Đặc điểm nhiễm nấm ở bệnh nhân đến khám và điều trị tại Bệnh viện Quân y 103 (2009-2013)

Chia sẻ: Ni Ni | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:6

Thêm vào BST

Báo xấu

52
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết tiến hành hồi cứu số liệu thống kê bệnh nhân (BN) tại Bệnh viện Quân y 103 trong 5 năm (2009 - 2013). Kết quả: có 2.216 BN nhiễm nấm. Tuổi trung bình 31,99; > 50% BN trong độ tuổi 20 - 39. Nam gặp nhiều hơn nữ (nam/nữ = 1,69).

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đặc điểm nhiễm nấm ở bệnh nhân đến khám và điều trị tại Bệnh viện Quân y 103 (2009-2013)

TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2014 ĐẶC ĐIỂM NHIỄM NẤM Ở BỆNH NHÂN ĐẾN KHÁM VÀ ĐIỀU TRỊ TẠI BỆNH VIỆN QUÂN Y 103 (2009 - 2013) Lê Trần Anh*; Nguyễn Khắc Lực*; Đỗ Ngọc Ánh* TÓM TẮT Để tìm hiểu về đặc điểm cũng như giá trị các xét nghiệm chẩn đoán nhiễm nấm, chúng tôi tiến hành hồi cứu số liệu thống kê bệnh nhân (BN) tại Bệnh viện Quân y 103 trong 5 năm (2009 - 2013). Kết quả: có 2.216 BN nhiễm nấm. Tuổi trung bình 31,99; > 50% BN trong độ tuổi 20 - 39. Nam gặp nhiều hơn nữ (nam/nữ = 1,69). Các loại nấm hay gặp là nấm da, nấm Candida và nấm Malassezia. Loại bệnh phẩm phát hiện nhiễm nấm nhiều nhất là vảy da (64,21%), dịch âm đạo (14,08%)… Nhiễm nấm ở máu, dịch não tủy, mô… rất hiếm gặp. Nấm phát hiện được chủ yếu nhờ xét nghiệm trực tiếp (96,8%), nuôi cấy chỉ 3,2%. Số lượng BN tăng từ tháng 3 đến tháng 10; giảm đi trong các tháng mùa đông (tháng 11 đến tháng 2). * Từ khóa: Nhiễm nấm; Nấm da. Fungal Infection in Patients in 103 Hospital (2009 - 2013) Summary To evaluate features and value of diagnostic tests for fungal infection, we conducted a retrospective analysis on data of patients in 103 Hospital. Results: in 5 years (2009 - 2013), there were 2,216 patients with fungal infections. The average age was 31.99; more than half of patients at the ages of 20 - 39 years old. Fungal infection were more common in male (male/female = 1.69). The most common fungi were dermatophytes, Candida and Malassezia sp. and the specimens most discovered fungi were skin scales (64.21%), vaginal discharge (14.08%)... Fungal infections in blood, cerebrospinal fluid or tissue were rare. Fungi detected primarily by direct examination (96.8%), only 3.2% of cases by culture. The number of patients increased from March to October; decreased in winter months. * Key words: Fungal infections; Dermatophytes. ĐẶT VẤN ĐỀ Việt Nam có khí hậu nhiệt đới, nóng ẩm rất thuận lợi cho nấm và bệnh nấm phát sinh, phát triển. Nhiều nghiên cứu cho thấy các bệnh nấm nông như nấm da, viêm âm đạo rất phổ biến trong cộng đồng [2, 3]. Hiện nay, với sự gia tăng quần thể nguy cơ và khả năng chẩn đoán được cải thiện, ngày càng có nhiều trường hợp nhiễm nấm hệ thống được chẩn đoán tại các bệnh viện. Đã có nhiều nghiên cứu về tình trạng nhiễm nấm ở cộng đồng, nhưng thống kê tỷ lệ, cơ cấu BN nhiễm nấm ở các bệnh viện còn ít. Chúng tôi tiến hành phân tích số liệu BN nhiễm nấm được chẩn đoán tại Bệnh viện Quân y 103 trong 5 năm (2009 - 2013) để: * Học viện Quân y Người phản hồi (Corresponding): Lê Trần Anh (dieplinhanh@yahoo.com) Ngày nhận bài: 03/09/2014; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 25/11/2014 Ngày bài báo được đăng: 26/11/2014 76 TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2014 Tìm hiểu đặc điểm cũng như giá trị của một số kỹ thuật chẩn đoán nhiễm nấm tại một bệnh viện, bổ sung dữ liệu thống kê tại các bệnh viện. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU - Phương pháp nghiên cứu: hồi cứu. - Đối tượng: tất cả BN có kết quả xét nghiệm chẩn đoán nấm dương tính. - Các kỹ thuật xét nghiệm nấm: xét nghiệm trực tiếp (trong nước muối sinh lý hoặc dung dịch KOH), nuôi cấy trong môi trường thạch Sabouraud. Các kỹ thuật do kỹ thuật viên có kinh nghiệm thực hiện dưới sự giám sát của nghiên cứu viên là các bác sỹ chuyên ngành ký sinh trùng. - Xử lý số liệu: theo phương pháp thống kê y học bằng phần mềm SPSS 13.0. - Địa điểm nghiên cứu: Labo Ký sinh trùng - nấm, Khoa Khám bệnh, Bệnh viện Quân y 103. - Thời gian nghiên cứu: từ 01 - 01 - 2009 đến 31 - 12 - 2013. Bảng 1: Đặc điểm tuổi, giới BN nhiễm nấm. 106 4,8 > 70 65 2,9 Tuổi trung bình ( X ± SD) Giới 1.392 62,8 Nữ 824 37,2 2.216 100 Kết quả tổng hợp cho thấy trong 5 năm (2009 - 2013) đã phát hiện được 2.216 BN nhiễm nấm. Nhiễm nấm chủ yếu gặp ở người trẻ tuổi, tuổi trung bình 31,99; > 50% BN trong độ tuổi 20 - 39. Nam gặp nhiều hơn nữ (nam/nữ = 1,69). Bảng 2: Cơ cấu nấm phát hiện được trên BN (n = 2.216) (%) Nấm sợi Nấm da 944 42,60 Aspergillus 60 2,71 Piedra hortae 1 0,05 Nấm sợi khác 60 2,71 Candida 600 27,08 Malassezia 429 19,36 Trichosporon 3 0,14 Cryptococcus 1 0,05 116 5,23 2 0,09 Nấm men khác (%) Tuổi 77 < 10 116 5,2 10 - 19 162 7,3 20 - 29 931 42,0 30 - 39 416 18,8 40 - 49 244 11,0 50 - 59 176 7,9 Nhóm tuổi 31,99 ± 16,13 Nam Tổng Nấm men KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN 60 - 69 Nấm lưỡng Penicillium marneffei dạng Đã phát hiện được cả nấm sợi (1.065 BN = 48,06%), nấm men (1.149 BN = 51,85%) và nấm lưỡng dạng. Các loại nấm hay gặp là nấm da, nấm Candida và nấm Malassezia. Chỉ có 2 BN nhiễm nấm lưỡng dạng P. marneffei. TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2014 Bảng 3: Cơ cấu nấm phát hiện được trên các loại bệnh phẩm. As Vảy da Ph 944 Dịch âm đạo Ca Ma 7 429 Tr Cr Pm 43 1423 312 Dịch miệng, lưỡi, họng Dịch tai 57 42 Phân 312 115 25 2 30 1 131 120 Móng, tóc 1 15 1 Dịch quy đầu, niệu đạo 24 Máu 8 Dịch mũi, đờm 3 Dịch phế quản, màng phổi 2 Nước tiểu 120 3 11 31 3 27 1 9 5 1 9 4 2 8 2 2 Dịch não tủy 1 Dịch giác mạc 141 1 1 1 Mô thực quản 1 1 (As: Aspergillus, Ph: Piedra hortae, Ca: Candida, Ma: Malassezia, Cr: Cryptoccus, Pm: Penicillium marneffei). Loại bệnh phẩm phát hiện nhiễm nấm nhiều nhất là vảy da, dịch âm đạo, dịch miệng, lưỡi, dịch họng, tai, phân… Nhiễm nấm ở các loại bệnh phẩm sâu như máu, dịch não tủy, mô thực quản rất hiếm gặp. Chưa gặp trường hợp nào bị bệnh nấm ở tổ chức dưới da như Sporothrix schenkii hay u nấm. Bảng 4: Cơ cấu nấm phát hiện được bằng các loại xét nghiệm khác nhau (n = 2.216). * n Tỷ lệ (%) n Tỷ lệ (%) Nấm da 943 99,89 1 0,11 Aspergillus 58 96,67 2 3,33 Piedra hortae 1 100 58 Nấm sợi khác 61 100 Candida 534 89,00 Malassezia 429 100 3 100 Trichosporon Cryptococcus Nấm men khác P. marneffei Tổng n Tỷ lệ (%) 9,67 8 1,33 1 100 116 100 0 0 1 50,00 1 50,00 2.145 96,80 62 2,80 9 0,41 (Nuôi cấy*: nuôi cấy các loại bệnh phẩm không phải là máu: phân 20; dịch âm đạo 13; dịch hô hấp 10; vảy da 8; dịch miệng 6; dịch họng 3; nước tiểu 2). 78 TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2014 350 300 Số bệnh nhân 250 200 150 100 50 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Tháng Biểu đồ 1: Số lượng BN phát hiện được theo tháng. Số lượng BN tăng từ tháng 3 đến tháng 10; giảm đi trong các tháng mùa đông (tháng 11 đến tháng 2). Kết quả nghiên cứu cho thấy hay gặp nhiễm nấm ở người trẻ tuổi, nam giới. Kết cộng đồng ở các điểm khác nhau dao động từ 5 - 40% [2]. quả này phù hợp với thống kê của Phạm Loại bệnh phẩm thứ hai hay gặp nhiễm Thị Lan và Nguyễn Phương Hoa: nhiễm nấm là dịch âm đạo (312 BN = 14,08%), nấm nông tại bệnh viện hay gặp nhất phản ánh sự phổ biến của nhiễm nấm ở trong độ tuổi 15 - 34 và tỷ lệ nam/nữ là 1,8 cơ quan sinh dục nữ trong cộng đồng. [1]. Thống kê 5 năm, BN nhiễm nấm nông Theo thống kê, khoảng 75% phụ nữ bị là chủ yếu, số nhiễm nấm nội tạng phát viêm âm đạo do nấm ít nhất một lần; hiện được rất thấp. 40 - 45% trong số này bị ≥ 2 lần [3]. Nhiễm nấm ở da vẫn rất phổ biến, hay Đáng chú ý là viêm tai do nấm cũng gặp nhất là nấm da (944 BN), lang ben (do khá phổ biến, chúng tôi phát hiện được nấm Malassezia, 429 BN). Nấm da vẫn là 131 BN nhiễm nấm khi xét nghiệm dịch căn nguyên gây hàng đầu của nhiễm nấm tai. Mặc dù căn nguyên vi khuẩn trong (42,60%). Theo Havlickova B (2008), hiện viêm tai là phổ biến nhất, nhưng căn nay bệnh nấm da vẫn rất phổ biến trên thế nguyên nấm có thể chiếm tới 30%, với loại giới, tỷ lệ mắc trong cộng đồng có thể tới nấm thường gặp nhất là Aspergillus (70% 20 - 25% [4]. Tại Việt Nam, theo Nguyễn BN), phổ biến nhất là A. niger, Quý Thái (2012), tỷ lệ nhiễm nấm da trong flavus [8]. 79 A. TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2014 Trong 31 bệnh phẩm móng, tóc, chỉ có trực tiếp rất hữu ích trong trường hợp 4 BN nhiễm nấm ở tóc, còn lại là nấm bệnh nặng, nguy hiểm tính mạng cho BN, móng. Nhiễm nấm móng có thể do nấm da cần chẩn đoán sớm và điều trị ngay như (hay gặp nhất), nấm sợi khác, nấm men, viêm màng não do Cryptococcus. Trong nấm da là căn nguyên chủ yếu ở các một vài trường hợp nuôi cấy phân lập có nước ôn đới, còn Candida và nấm sợi giá trị hơn, ví dụ: quan sát thấy sợi giả của không phải nấm da lại hay gặp hơn ở các Candida. Trong chẩn đoán nấm da, xét nước nhiệt đới [9]. nghiệm trực tiếp da, móng, tóc đủ khả Trong 9 BN nhiễm nấm máu, 8 BN năng chẩn đoán nấm da, mặc dù không nhiễm Candida, 1 BN nhiễm Penicillium định được loài nấm. Một số tác giả marneffei, cho thấy Candida vẫn là nguyên khuyến cáo khi trường hợp lượng bệnh nhân hàng đầu của bệnh nấm hệ thống. phẩm không đủ để vừa xét nghiệm trực Candida hiện được coi là một trong những tiếp vừa nuôi cấy, nên thực hiện kỹ thuật căn nguyên gây nhiễm trùng cơ hội hàng xét nghiệm trực tiếp trong chẩn đoán nấm đầu, đứng thứ 4 trong số các tác nhân da [7]. Tiêu chuẩn chẩn đoán viêm âm đạo phân lập được từ máu tại Mỹ [5]. do Candida cũng dựa vào xét nghiệm trực 96,8% BN nhiễm nấm phát hiện được tiếp là chính, chỉ những trường hợp biểu nhờ xét nghiệm trực tiếp. Xét nghiệm trực hiện lâm sàng rõ rệt mà xét nghiệm âm tiếp là kỹ thuật đơn giản, cho kết quả tính mới cần nuôi cấy [3]. 1 BN xét nhanh, mặc dù phần lớn trường hợp nghiệm trực tiếp đã phát hiện được nhiễm không xác định được loài nấm, nhưng để nấm Cryptococcus trong dịch não tủy, góp định hướng điều trị thì có giá trị rất tốt. Một phần điều trị sớm cho BN. Kết quả này số trường hợp có thể xác định được nhóm khẳng định vai trò của xét nghiệm trực tiếp nấm (nấm da) hay giống (Candida, trong xét nghiệm phát hiện nấm ở tuyến Malassezia, Aspergillus, Cryptococcus…) bệnh viện. nhờ hình ảnh tương đối đặc trưng của Trong 5 năm, nhiều loại bệnh phẩm những loại nấm này. Trong nghiên cứu khác nhau đã được nuôi cấy và phát hiện này, định loại nấm dựa chủ yếu vào hình nấm cho 71 BN (trong đó, 9 BN cấy máu thể nấm trong xét nghiệm trực tiếp. Các dương tính). Với một số trường hợp mẫu bệnh phẩm vảy da, tóc, móng nghi do nhiễm nấm máu, chúng tôi kết hợp cả nuôi nấm da, xét nghiệm trực tiếp thấy sợi nấm cấy và sinh học phân tử để chẩn đoán. được coi là nấm da. Xét nghiệm dịch âm Mặc dù nuôi cấy vẫn được coi là tối ưu đạo, phân, các loại dịch khác… thấy nấm trong chẩn đoán nấm, tuy nhiên do đặc men và sợi giả được coi là nhiễm điểm phát triển chậm của nấm nên khó Candida. Xác định nấm Malassezia khi xét đáp ứng được yêu cầu chẩn đoán sớm và nghiệm vảy da thấy hình ảnh nấm men và điều trị kịp thời. Mặt khác, tỷ lệ âm tính giả sợi nấm ngắn điển hình. Một số trường còn cao, đặc biệt là cấy máu, tỷ lÖ âm tính hợp xác định được Aspergillus khi xét giả có thể tới 60% [5]. nghiệm trực tiếp mẫu bệnh phẩm ở tai Chưa có trường hợp được chẩn đoán thấy hình ảnh bào tử của nấm. Do thời nhờ phản ứng miễn dịch. Theo một số tác gian xét nghiệm ngắn nên xét nghiệm giả, mặc dù đã có nhiều cố gắng, nhưng 80