Báo chí - truyền bá và sáng tạo văn hóa

BÁO CHÍ – TRUY N BÁ VÀ SÁNG T O VĂN HÓA<br /> <br /> PGS.TS. Vũ Duy Thông∗<br /> <br /> Trư c òi h i c a xã h i và nhu c u c a b n<br /> <br /> c, báo chí<br /> <br /> nư c ta hi n nay ã chuy n vai trò<br /> <br /> t công c c a chính tr là ch y u tr thành m t lĩnh v c c a văn hóa là ch y u. Nói m t cách khác,<br /> bên c nh nhi m v<br /> <br /> áp ng các yêu c u c a chính tr , báo chí ã tr thành m t phương ti n truy n bá<br /> <br /> văn hóa ngày càng quan tr ng, không th thi u ư c và t thân nó ã tr thành m t lĩnh v c văn hóa.<br /> ây, văn hóa ư c hi u là nh ng ho t<br /> <br /> ng tinh th n c a con ngư i nh m ph c v nh ng nhu c u<br /> <br /> tinh th n c a con ngư i.<br /> Ngày nay, v i s ra<br /> <br /> i c a truy n hình, internet, có th nói không có m t lĩnh v c nào c a<br /> <br /> văn hóa báo chí không th truy n t i, qu ng bá ư c. T các lĩnh v c tr u tư ng như tư tư ng, tri t<br /> h c; các lĩnh v c khoa h c - công ngh<br /> <br /> òi h i tính th c ch ng r t cao; các ho t<br /> <br /> thu t th hi n ch y u b ng hình tư ng<br /> <br /> n nh ng ho t<br /> <br /> giáo d c, y t , môi trư ng s ng…<br /> <br /> ng văn h c ngh<br /> <br /> ng xã h i mang giá tr văn hóa sâu s c như<br /> <br /> u có vai trò c a báo chí. Th t khó tư ng tư ng ư c n u m t lúc<br /> <br /> nào ó cu c s ng c a chúng ta hoàn toàn v ng bóng báo chí, nghĩa là không có báo in, phát thanh,<br /> truy n hình và báo trên m ng internet n a. V ng báo chí t c là cu c s ng c a chúng ta s t c kh c<br /> thi u v ng thông tin, âm nh c, th thao, các ngh thu t th giác, các phương ti n truy n bá ki n th c<br /> t xa… Trong<br /> <br /> i s ng hi n<br /> <br /> i, nh t là trong b i c nh cu c cách m ng công ngh thông tin bùng n<br /> <br /> d d i, báo chí ang làm g n l i không gian, ng n l i th i gian, bi n con ngư i tr thành sinh v t<br /> kh ng l có th s h u m t cách nhanh chóng m i ki n th c, thâu tóm m i thông tin b t k nó<br /> x y ra vào lúc nào trên trái<br /> <br /> âu,<br /> <br /> t và có th xa hơn n a trong th i gian nhanh nh t, hi u su t cao nh t.<br /> <br /> Nói như m t nhà báo n , báo chí ang làm ph ng d n trái<br /> <br /> t v m t thông tin và trí tu , không còn<br /> <br /> s chênh l ch cao th p quá xa gi a c ng<br /> <br /> ng kia, trình<br /> <br /> ng n và c ng<br /> <br /> văn minh kinh t , văn minh chính tr , văn minh văn hóa.<br /> <br /> ∗<br /> <br /> Báo i n t<br /> <br /> ng C ng s n VN<br /> <br /> này và trình<br /> <br /> khác v<br /> <br /> Trên ây là nói v kh năng truy n t i, qu ng bá văn hóa c a báo chí. Cùng v i kh năng<br /> truy n t i và do tác<br /> <br /> ng c a kh năng truy n t i,<br /> <br /> n lư t mình báo chí tr thành m t ch th sáng<br /> <br /> t o nh ng giá tr m i c a văn hóa, báo chí là m t b ph n c a văn hóa. Chưa nói<br /> thích sáng t o văn hóa c a báo chí<br /> <br /> n tác d ng kích<br /> <br /> i v i các ch th khác, ch tính t i vai trò sáng t o văn hóa c a<br /> <br /> chính báo chí, ta th y :<br /> - Báo chí óng vai trò là cơ quan ưa ra sáng ki n, t ch c, h tr các ho t<br /> văn hóa, văn hóa ngh thu t như các s ki n ca nh c, thi s c<br /> ng du l ch… t<br /> <br /> p, thi th i trang, thi<br /> <br /> ng các sân chơi<br /> u th thao, ho t<br /> <br /> ó làm n y sinh các s ki n văn hóa m i, kích thích văn hóa phát tri n.<br /> <br /> - B ng các chương trình, trang m c, s n ph m… các cơ quan báo dùng ngay phương ti n báo<br /> chí mình s h u<br /> <br /> t ch c các ho t<br /> <br /> ng văn hóa như sân kh u truy n hình, các chương trình trò<br /> <br /> chơi, các cu c thi ca nh c, chương trình b i dư ng ki n th c, d y h c t xa<br /> trí, trình<br /> <br /> nâng cao trình<br /> <br /> dân<br /> <br /> văn hóa c a công chúng. Nh nh ng hình th c này, báo chí ã tr thành trư ng h c công<br /> <br /> c ng, ưa văn hóa vào t n bu ng ng v i giá ti n r nh t, th i gian phù h p nh t, vư t xa t t c các<br /> hình th c giáo d c khác cùng m t m c ích. Có th nói, xã h i ư c như ngày nay là nh r t nhi u<br /> vào báo chí trong vi c nâng cao trình<br /> ngh g n l i v i c ng<br /> <br /> dân trí, văn hóa cho ngư i dân, ưa khoa h c –k thu t-công<br /> <br /> ng r ng l n m t cách it t n kém và t nguy n, i u mà không m t ngành nào<br /> <br /> ngoài báo chí có th làm ư c.<br /> - V i s phát tri n c a báo chí, dư lu n ã tr thành m t s c m nh xã h i có kh năng<br /> hư ng, làm thay<br /> <br /> i m t quan ni m nào ó, t<br /> <br /> ti n b hay tan rã c a văn hóa. Kh năng<br /> <br /> ó tác<br /> <br /> nh<br /> <br /> ng m t cách sâu s c t i tính ch t, màu s c, s<br /> <br /> nh hư ng dư lu n c a báo chí là không th ph nh n.<br /> <br /> Nhi u lo i hình văn hóa ư c hình thành ho c tàn l i, th m chí t ng cá th làm các lo i hình văn hóa<br /> này có th n i lên ho c m t i là do báo chí. Trong<br /> bi n, ph n<br /> <br /> i. Ti ng nói ng h ho c ph n<br /> <br /> nh hư ng dư lu n có v n<br /> <br /> ng h ho c ph n<br /> <br /> i c a báo chí vô cùng quan tr ng. Ti ng nói c a báo<br /> <br /> chí dù ng h hay không ng h mà úng, xã h i nói chung, văn hóa nói riêng có ư c nh ng hi u<br /> ng tích c c như ch ng “làm m i l i di tích”, “c n b o v ngh thu t truy n th ng như chèo, tu ng,<br /> c i lương… ang mai m t”, “ch ng thương m i hóa các l h i”... Nhưng n u báo chí<br /> ng h sai, h u qu s khôn lư ng. Th c t<br /> <br /> nh hư ng,<br /> <br /> ã có quá nhi u nh ng thí d thu c lo i này như c súy<br /> <br /> cho trào lưu âm nh c gi i trí thi u ch n l c hi n nay, vi c<br /> quá; tuy t<br /> <br /> cao văn hóa phương tây m t cách thái<br /> <br /> i hóa s khác bi t gi a các l a tu i trong công chúng…<br /> <br /> - Cùng v i vi c tham gia, góp ph n… báo chí còn là ch th sáng t o c a không ít nh ng giá<br /> tr văn hóa. Trong lĩnh v c ngôn ng , có th nói ngôn ng phát tri n ch y u qua báo chí. S dĩ ngôn<br /> ng nư c ta như hi n nay là do báo chí ã sáng t o, du nh p, s d ng, qu ng bá hàng v n t m i,<br /> nhi u cách l p câu m i, nhi u cách<br /> câu, cách<br /> <br /> cm i<br /> <br /> ng th i v i vi c t ch i cũng ng n y t cũ, cách l p<br /> <br /> c cũ. Ngôn ng ch là m t thí d trong nhi u thí d tương t . Có th nói không quá r ng,<br /> <br /> r t nhi u hình th c ngh thu t ư c du nh p vào Vi t Nam như các trư ng phái trong ngh thu t t o<br /> hình, ngh thu t âm nh c, văn h c, ki n trúc…<br /> <br /> u có vai trò to l n c a báo chí.<br /> n nh ng phong t c văn hóa m i ư c<br /> <br /> - Báo chí tr thành m t ph n c a văn hóa còn ph i k<br /> <br /> hình thành t báo chí như t c t ng báo t t, t c h i báo xuân, t c<br /> <br /> c báo ã hình thành ngày càng sâu<br /> <br /> r ng hi n nay.<br /> Nhưng kh ng<br /> không th không nh c<br /> <br /> nh vai trò to l n c a báo chí<br /> <br /> i v i văn hóa và tác<br /> <br /> ng tích c c c a nó,<br /> <br /> n nh ng nh hư ng tiêu c c c a báo chí trong lĩnh v c này. N u chúng ta<br /> <br /> ánh giá cao vai trò c a báo chí<br /> <br /> i v i văn hóa bao nhiêu thì cũng c n không ng n ng i b y nhiêu<br /> <br /> khi v ch ra và kiên quy t phê phán nh ng bi u hi n phá ho i, làm l ch hư ng văn hóa c a báo chí<br /> b y nhiêu. Và cũng c n có m t nh n<br /> <br /> nh tuy trái chi u v i s kh ng<br /> <br /> nh bên trên r ng xã h i c a<br /> <br /> chúng ta có nhi u m t tiêu c c như ngày nay cũng có trách nhi m c a báo chí.<br /> Xã h i Vi t Nam hi n<br /> <br /> i là xã h i thông tin. M t<br /> <br /> t nư c trên di n tích 330.000 km2 mà có<br /> <br /> t i trên 700 cơ quan báo chí, di n ph sóng phát thanh và truy n hình<br /> dân s s d ng internet, i n tho i di<br /> <br /> u trên 95% lãnh th , 20%<br /> <br /> ng và các phương ti n thông tin hi n<br /> <br /> thông tin phát tri n m c dù thu nh p GDP bình quân tính theo<br /> <br /> u ngư i còn<br /> <br /> i khác là m t xã h i<br /> m c trung bình th p,<br /> <br /> d tr qu c gia thu c di n nư c nghèo. Trư ng h p Vi t Nam có th là thí d v m t nư c còn trong<br /> tình tr ng ang phát tri n nhưng n u có ch trương i t t ón<br /> thông tin vi n thông, m<br /> qu c gia có trình<br /> <br /> ư ng cho công ngh thông tin hi n<br /> <br /> u úng, m nh d n<br /> <br /> u tư vào lĩnh v c<br /> <br /> i phát tri n, v n có th tr thành m t<br /> <br /> thông tin khá, i trư c m t bư c, t o à thu n l i cho phát tri n kinh t .<br /> <br /> Trên n n cơ s v t ch t i th ng t l c h u lên hi n<br /> <br /> i, ch trương v thông tin, báo chí c a<br /> <br /> ng và Nhà nư c khá c i m . Cách ây hàng ch c năm, quan i m th n tr ng “trình<br /> <br /> qu n lý t i<br /> <br /> âu phát tri n t i ó” ã ư c thay b ng ch trương xuyên su t “phát tri n t i âu qu n lý t i ó” và<br /> “qu n lý t t<br /> <br /> phát tri n”. Chính t quan i m c i m “qu n lý t t<br /> <br /> phát tri n”, thông tin và báo<br /> <br /> chí Vi t Nam, ch trong m t th i gian ng n ã có bư c phát tri n, trư ng thành m nh m c v s<br /> lư ng, ch t lư ng,<br /> <br /> i ngũ, trình<br /> <br /> chuyên môn như ngày nay. Thông tin, báo chí ã tr thành nhu<br /> <br /> c u tinh th n thư ng xuyên, hàng ngày, nhi u khi hàng gi v i không ít ngư i. Không ch tham gia<br /> vào<br /> <br /> i s ng chính tr , báo chí còn góp ph n<br /> <br /> nh hư ng dư lu n, nâng cao dân trí, ph c v nhu c u<br /> <br /> hư ng th văn hóa, gi i trí c a toàn xã h i. Cũng t quá trình nâng lên không ng ng vai trò trong văn<br /> hóa, báo chí ã có bư c trư ng thành vư t b c v n i dung, hình th c th hi n cũng như tính ch t xã<br /> h i. T ch ho t<br /> <br /> ng báo chí không khác nhi u l m v i ho t<br /> <br /> thành m t ngh<br /> <br /> c l p, th m chí nhi u ph n vi c, ch c danh trong báo chí cũng ã tr thành m t<br /> <br /> ngh<br /> <br /> ng tuyên hu n, ngày nay báo chí tr<br /> <br /> c l p như ngh t ng biên t p, ngh phóng viên, ngh biên t p viên…Báo chí không còn là<br /> <br /> m t “công c ” hi u theo nghĩa ph thu c, th<br /> <br /> ng n a mà ã tr thành m t ch th sáng t o, m t<br /> <br /> phương ti n truy n bá thông tin, văn hóa mang nh ng<br /> ý nghĩa r t quan tr ng<br /> <br /> c thù không th thay th . S thay<br /> <br /> i này có<br /> <br /> báo chí có nh ng óng góp ngày càng to l n vào s ti n b xã h i nhưng<br /> <br /> ng th i cũng là tác nhân c a không ít s xu ng c p, tan rã v văn hóa.<br /> M t nguyên nhân n a d n t i nhi u thi u sót, khuy t i m c a báo chí là v m t tâm lý, ngư i<br /> c Vi t Nam chưa<br /> <br /> s c<br /> <br /> kháng c n thi t trư c cái úng, cái sai trên báo chí. ư c hun úc ni m<br /> <br /> tin t trong truy n th ng ch ng gi c, gi nư c c a báo chí,<br /> c a chính nghĩa, chính th ng,<br /> <br /> i di n cho<br /> <br /> o lý, cho s<br /> <br /> ni m như v y ã khi n cho công chúng d dàng<br /> giác trư c nh ng ý<br /> <br /> c gi Vi t Nam coi báo chí là ti ng nói<br /> ông, th hi n ti ng nói chung. Chính quan<br /> <br /> ng tình v i cái sai, cái chưa th t úng, m t c nh<br /> <br /> th c ra là c a m t cá nhân, m t nhóm ngư i nào ó trên báo chí chưa h n là<br /> <br /> ti ng nói chung c a công lu n. Sai l m này còn b làm tr m tr ng hơn do cơ ch qu n lý báo chí c a<br /> nhà nư c ta còn chưa hoàn thi n, chưa áp ng ư c nhu c u thay<br /> <br /> i hàng ngày hàng gi c a cu c<br /> <br /> s ng. Ch ng h n, chúng ta chưa phân lo i báo chí, âu là nh ng cơ quan thông tin chính th ng,<br /> di n cho ý chí c a<br /> <br /> ng và Nhà nư c và âu là nh ng doanh nghi p ho t<br /> <br /> i<br /> <br /> ng trong lĩnh v c báo chí<br /> <br /> ch y u là thu l i nhu n như nhi u t báo chuyên v tình d c, th m m , mua s m, trang trí n i th t<br /> <br /> ch<br /> <br /> ư c ki m soát b ng lu t báo chí, lu t doanh nghi p th m chí ch ho t<br /> <br /> pháp là<br /> ư c<br /> <br /> ng trong khuôn kh hi n<br /> <br /> . V i các phân lo i báo chí còn khá chung chung, mơ h như hi n nay, m i t báo<br /> i x trên m t m t b ng như nhau, m i cơ quan báo d u là<br /> <br /> i di n c a “ti ng nói c a<br /> <br /> u<br /> ng,<br /> <br /> Nhà nư c” t t nhiên là nh ng ngư i làm báo trong cơ quan báo chí ó cũng v y ã t o ra s ng<br /> nh n, d n<br /> <br /> n không ít sai l m. Bên c nh ó, v m t pháp lu t, nhi u như nh ng qui<br /> <br /> chính, trách nhi m công khai xin l i trên báo, trách nhi m c a báo chí<br /> <br /> nh v<br /> <br /> ính<br /> <br /> i v i quy n t do ngôn lu n<br /> <br /> c a nhân dân th c thi chưa nghiêm cũng t o cơ h i không nh cho nh ng sai l m, xu ng c p c a báo<br /> chí.<br /> Nhưng nguyên nhân ch y u, hàng<br /> <br /> ud n<br /> <br /> n nh ng khuy t i m, thi u sót c a báo chí nói<br /> <br /> chung, trong ó có nh ng thi u sót, khuy t i m v văn hóa là mâu thu n n y sinh trong ho t<br /> <br /> ng<br /> <br /> báo chí sau khi xóa b bao c p, ó là mâu thu n gi a ch t lư ng thông tin (chính xác, khoa h c, dân<br /> t c) v i yêu c u ph i gi t gân, câu khách v i m c ích bán ư c nhi u báo, thu ư c nhi u qu ng<br /> cáo<br /> <br /> t n t i và ngày càng lãi nhi u hơn.<br /> <br /> ây là m t mâu thu n trong quá trình phát tri n nhưng r t<br /> <br /> khó kh c ph c trong m t b i c nh n n báo chí th trư ng còn non tr , không<br /> pháp lu t còn trong quá trình hoàn thi n; m t b ph n công chúng trình<br /> <br /> ng nh t; các qui<br /> <br /> nh<br /> <br /> thông tin, văn hóa còn<br /> <br /> th p; th hi u công chúng h n ch n u không nói là ang xu ng c p trong b i c nh xã h i hi n nay.<br /> ó cũng là mâu thu n n y sinh trong b i c nh báo chí phát tri n<br /> <br /> t, m t cân<br /> <br /> trá hình, lách lu t t n t i; công tác qu n lý còn nhi u h n ch . Khi bàn<br /> l i cho n n kinh t th trư ng. Cho<br /> <br /> này, không nên<br /> <br /> i<br /> <br /> u ư c làm ra trong n n kinh t th trư ng.<br /> <br /> hàng ch c nư c phát tri n mà chúng ta ang c g ng h c t p<br /> <br /> cơ ch th trư ng. B n thân xu hư ng tăng<br /> hình…<br /> <br /> ng<br /> <br /> n nay, hàng lo t tác ph m k t tinh tinh hoa c a nhân lo i c a<br /> <br /> các tác gi là nhà báo, nhà văn, h a sĩ, nh c sĩ… vĩ<br /> N n báo chí r c r<br /> <br /> nv n<br /> <br /> i; nhi u ho t<br /> <br /> u t n t i trong<br /> <br /> h p d n c a t báo, chương trình phát thanh, truy n<br /> <br /> tăng lư ng công chúng, tăng giá tr và s lương qu ng cáo mà m t s ngư i v n quan ni m<br /> <br /> là “thương m i hóa báo chí” cũng không có l i, nhi u khi còn c n ư c khuy n khích. Cái c n ch ng,<br /> cái ư c hi u là “thương m i hóa” như lâu nay v n quen dùng là xu hư ng h th p giá tr chính tr ,<br /> giá tr văn hóa c a thông tin, t b nhu c u chính áng c a s<br /> ph n công chúng có ti n nhưng th hi u th p<br /> <br /> ông, chi u theo th hi u c a m t b<br /> <br /> bán ư c báo m t cách b t chính.<br /> <br />