöông trình. Nhoùm taäp huaán bao goàm 30 hoä ñöôïc choïn ngaãu nhieân töø 800 hoä ñaõ ñöôïc taäp huaán kyõ thuaät nuoâi caù bôûi caùn boä nghieân cöùu cuûa chöông trình. Caùc hoä ñöôïc taâp huaán töø naêm 1999 khoâng naèm trong soá hoä ñöôïc phoûng vaán do thôøi gian aùp duïng caùc khuyeán caùo kyõ thuaät khaù ngaén, chöa bieåu loä ñöôïc taùc ñoäng cuûa caùc khuyeán caùo ñeán saûn xuaát vaø ñôøi soáng cuûa hoï. Nhoùm taäp huaán naøy coù möùc ñoä lieân quan ñeán CTMRTS ít hôn nhoùm chöông trình do hoï chæ tieáp xuùc vaø tieáp nhaän caùc ñeà xuaát kyõ thuaät cuûa CTMRTS thoâng qua caùc khoùa taäp huaán. Nhoùm môû roäng bao goàm 30 hoä giaùn tieáp tieáp nhaän thoâng tin vaø caùc ñeà xuaát kyõ thuaät töø CTMRNTS thoâng qua caùc hoä chöông trình. Caùc hoä naøy xem nhö giaùn tieáp tham gia chöông trình vì hoï chæ coù theå coù ñöôïc caùc trôï giuùp kyõ thuaät töø CTMRTS thoâng qua trung gian laø nhöõng hoä chöông trình. Nhoùm thöù tö cuûa nghieân cöùu laø nhoùm noâng daân khoâng lieân quan ñeán CTMRTS, ñöôïc goïi laø nhoùm ñoái chöùng vì noù ñoùng vai troø ñoái chöùng trong nghieân cöùu ñaùnh giaù taùc ñoäng, cuõng bao goàm 30 noâng hoä ñöôïc choïn ngaãu nhieân trong cuøng khu vöïc vôùi nhoùm chöông trình. Vieäc choïn nhoùm ñoái chöùng theo phöông phaùp ñaùnh giaù coù vaø khoâng coù (Weber and Tiwari, 1992) nhaèm ñeå tìm hieåu söï thay ñoåi khaùc nhau veà kyõ thuaät, kinh teá cuõng nhö thaùi ñoä giöõa caùc nhoùm noâng daân coù caùc möùc ñoä lieân quan khaùc nhau ñeán CTMRTS. Nghieân cöùu cuõng ñaõ söû duïng chæ soá thay ñoåi (Change Index – CI) ñeå bieåu dieãn möùc ñoä thay ñoåi veà kyõ thuaät nuoâi caù hay tình traïng kinh teá xaõ hoäi cuûa ngöôøi daân treân cô sôû ngöôøi daân töï ñaùnh giaù chính hoï khi so saùnh hai thôøi ñieåm tröôùc vaø sau khi tham gia caùc hoaït ñoäng cuûa CTMRTS (ñoái vôùi caùc hoä chöông trình vaø caùc hoä taäp huaán) hay ôû thôøi ñieåm tröôùc 3-5 naêm vaø thôøi ñieåm ñöôïc phoûng vaán (ñoái vôùi caùc hoä môû roäng vaø caùc hoä ñoái chöùng). Vieäc löïa choïn thôøi ñieåm so saùnh laø 3-5 naêm tröôùc laø ñeå töông thích vôùi thôøi ñieåm trieån khai chöông trình ôû khu vöïc nghieân cöùu. Chæ soá thay ñoåi CI > 0 bieåu dieãn moät söï gia taêng vaø ngöôïc laïi, CI < 0 bieåu thò söï suùt giaûm. Giaù trò tuyeät ñoái cuûa CI caøng lôùn chöùng toû moät söï thay ñoåi caøng nhieàu maø ngöôøi daân ñaõ ñaït ñöôïc. Chæ soá thay ñoåi ñöôïc tính toaùn theo coâng thöùc sau: vi * f i CI = n
* CI: chæ soá thay ñoåi ( - 2 ≤ CI ≤ 2) * vi: caùc möùc ñoä thay ñoåi i (i=1-5) v1 = - 2: giaûm nhieàu v2 = - 1: giaûm ít v3 = 0: khoâng thay ñoåi v4 = 1: taêng ít v5 = 2: taêng nhieàu * fi: taàn suaát cuûa moãi möùc ñoä thay ñoåi * n: soá ngöôøi traû lôøi phoûng vaán Chæ soá ñoàng yù (Agreement Index – AgI) ñaõ cuõng ñöôïc söû duïng ñeå löôïng hoùa vaø so saùnh thaùi ñoä cuûa caùc nhoùm hoä ñöôïc khaûo saùt ñoái vôùi vieäc nuoâi caù cuõng nhö söï töï ñaùnh giaù cuûa hoï ñoái vôùi vieäc caûi thieän vaø naâng cao chaát löôïng cuoäc soáng thoâng qua phaùt trieån nuoâi thuûy saûn qui moâ nhoû. Trong khoaûng 0 < AgI < 2, Chæ soá AgI caøng cao, möùc ñoä ñoàng yù caøng lôùn; ngöôïc laïi, trong khoaûng –2 < AgI < 0, chæ soá AgI caøng nhoû, möùc ñoä khoâng ñoàng yù (hoaëc phaûn ñoái) caøng lôùn. Chæ soá ñoàng yù ñöôïc tính toaùn vôùi coâng thöùc sau: AgI = ∑v i * fi n AgI: chæ soá ñoàng yù (- 2 ≤ AgI ≤ 2) vi: caùc möùc ñoä ñoàng yù v1 = - 2: phaûn ñoái maïnh meõ v2 = - 1: khoâng ñoàng yù v3 = 0: coù theå chaáp nhaän ñöôïc v4 = 1: ñoàng yù v5 = 2: hoaøn toaøn ñoàng yù fi: taàn suaát cuûa moãi möùc ñoä ñoàng yù n: soá ngöôøi traû lôøi phoûng vaán KEÁT QUAÛ VAØ THAÛO LUAÄN Töø 1994, CTMRTS ñaõ baét ñaàu thöïc hieän caùc thöû nghieäm ôû noâng hoä ôû huyeän Thuaän An, tænh Soâng Beù (cuõ) vaø ôû huyeän Traûng Baøng, tænh Taây Ninh. Sau ñoù, töø 1996, caùc thöû nghieäm ñöôïc môû roäng ñeán Chaâu Thaønh (Taây Ninh), Ñoàng Phuù (Bình Phöôùc) vaø Ñöùc Hoøa (Long An). Keå töø ñoù, soá löôïng noâng daân tham gia vaøo caùc thöû nghieäm nuoâi caù qui moâ nhoû ñaõ gia taêng nhanh choùng trong khoaûng thôøi gian töø 1995 ñeán 1998 (Tö, 1999). Nhöõng noâng hoä tham gia thöû nghieäm naøy ñöôïc choïn loïc töø caùc cuoäc ñieàu tra ban ñaàu naêm 1994 vaø caùc buoåi hoïp phaân loaïi giaøu ngheøo ñöôïc thaønh vieân chöông trình thöïc hieän vôùi söï tham gia tích cöïc cuûa ngöôøi daân trong coäng ñoàng. Nhöõng noâng daân tham gia thöïc hieän caùc thöû nghieäm (goïi taét laø caùc hoä chöông trình) laø nhöõng ngöôøi töï nguyeän vaø ñaïi dieän cho taát caû caùc noâng hoä ngheøo taïi ñòa phöông. Vieäc phaân loaïi giaøu ngheøo nhaèm tìm ra nhöõng noâng daân ngheøo nhaát trong coäng ñoàng, laø nhöõng ñoái töôïng muoán nhaém tôùi cuûa chöông trình vaø ñeå chaéc chaén laø khoâng coù ngöôøi ngheøo naøo bò boû soùt tröôùc khi nhöõng ngöôøi giaøu hôn hoï ñöôïc choïn ñeå thöïc hieän caùc thöû nghieäm nuoâi caù. Trong suoát quaù trình thöïc hieän chöông trình, caùc caùn boä nghieân cöùu cuûa chöông trình ñaõ thöôøng xuyeân thaêm vieáng caùc hoä daân tham gia chöông trình, ít nhaát moät tuaàn moät laàn, ñeå cuøng ngöôøi daân xem xeùt tình hình thöïc teá cuûa vieäc nuoâi caù vaø ñöa ra caùc höôùng daãn kyõ thuaät thích hôïp nhaèm giaûi quyeát caùc khoù khaên phaùt sinh trong quaù trình thöû nghieäm. Caùc ñeà xuaát kyõ thuaät do caùc caùn boä nghieân cöùu ñöa ra seõ tuøy thuoäc vaøo caùc ñieàu kieän thöïc teá cuûa noâng hoä vaø döïa treân caùc trôï giuùp, tö vaán kyõ thuaät töø caùc giaûng vieân Khoa Thuûy saûn – Ñaïi hoïc Noâng Laâm TPHCM. Döïa treân caùc keát quaû ñaït ñöôïc töø caùc thöû nghieäm treân noâng hoä, töø naêm 1996, CTMRTS ñaõ toå chöùc nhieàu lôùp taäp huaán cho
805 löôït noâng daân trong khu vöïc nhaèm quaûng baù caùc kyõ thuaät ñaõ ñöôïc thöû nghieäm ñeán toaøn boä noâng daân trong khu vöïc. Ngoaøi vieäc taäp huaán noâng daân tröôùc thôøi ñieåm thaû caù haøng naêm, Chöông trình cuõng thöôøng xuyeân toå chöùc caùc hoäi thaûo ñaàu bôø sau moãi vuï nuoâi. Caùc buoåi hoäi thaûo naøy ngoaøi caùc noâng daân tham gia chöông trình, coøn coù söï tham gia vaø chia seû yù kieán, kinh nghieäm cuûa ñaïi dieän caùc trung taâm, traïm khuyeán noâng, hoäi noâng daân, chính quyeàn ñòa phöông, caùn boä nghieân cöùu cuûa chöông trình vaø caùc noâng daân khaùc trong vuøng. Qua caùc thöû nghieäm vaø caùc buoåi hoäi thaûo nhö vaäy, caùc thaønh vieân tham gia ñaõ cuøng nhau tìm ra caùc giaûi phaùp toái öu ñeå phaùt trieån ngheà nuoâi caù qui moâ nhoû cho caùc hoä noâng daân ngheøo trong vuøng. Naêm 1998, phoái hôïp vôùi caùc trung taâm khuyeán noâng, CTMRTS cuõng ñaõ tieán haønh bieân soaïn caùc taøi lieäu khuyeán ngö nhaèm quaûng baù caùc giaûi phaùp kyõ thuaät nuoâi caù ñaõ ñöôïc thöû nghieäm vaø thaønh coâng cho toaøn khu vöïc roäng lôùn. Töø caùc hoaït ñoäng ñoù, ngöôøi daân ngheøo trong ñòa baøn hoaït ñoäng cuûa chöông trình ñaõ ñaït ñöôïc nhieàu tieán boä khoâng chæ veà maët kyõ thuaät maø coøn veà hieäu quaû kinh teá trong nuoâi caù, goùp phaàn naâng cao vai troø cuûa nuoâi thuûy saûn trong ñôøi soáng cuûa hoï. Nhöõng tieán boä trong kyõ thuaät nuoâi caù ao Tieáp nhaän vaø aùp duïng kyõ thuaät chuaån bò vaø xöû lyù ao tröôùc khi thaû nuoâi Chuaån bò vaø xöû lyù ao hoà laø moät trong nhöõng böôùc kyõ thuaät quan troïng giuùp vieäc nuoâi caù ñaït naêng suaát cao. Tuy nhieân, vaãn coøn 45.83% noâng daân ñöôïc phoûng vaán ñaõ khoâng aùp duïng kyõ thuaät naøy do nhieàu khoù khaên khaùc nhau nhö nöôùc ngaàm luoân coù ôû trong ao, thieáu thôøi gian hay chöa bieát roõ lôïi ích cuûa böôùc kyõ thuaät naøy. Döôùi söï khuyeán caùo cuûa nhaân vieân CTMRTS, 70% hoä chöông trình ñaõ thöôøng xuyeân aùp duïng kyõ thuaät naøy tröôùc khi thaû caù gioáng. Keát quaû khaûo saùt cho thaáy chæ soá thay ñoåi trong vieäc aùp duïng kyõ thuaät naøy giaûm daàn töø nhoùm hoä chöông trình ñeán caùc nhoùm hoä taäp huaán, môû roäng vaø thaáp nhaát ôû nhoùm hoä ñoái chöùng (ñoà thò 1). Nhö vaäy, söï tieán boä cuûa ngöôøi daân ôû böôùc kyõ thuaät chuaån bò vaø xöû lyù ao thay ñoåi tuøy thuoäc möùc ñoä lieân quan ñeán CTMRTS. 0.8 (0: Khoâng thay ñoåi, 1.0: Coù thay ñoåi) 0.67 Chöông trình 0.7 0.57 Taäp huaán 0.6 0.47 Môû roäng Chæ soá thay ñoåi 0.5 Ñoái chöùng 0.4 0.33 0.3 0.28 0.3 0.23 0.23 0.17 0.2 0.2 0.13 0.07 0.1 0.03 0.03 0 0 0 Thôøi gian phôi ao Löôïng voâi boùn Löôïng phaân boùn Söûa bôø Ñoà thò 1. Söï thay ñoåi trong kyõ thuaät xöû lyù ao Tieán boä trong vieäc thaû maät ñoä vaø kích côõ caù gioáng thích hôïp Trong “goùi kyõ thuaät” hay trong caùc taøi lieäu khuyeán ngö, maät ñoä thaû caù gioáng thích hôïp vôùi ñieàu kieän qui moâ ao nhoû vaø phuø hôïp vôùi moâ hình canh taùc keát hôïp vôùi chaên nuoâi vaø troàng troït laø moät trong nhöõng ñeà xuaát chính ñoái vôùi ngöôøi daân. Trong vuï nuoâi naêm 2000, maät ñoä caù gioáng ñöôïc thaû khaùc nhau ñaùng keå (P < 0,01) giöõa caùc nhoùm khaûo saùt, cao nhaát (6,48 con/m2) ôû nhoùm hoä môû roäng vaø thaáp nhaát (4,13 con/m2) ôû nhoùm ñoái chöùng. Maät ñoä thaû cuûa hai nhoùm hoä chöông trình (4,3 con/m2) vaø taäp huaán (4,5 con/m2) naèm trong bieân ñoä cho pheùp (4-6 con/m2). Tuy nhieân, tröø nhoùm hoä chöông trình, chæ soá thay ñoåi cuûa nhöõng nhoùm hoä coøn laïi ñeàu taêng. Theo söï giaûi thích cuûa ngöôøi daân, söï gia taêng maät ñoä caù thaû laø do söï thay ñoåi cô caáu thaønh phaàn loaøi caù ñöôïc nuoâi gheùp trong ao vaø do söï gia taêng möùc ñoä ñaàu tö cho ao caù. Tröôùc ñaây, ña soá noâng daân chæ thaû moät ít caù tra hay roâ phi trong caùc ao, khoâng cho caù aên vì nuoâi caù chæ ñeå aên trong gia ñình chöù khoâng chuû ñích nuoâi caù ñeå baùn. Sau khi nhaän ñöôïc caùc khuyeán caùo töø nhaân vieân chöông trình, ngöôøi daân ñaõ ñaàu tö theâm raát
nhieàu vaøo ao caù nhö cho caù aên theâm caùm, thöùc aên kieám ñöôïc, daønh nhieàu thôøi gian, lao ñoäng vaø tieàn baïc cho vieäc nuoâi caù. Töø ñoù, hoï mong muoán ñaït saûn löôïng caù nhieàu hôn vaø vì vaäy, thaû nhieàu caù gioáng hôn. Moät lyù do nöõa, ñöôïc giaûi thích bôûi caùc caùn boä khuyeán noâng ñòa phöông, laø moät soá ngöôøi baùn leû caù gioáng, vôùi mong muoán baùn ñöôïc nhieàu caù gioáng, thöôøng thuyeát phuïc noâng daân mua nhieàu caù gioáng hôn ñeå buø ñaép cho tæ leä caù cheát vaø löôïng caù ñöôïc baét leân ñeå aên haøng ngaøy khi caù baét ñaàu lôùn. Ñoái vôùi hieän traïng nuoâi caù qui moâ nhoû ôû khu vöïc hoaït ñoäng cuûa chöông trình (thöôøng laø khu vöïc coù nhieàu khoù khaên cho vieäc nuoâi caù), kích côõ caù gioáng thaû ñöôïc khuyeán caùo neân gia taêng ñeå giaûm tæ leä caù cheát do ñòch haïi vaø moâi tröôøng nöôùc ao khoâng phuø hôïp. Keát quaû khaûo saùt cho thaáy, nhoùm hoä chöông trình coù chæ soá thay ñoåi veà kích côõ caù gioáng thaû cao nhaát (CI = 1,07) so vôùi caùc nhoùm khaùc (ñoà thò 2), cho thaáy vieäc hôïp taùc vaø lieân heä chaët cheõ vôùi caùn boä CTMRTS ñaõ giuùp caùc hoä naøy nhaän thöùc ñöôïc ích lôïi cuûa vieäc thaû caù gioáng kích côõ lôùn vaø ñaõ aùp duïng caùc khuyeán caùo kyõ thuaät cuûa CTMRTS vaøo thöïc teá saûn xuaát cuûa hoï. 1.40 Chöông trình 1.27 1.25 1.20 Taäp huaán 1.07 1.07 1.00 Môû roäng 0.910.92 1.00 Chæ soá thay ñoåi Ñoái chöùng 0.73 0.75 0.80 0.670.67 0.57 0.60 0.49 0.37 0.40 0.30 0.20 0.00 0.00 Maät ñoä thaû Kích côõ caù gioáng Löôïng thöùc aên Löôïng phaân boùn Ñoà thò 2. Tieán boä trong kyõ thuaät nuoâi caù Söï thay ñoåi trong vieäc chaêm soùc caù trong quaù trình nuoâi Naèm trong heä thoáng canh taùc keát hôïp, thöùc aên cho caù thöôøng laø phuï pheá phaåm noâng nghieäp (nhö caùm gaïo, laù mì, laù rau,…), beøo taám, moái vaø truøn ñaát. Ñöôïc söï khuyeán caùo töø CTMRTS, ña soá noâng daân ñaõ cho caù aên nhieàu hôn ñeå ñaït naêng suaát cao hôn vôùi chæ soá thay ñoåi cao nhaát ôû nhoùm hoä chöông trình (1.07) vaø chæ soá naøy giaûm daàn tuøy theo möùc ñoä lieân quan ñeán chöông trình (ñoà thò 2). Trong quaù trình nuoâi caù, ngöôøi daân cuõng ñöôïc khuyeán caùo boùn theâm caùc loaïi phaân (höõu cô, voâ cô) vaøo ao caù ñeå taïo nguoàn thöùc aên töï nhieân cho caù. Trong boán nhoùm hoä ñöôïc khaûo saùt, tæ leä noâng hoä boùn theâm phaân vaøo ao caù cao nhaát ôû nhoùm hoä chöông trình (96.67%) vaø giaûm daàn ôû caùc nhoùm coøn laïi: nhoùm hoä taäp huaán (86,6%), nhoùm hoä môû roäng (80,0%) vaø thaáp nhaát ôû nhoùm hoä ñoái chöùng (70,0%). Nhoùm hoä chöông trình cuõng coù chæ soá thay ñoåi veà löôïng phaân boùn vaøo ao cao nhaát (CI = 1.27) trong khi nhoùm hoä ñaït chæ soá thay ñoåi thaáp nhaát (CI = 0.75) cuõng chính laø nhoùm ñoái chöùng (ñoà thò 2). Nhöõng keát quaû naøy ñaõ bieåu thò cho hieäu quaû cuûa caùc hoaït ñoäng cuûa CTMRTS ñoái vôùi nhöõng noâng hoä coù lieân quan ñeán chöông trình. Tieán boä trong vieäc quaûn lyù chaát löôïng nöôùc ao Chaát löôïng nöôùc ao laø moät trong nhöõng yeáu toá quyeát ñònh naêng suaát caù nuoâi. ÔÛ nhöõng khu vöïc coù nöôùc thuûy lôïi, ngöôøi daân coù theå thay nöôùc ao hay cho theâm nöôùc vaøo ao khi chaát löôïng nöôùc ao xaáu ñi. Tuy nhieân, ôû khu vöïc “nöôùc trôøi”, nguoàn nöôùc caáp vaøo ao chuû yeáu laø nöôùc möa, ngöôøi daân chæ coù theå caûi thieän nöôùc ao baèng caùch bôm theâm nöôùc cho ao töø gieáng ñaøo hay gieáng khoan. Keát quaû khaûo saùt cho thaáy coù 28,57% hoä chöông trình ñaõ thay nöôùc, 33,33% caáp theâm nöôùc cho ao khi thaáy chaát löôïng nöôùc ao trôû neân quaù xaáu cho caù (maøu nöôùc ao ñaäm ñen hôn). Trong khi ñoù, chæ coù 25,0% soá hoä taäp huaán vaø 22,22% soá hoä môû roäng thay nöôùc hay bôm theâm nöôùc vaøo ao. ÔÛ nhoùm hoä ñoái chöùng, thaäm chí laø nhöõng hoä coù nguoàn nöôùc thuaän lôïi hôn, vaãn coù 12,5% khoâng thay nöôùc hay tieáp theâm nöôùc cho ao khi chaát löôïng nöôùc ao xaáu ñi. Söï gia taêng saûn löôïng vaø naêng suaát caù nuoâi Nhôø vaøo vieäc tieáp nhaän vaø aùp duïng caùc khuyeán caùo töø CTMRTS, caùc nhoùm hoä chöông trình vaø môû roäng ñaït naêng suaát caù nuoâi cao nhaát (5,63 vaø 5,62 taán/ha) trong khi nhoùm hoä ñoái chöùng ñaït naêng suaát thaáp nhaát (4,62 taán/ha) cho duø nhoùm hoä naøy ñaït saûn löôïng caù nuoâi cao nhaát 491,6 kg/hoä (ñoà thò
3). Nhoùm hoä taäp huaán cuõng ñaït ñöôïc naêng suaát khaù cao (5,18 taán/ha). Maëc duø söï khaùc bieät veà naêng suaát caù nuoâi giöõa caùc nhoùm khaûo saùt khoâng coù yù nghóa veà maët thoáng keâ (P > 0.05) nhöng nhöõng con soá treân ñaõ chöùng minh ñöôïc hieäu quaû cuûa CTMRTS trong vieäc giuùp ñôõ caùc noâng hoä ngheøo gia taêng saûn löôïng vaø naêng suaát caù nuoâi. Nhöõng naêng suaát ñaït ñöôïc bôûi nhoùm hoä chöông trình thöïc söï coù yù nghóa neáu ñöôïc so saùnh vôùi naêng suaát caù nuoâi cuûa chính hoï ôû thôøi ñieåm tröôùc khi tham gia chöông trình. Naêng suaát caù nuoâi cuûa hoï trong naêm 2000 laø 3,21; 5,06; 8,62 taán/ha (töông öùng ôû caùc tænh Long An, Bình Phöôùc vaø Taây Ninh), taêng töø 19-136% so vôùi naêm 1997, thôøi ñieåm tröôùc khi tham gia thöû nghieäm vôùi CTMRTS, laø 2,70 taán/ha (ôû Long An), 3,50 taán/ha (Bình Phöôùc) vaø 3,66 taán/ha (ôû huyeän Chaâu Thaønh, tænh Taây Ninh) hay 3,95 taán/ha (naêm 1995 ôû huyeän Traûng Baøng, Taây Ninh) theo Tö vaø Giang, 1998. kg taán/ha 600 6 5.63 500 Saûn löôïng 5.18 5.62 5 400 Naêng suaát 4.62 4 300 3 491.61 403.83 200 2 342.03 335.47 100 1 0 0 nhoùm Chöông trình Taäp huaán Môû roäng Ñoái chöùng Ñoà thò 3. Saûn löôïng vaø naêng suaát caù nuoâi ôû caùc nhoùm Vôùi söï töï ñaùnh giaù cuûa ngöôøi daân, hieäu quaû cuûa CTMRTS coøn ñöôïc chöùng minh qua caùc chæ soá thay ñoåi veà saûn löôïng vaø naêng suaát caù nuoâi ñaït ñöôïc bôûi caùc nhoùm hoä coù lieân quan ñeán chöông trình raát cao: nhoùm hoä chöông trình coù chæ soá thay ñoåi cao nhaát (CI = 1,17), keá tieáp laø nhoùm môû roäng (CI = 1,03) vaø nhoùm taäp huaán (CI = 0.97). Nhoùm hoä ñoái chöùng cuõng ñaït ñöôïc söï gia taêng veà saûn löôïng vaø naêng suaát caù nuoâi nhöng möùc ñoä gia taêng chæ ñaït möùc thaáp nhaát trong boán nhoùm khaûo saùt (CI = 0.70). Nhöõng thay ñoåi trong thu nhaäp cuûa caùc noâng hoä ñöôïc khaûo saùt Söï ña daïng hoùa trong thu nhaäp cuûa caùc noâng hoä Trong saûn xuaát noâng nghieäp, nhoùm Ñoái chöùng ñaït caùc chæ soá kinh teá cao nhaát vôùi thu nhaäp tieàn maët trung bình moãi ngöôøi laø 5.055.190 ñoàng/naêm, thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi laø 6.585.690 ñoàng/naêm vaø taïo ra lôïi nhuaän trung bình 3.485.400 ñoàng/ngöôøi/naêm. Caùc hoä chöông trình cuõng ñaït ñöôïc hieäu quaû kinh teá cao trong naêm 2000 vôùi thu nhaäp tieàn maët trung bình moãi ngöôøi laø 3.871.420 ñoàng/naêm, thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi laø 4.798.010 ñoàng/naêm vaø taïo ra lôïi nhuaän trung bình 2.541.400 ñoàng/ngöôøi/naêm (ñoà thò 4). ngaøn ñoàng Chöông trình 7000 6000 Taäp huaán 5000 Môû roäng 4000 Ñoái chöùng 3000 2000 1000 0 Tieàn maët Thu nhaäp Lôïi nhuaän Ñoà thò 4. Thu nhaäp töø noâng nghieäp cuûa caùc nhoùm hoä
Ellis (2000) ñaõ cho raèng haàu heát caùc hoä noâng daân ñeàu phuï thuoäc vaøo moät loaït caùc hoaït ñoäng saûn xuaát khaùc nhau vaø caùc nguoàn thu nhaäp khaùc nhau. Vieäc phaùt trieån nuoâi caù cho caùc noâng hoä ngheøo ôû ñòa baøn hoaït ñoäng cuûa chöông trình cuõng nhaèm muïc ñích giuùp noâng daân ña daïng hoùa nguoàn thu nhaäp cuûa hoï. Caùc hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp cuûa caùc noâng hoä bao goàm troàng luùa, chaên nuoâi, nuoâi caù, caây aên traùi vaø caùc loaïi caây troàng khaùc ñaõ taïo neân moät söï ña daïng trong thu nhaäp cuûa ngöôøi daân (ñoà thò 5). Nhoùm hoä ñoái chöùng ñaït caùc chæ soá kinh teá cao nhaát trong boán nhoùm hoä ôû caùc loaïi hình canh taùc nhö chaên nuoâi, caây aên traùi, caùc loaïi caây troàng khaùc luùa vaø nuoâi caù cho thaáy raèng, ngoaøi caù nuoâi, hoï cuõng coù nhieàu nguoàn thu nhaäp khaùc vaø hoï giaøu hôn raát nhieàu so vôùi caùc nhoùm coù lieân quan ñeán chöông trình (ñoà thò 5). Ñieàu naøy khaúng ñònh raèng caùc nhaân vieân chöông trình ñaõ thöïc hieän toát vieäc löïa choïn nhöõng ngöôøi ngheøo hôn trong coäng ñoàng cuõng nhö ñaûm baûo raèng caùc hoã trôï cuûa CTMRTS ñaõ ñeán ñöôïc ñuùng ñoái töôïng thuï höôûng cuûa noù, ñoù laø nhöõng ngöôøi ngheøo trong coäng ñoàng. Chöông trình Cash Chaên nuoâi Nuoâi caù Taäp huaán 3200 5500 Chöông 5000 Môû roäng 4500 trình 4000 2400 Taäp 3500 Ñoái chöùng huaán 3000 2500 1600 Môû2000 Caây aên traùi roäng 1500 Nuoâi caù 800 1000 500 0 0 Caây aên traùi Caùc loaïi caây troàng khaùc 4.4 Cash income per capita inng luùa Fig. Troà each enterprise of farming Ñoà thò 5. Ña daïng hoùa thu nhaäp töø saûn xuaát noâng nghieäp Tröôùc ñaây, trong ñòa baøn hoaït ñoäng cuûa CTMRTS, caùc noâng hoä ngheøo coù nguoàn thu nhaäp chuû yeáu töø caùc hoaït ñoäng troàng luùa vaø chaên nuoâi. Tuy nhieân, keát quaû khaûo saùt cho thaáy thu nhaäp töø caùc hoaït ñoäng treân ngaøy caøng giaûm trong khi thu nhaäp töø caây aên traùi vaø caùc loaïi caây troàng khaùc ngoaøi luùa (non – rice crop) cuõng nhö töø vieäc nuoâi caù ñang ngaøy caøng taêng (ñoà thò 6). Tình hình treân laø do söï suït giaûm giaù baùn cuûa luùa vaø caùc saûn phaåm chaên nuoâi. Thu nhaäp töø troàng luùa coù chæ soá thay ñoåi aâm ôû caû boán nhoùm hoä ñöôïc khaûo saùt (- 1.10, - 1.24, - 1.13, - 1.21 vaø - 1.17 töông öùng vôùi nhoùm hoä chöông trình, taäp huaán, môû roäng vaø ñoái chöùng). Söï suït giaûm thu nhaäp naøy traàm troïng hôn nhieàu so vôùi hoaït ñoäng chaên nuoâi vôùi chæ soá thay ñoåi cuõng aâm nhöng thaáp hôn (CI = - 0.21, - 0.20, - 1.10, - 0.79 vaø - 0.57 töông öùng vôùi boán nhoùm khaûo saùt). Nhöõng ruoäng luùa ñang ñöôïc ngöôøi daân chuyeån sang caùc hoaït ñoäng saûn xuaát khaùc (caây aên traùi vaø caùc loaïi caây troàng khaùc hay nuoâi caù) ñeå taïo theâm nhieàu thu nhaäp treân dieän tích ñaát saün coù. Vieäc phaùt trieån nuoâi caù trong caùc ao gia ñình ñaõ thöïc söï laø moät giaûi phaùp hôïp lyù ñeå ña daïng hoùa nguoàn vaø gia taêng thu nhaäp, caûi thieän cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân voán. Sau hai giai ñoaïn hoaït ñoäng cuûa CTMRTS, trong giai ñoaïn 1996-2000, dieän tích ao nuoâi caù trong moãi noâng hoä ñöôïc khaûo saùt ñaõ gia taêng moät caùch ñaùng keå (P < 0.05) vôùi chæ soá thay ñoåi CI = + 0.3 trong khi dieän tích troàng luùa giaûm ñi ñaùng keå (CI = - 0.35). Tæ leä trung bình lôïi nhuaän treân chi phí löu ñoäng töø nuoâi caù cuûa caùc noâng hoä cuõng raát cao vôùi giaù trò trung bình laø 4.56, dao ñoäng töø 4.12 (nhoùm môû roäng) ñeán 5.17 (nhoùm taäp huaán).
-1.1 -0.79 -0.57 Caùc loaïi caây troàng khaùc 2 -1.13 -1.21 -1.17 Caây aên traùi Nuoâi caù 1.5 Chaên nuoâi Troàng luùa 1 Chæ soá thay ñoåi 0.5 Nhoùm hoä 0 Taäp huaán Toaøn boä Ñoái chöùng Môû roäng Chöông trình -0.5 -1 -1.5 Ñoà thò 6. Söï thay ñoåi trong thu nhaäp töø caùc loaïi hình canh taùc Söï gia taêng thu nhaäp töø nuoâi caù Thu nhaäp töø nuoâi caù bao goàm caùc thu nhaäp tieàn maët töø caù baùn ñöôïc, giaù trò caù ñaõ duøng ñeå aên trong gia ñình vaø ñeå cho haøng xoùm hay ngöôøi thaân. Trong caùc hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp taïo ra thu nhaäp cho nhoùm hoä chöông trình, nuoâi caù chieám vò trí thöù ba (sau caây aên traùi vaø caùc caây troàng khaùc luùa) vôùi löôïng tieàn maët thu ñöôïc trung bình 2.224.770 ñoàng/hoä/naêm, thaáp hôn so vôùi caùc nhoùm hoä môû roäng vaø ñoái chöùng do nhoùm hoä chöông trình coù dieän tích ao nuoâi nhoû hôn; trung bình moät hoä chöông trình coù 759.17m2 ao so vôùi trung bình 1.068.85 m2 ao cuûa nhoùm môû roäng vaø 1153.00m2 ao, maëc duø söï khaùc bieät veà dieän tích ao giöõa moãi nhoùm laø khoâng coù yù nghóa veà maët thoáng keâ (P>0.05). Neáu tính treân ñôn vò dieän tích ao, nhoùm hoä chöông trình kieám ñöôïc löôïng tieàn maët treân dieän tích ao cao hôn so vôùi caùc nhoùm khaùc (baûng 1) maëc duø lôïi nhuaän thöïc söï treân dieän tích nuoâi caù chæ hôn nhoùm ñoái chöùng. Ñoái vôùi nhöõng noâng hoä ngheøo, löôïng tieàn maët kieám ñöôïc töø vieäc baùn caù coù yù nghóa raát lôùn ñoái vôùi hoï. Hoï khoâng quan taâm ñeán caùc thu nhaäp khaùc (khoâng phaûi tieàn maët) töø caù nuoâi nhö löôïng tieàn tieát kieäm ñöôïc do ñaõ coù saün nguoàn thöïc phaåm taïi choã, khoâng phaûi chi tieàn ñeå mua duøng cho gia ñình, thaäm chí caû löôïng caù ñöôïc cho, bieáu haøng xoùm khi hoï thu hoaïch caù cuõng chieám moät tyû leä ñaùng keå trong toång saûn löôïng caù nuoâi. Do ñoù, khi ñöôïc hoûi veà söï gia taêng thu nhaäp töø nuoâi caù sau quaù trình tham gia caùc hoaït ñoäng cuûa chöông trình, caùc hoä chöông trình ñaõ ñaùnh giaù raát cao veà khaû naêng taïo ra thu nhaäp cho noâng hoä töø nuoâi caù. Chæ soá thay ñoåi cuûa thu nhaäp töø nuoâi caù cuûa nhoùm chöông trình (CI = 1.13) cao hôn raát nhieàu so vôùi caùc nhoùm khaùc (0.70, 0.67, 0.50 töông öùng vôùi caùc nhoùm taäp huaán, môû roäng vaø ñoái chöùng). Ñieàu naøy cho thaáy CTMRTS ñaõ coù moät aûnh höôûng tích cöïc trong vieäc gia taêng thu nhaäp cho ngöôøi ngheøo. Baûng 1. Caùc chæ soá kinh teá (treân ñôn vò dieän tích ao) cuûa vieäc nuoâi caù Ñôn vò: ñoàng/m2/naêm Nhoùm hoä Chi phí Tieàn maët Giaù trò caù Giaù trò caù Toång thu Lôïi nhuaän löu ñoäng thu ñöôïc ñaõ aên ñaõ cho töø nuoâi caù töø nuoâi caù Chöông trình 1.020 3.110 1.020 0.110 4.240 3.220 Taäp huaán 1.270 2.560 2.560 0.170 5.290 4.030 Môû roäng 1.580 2.310 2.130 0.440 4.890 3.310 Ñoái chöùng 0.890 2.600 1.190 0.140 3.930 3.030 Toaøn boä 1.190 2.650 1.720 0.230 4.600 3.400 Bình quaân moãi thaønh vieân trong noâng hoä tham gia chöông trình thu nhaäp töø caù nuoâi ao laø 534.920 ñoàng/ngöôøi/naêm, cuõng lôùn hôn so vôùi caùc hoä thuoäc nhoùm taäp huaán (435.570 ñoàng/ngöôøi/naêm) hay môû roäng (468.670 ñoàng/ngöôøi/naêm) (baûng 2). Hôn nöõa, caùc chæ soá thu nhaäp töø caù nuoâi cuûa caùc nhoùm hoä khoâng khaùc nhau veà maët thoáng keâ (P > 0.05) cho thaáy vieäc nuoâi caù ñaõ giuùp cho nhoùm hoä chöông trình, voán laø nhoùm hoä ngheøo trong coäng ñoàng vaø ít (hoaëc khoâng) nuoâi caù tröôùc ñaây (Tö, 1999), gia taêng toång thu nhaäp vaø daàn daàn ruùt ngaén ñöôïc khoaûng caùch vôùi caùc nhoùm hoä khaùc. Söï gia
taêng thu nhaäp naøy coù yù nghóa raát lôùn khi lôïi nhuaän töø nuoâi caù cuûa caùc hoä chöông trình ñaõ gia taêng gaáp ñoâi so vôùi naêm 1997 (baûng 3). Baûng 2. Thu nhaäp trung bình töø nuoâi caù cuûa caùc nhoùm hoä Ñôn vò: ñoàng/ngöôøi/naêm Nhoùm hoä Chöông trình Taäp huaán Môû roäng Ñoái chöùng Tieàn maët 534.920 435.570 468.670 889.880 Thu nhaäp 641.130 732.880 607.310 1056.60 Lôïi nhuaän 502.900 576.400 503.980 842.250 Baûng 3. Lôïi nhuaän trung bình töø nuoâi caù cuûa caùc hoä chöông trình Ñôn vò: ñoàng/hoä Khu vöïc khaûo saùt Naêm 2000’ 1997' Long An 697.900 266.000 Bình Phöôùc 4.139.800 1.365.000 Taây Ninh (Traûng Baøng) 1.753.900 597.000 Taây Ninh (Chaâu Thaønh) 1.110.400 809.000 (Nguoàn: Demaine, 1999; Tö, 1999 vaø keát quaû ñieàu tra 2001) Söï thay ñoåi trong tyû leä ñoùng goùp cuûa nuoâi caù vaøo toång thu nhaäp cuûa noâng hoä Tyû leä ñoùng goùp cuûa caù nuoâi vaøo toång thu nhaäp noâng hoä bieán ñoäng töø 16.83% ôû nhoùm môû roäng ñeán 22.80% ôû nhoùm ñoái chöùng. Tyû leä naøy laø 18.78% ôû nhoùm hoä chöông trình vaø 20.64% ôû nhoùm taäp huaán. Tuy nhieân, vôùi chæ soá thay ñoåi cao (CI = 0.90) vaø cao hôn raát nhieàu (P < 0.05) so vôùi caùc nhoùm khaùc, moät laàn nöõa, nhoùm hoä chöông trình cho thaáy vai troø ngaøy caøng taêng cuûa vieäc nuoâi caù trong sinh keá cuûa hoï cuõng nhö hieäu quaû cuûa CTMRTS khi chæ soá thay ñoåi cuûa nhoùm ñoái chöùng chæ ñaït 0.03. Thaùi ñoä cuûa noâng daân ngheøo ñoái vôùi vieäc phaùt trieån nuoâi caù qui moâ nhoû Tính beàn vöõng cuûa vieäc nuoâi caù qui moâ nhoû coù theå ñöôïc bieåu thò thoâng qua vai troø cuûa noù trong vieäc naâng cao ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân ngheøo, söï haøi loøng cuûa ngöôøi daân khi aùp duïng caùc khuyeán caùo kyõ thuaät vaø keát hôïp hoaït ñoäng saûn xuaát naøy vaøo heä thoáng canh taùc cuûa hoï cuõng nhö söï töï tin cuûa ngöôøi daân khi tieáp tuïc vaø phaùt trieån vieäc nuoâi caù sau khi khoâng coøn nhaän söï hoã trôï kyõ thuaät tröïc tieáp töø CTMRTS. Chæ soá ñoàng yù AgI ñaõ ñöôïc söû duïng ñeå tìm hieåu söï khaùc nhau giöõa caùc nhoùm hoä veà thaùi ñoä ñoái vôùi loaïi hình nuoâi caù naøy. Keát quaû cho thaáy maëc duø nuoâi caù qui moâ nhoû khoâng laø nguoàn thu nhaäp chính cuûa noâng hoä (AgI = 0.07 – 0.20) cuõng nhö khoâng ñoùng vai troø chính trong vieäc naâng cao ñôøi soáng cho toaøn theå coäng ñoàng (AgI = -0.2 – 0.33), caùc nhoùm noâng hoä cuõng ñoàng yù raèng nuoâi caù ôû qui moâ nhoû naøy coù moät vai troø tích cöïc trong vieäc gia taêng chaát löôïng soáng cuûa chính hoï (AgI = 0.3 – 0.67), ñaëc bieät laø ôû nhoùm hoä chöông trình, voán laø nhöõng noâng hoä ngheøo trong coäng ñoàng (ñoà thò 7). Coù theå vì lyù do treân maø taát caû ngöôøi daân khi ñöôïc hoûi ñeàu bieåu loä söï haøi loøng cuûa hoï ñoái vôùi vieäc nuoâi caù vôùi chæ soá ñoàng yù cao ôû caû boán nhoùm, vaø chæ soá naøy cao nhaát ôû nhoùm môû roäng vaø chöông trình cho thaáy, CTMRTS ñaõ thöïc hieän raát toát caùc hoaït ñoäng cuûa mình trong vieäc naâng cao söï thích thuù cuûa ngöôøi daân ngheøo ñoái vôùi loaïi hình canh taùc naøy. Vôùi söï haøi loøng vaø thoûa maõn cuûa noâng daân trong khu vöïc, vieäc nuoâi caù qui moâ nhoû coù nhieàu cô hoäi ñeå phaùt trieån hôn. Theâm vaøo ñoù, maëc duø coøn gaëp moät soá khoù khaên nhö giaù caù thaáp, chaát löôïng caù gioáng keùm, thieáu lao ñoäng vaø voán ñeå ñaàu tö, caùc nhoùm noâng hoä cuõng dieãn taû söï töï tin raèng hoï coù khaû naêng tieáp tuïc aùp duïng vaø môû roäng vieäc nuoâi caù trong noâng hoä vôùi chæ soá ñoàng yù khaù cao ôû nhoùm hoä chöông trình (AgI = 0.70) vaø hai nhoùm Taäp huaán vaø Môû roäng (AgI = 0.37) laø nhöõng ñoái töôïng nhaém ñeán cuûa CTMRTS.
0.8 Laø nguoàn thu nhaäp chính 0.67 0.7 Caûi thieän ñôøi soáng coäng ñoàng -1: Khoâng ñoàng yù, 1:Ñoàng yù 0.6 Gia taêng chaát löôïng soáng cuûa gia ñình 0.5 0.43 0.43 Chæ soá ñoàng yù 0.4 0.33 0.3 0.3 0.2 0.2 0.13 0.07 0.07 0.1 0 0 nhoùm -0.1 Chöông trình Taäp huaán Môû roäng Ñoái chöùng -0.2 -0.1 -0.2 Ñoà thò 7. Vai troø cuûa nuoâi caù qui moâ nhoû ñoái vôùi noâng daân ngheøo KEÁT LUAÄN Vôùi vieäc tieáp nhaän vaø aùp duïng caùc khuyeán caùo kyõ thuaät töø CTMRTS, noâng daân ngheøo ôû ba tænh Taây Ninh, Bình Phöôùc vaø Long An ñaõ coù nhieàu tieán boä trong kyõ thuaät nuoâi caù ao, daãn ñeán vieäc gia taêng saûn löôïng caù nuoâi vaø thu nhaäp cho hoï. Nuoâi caù ao ñaõ trôû thaønh moät giaûi phaùp quan troïng trong vieäc ña daïng hoùa caùc keá sinh nhai cuûa caùc noâng hoä ngheøo trong khu vöïc do thu nhaäp ñaït ñöôïc vaø tyû troïng ñoùng goùp vaøo toång thu nhaäp noâng hoä ngaøy caøng taêng, ñaëc bieät ñoái vôùi nhöõng hoä noâng daân nhaän ñöôïc vaø aùp duïng caùc khuyeán caùo kyõ thuaät töø CTMRTS, voán laø nhöõng ngöôøi ngheøo hôn trong coäng ñoàng. Vieäc nuoâi caù qui moâ nhoû ñaõ nhaän ñöôïc söï haøi loøng khaù cao töø noâng daân vaø sau khi tieáp nhaän caùc khuyeán caùo kyõ thuaät töø CTMRTS, hoï ñaõ töï tin hôn trong vieäc aùp duïng caùc kyõ thuaät nuoâi caù vaøo thöïc teá saûn xuaát. Nhöõng ñieàu ñoù laø nhöõng chöùng côù chöùng minh cho hieäu quaû vaø taùc ñoäng cuûa CTMRTS cuõng nhö vai troø cuûa vieäc phaùt trieån nuoâi thuûy saûn qui moâ nhoû trong quaù trình giuùp ñôõ caùc hoä noâng daân ngheøo töï caûi thieän vaø naâng cao chaát löôïng cuoäc soáng. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO DEMAINE, H, 1999. Rural Aquaculture and Poverty Alleviation. Readings in Aquaculture Development - AARM. Asian Institute of Technology, Pathumthani, Thailand. Available online: http://www.agri-aqua.ait.ac.th/aqua/readings. EDWARDS, P, 2000. Aquaculture, Poverty Impacts and Livelihoods. Natural Resource Perspectives. 56, 2000. Overseas Development Institute. Great Britain. ELLIS, F, 2000. Rural Livelihoods and Diversity in Developing Countries. Oxford University Press. Great Britain. JOLLY, C.M. and CLONTS, H.A., 1993. Economics of Aquaculture. Food Products Press. New York. United States. KORN, M., 2000. Reaching the target group in the transfer of aquaculture technology: Ambassador’s Visit to AIT AARM Outreach – Vietnam and Cambodia. In: AARM Newsletter, 5, 1-3. Asian Institute of Technology. Thailand. NIELSEN, H.B., 2000. A review of aquaculture curriculum development at the University of Agriculture and Forestry. In: AARM Newsletter 5, 1-3, Asian Institute of Technology. Thailand. NGUYEÃN VAÊN TÖ vaø TRÒNH TRÖÔØNG GIANG, 1998. Improving the Effectiveness of Aquaculture Extension Activity in the Southeastern Provinces of Southern Vietnam. Paper presented at the Fifth Asian Fisheries Society Forum in Chiang Mai – Thailand 1998.
NGUYEÃN VAÊN TÖ, 1999. Keát quaû hôïp taùc nhaèm phaùt trieån nuoâi vaø quaûn lyù nguoàn lôïi thuûy saûn giöõa Khoa Thuûy saûn ÑHNL vaø caùc ñòa phöông (CTMRTS cuûa Vieän Kyõ thuaät AÙ Chaâu 1994-1998). Taäp san KHKT Noâng Laâm Nghieäp, soá 11/1999. Tröôøng ÑHNL TPHCM, NXB Noâng Nghieäp. TPHCM. WEBER, K. E. and TIWARI, I. P. (1992), Research and Survey Format Design: An Introduction. Division of Human Settlements Development. Asian Institute of Technology. Bangkok, Thailand.