Biến chứng sớm của mở thông ruột ra da trong phẫu thuật ống tiêu hóa

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 1 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> BIẾN CHỨNG SỚM CỦA MỞ THÔNG RUỘT RA DA<br /> TRONG PHẪU THUẬT ỐNG TIÊU HÓA<br /> Nguyễn Thành Nam*, Lâm Việt Trung**<br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Phẫu thuật mở thông ruột ra da (MTRRD) là một phần không thể thiếu của chiến lược điều trị<br /> một số bệnh đường tiêu hóa như tắc ruột, ung thư đại trực tràng, tắc mạch mạc treo... Các nghiên cứu khác nhau<br /> cho tỉ lệ biến chứng từ 6 – 96%.<br /> Mục tiêu: Chúng tôi thực hiện nghiên cứu này với hai mục tiêu: Mô tả đặc điểm lâm sàng và chỉ định phẫu<br /> thuật của MTRRD trong phẫu thuật ống tiêu hóa; biến chứng sớm của MTRRD trong phẫu thuật ống tiêu hóa.<br /> Phương pháp nghiên cứu: Hồi cứu – mô tả cắt ngang, tại khoa Ngoại Tiêu Hóa – Bệnh viện Chợ Rẫy trong<br /> 1 năm từ 01/01/2017 đến 31/12/2017. Tiêu chuẩn chọn bệnh là những bệnh nhân được phẫu thuật MTRRD tạm<br /> thời hoặc vĩnh viễn.<br /> Kết quả: Từ 01/01/2017 đến 31/12/2017, chúng tôi thu thập được 348 trường hợp (TH) được phẫu thuật<br /> MTRRD đủ tiêu chuẩn chọn bệnh. Tỉ lệ biến chứng sớm của MTRRD là 6,9%. Độ tuổi trung bình làm MTRRD<br /> là 59,2 ± 17,1 tuổi, nam (57%) so với nữ (43%). Chỉ định chiếm tỉ lệ cao nhất là u đại trực tràng (39,9%). Có 7<br /> loại biến chứng sớm của MTRRD được gồm viêm da quanh MTRRD (2,6%), xuất huyết và máu tụ MTRRD<br /> (1,4%), nhiễm trùng quanh MTRRD (0,8%), thiếu máu và hoại tử MTRRD (0,6%), sa MTRRD (0,6%), viêm<br /> phúc mạc do tụt MTRRD (0,6%), thoát vị thành bụng cạnh MTRRD (0,3%).<br /> Kết luận: Nguy cơ xảy ra biến chứng sớm giảm dần theo thứ tự từ MTRRD kiểu quai, kiểu có miệng tách<br /> đôi và kiểu tận. Điểm ASA trước phẫu thuật của bệnh nhân càng cao thì nguy cơ xảy ra biến chứng sớm càng<br /> lớn. Có sự liên quan giữa những TH chỉ định làm MTRRD do viêm phúc mạc – vỡ u ruột và biến chứng sớm.<br /> Từ khóa: mở thông ruột ra da, biến chứng của mở thông ruột ra da<br /> ABSTRACT<br /> EARLY COMPLICATIONS OF INTESTINAL STOMA IN GASTROINTESTINAL SURGERY<br /> Nguyen Thanh Nam, Lam Viet Trung<br /> * Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Supplement of Vol. 23 - No 1- 2019: 111-119<br /> Background: Intestinal stoma creation is an integral part of the treatment strategy for several<br /> gastrointestinal diseases, such as intestinal obstruction, colorectal cancer, acute mesenteric ischemia... Various<br /> studies reported the early complications with a range of 6 – 96%.<br /> Aims: The objectives of this study were to describe: the clinical characteristics and surgical indications of<br /> intestinal stoma in gastrointestinal surgery; the early complications of stoma in gastrointestinal surgery.<br /> Methods: A retrospective descriptive study, at the Digestive Surgery department, Cho Ray hospital for 1<br /> year from 01 January 2017 to 31 December 2017. All patients with temporary or permanent intestinal stomas<br /> were included in the study.<br /> Results: From 01 January 2017 to 31 December 2017, a total of 348 stomas were recorded, of which 24<br /> (6.9%) were identified as problematic. The median age was 59.2 ± 17.1 years, male (57%) vs women (43%). The<br /> highest indication of stoma was colorectal tumors (39.9%). There are seven types of early stomal complications<br /> including peristomal dermatology (2.6%), hemorrhage and hematoma (1.4%), peristomal infection (0.8%),<br /> <br />  <br /> Khoa Ngoại Bụng - Bệnh viện Quân Y 175 Khoa Ngoại Tiêu Hóa – Bệnh viện Chợ Rẫy<br /> Tác giả liên lạc: ThS.BS. Nguyễn Thành Nam ĐT: 0939888000 Email: dr.nam175vn@gmail.com<br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa 111<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 1 * 2019<br /> <br /> ischemia and necrosis (0.6%), prolapse (0.6%), peritonitis due to stoma retraction (0.6%), parastomal hernia<br /> (0.3%).<br /> Conclusions: The risk of early stomal complications decreases in the order of loop, double-barrel and end<br /> stoma. The higher ASA score, the greater risk for early complications. There is evidence of an increase in incidence<br /> of problematic stomas with indication of peritonitis due to perforated tumors.<br /> Key words: Intestinal stoma, complications of intestinal stoma.<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ Các bệnh nhân được làm MTRRD tại cơ sở<br /> Mở thông ruột ra da (MTRRD) là phẫu thuật khác không phải tại bệnh viện Chợ Rẫy.<br /> tạo lỗ mở chủ động của ruột trực tiếp ra ngoài ổ Phương pháp nghiên cứu<br /> bụng, MTRRD gồm hậu môn nhân tạo (HMNT) Mô hình nghiên cứu<br /> và mở thông ruột non ra da (MTRNRD)(1). Hồi cứu – mô tả cắt ngang.<br /> Phẫu thuật làm MTRRD là một phần không<br /> Phương pháp thu thập số liệu<br /> thể thiếu của chiến lược điều trị một số bệnh<br /> Thu thập danh sách bệnh nhân có mã ICD<br /> đường tiêu hóa như tắc ruột, ung thư đại trực<br /> tương ứng với các cụm từ: “Hậu môn nhân tạo”,<br /> tràng, tắc mạch mạc treo... Tại khoa Ngoại Tiêu<br /> “Mở thông hỗng tràng ra da”, “Mở thông hồi<br /> Hóa – Bệnh viện Chợ Rẫy trong một năm có<br /> tràng ra da” trong vòng 1 năm – từ 01/01/2017<br /> khoảng 400 TH làm MTRRD. Tại Anh, gần 20800<br /> đến 31/12/2017 tại khoa Ngoại Tiêu Hóa bệnh<br /> ca MTRRD được thực hiện mỗi năm(6).<br /> viện Chợ Rẫy.<br /> Các nghiên cứu khác nhau cho tỉ lệ biến<br /> Sàng lọc và chọn các hồ sơ thỏa tiêu chuẩn<br /> chứng từ 6 – 96%(5). Khi MTRRD có biến chứng<br /> chọn bệnh.<br /> thì bệnh nhân phải trả cái giá không hề nhỏ, cả<br /> về tài chính lẫn tâm lý, và họ có thể phải gánh Các biến số được ghi nhận và tổng hợp theo<br /> chịu thêm những cuộc phẫu thuật để sửa chữa biểu mẫu.<br /> các biến chứng đó(18). Do đó, chúng tôi thực hiện Phân tích và xử lý số liệu<br /> đề tài “Biến chứng sớm của mở thông ruột ra da Xử lý và phân tích thống kê số liệu bằng<br /> trong phẫu thuật ống tiêu hóa” với hai mục tiêu phần mềm Excel, phần mềm Stata 13.<br /> nghiên cứu như sau: Mô tả đặc điểm lâm sàng So sánh các biến định tính bằng phép kiểm<br /> và chỉ định phẫu thuật của MTRRD trong phẫu Chi bình phương, kiểm định (KĐ) Fisher và<br /> thuật ống tiêu hóa, biến chứng sớm của MTRRD dùng KĐ t cho các biến định lượng.<br /> trong phẫu thuật ống tiêu hóa.<br /> KẾT QUẢ<br /> ĐỐITƯỢNG -PHƯƠNG PHÁPNGHIÊNCỨU<br /> Từ 1/2017 đến tháng 12/2017 tại Bệnh viện<br /> Đối tượng nghiên cứu Chợ Rẫy, chúng tôi thu thập được 348 trường<br /> Các bệnh nhân được phẫu thuật mở thông hợp (TH) được phẫu thuật MTRRD đủ tiêu<br /> ruột ra da tại khoa Ngoại Tiêu Hóa - Bệnh viện chuẩn chọn bệnh, được đưa vào nghiên cứu.<br /> Chợ Rẫy trong 1 năm từ 01/01/2017 đến Đặc điểm chung<br /> 31/12/2017.<br /> Độ tuổi trung bình làm MTRRD là 59,2 ± 17,1<br /> Tiêu chuẩn chọn bệnh tuổi. Phân bố nhiều nhất trong khoảng từ 40 –<br /> Các bệnh nhân có MTRRD tạm thời hoặc 40 tuổi). Kết quả cho thấy tuổi Harris(7).<br /> trung bình trong nghiên cứu của chúng tôi khá<br /> Vị trí ruột làm mở thông ruột ra da được<br /> tương đồng so với các tác giả Nguyễn Quang chọn làm nhiều nhất là đại tràng chậu hông<br /> Trung(13) và Harris(7). (47,1%) nhiều hơn Ghazi là 17,5%(6) và Ahmad<br /> Bệnh nhân được làm MTRRD có tỉ lệ nam là 11%(1). Hồi tràng (27,3%) được chọn nhiều<br /> giới (57%) cao hơn nữ (43%). Kết quả này khá thứ hai sau đại tràng chậu hông, so với Ghazi<br /> tương đồng với Lê Đức Tuấn(10) và Harris(7). (49,8%) và Ahmad (76%). Kết quả của chúng<br /> Hiện nay, bệnh viện Chợ Rẫy là nơi tiếp nhận tôi có vị trí ruột đưa ra thành bụng làm<br /> hầu hết các ca bệnh nặng, các ca cấp cứu phức MTRRD tương đối khác so với 2 tác giả trên có<br /> tạp từ thành phố Hồ Chí Minh cũng như các lẽ vì mẫu nghiên cứu của chúng tôi ung thư<br /> tỉnh miền Nam, các ca bệnh này thường do nam đại trực tràng chiếm đa số so với 2 tác giả.<br /> giới bị tai nạn giao thông hay tai nạn lao động, Chúng tôi gặp MTRRD được thực hiện tại đại<br /> chính vì vậy làm cho tỉ lệ nam cao hơn nữ trong tràng lên là ít nhất, chỉ có 3 TH (0,8%). Đại<br /> nghiên cứu này. tràng chậu hông xảy ra nhiều biến chứng sớm<br /> Phẫu thuật làm mở thông ruột ra da nhất với 14/348 TH (4,1%). Điều này có thể giải<br /> Về chỉ định làm MTRRD, theo Qamar A. thích vì đại tràng chậu hông được thực hiện<br /> Ahmad(16) nghiên cứu 85 TH MTRRD thì vết MTRRD nhiều hơn, là đoạn di động nên khó<br /> thương bụng chiếm 5,5%; vết thương và chấn tìm dẫn đến đường mổ có thể dài hơn và số<br /> thương đại tràng chúng tôi gặp 6 TH (1,7%). Sự lượng biến chứng cao hơn. Tuy nhiên, sự khác<br /> khác biệt ở đây là do Ahmad thực hiện nghiên<br /> <br /> <br /> 116 Chuyên Đề Ngoại Khoa<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 1 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> biệt ở đây giữa các vị trí ruột khi có biến Tuấn nghiên cứu 414 TH có MTRRD vĩnh viễn<br /> chứng không có ý nghĩa thống kê (p = 0,610). chiếm 84% nhiều hơn MTRRD tạm thời(10). Sự<br /> MTRRD kiểu quai chiếm nhiều nhất (79,6%), khác biệt này do các TH mổ cấp cứu nhiều<br /> MTRRD kiểu một đầu tận (14,9%) và MTRRD (67,2%) và các TH này thường sẽ phẫu thuật 2<br /> kiểu có miệng tách đôi chiếm 5,5%. Giải thích hay 3 thì, và thì đầu thường chỉ làm MTRRD tạm<br /> cho sự khác biệt này, chúng tôi nhận thấy chỉ thời, thì sau sẽ giải quyết triệt để nguyên nhân.<br /> định làm MTRRD cho rất nhiều TH cấp cứu Biến chứng sớm của mở thông ruột ra da<br /> (67,2%), đa số các TH đều là MTRRD tạm thời Nghiên cứu của chúng tôi có tỉ lệ biến<br /> (60,9%) nên MTRRD kiểu quai chiếm tỉ lệ cao là chứng là 6,9% (Bảng 3), so với Umit Koc và<br /> điều dễ hiểu. MTRRD một đầu tận trong nghiên cộng sự (CS) là 28,4%(19) và Lê Đức Tuấn là<br /> cứu của chúng tôi đứng thứ 2 với 14,9% do tỉ lệ 4,6%. Điều này có thể được giải thích do phần<br /> ung thư đại tràng chậu hông – trực tràng được lớn các bệnh nhân của chúng tôi được làm<br /> phẫu thuật Miles (11,9%) hoặc phẫu thuật MTRRD trong cấp cứu, sự chuẩn bị của bệnh<br /> Hartmann (3,0%). Bên cạnh đó những TH chấn nhân lẫn phẫu thuật viên đều không được tốt<br /> thương, vết thương hay tắc ruột phải phẫu thuật như trong chương trình nên nguy cơ xảy ra<br /> cắt đoạn ruột, đưa 2 đầu đại tràng ra da, đó đều biến chứng sẽ cao hơn so với nghiên cứu của<br /> là những chỉ định phải thực hiện MTRRD kiểu Lê Đức Tuấn, nhưng ít hơn so với nghiên cứu<br /> có miệng tách đôi (5,5%). của Umit Koc và CS vì điều kiện thực hiện<br /> Nghiên cứu của chúng tôi thấy rằng vị trí phẫu thuật khác nhau cả yếu tố khách quan và<br /> làm MTRRD ở hố chậu trái là nhiều nhất có tỉ lệ chủ quan.<br /> 59,2% so với các kết quả của Lê Đức Tuấn(10) và Viêm da quanh MTRRD chúng tôi ghi nhận<br /> Lê Trường Chiến(11) lần lượt là 82,4% và 70,5%. được nhiều nhất với 9 TH (2,6%) cao hơn Umit<br /> Và thấp nhất ở các công trình của Lê Đức Tuấn Koc và CS là 5 TH (1,1%), biến chứng này được<br /> và Lê Trường Chiến là vị trí hạ sườn phải và hố ghi nhận từ 3 - 42% tùy tác giả(9). Xuất huyết và<br /> chậu phải với tỉ lệ 3,1%, của chúng tôi MTRRD ở tụ máu MTRRD có 5 TH (1,4%) cao hơn Lê Đức<br /> hố chậu phải có 96 TH, chiếm 27,6% – đứng thứ Tuấn là 4 TH (1%).<br /> 2 trong 4 vị trí MTRRD trên thành bụng. Điều Nhiễm trùng quanh MTRRD chúng tôi có 3<br /> này có thể lý giải vì trong nghiên cứu của chúng TH (0,8%) cao hơn Lê Đức Tuấn là 0,7% và thấp<br /> tôi số lượng mở thông ruột non, mở thông manh hơn nhiều so với Umit Koc và CS là 19,5%. Biến<br /> tràng, mở thông đại tràng lên chiếm tổng cộng chứng này gặp với tỉ lệ từ 2 - 14,8%(14,15), nguyên<br /> 37,1% các TH MTRRD. Vị trí hạ sườn trái (6,9%) nhân có thể do vị trí đặt MTRRD trên vùng đã<br /> và vị trí hạ sườn phải (2,3%) là những vị trí lần phẫu thuật trước đó, nhiễm trùng, máu tụ, hay<br /> lượt đứng sau vị trí hố chậu phải trong nghiên gặp ở các MTRRD không được tạo hình.<br /> cứu của chúng tôi, các vị trí này thường dùng để<br /> Thiếu máu và hoại tử MTRRD có 2 TH<br /> đưa đại tràng ngang ra da. Theo các tác giả<br /> (0,6%), thấp hơn so với hai tác giả Umit Koc và<br /> Husain, Tjandra(8) thì vị trí thành bụng để làm<br /> Lê Đức Tuấn lần lượt là 6 TH (1,2%) và 8 TH<br /> MTRRD nên đi qua cơ thẳng bụng để hạn chế<br /> (1,9%). Biến chứng này được ghi nhận thay đổi<br /> các biến chứng của MTRRD, đặc biệt là thoát vị<br /> theo các tác giả với tỉ lệ từ 2,3 - 17%(3,14,15).<br /> quanh MTRRD. Các vị trí này nên được đánh<br /> Sa MTRRD có 2 TH (0,6%), kết quả này cao<br /> dấu trước mổ dựa theo các tư thế, các đặc điểm<br /> hơn so với Umit Koc và CS là 0% và Lê Đức<br /> thành bụng, các vết sẹo cũ, các nếp gấp da…của<br /> Tuấn 0,24%. Sa MTRRD là một biến chứng<br /> người bệnh.<br /> muộn khá thường gặp với tỉ lệ gặp từ 2–<br /> MTRRD tạm thời chiếm đa số với tỉ lệ 60,9%,<br /> 26%(2,4,17). Các TH chúng tôi ghi nhận xảy ra sớm<br /> MTRRD vĩnh viễn chiếm 34,2%; so với Lê Đức<br /> sau mổ được xem như do lỗi kỹ thuật khi tạo<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa 117<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 1 * 2019<br /> <br /> đường hầm trên thành bụng quá rộng, có lẽ các của chúng tôi khá tương đồng với nghiên cứu<br /> MTRRD được thực hiện trong điều kiện cấp cứu của Umit Koc và CS là 1 TH (0,2%) cũng như Lê<br /> nên dễ mắc sai sót và từ đó có thể là nguyên Đức Tuấn không có TH biến chứng nào. TH này<br /> nhân làm cho kết quả của chúng tôi cao hơn. được phẫu thuật làm lại MTRRD thành công.<br /> Tụt MTRRD gây viêm phúc mạc chúng tôi Tóm lại chúng tôi có 7 loại biến chứng sớm<br /> ghi nhận 2 TH (0,6%), kết quả của chúng tôi cao gồm 24 TH, chiếm tỉ lệ 6,9%, các biến chứng này<br /> hơn Umit Koc và CS với 0% và Lê Đức Tuấn với theo chúng tôi đa phần là do lỗi kỹ thuật và các<br /> 1 TH (0,2 %). Nguyên nhân của biến chứng này lỗi này đều có thể tránh được.<br /> thường do di động ruột không đủ dài dẫn đến Nguy cơ xảy ra biến chứng nhiều nhất là<br /> căng thành ruột hay mạc treo ruột; ngoài ra, còn trong vòng 5 năm đầu tiên sau mổ nhưng bệnh<br /> do cơ địa bệnh nhân có thành bụng nhão, béo nhân vẫn phải mang những nguy cơ biến chứng<br /> phì… hay bị nhiễm trùng cân cơ, khoang quanh tiềm ẩn đến suốt đời. Trong nghiên cứu này<br /> MTRRD trên thành bụng(12). chúng tôi chỉ ghi nhận các biến chứng xảy ra<br /> Thoát vị thành bụng cạnh MTRRD là biến trong 30 ngày đầu.<br /> chứng gặp ít nhất, chỉ có 1 TH (0,3%), kết quả<br /> Bảng 3: So sánh các biến chứng sớm của MTRRD<br /> (19) (10)<br /> Chúng tôi (n=348) Umit Koc và CS (n=462) Lê Đức Tuấn (n=414)<br /> Số ca (%) Số ca (%) Số ca (%)<br /> Viêm da quanh MTRRD 9 (2,6) 5(1,1) 0<br /> Xuất huyết và máu tụ MTRRD 5 (1,4) 0 4 (1)<br /> Nhiễm trùng quanh MTRRD 3 (0,8) 90 (19,5) 3 (0,7)<br /> Hoại tử MTRRD 2 (0,6) 6 (1,2) 8 (1,9)<br /> Sa MTRRD 2 (0,6) 0 1 (0,2)<br /> Viêm phúc mạc do tụt MTRRD 2 (0,6) 0 1 (0,2)<br /> Thoát vị thành bụng cạnh MTRRD 1 (0,3) 1(0,2) 0<br /> Biến chứng xảy ra chủ yếu tại vị trí hố chậu biến chứng sớm giảm dần theo thứ tự từ<br /> trái và hạ sườn trái, trong đó vị trí hố chậu trái là MTRRD kiểu quai, kiểu có miệng tách đôi và<br /> nhiều nhất (4,6%). Tuy có sự chênh lệch giữa các kiểu tận; điểm ASA trước phẫu thuật của bệnh<br /> vị trí như vậy nhưng không có ý nghĩa thống kê nhân càng cao thì nguy cơ xảy ra biến chứng<br /> (p = 0,145), điều này được giải thích do vị trí này sớm càng lớn; có sự liên quan giữa những TH<br /> là vị trí mà đại tràng chậu hông hay được đưa ra chỉ định làm MTRRD do viêm phúc mạc – vỡ u<br /> làm MTRRD. ruột và biến chứng sớm.<br /> MTRRD xảy ra biến chứng đa số là được mổ TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> cấp cứu (5,5%), sự khác biệt này không có ý 1. Ahmad Z, Sharma A, Saxena P, Choudhary A, Ahmad M<br /> nghĩa thống kê so với các TH MTRRD có biến (2013). A clinical study of intestinal stomas: its indications and<br /> complications. Int J Res Med Sci, 1(4): 536-540.<br /> chứng được mổ theo chương trình (p = 0,197). 2. Arumugam PJ, Bevan L, Macdonald L, Watkins AJ, Morgan<br /> Harris(8) cũng nhận thấy rằng hầu hết các biến AR, Beynon J, Carr ND (2003). A prospective audit of stomas-<br /> analysis of risk factors and complication and their management.<br /> chứng của MTRRD xảy ra trong phẫu thuật cấp<br /> Colorectal Dis, 5(1): 49-52.<br /> cứu hơn là phẫu thuật chương trình. 3. Birnbaum W, Ferrier P (1952). Complications of abdominal<br /> colostomy. Am J Surg, 83(1): 64-67.<br /> KẾT LUẬN 4. Cheung MT. (1995). Complications of an abdominal stoma: an<br /> Phẫu thuật MTRRD được thực hiện phần lớn analysis of 322 stomas. Aust N Z J Surg, 65(11): 808-811.<br /> 5. Cottam J, Richards K, Hasted A, Blackman A (2007). Results of a<br /> trong phẫu thuật cấp cứu, đại tràng chậu hông nationwide prospective audit of stoma complications within 3<br /> được thực hiện làm MTRRD nhiều nhất và có số weeks of surgery. Colorectal Disease, 9(9): 834-838.<br /> lượng biến chứng tương ứng. Nguy cơ xảy ra<br /> <br /> <br /> <br /> 118 Chuyên Đề Ngoại Khoa<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 1 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> 6. Ghazi MA, Bhutta AR, Dawood N et al (2009). The Trends and 14. Park JJ, Del Pino A, Orsay CP, Nelson RL, Pearl RK, Cintron JR,<br /> Outcome of Stoma Procedures in Abdominal Surgery. Pak Abcarian H (1999). Stoma complications: the Cook County<br /> Journal of Med and Health Sciences, 3(2): 106. Hospital experience. Dis Colon Rectum, 42(12): 1575-1580.<br /> 7. Harris DA, Egbeare D, Jones S, Benjamin H, Woodward A, 15. Pearl RK, Prasad ML, Orsay CP, Abcarian H, Tan AB, Melzl MT<br /> and Foster ME (2005). Complications and mortality following (1985). Early local complications from intestinal stomas. Arch<br /> stoma formation. Ann R Coll Surg Engl, 87(6): 427-431. Surg, 120(10): 1145-1147.<br /> 8. Joe JT (2006). Intestinal stomas. In: Joe JT, Gordon JAC, Andrew 16. Qamar AA, Saeed MK, Muneera MJ (2010). Indications and<br /> HK, Julian AS. The Textbook Of Surgery, 3rd edition, pp.251-256. Complications Of Intestinal Stomas-A Tertiary Care Hospital<br /> Blackwell Publishing, Melbourne. Experience. Biomedica, 26: 144-147.<br /> 9. Kann BR (2008). Early Stomal Complications. Clin Colon Rectal 17. Robertson I, Leung E, Hughes D, Spiers M, Donnelly L et al<br /> Surg, 21(1): 23-30. (2005). Prospective analysis of stoma-related complications.<br /> 10. Lê Đức Tuấn (2000). Các Biến Chứng Của Hậu Môn Nhân Tạo. Colorectal Dis, 7(3): 279-285.<br /> Luận văn Thạc Sĩ Y Học. Đại học Y Dược TP Hồ Chí Minh. 18. Robin SM, Zane C (2004). Quality of Life with a Stoma.In: Peter<br /> 11. Lê Trường Chiến (1990). Chỉ định và biến chứng hậu môn nhân AC, John MM. Intestinal Stomas: Principles, Techniques, and<br /> tạo. Tiểu luận tốt nghiệp bác sỹ nội trú Ngoại Tổng Quát. Đại học Y Management, 2nd edition, pp.91-110. Marcel Dekker, Inc., NY.<br /> Dược TP Hồ Chí Minh. 19. Umit K, Karaman K, Gomceli I, Dalgic T, Ozer I, Ulas M, Ercan<br /> 12. Leppäniemi A, Ansaloni L, Andersson RE, Bazzoli F, Catena M, Bostanci E, Akoglu M (2017). A Retrospective Analysis of<br /> F, Cennamo V, Di Saverio S, Fuccio L, Jeekel H, et al (2010). Factors Affecting Early Stoma Complications. Ostomy Wound<br /> Guidelenines in the management of obstructing cancer of the Management, 63(1): 28-32.<br /> left colon consensus conference of the world society of<br /> emergency surgery (WSES) and peritoneum and surgery (PnS)<br /> Ngày nhận bài báo: 08/11/2018<br /> society. World Journal of Emergency Surgery, 5(1): 29-39.<br /> 13. Nguyễn Quang Trung (2004). Nghiên Cứu Chẩn Đoán Và Xử Ngày phản biện nhận xét bài báo: 10/12/2018<br /> Trí Các Biến Chứng Của Hậu Môn Nhân Tạo. Luận văn tốt Ngày bài báo được đăng: 10/03/2019<br /> nghiệp Bác Sĩ Chuyên Khoa Cấp II. Đại học Y Dược Hà Nội.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Ngoại Khoa 119<br />