Đặc điểm điện não đồ ở bệnh nhân nghiện rượu mạn tính

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2017<br /> <br /> ĐẶC ĐIỂM ĐIỆN NÃO ĐỒ Ở BỆNH NHÂN<br /> NGHIỆN RƯỢU MẠN TÍNH<br /> Nguyễn Tất Định*; Bùi Quang Huy*; Cao Tiến Đức*; Huỳnh Ngọc Lăng*<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: tìm hiểu một số đặc điểm điện não đồ (ĐNĐ) ở bệnh nhân (BN) nghiện rượu mạn<br /> tính. Đối tượng và phương pháp: nghiên cứu tiến cứu, mô tả cắt ngang trên 56 BN được chẩn<br /> đoán xác định nghiện rượu mạn tính, điều trị nội trú tại Khoa Tâm thần, Bệnh viện Quân y 103,<br /> phân tích kết quả từng thành phần điện não của BN. Ghi điện não khi BN đã hết hội chứng cai<br /> rượu. Kết quả: hiện tượng mất toàn bộ sóng alpha gặp 35,71% BN; 53,57% BN có nhịp alpha<br /> mất dạng thoi. 41,67% mất đối xứng trên ĐNĐ. Sóng alpha có biên độ trung bình 27,58 ± 10,95 µV,<br /> chỉ số alpha 23,17 ± 14,58%. Các sóng chậm xuất hiện với tỷ lệ thấp rải rác ở hai bán cầu như<br /> sóng theta (16,07%), delta (7,14%) với biên độ thấp. Kết luận: đặc điểm ĐNĐ ở BN nghiện<br /> rượu thể hiện chủ yếu là biến đổi sóng alpha như mất sóng alpha, biến dạng sóng alpha.<br /> * Từ khóa: Nghiện rượu mạn tính; Đặc điểm điện não đồ.<br /> <br /> Study on the Features of Electroencephalography in Chronic<br /> Alcoholic Patients<br /> Summary<br /> Objectives: To study the features of alcoholic patients’ EEG. Subjects and methods: A<br /> prospective and cross-sectional descriptive study on 56 inpatients diagnosed as chronic<br /> alcoholic at Department of Psychiatry, 103 Hospital, each EEG component was analyzed. EEG<br /> was performed when patients were out of withdrawal syndrome. Results: 35.71% of patients lost<br /> alpha waves; 53.57% with alpha waves lost rhombus-shape. 41.67% lost symmetry on EEG.<br /> The alpha wave had an average amplitude of 27.58 ± 10.95 µV, and alpha index of 23.17 ±<br /> 14.58%. There was the appearance of slow waves such as theta waves (16.07%) and delta<br /> waves (7.14%) with low amplitudes. Conclusion: The changes of alcoholic patients’ EEG are<br /> mainly at alpha waves, including: loss of all alpha waves, change of their shape.<br /> * Keywords: Chronic alcoholic; Features of electroencephalography.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Nghiện rượu gây tổn thương thần kinh<br /> trung ương với biểu hiện teo não, giảm<br /> khả năng nhận thức, rối loạn trí nhớ.<br /> Sadock B.J thấy não của BN nghiện<br /> rượu bị tổn thương nghiêm trọng, thể hiện<br /> <br /> trên cả xét nghiệm hình ảnh và ĐNĐ. Tác<br /> giả cho rằng ĐNĐ của người nghiện rượu<br /> mạn tính biến đổi đa dạng, nhưng thường<br /> có xu hướng giảm và mất sóng alpha,<br /> tăng chỉ số sóng betha cũng như xuất<br /> hiện các sóng chậm đa hình, chậm nhọn.<br /> <br /> * Bệnh viện Quân y 103<br /> Người phản hồi (Corresponding): Nguyễn Tất Định (nguyentatdinh86@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 30/06/2017; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 11/09/2017<br /> Ngày bài báo được đăng: 18/09/2017<br /> <br /> 87<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2017<br /> ĐNĐ đóng một vai trò nhất định trong<br /> đánh giá mức độ tổn thương não của BN<br /> nghiện rượu. Do vậy, chúng tôi thực hiện<br /> đề tài này nhằm: Tìm hiểu đặc điểm ĐNĐ<br /> ở BN nghiện rượu mạn tính.<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng nghiên cứu.<br /> 56 BN nghiện rượu mạn tính được<br /> chẩn đoán theo tiêu chuẩn DSM-5 (2013),<br /> điều trị nội trú tại Khoa Tâm thần, Bệnh<br /> viện Quân y 103 từ tháng 11 - 2016 đến<br /> 6 - 2017.<br /> * Tiêu chuẩn loại trừ: BN có chấn<br /> thương sọ não kết hợp, u não, đột quỵ<br /> não, nghiện ma túy và các chất tác động<br /> tâm thần khác.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu.<br /> Thiết kế nghiên cứu: tiến cứu, mô tả<br /> cắt ngang, phân tích.<br /> * Nghiên cứu ĐNĐ:<br /> - Ghi điện não bằng máy máy điện não<br /> vi tính Neurofax 5400K (Hãng Nihon<br /> Koden, Nhật Bản).<br /> - Tiến hành ghi điện não ngay khi BN<br /> đã hết hội chứng cai rượu. Đặt điện cực<br /> theo sơ đồ quốc tế 10/20 của Jasper.<br /> Xử lý kết quả bằng phần mềm thống<br /> kê y học SPSS 22.0.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> 1. Đặc điểm chung nhóm BN nghiên<br /> cứu.<br /> Nhóm nghiên cứu của chúng tôi có độ<br /> tuổi trung bình 44,39 ± 6,58, trong đó<br /> nhóm tuổi 41 - 50 chiếm tỷ lệ cao<br /> (55,36%), đa số người nghiện rượu ở tuổi<br /> trung niên. Điều này có thể được giải<br /> thích do nhóm người trung niên thường<br /> chủ động về kinh tế, quan hệ rộng nên hay<br /> tham gia tiệc tùng, cũng có thể là kết quả<br /> của quá trình uống rượu từ thời thanh<br /> niên. Nghiên cứu của Phạm Quang Lịch,<br /> Nguyễn Mạnh Hùng cho kết quả tương tự<br /> với độ tuổi trung bình 42,5 ± 7,53.<br /> Hầu hết BN nghiện rượu đều có quá<br /> trình uống rượu > 10 năm, thời gian uống<br /> rượu trung bình của nhóm nghiên cứu<br /> 19,25 ± 6,59 năm. Với thời gian uống<br /> nhiều như vậy thường để lại hậu quả<br /> nghiêm trọng cả về cơ thể và tâm thần,<br /> đây là lý do những người này phải vào<br /> viện điều trị nội trú. Thời gian uống trung<br /> bình trong nghiên cứu cao hơn kết quả<br /> của một số tác giả khác, Nguyễn Văn<br /> Tuấn (2014) gặp thời gian nghiện rượu<br /> trung bình 14,6 ± 6,5 năm.<br /> Lượng rượu uống trung bình hàng<br /> ngày 443,75 ± 144,30 ml, rượu loại 40 độ<br /> cồn. Đây là lượng rượu vượt quá giới hạn<br /> được khuyến cáo về sự an toàn.<br /> <br /> Bảng 1: Tính chất nhịp alpha.<br /> Tính chất nhịp alpha<br /> Hình dạng<br /> <br /> Đối xứng<br /> <br /> Số BN<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> Dạng thoi<br /> <br /> 6<br /> <br /> 10,71<br /> <br /> Mất dạng thoi<br /> <br /> 30<br /> <br /> 53,57<br /> <br /> Mất toàn bộ sóng alpha<br /> <br /> 20<br /> <br /> 35,71<br /> <br /> Đối xứng<br /> <br /> 21<br /> <br /> 58,33<br /> <br /> Mất đối xứng<br /> <br /> 15<br /> <br /> 41,67<br /> <br /> 35,71% BN nghiên cứu mất toàn bộ sóng alpha, 53,57% có nhịp alpha mất dạng<br /> thoi. Trong số 36 BN có nhịp alpha, 41,67% mất đối xứng trên ĐNĐ.<br /> 88<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2017<br /> Bảng 2: Kết quả một số thành phần sóng điện não.<br /> Alpha<br /> (n = 36)<br /> <br /> Betha<br /> (n = 56)<br /> <br /> Theta<br /> (n = 9)<br /> <br /> Delta<br /> (n = 4)<br /> <br /> Tần số<br /> <br /> 9,78 ± 1,15<br /> <br /> 18,84 ± 3,47<br /> <br /> 4,89 ± 0,33<br /> <br /> 2,00 ± 0,82<br /> <br /> Biên độ<br /> <br /> 27,58 ± 10,95<br /> <br /> 8,89 ± 2,77<br /> <br /> 29,11 ± 8,85<br /> <br /> 36,25 ± 6,24<br /> <br /> Chỉ số<br /> <br /> 23,17 ± 14,58<br /> <br /> Tên sóng<br /> )<br /> <br /> (<br /> <br /> Sóng alpha xuất hiện ở 36 BN với tần<br /> số trung bình 9,78 ± 1,15 chu kỳ/giây,<br /> biên độ 27,58 ± 10,95 µV, chỉ số alpha<br /> 23,17 ± 14,58%. Kết quả nghiên cứu này<br /> phù hợp với nhận định của Sadock B.J<br /> cho rằng ĐNĐ của BN nghiện rượu có<br /> biến đổi rõ ràng.<br /> Sóng betha có tần số trong giới hạn<br /> bình thường (18,84 ± 3,47 chu kỳ/giây) và<br /> thuộc dạng beta vừa, nhưng biên độ<br /> (8,89 ± 2,77 µV) thuộc giới hạn thấp. Kết<br /> quả này phù hợp với ý kiến của<br /> Rangaswamy M và CS (2002), các tác giả<br /> cho rằng sóng betha xuất hiện lan tỏa<br /> 2 bán cầu, trong đó sóng beta nhanh tập<br /> trung vùng trán trước.<br /> Trong nghiên cứu của chúng tôi, các<br /> sóng chậm trên điện não của BN nghiện<br /> rượu có tỷ lệ thấp. Sóng theta gặp ở<br /> <br /> 16,07% BN với tần số trung bình 4,89 ±<br /> 0,33 chu kỳ/giây, biên độ 29,11 ± 8,85 µV.<br /> Sóng delta có tỷ lệ với tần số trung bình<br /> 2,00 ± 0,82 chu kỳ/giây, biên độ 36,25 ±<br /> 6,24 µV, sóng này chỉ có ở 7,14% BN.<br /> Kết quả này phần nào phù hợp với<br /> Rangaswamy M và CS (2003). Các tác<br /> giả thấy hoạt động theta tăng ở tất cả các<br /> vị trí vỏ não. Sự gia tăng có ý nghĩa so<br /> với nhóm chứng, nhưng không tương<br /> quan với đặc điểm nghiện rượu.<br /> Kết quả của chúng tôi phù hợp một<br /> phần với nghiên cứu của CoutinChurchman P và CS (2006) khi khảo sát<br /> ĐNĐ ở 191 BN nam nghiện rượu với<br /> 81 trường hợp xuất hiện các sóng chậm<br /> (theta và delta). Khác biệt có thể do nhóm<br /> nghiên cứu của chúng tôi còn nhỏ<br /> (56 BN).<br /> <br /> Bảng 3: Kết quả sóng alpha theo thời gian uống rượu.<br /> Thời gian<br /> <br /> < 15 năm<br /> <br /> 15 - 20 năm<br /> <br /> > 20 năm<br /> <br /> (n = 9<br /> <br /> (n = 14)<br /> <br /> (n = 13)<br /> <br /> 9,78 ± 1,09<br /> <br /> 9,93 ± 1,33<br /> <br /> 9,62 ± 1,04<br /> <br /> 0,79<br /> <br /> Biên độ (µV)<br /> <br /> 28,33 ± 10,39<br /> <br /> 30,43 ± 10,67<br /> <br /> 20,00 ± 11,44<br /> <br /> 0,31<br /> <br /> Chỉ số (%)<br /> <br /> 24,44 ± 14,24<br /> <br /> 26,14 ± 16,58<br /> <br /> 19,08 ± 12,52<br /> <br /> 0,45<br /> <br /> Sóng alpha<br /> Tần số (chu kỳ/giây)<br /> <br /> p(F)<br /> <br /> Ở nhóm BN uống rượu > 20 năm, sóng alpha có biên độ (20,00 ± 11,44 µV) và chỉ<br /> số (19,08 ± 12,52%) thấp nhất, nhưng không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05).<br /> 89<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2017<br /> Bảng 4: Kết quả sóng beta theo thời gian uống rượu.<br /> Thời gian<br /> <br /> < 15 năm<br /> <br /> 15 - 20 năm<br /> <br /> > 20 năm<br /> <br /> (n = 15)<br /> <br /> (n = 20)<br /> <br /> (n = 21)<br /> <br /> Tần số (chu kỳ/giây)<br /> <br /> 18,45 ± 3,16<br /> <br /> 18,80 ± 3,69<br /> <br /> 19,14 ± 3,61<br /> <br /> 0,85<br /> <br /> Biên độ (µV)<br /> <br /> 8,87 ± 2,83<br /> <br /> 8,90 ± 2,88<br /> <br /> 8,90 ± 2,76<br /> <br /> 0,99<br /> <br /> Sóng beta<br /> <br /> p(F)<br /> <br /> Giữa các nhóm BN có thời uống rượu khác nhau, sóng beta có biên độ và tần số<br /> khác nhau không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05).<br /> Bảng 5: Kết quả sóng alpha theo lượng rượu uống hàng ngày.<br /> Lượng rượu<br /> <br /> 500 đến < 100 ml<br /> (n = 16)<br /> <br /> p(t)<br /> <br /> 9,60 ± 1,05<br /> <br /> 10,00 ± 1,26<br /> <br /> 0,31<br /> <br /> Biên độ (µV)<br /> <br /> 28,05 ± 13,13<br /> <br /> 27,00 ± 7,80<br /> <br /> 0,78<br /> <br /> Chỉ số (%)<br /> <br /> 23,80 ± 16,78<br /> <br /> 22,38 ± 11,75<br /> <br /> 0,77<br /> <br /> Nhịp alpha<br /> <br /> < 500 ml<br /> (n = 20)<br /> <br /> Tần số (chu kỳ/giây)<br /> <br /> Ở nhóm BN uống rượu hàng ngày từ 500 ml đến < 1.000 ml, sóng alpha có biên độ<br /> (27,00 ± 7,80) và chỉ số (22,38 ± 11,75%) thấp hơn nhưng không có ý nghĩa thống kê<br /> (p > 0,05).<br /> Khi xem xét sự biến đổi sóng alpha theo thời gian uống và lượng rượu uống hàng<br /> ngày thấy mối liên quan không có ý nghĩa thống kê. Điều này cho thấy biến đổi ĐNĐ<br /> xuất hiện sớm và ổn định. Kết quả của chúng tôi phù hợp một phần với CoutinChurchman P và CS (2006) khi khảo sát ĐNĐ ở 191 BN nam nghiện rượu, biến đổi<br /> sóng xuất hiện sớm và không liên quan đến thời gian và lượng rượu uống.<br /> Bảng 6: Kết quả sóng beta theo lượng rượu uống hàng ngày.<br /> Lượng rượu<br /> Sóng beta<br /> <br /> < 500 ml<br /> (n = 29)<br /> <br /> 500 đến < 100 ml<br /> (n = 27)<br /> <br /> p(t)<br /> <br /> Tần số (chu kỳ/giây)<br /> <br /> 19,10 ± 3,85<br /> <br /> 18,56 ± 3,07<br /> <br /> 0,56<br /> <br /> Biên độ (µV)<br /> <br /> 8,41 ± 1,99<br /> <br /> 9,42 ± 3,38<br /> <br /> 0,19<br /> <br /> Giữa các nhóm BN có lượng rượu uống hàng ngày khác nhau, sóng beta có biên<br /> độ và tần số khác nhau không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05).<br /> 90<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2017<br /> KẾT LUẬN<br /> Nghiên cứu kết quả một số thành phần<br /> ĐNĐ ở BN nghiện rượu mạn tính, chúng<br /> tôi rút ra kết luận:<br /> - 35,71% số BN nghiên cứu mất toàn<br /> bộ sóng alpha; 53,57% có nhịp alpha mất<br /> dạng thoi; 10,71% nhịp alpha dạng thoi<br /> bình thường. 41,67% mất đối xứng trên ĐNĐ.<br /> Sóng alpha có biên độ trung bình 27,58 ±<br /> 10,95 µV, chỉ số alpha 23,17 ± 14,58%.<br /> - Không thấy mối liên quan giữa thời<br /> gian uống, lượng rượu uống với đặc điểm<br /> các sóng alpha, betha.<br /> <br /> 2. Phạm Quang Lịch. Đặc điểm rối loạn trí<br /> nhớ, chú ý ở BN nghiện rượu mạn tính. Luận<br /> văn Thạc sỹ Y học. Học viện Quân y. 2003.<br /> 3. Nguyễn Văn Tuấn. Nghiên cứu lâm<br /> sàng và hiệu quả điều trị suy giảm nhận thức<br /> ở BN loạn thần do rượu. Luận án Tiến sỹ Y<br /> học. Trường Đại học Y Hà Nội. 2014.<br /> 4. Coutin-Churchman P et al. Clinical<br /> correlates of quantitative EEG alterations in<br /> alcoholic patients. Clin Neurophysiol. 2006,<br /> 117 (4), pp.740-751.<br /> 5. Rangaswamy M et al. Beta power in the<br /> EEG of alcoholics. Alcohol Clin Exp Res.<br /> 2002, 52 (8), pp.831-842.<br /> <br /> - Sóng chậm chiếm tỷ lệ rất thấp như<br /> theta (16,07%) và delta (7,14%).<br /> <br /> 6. Rangaswamy M et al. Theta power in<br /> the EEG of alcoholics. Alcohol Clin Exp Res.<br /> 2003, 27 (4), pp.607-615.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> 7. Sadock B.J, Sadock V.A. Synopsis of<br /> Psychiatry, 11 ed, Lippincott Williams and<br /> Wilkins, Philadelphia, United States. 2015,<br /> pp.590-596.<br /> <br /> 1. Cao Tiến Đức. Các rối loạn tâm thần,<br /> hành vi và tổn thương cơ thể do nghiện rượu.<br /> Nhà xuất bản Y học. Hà Nội. 2016.<br /> <br /> 91<br /> <br />