Chuyên đề: Sinh học tế bào

Chia sẻ: Nguyễn Quốc Bảo | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:15

Thêm vào BST

Báo xấu

497
lượt xem 79
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chuyên đề "Sinh học tế bào" giới thiệu đến các bạn những nội dung về thành phần hóa học của tế bào, vận chuyển các chất qua màng sinh chất,... Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chuyên đề để có thêm tài liệu phục vụ nhu cầu học tập và nghiên cứu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chuyên đề: Sinh học tế bào

CHUYÊN ĐỀ: SINH HỌC TẾ BÀO THANH PHÂN HOA HOC CUA TÊ BAO ̀ ̀ ́ ̣ ̉ ́ ̀ : I/ NÖÔÙC & VAI TROØ CUÛA NÖÔÙC CUÛA TEÁ BAØO: 1.Caáu truùc vaø ñaëc tính hóa lí cuûa nöôùc : -Cấu trúc:1 ngtöûôxi +2 ngtöûhydrobaènglieânkeátcộng hóa trị -Ñaëctính: coùtínhphaâncöïc(dohạt nhân nguyên tử oxy co điên tich d ́ ̣ ́ ương manh nên co xu h ̣ ́ ướng keo ́ ̣ ử bât khoi nguyên t điên t ̣ ̉ ử hidro có điện tích be h ́ ơn vi vây no co ̀ ̣ ́ ́ưu thê trong lk công hoa tri ́ ̣ ́ ̣ nên nươc co ́ ́ ̣ ́ ương ở gân hidro điên tich d ̀ ̀ ̣ ́ va điên tich âm ở gân O) ̀ , sự hâp dân ̉ ́ ̃ tinh điên ̣ các phân tử nươc ́ tạo mối lk hidro yêú mạng lươí nươc(do ́ đó ̉ ́ ̉ ̣ 1 sô loai SV nho co thê đâu ́ ̀ trên nươc hoăc treo d ́ ̣ ươi măt ́ ̣ nươc,....) ́ Caá u truù c cuû a phaâ n töûnöôù c 2.Vai troø cuûa nöôùc ñoái vôùi teá baøo: -Thaønhphaàncaáutaïo chủ yếu neânteábaøo. -Dungmoâi hoaøtancác chất -Moâi tröôøngcaùcphaûnöùngsinhhoaù -Thamgia các phản ứng sinhhóa (thủy phân) -Đảm bảo sự cân bằng vàổ đinh nhiêt đô trong tb, c ̣ ̣ ̣ ơ thê.̉ -Nươc ́ ́ ́ ̣ ́ liên kêt co tac dung b ảo vệ cấu trúc tb, giữ ổn định hìnhdạng tb nhờ sức căng bề mặt,... (?)Giải thích tại sao cây hoa trinh nữ bị cụp lá lại khi ta đụng, hoặc cây bị héo,...) II.CACBOHIDRAT (SACCARIT) 1.Cấu tạo cacbohdrat: là chất hữu cơ cấu tạo từ 3 nguyên tố C,H, O theo công thức (CH2O)n, tỉ lệ H:O là 2:1 2.Ch ức năng cacbohidrat : Nội dung Đường đơn Đường đôi (Đisaccarit) Đường đa (Polisaccarit) (Monosaccarit) Cấu tạo Có từ 37 nguyên tử C 2 phân tử đường đơn liên Nhiều phân tử đường đơn lk (phổ biến và quan trọng kết nhau bằng lk glicozit nhau bằng lk glicozit (mỗi liên đường hecxozo: 6C; lo ạ i bỏ 1 phân tử nước kết loại bỏ 1 phân tử nước) pentozo: 5C Nếu mạch thẳngxenlulozo Co tinh kh ́ ́ ử manḥ Nếu mạch nhành: ở ĐV  glicogen, ở TVtinh bột Ví dụ Glucozo(đường nho, trong Galactoâzô+glucoâzô Xenlulozo, tinh bột, kitin, máu), Fructozo (đường =>Lactoâzô (ñöôøngsöõa). glicogen quả), galactozo -Glucoâzô+fructoâzô=> Saccaroâzô(ñöôøngmía). -Glucoâzô+glucoâzô=> Mantoâzô(Ñöôøngmaïch nha). Chức năng Cung cấp NL ( phô biên ̉ ́ Vào cơ thể phân giải thành Dự trữ NL: tinh bột(TV), 1
nhât glucozo) ́ đường đơn và cung cấp NL glicogen(ĐV) Cấu tạo nên các chất và Thành phần cấu tạo tb, bộ các thành phần của tb như : phận cơ thể : thành tb TV: đường pento (ribozo, xelulozo, thành tb nấm và bộ deoxiribozo) cấu tạo các xương ngoài côn trùng, giáp nucleotit đơn phân cấu tạo xác: kitin) ADN,ARN ; các hợp chất Polisaccarit +protein co vai tro ́ ̀ ADP, ATP,.... ̣ ̉ vân chuyên cac chât qua mang ́ ́ ̀ ́ ạo đường đôi, Câu t va gop phân ̀ ́ ̣ ́ ́ ̣ ̀ ‘nhân biêt’ cac vât đương đa ̀ ̉ ̣ ́ thê la luc qua mang. ̀ III. LIPIT (CHAÁT BEÙO) Lipit là chất hữu cơ không tan trong nước, tan trong dung môi hữu cơ (ête, benzen, clorofooc) cấu tạo từ 3 nguyên tố C,H,O liên kết nhau bằng lk hóa trị 1.Cấu trúc lipit: a.Daàu, môõ & saùp (Lipit ñôn giaûn):co ch ́ ứa cac nguyên tô hoa hoc C, H va O (giông cacbohidrat) ́ ́ ́ ̣ ̀ ́ nhưng lượng O it h ́ ơn Nội dung Mỡ Dầu Sáp Thành phần 1glixerol(3C)+3 axit béo no 1glixerol(3C)+3 axit béo 1 đơn vị nhỏ axit béo+1 ̃ ́ ̀ ừ 1618 không no (môi axit beo (môi axit beo gôm t ̃ ́ rượu mạch dài(thay nguyên tử C) ̀ ừ 1618 nguyên tử glixerol) gôm t C) Trạng thái t0 phòng Nữa lỏng, nữa rắn Lỏng Rắn b.Photpholipit và steroit : Cấu trúc photpholipit: 2axit béo+1glixerol+1 nhóm P. Có tính lưỡng cực(đầu ancol phưc liên k ́ ết nhóm P ưu nước, đuôi kị nước do mach cacbua hidro dai cua axit beo, và do v ̣ ̀ ̉ ́ ừa chứa nhóm axit là gốc photphat, vừa chưa nhóm có tính bazo nên có tính chất lưỡng tính về điện) Steroit: goàmcaùcnguyeântoáC, H, O coùcaáutruùcvoøng.(VD:cấu tạo colesterol,Ostrogen,Progesterol) 2.Ch ức năng của lipit : Thành phần cấu tạo các màng sinh hoc(photpholipit, colesterol) ̣ Nguồn dự trữ NL cho tb(mỡ, dầu) Dự trư ñ ươc rât t ́ ́ ốt va tham gia nhiêu ch ̀ ̀ ức năng sinh hoc khac (ví du nh ̣ ́ ̣ ư :tạo các hoocmon: Ostrogen, ̣ ́ ́ ư diêp luc; 1 sô loai vitamin: A, D,E,K Progesterol,... ; cac loai săc tô nh ́ ̣ ̣ ́ ̣ ),... Dưới da ĐV và người chất béo tích tụ làm giảm sự mất nhiệt, tăng tính đàn hồi da và bảo vệ cơ học cho các phần mềm (mỡ) IV. CAÁU TRUÙC PROTEIN : Proteinlaø ñaïi phaântöûhöõucô coùcaáutruùcñaphaân,gồm caùc ñônphaânlaø aa. 1.Axit amin – đ ơn phân của protein: - aag ồm: GoácR, nhoùmcacboxyl (COOH), nhoùmamin(-NH2) và nguyên tử C ở trung tâm (có khoảng 20 loại aa) Dựa vào vai trò aa đối với cơ thể động vật và người chia 2 nhóm : +Nhóm aa thay thế gồm các aa mà cơ thể người và động vật có thể tự tổng hợp. +Nhóm aa không thay thế là những aa mà cơ thể người và động vật có thể không tổng hợp được (VD : lizin, treonin, valin, lơxin, metionin,...), phải lấy từ bên ngoài qua thức ăn (gọi là những aa thiết yếu), thiếu aa này quá trình tổng hợp protein đình trệ, TĐC rối loạn, nhu cầu hàng ngày aa không thay thế tùy vào giai đoạn phát triển, trong thời kì mắc bệnh, mang thai, cho con bú,.... 2. Cấu trúc không gian protein: Loại cấu trúc Đặc điểm ̀ ự các Axit amin liên kết với nhau bằng liên kết peptit tạo chuỗi pôlipeptit dài có Trinh t dạng mạch thẳng. (đâu mach la nhom amin cua aa th ̀ ̣ ̀ ́ ̉ ứ nhât, cuôi mach la nhom cacboxyl ́ ́ ̣ ̀ ́ Bậc 1 ̉ cua aa cuôi cung) ́ ̀ Sự sắp xếp theo những cách khác nhau sự đa dạng và đặc trưng loài. Chuỗi pôlipeptit xoắn anpha hoặc gấp nếp bêta, câu hinh nay trong không gian đ ́ ̀ ̀ ược giư ̃ Bậc 2 vưng nh ̃ ơ lk hidro gi ̀ ưa cac aa ̃ ́ ở gân nhau. ̀ 2
̣ Hinh dang phân t ̀ ử protein trong không gian 3 chiều, do xoăn bâc 2 cuôn xêp theo kiêu đăc ́ ̣ ̣ ́ ̉ ̣ Bậc 3 trưng môi loai protein ̃ ̣ khôi câu (có th ́ ̀ ể có các lk đisunphua –S – S – hay lk hidro yêu,…) ́ Hai hay nhiều chuỗi pôlipeptit cùng loại hay khác loại liên kết tạo nên cấu trúc bậc 4 Bậc 4 (VD hemoglobin gồm 4 mạch polipeptit,…) 2. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán caáu truùc protein : môi trường: Nhieät ñoä, pH,… pha v ́ ở câu ́ truc không gian ba chiêu ́ ̀ protein biến tính, mất chức năng. 3 . CHÖÙC NAÊNG CUÛA PROTEIN : Caáutrúc neânteábaøovaøcô theå (cấu tạo màng sinh chất, các bào quan, chất nguyên sinh,…) ́ ư: Colagen tham gia caáutaïo moâlieânkeát,tơ nhên; VD:protein câu truc nh ́ ̣ keratinlông, tóc,… -Döï tröõ caùcaa(proâteâinsöõacazeâin,proâteâintronghaït caây,…) -Vaänchuyeåncaùcchaát(Hb), các chât ́ mang(proteinmàng) vân chuyên cac chât ̣ ̉ ́ ́ quamàng -Baûoveäcô theå(khaùngtheå,interferon) -Thu nhaän thoâng tin (thuï theå) -Xuùc taùc các phản ưng ́ sinh hóa (enzim) -Ñieàu hoaø trao ñoåi chaát (hoocmon) -Vaän ñoäng:actin, miozin,… -Vai trò cung cấp năng lượng,… IV/ Axit nucleâic : là chất hữu cơ, cấu tạo theo nguyên tắc đa phân, gồm các đơn phân là các Nucleotit liên kết nhau chuỗi polinucleotit. A.CAÁU TRUÙC & CHÖÙC NAÊNG ADN(axit ñeâoâxiribo nucleic) : 1. Nucleâoâtit – Ñôn phaân cuûa ADN. -1 Nu goàm 3 thaønh phaàn: 1 phân tử đường ñeâoâxiriboâzô5H(C 10O4); 1 phân tử axit photphoric(H3PO4); 1 trong 4 loại bazo nito(A, T, G, X) => Coù 4 loaïi Nu : Añeânin (A), Timin (T), Guanin (G), Xitoâzin (X), trong đo A, G la bazo ́ ̀ ́ ̀ ́ ̀ ́ ́ ́ ̀ ơn) purin(co câu truc vong kep), T,X,U (la bazo pirimidin(co câu truc vong đ ́ ́ 2.Caáu truùc cuûa ADN: (mô hình Watson-Crick đưa ra 1953 được giải nobel) -Caùc Nu cùng mạch lieân keát vôùi nhau baèng lk photphoñieste -ADN goàm 2 maïch polinucleâoâtit xoaén ñeàu quanh 1 truïc theo chieàu töø traùi sang phaûi, song song và ngược chiều Caùc Nu mạch này lk vôùi các Nu mạch kia bằng lk hidro theo nguyeân taéc boå sung: A lk T baèng 2 lk hidroâ; G lk X baèng 3 lk hidroâ. -Các bazo nito purin và pirimidin xếp chồng khít lên nhau vuông gốc với trục vòng xoắn. Đường kính vòng xoắn: 2nm Chiều dài 1 Nu = 0,34nm Chiều cao vòng xoắn(1 chu kì xoắn gồm 10 cặp Nu)= 3.4nm 3.Chức năng của ADN: Lưu trữ (hay chưa thông tin di truyền), bảo quản và truyền đạt thông tin di truyền (ADNARNProtein). B.CAÁU TRUÙC & CHÖÙC NAÊNG CUÛA ARN(axit ribo nucleic): 1.Nucleâoâtit – Ñôn phaân cuûa ARN. 1 Nu ARN goàm3 thaønhphaàn:1 phân tử đường riboâzô(C5H10O5); 1 phân tử axit photphoric(H3PO4); 1 trong 4 loại bazo nito(A, Uuraxin, G, X) Gồm 4 loại Nu:A,T,G,X 2.Caáu truùc cuûa ARN : được tông h ̉ ợp tư mach khuôn cua gen ̀ ̣ ̉ Nội dung mARN tARN rARN Cấu trúc 1 chuỗi polinucleotit 1 chuỗi polinucleotit gồm 80100 1 chuỗi polinucleotit mạch thẳng sao mã từ Nu, có đoạn lk bổ sungcấu trúc 3 (chưa hang trăm đên ́ ̀ ́ mạch khuôn ADN thùy: hang nghin đ ̀ ̀ ơn phân) , Thơi gian tôn tai ngăn ̀ ̀ ̣ ́ Đầu 3’OH(XXA) mang aa, đầu 5’P co 70% sô nucleotit co lk ́ ́ ́ tự do bổ sung 1 thùy đối diện đầu 3’: mang bộ ba đối mã(anticodon) 3
1 thùy tác dụng với ripoxom 1 thùy chức năng nhận diện ezim gắn aa đặc hiệu. Chức năng Truyền đạt thông tin di Vận chuyển aa đặc hiệu tới Rib Thành phần cấu tạo Rib, truyền từ ADN tới Rib tổng hợp protein nơi tông h ̉ ợp protein protein V/ ATP:(Ađênôzin triphôtphat) 1.Cấu trúc: -Một phân tử đöôøng riboâzô (C5H10O5). -Một phân tử bazo nito añeânin. -Ba goác photphat(có 2 lk cao năng, phá vỡ 1 lk cho 7.3kcal) ATP ADP + Pvc + 7.3kcal 2.Chöùc naêng: Nguoàn NL sinh hoïc cho caàn cho moïi hoaït ñoäng soáng cuûa tb, cơ thể (gọi là đồng tiền năng lượng của tb vì ATP chứa các liên kết cao năng, mang nhiều năng lượng nhưng lại có NL hoạt hóa thấp nên dễ dàng bị phá hủy và giải phóng NL): +Toång hôïp caùc chaát cần thiết cho tb +Sinh công cơ học:co cô,… + Daãn truyeàn xung thaàn kinh. + Vaän chuyeån chuû ñoäng caùc chaát.…… VI/ Enzim: 1.Khái niệm: Enzim laø chaát xuùc taùc sinh hoïc ñöôïc toång hôïp trong teá baøo soáng, bản chất là protein, giảm năng lượng hoạt hóa (NL hoạt hóa là năng lượng cần thiết để cho 1 phản ứng hóa học bắt đầu). 2.Cấu trúc của enzim: Enzim một thành phần hay enzim đơn giản: bản chất là protein đơn giản, được cấu tạo từ hai hoặc nhiều mạch polipeptit (VD: enzim pepsin trong dạ dày, tripsin trong ruột người và động vật,… Enzim hai thành phần hay enzim phức tạp: một phần là protein (gọi là apoenzim) và phần không phải là protein (gọi là cofacto hay yếu tố phối hợp) có thể là: các ion kim loại (như: Cu2+, Zn2+, Mo2+,…); hoặc các coenzim (như: là những dẫn xuất của vitamin tan trong nước,…)phần lớn enzim thuộc hai thành phần Enzim có phần quan trọng là trung tâm hoạt động có cấu trúc không gian đặc biệt tại đây ezim kết hợp với cơ chất để biến đổi cơ chất thành sản phẩm. Mỗi trung tâm hoạt động gồm hai vùng: +Vùng gắn cơ chất đảm bảo việc gắn cơ chất ở vị trí xác định tạo điều kiện cho vùng xúc tác hoạt động. +Vùng xúc tác làm nhiệm vụ biến đổi, chuyển hóa cơ chất thành sản phẩm cuối cùng. 3.Cơ chế hoạt động của enzim: E + S  E_S (phức hợp trung gian)sản phẩn + E (nguyên vẹn và tiếp tục hoạt động) Sự tương tác giữa cơ chất và ezim có thể theo các cơ chế sau: +Giả thuyết “chìa khóa và ổ khóa”: tức là enzim và cơ chất có hình dạng và diện tích hoàn toàn phù hợp với nhau hình thành phức hợp bền vững. +“Phù hợp do phản ứng” cơ chế này có sức thuyết phục hơn, là sự gắn cơ chất vào enzim làm thay đổi cấu hình của enzim và đặc toàn bộ phức hợp vào 1 trạng thái thuận lợi cho phản ứng xúc tác, khi sản phẩm tách ra enzim quay lại hình dạng bình thường. 4. Đaëc tính enzim: - Hoaït tính maïnh: E làm tăng tốc độ phản ứng lên rất lớn (VD:5 triệu H2O2 catalazaH2O + O2 trong 1 phút, 1H2O2 xúc tác FeH2O + O2 trong 300 năm) - Tính chuyeân hoaù cao haytính đặc hiệu cao: mỗi ezim chỉ xúc tác cho 1 chất (đặc hiệu tuyệt đối) hay 1 số chất nhất định (đặc hiệu tương đối); hoặc theo 1 kiểu phản ứng nhất định (đặc hiệu kiểu phản ứng) VD:Đặc hiệu cơ chất như Lipitlipazaglixerin + a.béo; T.bộtamilazamantozo),… - Tính phoái hôïp hoaït ñoäng trong TÑC gồm các enzim xúc tác cho 1 dây truyền phản ứng. Tuy nhiên không phải lúc nào các phản ứng cũng xảy ra liên tục mà có những lúc hệ thống đa enzim ngừng hoạt động khi sản phẩm cuối đạt mức đủ cao thì nó kìm hãm hoạt động của enzim đầu tiên 4
của hệ thống enzimngừng hoạt động toàn bộ hệ thốngsự điều hòa bằng sản phẩm cuối cùng này gọi là sự kìm hãm ngược hay gọi là ức chế ngược (Nếu điều chỉnh xảy ra không đúngchất nào đó tăng caobệnh) 5.Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán hoaït tính cuûa enzim: a.Nhieät ñoä: t0 tăng thì tốc độ phản ứng tăng lên nhưng nếu vượt quá giới hạn nào đó về t0 thì các phản ứng do enzim xúc tác bị ảnh hưởng là giảm xuống hoặc ngừng do protein của enzim bị biến tính. t0 mà tại đó ezim mất hoạt tính gọi là nhiệt độ tới hạn. Các ezim khác nhau có nhiệt độ tới hạn khác nhau và cũng tùy thuộc vào loài. (VD: Đa số enzim có t0 tối ưu là 400500, tuy nhiên 1 số loài Vk sống ở suối nước nóng t0 đến 850 và có các enzim đặc biệt bền, các loài ở các cực trái đất E hoạt động hiệu quả ở 20 C. b.Ảnh hưởng của pH môi trường: Moãi enzim hoạt động ở pH toái öu rieâng(đa soá enzim coù pH toái öu = 6 – 8), ngoài pH thích hợp thì hoạt tính của mỗi enzim đều bị giảm thấp. VD:pepsin trong daï daøy laø hoaït ñoäng toát nhaát ôû khoảng pH = 2; Enzim tripsin hoaït ñoäng toát nhaát ôû khoảng pH = 8,5; amilaza pH=4,4 – 5; catalaza pH = 6,8 – 7; …. c.Noàng ñoä cô chaát : löôïng enzim xaùc ñònh, t0, pH khoâng ñoåi, khi taêng noàng ñoä cô chaát thì hoaït tính enzim taêng daàn nhöng ñeán 1 luùc naøo ñoù thì khoâng taêng nöõa.(vì E có giới hạn và 1 E chỉ lk phản ứng 1 cơ chất do đó tăng nồng độ cơ chất thêm thì E không đủ để phản ứng, phải chờ E phản ứng xong rồi quay lai phản ứng tiếp tục) d.Noàng ñoä enzim :löôïng cô chaát xaùc ñònh, t0, pH khoâng ñoåi, khi taêng noàng ñoä enzim thì toác ñoä pöù taêng. e.Chaát hoaït hoùa & chaát öùc cheá : laøm cho enzim hoaït ñoäng (Chaát hoaït hoùa. VD HCl hoạt hóa E pepsin trong dạ dày người hoạt động,…) hoaëc ngöøng hoaït ñoäng (chaát öùc cheá). -Ức chế gồm: +Ức chế cạnh tranh: khi chất ức chế có cấu trúc tương tự như cơ chất nên chất ức chế có thể kết hợp ngay vào trung tâm hoạt động của E, chiếm chỗ của cơ chất. +Ức chế không cạnh tranh: khi chất ức chế gắn vào vị trí khác với vị trí gắn cơ chất trên phân tử E (các chất ức chế có cấu tạo khác cơ chất và có thể kìm hãm nhiều loại E),… f/Vai trò E: Nhờ E các quá trình sinh hóa trong cơ thể diễn ra rất nhạy với tốc độ lớn trong điều kiện bình thường. Khi có mặt enzim tốc độ phản ứng tăng lên hàng triệu lần (giảm NL hoạt hóa). TB có thể tự điều chỉnh quá trình chuyển hóa vật chất để thích nghi với mt bằng cách điều chỉnh hoạt tính của các loại E (điều chỉnh bằng chất ức chế hoặc hoạt hóa hoặc ức chế ngược là sản phẩm của con đường chuyển hóa quay lại tác động như một chất ức chế làm bất hoạt enzim xúc tác cho phản ứng ở đầu con đường chuyển hóa) VD: Ea Eb Ec A  B  C  D Phần I . TẾ BÀO NHÂN SƠ (PROKARYOTA) 1.Thành tế bào, màng sinh chất, lông và roi a. Thành tế bào: Vị trí: Bao bên ngoài tb Cấu tạo bởi chất peptiđôglycan( bao gồm polisaccrit liên kết với peptit) tuỳ theo tính chất nhuộm màu với thuốc nhuộm Gram của thành tế bào, người ta phân biệt 2 loại vi khuẩn Gram dương(G+) và vi khuẩn (G). Sự khác biệt này có tầm quan trọng trong việc sử dụng các loại kháng sinh đặc hiệu để chống từng nhóm vi khuẩn gây bệnh. Baèng pp nhuoäm gram: VK gram döông coù maøu tím, VK gram aâm coù maøu ñoû khi nhuộm màu phụ đỏ fuchsin Chức năng: Giữ Vk có hình dạng ổn định Khác nhau giữa VK gram dương và gram âm VK gram dương VK gram âm Không có màng ngoài Có màng ngoài 5
Lớp peptidoglican dày Lớp peptidoglican mỏng Có axit teicôic Không có axit teicôic b.Vỏ nhầy : Ở một số loài vi khuẩn bao bọc ngoài thành tế bào còn có lớp vỏ nhầy dày, mỏng khác nhau, có chức năng khác nhau như: giúp tăng sức tự vệ, bám vào bề mặt tb vật chủ, gây bệnh,… c.Màng sinh chất: Tiếp ngay dưới thành tế bào là màng sinh chất hay màng lipôprôtêin, có cấu trúc (lớp kép photpholipit và protein) và chức năng (Trao đổi chất chọn lọc và bảo vệ) tương tự màng sinh chất của tế bào nhân thực. d.Lông và roi: Roi: Caáu taïo laø protein flagelin, chức năng giuùp VK di chuyeån Lông: Caáu taïo laø protein flagelin, chức năng: thụ thể tiếp nhận virut, hoặc giúp trong quá trình tiếp hợp, 1 số VK gây bênh ở người lông giuùp VK baùm chaët treân maøng teá baøo vaät chuû. 2.Tế bào chất Vị trí:naèm giöõa maøng sinh chaát vaø vuøng nhaân Cấu tạo gồm 2 phaàn: +Baøo töông: laø một dạng chaát keo baùn loûng chöùa nhieàu chaát höõu cô vaø chaát voâ cô khaùc nhau +Riboâxoâm: c/taïo riboxom là proâ vaø rARN, ko coù maøng bao boïc, laø nôi toång hôïp proâteâin, kích thước nhỏ hơn của TBNT (ngoài ra trong tế bào chất còn có các hạt dự trữ các chất hữu cơ) * Chú ý: Nhiều chỗ màng sinh chất gấp nếp lồi lõm vào tế bào chất tạo nên các hạt mêzôxôm có vai trò trong sự phân bào hoặc hô hấp hiếu khí ( vi khuẩn hiếu khí) hoặc quang hợp (tạo nên tilacôit ở vi khuẩn lam). 3. Vùng nhân Cấu trúc: Bộ máy di truyền của vi khuẩn là phân tử ADN trần ( không liên kết với protein), là chuỗi xoắn kép dạng vòng khu trú ở vùng tế bào chất, không có màng bao bọc được gọi là vùng nhân. Chức năng: +Mang vật chất di truyền +Điều khiển mọi hoạt động sống của tb * Ngoài ra, ở vi khuẩn còn có ADN trần dạng vòng ở ngoài vùng nhân trong tế bào chất được gọi là plasmit (là một phân tử ADN dạng vòng nhỏ có khả năng nhân đôi 1 cách độc lập với hệ gen của TB dùng làm thể truyền trong kỹ thuật cấy gen,....) Phần II. TẾ BÀO NHÂN THỰC (EUKARYOTA) I/ Nhân tế bào: 1/ Caáu truùc : -Vị trí: nhân ĐV thường trung tâm tb, nhân TV ngoại biên (do không bào lớn) ; đa số tb có 1 nhân(trừ tb hồng cầu người không nhân, tb gan hai nhân,...) -Hình dạng:hìnhcầu haybầu dục -Đường kính: 5µ m. -Cấu trúc: +Màng nhân: màng kép (lớp kép photpholipit+ protein), màng ngoài thường nối với lưới nội chất, mỗi màng dày 69nm, trên có lỗ nhân (ĐK= 5080nm), lỗ nhân gắn với nhiều phân tử protein (cho phép các phân tử nhất định vào và ra khỏi nhân) +Dịch nhân:gồm chất nhiễm sắc chứa ADN+proteinhiston(proteinkiềm tính)xoắnNST (số lượng NST mangtínhđặc trưng loài) Nhân con(hạch nhân):1 haynhiều nhân con bắt màu đậm hơn chất NS, gồm protein (8085%) và rARN 2.Chöùc naêng: -Nơi lưu trữ thông tin di truyền (TN 1:Lấy trứng ếch loài A bỏ nhân, lấy nhân trứng ếch loài B chuyển qua trứng ếch loài A,phát triểnloài B) Trung tâm điều khiển, định hướng và giám sát mọi hoạt động trao đổi chất trong quá trình sinh trưởng, phát triển của tb(TN 2:Cắt amip thành hao phần, phần không nhân tiêu biến, phần có nhâncơ thể mới) II. Riboâxoâm: Cấu trúc: 6
+Không màng bao bọc +Kích thước: 1525nm, mỗi tb có hàng vạn đến hàng triệu riboxom +Thành phần hóa học chủ yếu: rARN+protein(gồm hạt lớn và hạt bé) -Chức năng: nôi toång hôïp các loại proâteâin. III. Khung xöông tb: Cấu trúc: Heäthoángmaïngsôïi & oángproâteâin đan chéo nhau (gồm: vi oáng,vi sôïi, sôïi trung gian : là thành phần bền nhất gồm 1 hệ thống các sợi protein bền). -Chức năng: +Duytrì hìnhdaïngtb ÑV (tröø tb baïchcaàu) +Neo giöõ, coá ñònh caùc baøo ư: quan ti thể, (nhlục lạp, nhân,...) +Vi ống tạo thoi vo sắc +Vi ống và vo sợi thành phần cấu tạo nên roi tb IV.Trung theå:(TBĐV) Cấu trúc: +Không có màng bao bọc +Nơi lấp ráp và tổ chức của các vi ống. +Goàm2 trungtöûxeápthaúnggoùctheochieàudoïc.( Trungtöû laø oánghìnhtruï daøi, roãng,goàm nhieàuboäbavi oángxeápthaønhvoøng,ĐK 0,13µm) -Chức năng: Hình thaønhthoi voâsaéctrongphaânbaøo. V. Lục lạp và ti thể : Nội dung Ti thể Lục lạp Hình dạng Thường hình cầu hoặc thể sợi ngắn Thường hình bầu dục Loại tế bào tồn Mọi tb nhân thực Chỉ có tb nhân thực quang hợp tại Cấu trúc: Bên ngoài: màng kép (tạo ra xoang ngoài Bên ngoài: màng kép: Màng ngoài và màng giới hạn giữa 2 màng) trong trơn nhẵn +Màng ngoài trơn nhẵn +Màng trong ăn sâu vào khoang ti thể hướng vào chất nềncác màotrên mào có nhiều loại enzim hô hấp Bên trong:+Chất nền (strôma) khối cơ chất Bên trong(xoang trong):Chất nền bán lỏng không màu. (strôma) chứa protein, lipit, axit Nu (ADN +Các hạt nhỏ(grana): nhiều tilacôit xếp vòng, ARN), riboxom(giống của VK) chồng lên nhau, trên màng tilacôit chứa hệ Hình dạng, kích thước và số lượng ti thể sắc tố (chất diệp lục và sắc tố vàng) và các phụ thuộc vào loại hoạt động sinh lí tb và hệ enzim sắp xếp có trật tự tạo vô số đơn điều kiện môi trường cần nhiều năng vị cơ sở dạng hạt hình cầu, kích thước 10 lượng hay không. 20nm gọi là đơn vị quang hợp +ADN và riboxomcó khả năng tổng hợp protein cần thiết cho mình. Số lượng lục lạp tùy thuộc vào điều kiện chiếu sáng mt sống và loài (cây ưa bóng số lượng nhiều hơn cây ưa sáng vì tận dụng nguồn ánh sáng chiếu xuống) Chức năng Nơi cung cấp năng lượng cho tb dưới Thực hiện quá trình quang hợp(chuyển dạng ATP) năng lượng ánh sánghóa năng ATP) Tạo nhiều sản phẩm trung gian có vai trò Di truyền tb chất quan trọng trong quá trình chuyển hóa vật chất. Di truyền tb chất. Lạp thể gồm: lục lạp, sắc lạp(lạp màu ở cánh hoa, quả,…); vô sắc lạp (không sắc tố tạo tinh bột, mỡ, protein) Những điểm giống và khác nhau giữa lục lạp và ti thể: 7
+Giống nhau:màng kép, tạo năng lượng ATP cho tb, di tuyền tế bào chất, có khả năng tự sinh sản (lạp thể sinh ra từ lạp thể; ti thể sinh sản kiểu nhân đôi) +Khác nhau: ti thể có màng ngoài trơn nhẵn, màng trong ăn sâu vào khoang ti thể hướng vào chất nềncác màotrên mào có nhiều loại enzim hô hấp; lục lạp có màng ngoài và màng trong trơn nhẵn, trong hạt nhỏ(grana): nhiều tilacôit xếp chồng lên nhau, trên màng tilacôit chứa hệ sắc tố (chất diệp lục và sắc tố vàng) và các hệ enzim, khác nhau về chức năng: ti thể cung cấp NL và các sản phẩm trung gian, lục lạp thực hiện quan hợp tạo cacbohdrat, ti thể tạo nhiều ATP, lục lạp rất ít ATP. Tính chất nữa tự trị của ty thể: (hay nguồn gốc của ty thể từ TBNSProkaryota) người ta thấy cấu trúc của ti thể giống như của prokaryota, nên người ta nghỉ rằng từ xưa tb prokaryota đã xâm nhập vào tb chất của tb eukaryota và cộng sinh với nhau. Một số gen của ti thể tách dàn và sát nhập vào bộ gen tb chủ. Ngày nay, ti thể chỉ còn 1 phần nhỏ số gen riêng cho mình mã hóa cho protein riêng của mình theo kiểu độc lập 1 phần về mặt di truyền. -Giải thích nguồn gốc của lục lạp: Lục lạp được hình thành do kết quả cộng sinh của 1 loài vk lam trong TBNT. +Màng ngoài của lục lạp tương ứng với màng của bóng màng thực bào, màng trong tương ứng với màng sinh chất của tb vi khuẩn bị thực bào. +ADN của lục lạp tương ứng với ADN của vi khuẩn lam, đó lá phân tử ADN dạng vòng trần, không chứa histon. +Trong lục lạp có đủ các loại ARN, riboxom nên có thể tổng hợp 1 số protein cho mình. Riboxom của lục lạp giống với riboxom của vi khuẩn có hằng số lắng 70S. VI.Löôùi noäi chaát: Là 1 hệ thống màng trong tb nhân thực, tạo thành hệ thống các xoang dẹp và ống thông với nhau, ngăn cách với phần còn lại của tb chất. Lưới nôi chất gồm hai loại : Nội dung Lưới nội chất hạt Lưới nội chất trơn Vị trí Gần nhân, 1 đầu lk màng nhân, 1 đầu lk với Xa nhân, nối lưới nội chất hạt LNC trơn Cấu trúc Trên bề mặt màng gắn nhiều riboxom Có rất nhiều loại enzim Chức năng Tổng hợp protein đưa ra ngoài tb và các Tổng hợp lipit, chuyển hóa đường, phân hủy các protein cấu tạo màng tb chất độc hại cho tb Số lượng lưới nội chất hạt, lưới nội chất trơn trong tb nhiều hay ít là tùy thuộc vào loại tb cần tạo ra sản phẩm gì nhiều VD:Lưới nội chất hạt phát triển: tb gan, bạch cầu,...(tổng hợp nhiều protein), Lưới nội chất trơn phát triển: tb ruột non(chuyển hóa đường), tinh hoàn, vỏ thượng thận(tổng hợp lipit), gan,… VII. Perôxixôm : Sinh ra từ LNC trơn trong chứa enzim đặc hiệu chuyển hóa lipit và khử độc VIII. Boä maùy gôngi: -Cấu trúc: hệ thống túi màng dẹp xếp chồng lên nhau, tách biệt nhau theo hình vòng cung Chức năng: +thu gom, bao gói, biến đổi và phân phối các sản phẩm (protein, cacbohidrat) mới được tổng hợp LNC ở dạng túi vận chuyển ra ngoài hay tới nơi khác của tb. +Tổng hợp 1 số hoocmon +Gắn nhoùmcacbohidratvaøo proâteâintừ LNC hạt glicoproteintúi và vận chuyển +TBTV còn tổng hợp polisaccaritcấu trúc thành tb +Thugomcác chất độc, các thể lạ và thải ra ngoài. IX. Lizoâxoâm(tiêu thể): -Caáu truùc:+Baøo quan daïng tuùi, kích thöôùc 0.25 – 0.6 µ m. +Chæ coù 1 lôùp maøng bao boïc, chöùa nhieàu enzim thuyû phaân. +Ñöôïc hình thaønh töø boä maùy Golgi. -Chöùc naêng:Phaân huyû caùc tb già, các tb bị tổn thương cũng như các bào quan hết hạn sử dụng X. Khoâng baøo: (TV) -Ngu ồn gốc: taïo ra töø löôùi noäi chaát& boämaùygongi. 8
-Cấu trúc: +Có 1 lớp màng baobọc +Bên trong dịch không bào chứa CHC và các ion khoáng tạo áp suất thẩm thấu -Chức năng:tùy loại có chức năng khác nhau VD:Điều tiết áp suất thẩm thấu của tb, thamgia hấp thụ nước, vận chuyển và hấp thụ các muối khoáng, các chất hữu cơ. +Khoângbaøochöùacaùcsaéctoáthuhuùtcoântruøng(tb caùnhhoa).Döï tröõ dinhdöôõng.Chöùa caùcchaátñoäcñeåtöï veä,chaátthaûi) XI. Maøng sinh chaát:(Hai nhà khoa học Singer và Nicolson 1972 đưa ra mô hình khảm – động) 1/ Caáu truùc : Lớp kép photpholipit (dày khoảng 9nm) có thể di động tự do với điều kiện giữ nguyên hướng phân bố trong 1 nữa lớp kép của chúng. Proâteâin(gồm protein bám màng, xuyên màng,…) khảm động trong lớp kép photpholipit Proâ lk vôùi cacbohidrat (gọi là glicoâproâteâin)  ”dấu chuẩn” nhận biết đặc hiệu của tb ; còn có cacbohidrat lk với lipit. Ngoài ra (TBĐV) còn có côlestêrôn: tỉ lệ nhỏ hạn chế sự di chuyển của photpholipitTaêng cường sự oån ñònh cuûa maøng. 2/ Chöùc naêng: Vận chuyển các chất. Tiếp nhận và truyền thông tin từ ngoài trong tb để điều chỉnh hoạt động sống giữa các tb Nơi định vị nhiều enzim Nhờ các protein màng ghép nối các tb nhau trong 1 mô Nhờ glicoâproâteâin ”dấu chuẩn” nhận biết nhận diện tb,... Bao bọc tb ngăn cách tb với môi trường, trao đổi chất chọn lọc *Ngoài ra gọi là Áo tế bào (cell coat): cả ba thành phần: lipid màng, protein xuyên màng và protein ngoại vi. XII.Caùc caáu truùc beân ngoaøi maøng sinh chaát : 1/ Thaønh teá baøo :(TBTV, n ấm) -Cấu trúc: Tb TV laø xenluloâzôbaobọc ngoài cùng, trên thành tb có các cầu nối sinh chất, (Phần lớn Tb naám laø kitin). -Chức năng: +Baûo veä teá baøo. +Xác định hình dạng, kích thước tb + Ñaûm baûo caùc tb gaén dính & lieân laïc vôùi nhau qua caàu sinh chaát. 2/ Chaát neàn ngoaïi baøo:(TBĐV) -Vị trí:beânngoaøiMSC -Cấu trúc: các loại sợi glicoâproâteâin(protein+cacbohidrat)kết hợp vôùi caùcchaáthöõucô hoaëcvoâcô khaùc. -Chức năng: +Giuùp tb lk vôùi nhau taïo thaønh moâ +Thu nhaän thoâng tin cho tb. *Tóm tắt cấu trúc và chức năng các bào quan : Bào quan Cấu trúc Chức năng Ti thể Màng kép Hô hấp tế bào Lục lạp Màng kép Quang hợp Lưới nội chất Màng đơn Vận chuyển nội bào, chuyển hoá lipit, đường trơn Lưới nội chất hạt Màng đơn có gắn ribôxôm Vận chuyển nội bào; Tổng hợp protein Bộ máy Gôngi Màng đơn Đóng gói, chế tiết các sản phẩm protein, glicôprôtein Lizôxôm Màng đơn,dạng bóng Tiêu hoá nội bào Không bào Màng đơn, dạng bóng Tạo sức trương, dự trữ các chất Ribôxôm Không màng Tổng hợp prôtêin Trung thể Không màng Phân bào 9
Nhân Màng kép -Nơi lưu trữ thông tin di truyền Trung tâm điều khiển, định hướng và giám sát mọi hoạt động trao đổi chất trong quá trình sinh trưởng, phát triển của tb VẬN CHUYỂN CÁC CHẤT QUA MÀNG SINH CHẤT I. Một số khái niệm : Khuếch tán là các chất hòa tan trong nước sẽ được vận chuyển qua màng theo građien nồng độ (từ nơi có nồng độ cao nơi có nồng độ thấp – cơ chế khuếch tán) Thẩm thấu: là hiện tượng nước qua màng theo građien áp suất thẩm thấu (từ nơi có thế nước cao đến nơi có thế nước thấp – theo dốc nồng độ) Môi trường ưu trương: là môi trường bên ngoài có nồng độ chất tan>nồng độ chất tan trong tb (tb ĐV trong đó sẽ bị teo bào, TV sẽ bị co nguyên sinh, lí do làm TV héo) Môi trường nhược trương: là môi trường có nồng độ chất tan
- Nhaäpbaøo:Caùcphaântöûraén,loûngtieápxuùcvôùi maøngtb  màng biến đổi bao lấy các phân tử các boùng đưa vào trong và tieâuhoùanhôølizoâxoâm. +Neáuchaátlaáyvaøolaø chaátraén: Thöïc baøo. +Neáuchaátlaáyvaøolaø chaátloûng: AÅm baøo. -Xuaát baøo: Các chất hoặc phân tử  caùc boùng xuaát baøo liên kết màngmàng biến đổi thaûi caùcchaátthaûi ra ngoaøi. PHÂN BAO ̀ : I. Chu kì tế bào ̀ ự nhât đinh cac s Chu ki TB: trinh t ̀ ́ ̣ ́ ự kiên ma TB trai qua va lâp lai gi ̣ ̀ ̉ ̀ ̣ ̣ ữa cac lân phân bao kiên tiêp. ́ ̀ ̀ ́ Thơi gian chu ki TB đ ̀ ̀ ược xac đinh băng khoang th ́ ̣ ̀ ̉ ời gian giưa hai lân nguyên phân liên tiêp, nghia ̃ ̀ ́ ̃ ̀ ư khi TB hinh thanh ngay lân nguyên phân th la t ̀ ̀ ̀ ̀ ứ nhât cho t ́ ới khi no kêt thuc lân nguyên phân tiêp theo ́ ́ ́ ̀ ́ (thứ hai). Thời gian của chu kì tế bào tuỳ thuộc từng loại tế bào trong cơ thể và tuỳ thuộc từng loại tế bào. (Ví dụ như chu kì các tế bào ở gian đoạn sớm phôi chỉ 15 – 20 phút, trong khi đó tế bào ruột cứ 1 ngày phân chia 2 lần, tế bào gan phân bào 2 lần trong 1 năm, còn tế bào thần kinh ở cơ thể người trưởng thành hầu như không phân bào, TB hồng cầu không có nhân không phân bào,…) Chu kì tế bào diễn ra qua các quá trình sinh trưởng, phân chia nhân, phân chia tế bào chất và kết thúc là sự phân chia tế bào. 11
Chu ki TB gôm hai th ̀ ̀ ời ki: ki trung gian (gôm 3 pha: pha G ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ̣ 1, S, G2) va nguyên phân ki hiêu M (gôm̀ ̀ ̀ ̀ ̀ ữa, ki sau va ki cuôi) 4 ki: ki đâu, ki gi ̀ ̀ ̀ ́ Phân bao gôm: phân bao tr ̀ ̀ ̀ ực tiêp (không hinh thanh thoi phân bao), phân bao gian tiêp (nguyên ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ́ ́ ̀ ̉ phân va giam phân) 1. Ki trung gian: ̀ ̀ ơi ki sinh tr đây la th ̀ ̀ ưởng cua TB ̉ a/ Pha G1: Tbc gia taêng, hình thaønh theâmcaùc baøo quan, phaânhoùa caáu truùc & chöùc naêng teá baøo. - Chuaånbò tieànchaát, điêu kiên ̀ ̣ ñeåtoånghôïp ADN. - Cuoái pha1,Gco điêm kiêm soat ́ ̉ ̉ ́ R, tb caàn vöôït qua ñieåm ỳ môùi na ñi vaøo pha S và diên ra nguyên phân ̃ b/ Pha S: - Sao cheùp ADN, nhaân ñoâi NST (NST ñôn NST keùp gôm 2 cromatit hay 2 ̀ nhiêm săc t ̃ ́ ử chi em giông nhau dinh ̣ ́ ́ ở tâm đông ̣ ). - Trung töû nhaân ñoâi hình thaønh thoi phaân baøo sau naỳ . - Toång hôïp nhiêu h ̀ ợp chât cao ́ phaân töû (như protein, ARN,…), hợp chât́ giaøu NL (ATP,….) c/ Pha G2: Tieáp tuïc toång hôïp ARN, protein chuân bi cho phân bao, đăc biêt la protein ̉ ̣ ̀ ̣ ̣ ̀ co vai tro ́ ̀ hinh thanh thoi phân bao (t ̀ ̀ ̀ ưc la t ́ ̀ ổng hợp prôtêin tubulin. Sự trùng hợp hoá tubulin tạo thành các vi ống của thoi phân bao) ̀ NST giư nguyên ̃ traïng thaùi như cuôi pha S ́ . 2. Các hình thức phân chia tế bào nhân thực (Ecaryote) 2.1. Nguyên phân:goi la phân bao nguyên nhiêm ̣ ̀ ̀ ̉ ̃ (xay ra ở tb xoma, tb sinh duc ṣ ơ khai) ́ ̣ a/ Khai niêm: Là hình th ức phân bào nguyên nhiễm, nghĩa là từ 1 tế bào mẹ qua nguyên phân cho 2 tế bào con co bô NST giông nhau va giông v ́ ̣ ́ ̀ ́ ới tế bào mẹ. Trong quá trình nguyên phân xảy ra sự phân chia nhân gồm 4 kì và phân chia tế bào chất. b/ Qua trinh nguyên phân: ́ ̀ Phân chia nhân: + Kì ñaàu : Cá c NST ké p băt đâu ́ ̀ co ngaén & ñoùng xoaén co hinh thai ro rêt va đinh vao cac ́ ̀ ́ ̃ ̣ ̀ ́ ̀ ́ sợi cua thoi phân bao. ̉ ̀ Maøng nhaân & nhaân con (hach nhân) ̣ daàn daàn bieán maát. TB ĐV 2 trung tử phân li vê 2 c ̀ ực cua TB va hinh thanh t ̉ ̀ ̀ ̀ hoi phaân baøo. (TBTV không ́ ̉ co trung thê nên qua trinh hinh thanh thoi phân bao nh ́ ̀ ̀ ̀ ̀ ờ vao vung canh nhân co vung đâm đăc t ̀ ̀ ̣ ́ ̀ ̣ ̣ ương tự vung ̀ quanh trung tử va co vai tro la hoat hoa s ̀ ́ ̀ ̀ ̣ ́ ự trung h ̀ ợp tubulin đê tao thoi phân bao. ̉ ̣ ̀ + Kì giöõa : 12
NST keùp tieáp tuïc co xoaén ñeán cöïc ñaïi NST keùp taäp trung thaønh 1 haøng ôû maët phaúng xích ñaïo cuûa thoi phaân baøo. + Kì sau : NST keùp taùch nhau ôû taâm ñoäng 2 NST ñôn va phân li vê hai c ̀ ̀ ực cua ̉ TB nhờ sự co rut cua s ́ ̉ ợi thoi phân bao ̀. + Kì cuoái : NST ñôn di chuyên t ̉ ơi hai c ́ ực thi thao xoăn ̀ ́ ́ , trôû veà daïng sôïi maûnh. Thoi phaân baøo daàn bieán maát. Maøng nhaân & nhaân con hình thaønh trôû laïi. - Söï phaân chia tbc: Söï phaân chia TBC diên ra băt đâu ̃ ́ ̀ cuôi ki sau hoăc đâu ́ ̀ ̣ ̀ ki cuôi ̀ ́ kì cuoái. ̀ ́ va suôt + ÔÛ tb TV: Do co l ́ ớp xenlulozo lam Tb không vân đông đ ̀ ̣ ̣ ược, nên phân chia TBC băng ̀ sự xuaát hieän vaùch ngaên ôû ở vung trung tâm ̀ xích ñaïo, phaùt trieån töø trong ra ngoaøi chia ñeàu tb meï thaønh 2 tb con. + ÔÛ tb ÑV: Hinh t ̀ hanh ̀ eo th ăt (do s ́ ợi actin hinh thanh 1 vong co rut ) ̀ ̀ ̀ ́ ôû giöõatb, chiatb meï thaønh2 tb con. 2.2. Giảm phân: phân bao giam nhiêm ̀ ̉ ̉ ̃ (xay ra TB sinh duc chin)̣ ́ ́ ̣ Khai niêm: là hình th ức phân bào xảy ra qua 2 lần phân chia liên tiếp ở tế bào sinh dục chín dẫn tới kết quả là hình thành các giao tử có bộ NST đơn bội (bô NST giam đi 1 n ̣ ̉ ưa). ̃ Quá trình giảm phân. Giảm phân 1. Cac ki ́ ̀ Diên biên chinh ̃ ́ ́ Ki đâu I ̀ ̀ NST kep băt đâu co xoăn. ́ ́ ̀ ́ Co s ́ ự tiêp h ́ ợp giưa cac NST kep theo t ̃ ́ ́ ưng căp t ̀ ̣ ương đông (tiêp h ̀ ́ ợp giữa 2 NS tử hay 2 cromatit không chi em) ̣ ́ ̉ ̃ ́ ̉ co thê dân đên trao đôi cheo ́ ̣ ́ hoan vi gen Trung tử tiên vê hai c ́ ̀ ực cua tê bao, hinh thanh thoi phân bao ̉ ́ ̀ ̀ ̀ ̀ Mang nhân va nhân con dân tiêu biên ̀ ̀ ̀ ́ ̀ ưa I Ki gi ̃ NST kep co xoăn c ́ ́ ực đai, tâp trung thanh hai hang song song trên măt phăng xich đao ̣ ̣ ̀ ̀ ̣ ̉ ́ ̣ ̉ cua thoi phân bao. ̀ Ki sau I ̀ ̃ ́ ̣ Môi NST kep trong căp NST kep t ́ ương đông di chuyên theo thoi phân bao đi vê hai ̀ ̉ ̀ ̀ cực cua tê bao. ̉ ́ ̀ Ki cuôi I ̀ ́ NST kep dân dan xoăn ́ ̀ ̃ ́ Mang nhân va nhân con xuât hiên ̀ ̀ ́ ̣ Thoi phân bao tiêu biên ̀ ́ ̣ TBC phân chia tao 2 TB con co sô l ́ ́ ượng NST giam đi môt n ̉ ̣ ưa nh ̃ ưng ở dang kep (n kep) ̣ ́ ́ Sau kì cuối 1 là kì trung gian diễn ra rất nhanh, trong thời điểm này không xảy ra chao đổi chéo ADN và nhân đôi NST. Giảm phân 2. Cơ ban giông nguyên phân ̉ ́ 13
+Ki đâu II: NST kep băt đâu co xoăn. ̀ ̀ ́ ́ ̀ ́ Trung tử tiên vê hai ć ̀ ực cua tê bao, hinh thanh thoi phân bao ̉ ́ ̀ ̀ ̀ ̀ Mang nhân va nhân con dân tiêu biên ̀ ̀ ̀ ́ +Ki gì ưa II: NST kep co xoăn c ̃ ́ ́ ực đai, tâp trung thanh môt hang trên măt phăng xich đao cua thoi ̣ ̣ ̀ ̣ ̀ ̣ ̉ ́ ̣ ̉ phân bao. ̀ +Ki sau II: Môi NST kep tach nhau ra ̀ ̃ ́ ́ ở tâm đông ̣  2 NST đơn đi vê hai c ̀ ực cua tê bao. ̉ ́ ̀ +Ki cuôi II: NST đ ̀ ́ ơn dân dan xoăn ̀ ̃ ́ Mang nhân va nhân con xuât hiên ̀ ̀ ́ ̣ Thoi phân bao tiêu biên ̀ ́ Kêt qua: ́ ̉ 1TB (2n) GPI tao 2 TB co n kep GPII tao 4 TB co n đ ̣ ́ ́ ̣ ́ ơn. Chu Y: ́ ́ Ở loai sinh san h ̀ ̉ ưu tinh ̃ ́ Ở đông vât: ̣ ̣ +TBSD đực (2n) GP4tb (n)4tinh trung ̀ +TBSD cai(2n) GP ́ 4tb(n)1 trưng(n) va 3 thê c ́ ̀ ̉ ực nho(n) (tiêu biên) ̉ ́ Ở thực vât: sau khi giam phân ̣ ̉ cac TB con NP 1 sô lân ́ ̣ ̣ ́ ́ ̀ hat phân hoăc tui phôi (trong co noan) ́ ́ ̃ 3. Ý nghĩa và khả năng ứng dụng sự phân chia tế bào trong công nghệ tế bào 3.1. Ý nghĩa nguyên phân YÙ nghóa sinh hoïc: Laø phöông thöùc sinh saûn cuûa tb ở SV ñôn baøo nhaân thöïc ́ va ở SV đa bao (VD tuy ̀ cac TB ̀ ̉ đo x ̉ ương, mô da, tb ruôt,… ̣ NP giuùp cho cô theå SV ña baøo lôùn leân (sinh tröôûng) & thay theá caùc tb giaø NP ñaûm baûo boä NST ñöôïc duy trì & oån ñònh qua caùc theá heä TB, cac thê hê c ́ ́ ̣ ơ thê (SV đ̉ ơn bao nhân th ̀ ực) YÙnghóa thöïc tieãn: Caùc phöông phaùp nhaân gioáng voâ tính caây troàng (giaâm, chieát, gheùp), nuoâi caáy moâ tb döïa treân cô sôû cuûa NP. Thaønh töïu : Nhaân nhanh gioáng toát, SX gioáng saïch beänh, taêng soá löôïng gioáng caây, con toát, gheùp taïng ôû ngöôøi,… 3.2. Ý nghĩa giảm phân Nhờ giảm phân, giao tử được tạo thành mang bộ NST đơn bội (n) và qua thụ tinh giữa giao tử đực và cái mà bộ NST lưỡng bội (2n) được phục hồi. Như vậy các quá trình nguyên phân, giảm phân và thụ tinh đã đảm bảo duy trì ổn định bộ NST đặc trưng cho loài sinh sản hữu tính qua các thế hệ cơ thể, nhờ đó thông tin di truyền được truyền đạt ổn định qua các đời, đảm bảo cho thế hệ sau mang những đặc điểm của thế hệ trước. ̣ Tao nhiêu biên di tô h ̀ ́ ̣ ̉ ợp cung câp nguyên liêu chon giông va tiên hoa (nh ́ ̣ ̣ ́ ̀ ́ ́ ờ sự trao đôi cheo cua cac ̉ ́ ̉ ́ ̣ căp NST t ương đông, phân li đôc lâp va tô h ̀ ̣ ̣ ̀ ̉ ợp tự do cua cac NST) ̉ ́ 3.3. Ứng dụng trong công nghệ tế bào. Ứng dụng nguyên phân vào kĩ thuật nuôi cấy mô. Việc nuôi cấy trong ống nghiêm các mô và tế bào thực vật có hiệu quả lớn: nhân nhanh các giống tốt, nhân giống sạch virut, góp phần chọn, tạo dòng tế bào thực vật có khả năng chống chịu sâu, bệnh. Cơ chế của nuôi cấy mô: một tế bào tách ra khỏi cây, trong điều kiện môi trường thích hợp, có thể nguyên phân thành 2 tế bào, sau đó tạo thành một khối tế bào, đồng thời diễn ra sự phân hoá tạo ra các tổ chức khác nhau hình thành các bộ phận rễ, mầm... dần dần phát triển thành một cây hoà chỉnh. Từ mô sẹo trong nuôi cấy invitro( từ tế bào thuần hoặc tế bào lai, hoặc tế bào được chuyển gen...) sẽ tái sinh ra các chồi non, chồi non được cắt nhỏ thành nhiều đoạn, mỗi đoạn lại tái sinh thành chồi, chồi lại được căt nhỏ lại được tái sinh... và như vậy các nhà tạo giống có thể tạo nên một ‘’ngân hàng cây giống’’ theo đơn đặt hàng của thị trường. Hiện nay hàng loạt cây giống như cây lương thực, cây thực phẩm, cây dược liệu, cây hoa, cây ăn trái, cây rừng... II. Phân bao không t ̀ ơ: (trực phân) Diên ra ̃ ở cac tb biêt hoa cao ́ ̣ ́ ở ĐV, TV (như: nôi nhu, tb rê con, mô d ̣ ̃ ̃ ự trữ, bao phân, bach câu, gan, thân, ́ ̣ ̀ ̣ ̣ ́ ̣ ́ ́ ́ ̣ sun,…), cac tb bênh li, cac tb tac hai đang đi vao qua trinh thoai hoa, cac vi sinh vât. ̀ ́ ̀ ́ ́ ́ ̣ 14
Trong trực phân, nhân được nhân đôi 1 cach đ ́ ơn gian, trang thai NST thay đôi, không xuât hiên thoi phân ̉ ̣ ́ ̉ ́ ̣ bao, nhiêu khi nhân phân thanh 2 n ̀ ̀ ̀ ưa không đêu hoăc phân thanh nhiêu manh, môc chôi. TBC co thê đ ̃ ̀ ̣ ̀ ̀ ̉ ̣ ̀ ́ ̉ ược ̣ ̣ ̣ phân đôi cung nhân hoăc không phân chia tao thanh tb hai nhân hoăc đa nhân (tb gan) ̀ ̀ Trực phân phô biên la tao co thăt ̉ ́ ̀ ̣ ́ ở giữa chia nhân thanh 2 phân gân băng nhau, sau đo phân chia TBC. ̀ ̀ ̀ ̀ ́ 15