Đặc điểm sinh trưởng và mối liên quan giữa các đợt lộc trong năm của giống cam sành trồng tại Hàm Yên

Tạp chí Khoa học & Công nghệ - Số 1(49)/năm 2009<br /> <br /> Nông nghiệp, Lâm Nghiệp, Thủy sản<br /> <br /> ĐẶC ĐIỂM SINH TRƯỞNG VÀ MỐI LIÊN HỆ GIỮA CÁC ĐỢT LỘC TRONG<br /> NĂM CỦA GIỐNG CAM SÀNH TRỒNG TẠI HÀM YÊN<br /> Nguyễn Duy Lam (Trường CĐ Kinh tế Kĩ thuật – ĐH Thái Nguyên),<br /> Lương Thị Kim Oanh - Phạm Văn Hải (Trường ĐH Nông Lâm – ĐH Thái Nguyên)<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề<br /> Cam sành là giống lai giữa cam và quýt (Citrus Sinensis x Citrus Reticulata) [8]. Trên<br /> mỗi giống cam quýt đều xuất hiện các hiện tượng sinh học điển hình như: quá trình phát lộc,<br /> phân hóa cành, mối liên hệ giữa sự hình thành các đợt lộc và khả năng cho năng suất của năm<br /> sau, hiện tượng tạo quả không hạt, khả năng cho năng suất, phẩm chất quả khi được tự thụ và<br /> giao phấn. Hiện tượng hạt đa phôi và khả năng tạo quần thể vườn cây sản xuất, hiện tượng ra<br /> quả cách năm và những đường hướng khắc phục hiện tượng này,… Các hiện tượng sinh học trên<br /> của cam quýt được nghiên cứu khá tỉ mỉ trên một số giống cam quýt nổi tiếng ở các vùng trồng<br /> cam quýt trên thế giới. Việc nghiên cứu, giải thích được quy luật của các hiện tượng trên, đã góp<br /> phần vào việc xây dựng các biện pháp kĩ thuật tổng hợp nhằm nâng cao năng suất, chất lượng ở<br /> nhiều nước trồng cam quýt [4].<br /> 2. Nội dung và phương pháp theo dõi<br /> 2.1. Nội dung theo dõi<br /> - Đặc điểm sinh trưởng của các đợt lộc của giống cam sành trồng tại Hàm Yên.<br /> - Mối liên hệ giữa các đợt lộc của giống cam sành trồng tại Hàm Yên.<br /> 2.2. Phương pháp theo dõi<br /> Dựa theo phương pháp nghiên cứu sinh học cây ăn quả của đại học Kyushu Nhật Bản [7].<br /> Trên vườn cây thí nghiệm 5 năm tuổi, chọn điển hình 10 cây làm thí nghiệm, trên mỗi cây chọn<br /> 3 - 4 cành ngang tán đều về 4 phía, chọn cành có đường kính từ 0,8 - 1,0cm, đảm bảo số cành<br /> theo dõi n 30. Tiến hành đánh dấu cành ở phần sát với thân chính, theo dõi tình hình ra lộc,<br /> sinh trưởng của lộc trên cành thí nghiệm từ phần đánh dấu trở lên. Khi lộc xuất hiện, tiến hành<br /> đánh dấu lộc, ghi rõ ngày tháng ra lộc, các đợt lộc ra trên cành được theo dõi liên tục trong suốt<br /> thời gian thí nghiệm 2 năm liên tiếp.<br /> * Các chỉ tiêu theo dõi<br /> - Số đợt lộc vụ xuân, hè, thu và đông.<br /> - Thời gian sinh trưởng từ khi nhú lộc đến khi cành thuần thục trong vụ xuân, hè, thu,<br /> đông và so sánh.<br /> - Theo dõi động thái tăng trưởng của lộc vụ xuân, hè, thu, đông và so sánh. Trên cành thí<br /> nghiệm chọn ngẫu nhiên 2 lộc của 1 đợt lộc, 5 ngày 1 lần đo chiều dài của lộc, đo đến khi chiều<br /> dài của lộc không thay đổi ở 3 lần đo cuối. Lộc được gọi là cành thành thục khi không còn tăng<br /> về chiều dài và các lá non màu nõn chuối đã chuyển sang màu xanh đậm.<br /> - Xác định số mắt lá và số lá trên cành thành thục ở vụ: xuân, hè, thu, đông và so sánh<br /> (tiến hành trên những lộc theo dõi tăng trưởng chiều dài).<br /> - Xác định chiều dài cành thành thục và đường kính cành thành thục vụ: xuân, hè, thu,<br /> đông và so sánh.<br /> - Xác định tỉ lệ cành vụ: xuân, hè, thu, đông, mối liên hệ sinh trưởng giữa các đợt lộc<br /> trong năm.<br /> <br /> 1<br /> <br /> Tạp chí Khoa học & Công nghệ - Số 1(49)/năm 2009<br /> <br /> Nông nghiệp, Lâm Nghiệp, Thủy sản<br /> <br /> 3. Kết quả theo dõi<br /> 3.1. Đặc điểm sinh trưởng của các đợt lộc<br /> Sự xuất hiện lộc là biểu hiện sự bắt đầu một giai đoạn sinh trưởng mới. Khả năng ra lộc ở<br /> cam quýt phụ thuộc vào điều kiện sinh thái, kĩ thuật chăm sóc như bón phân, tỉa cành tạo tán.<br /> Đợt lộc xuân thường là đợt lộc chủ yếu trong năm cả về số lượng và chất lượng [1], [2], [3]. Tác<br /> giả Wendell, M và cộng sự nhận xét: ở cam quýt, lộc xuân ra rất mạnh, cành tập trung nhiều dinh<br /> dưỡng để phân hóa hoa, qua biên độ lạnh mùa đông sang xuân thời tiết ấm áp, ẩm độ phù hợp đã<br /> thúc đẩy qúa trình phát lộc vụ xuân [5].<br /> Kết quả theo dõi về đặc điểm sinh trưởng của các đợt lộc ở cây cam sành trồng tại Hàm<br /> Yên (bảng 3.1) cho thấy:<br /> - Hàng năm cam sành có 4 đợt lộc: Lộc xuân xuất hiện vào cuới tháng 2 đầu tháng 3, kết<br /> thúc vào tháng 4. Tuổi trung bình của lộc từ khi mọc đến thành thục là 34,7 ngày. Phần lớn lộc<br /> xuân là những cành mang quả, số lượng của lộc xuân nhiều hơn các đợt lộc khác. Lộc xuân mọc<br /> ra từ các cành của năm trước.<br /> - Lộc hè xuất hiện vào cuối tháng 5 đầu tháng 6, xuất hiện rộ vào cuối tháng 6, kết thúc<br /> vào cuối tháng 7. Đường kính và chiều dài lộc hè lớn nhất, số lá ít, đốt lá dài hơn và lá to hơn so<br /> với các đợt lộc khác.<br /> - Lộc thu xuất hiện vào cuối tháng 8, thời gian rộ vào giữa tháng 9 và kết thúc vào cuối<br /> tháng 9 - 10. Thời gian để cho lộc thu phát triển đến thành thục gần như lộc hè. Lộc thu chủ yếu<br /> được sinh ra từ cành hè và một số được sinh ra từ cành xuân cùng năm.<br /> - Lộc đông xuất hiện vào trung tuần tháng 11 và kết thúc vào cuối tháng 12. Số lượng lộc<br /> đông ít nhất so với các đợt lộc khác trong năm.<br /> Như vậy, đặc điểm sinh trưởng của các đợt lộc ở cam sành trồng tại Hàm Yên cũng có sự<br /> tương đồng như một số giống khác trong họ cam quýt của một số tác giả đã nghiên cứu. Theo<br /> Wakana (Nhật Bản), tỉ lệ cành ở quýt mật ôn Châu phân theo mùa vụ xuân - hè - thu vào khoảng<br /> 70% - 10% - 20% [6]. Theo tác giả Đào Thanh Vân [7] trích dẫn báo cáo của Trung tâm Cây ăn<br /> quả Phủ Quỳ (Nghệ An) thì tỉ lệ cành Xuân – Hè - Thu một số giống cam trồng ở Phủ Quỳ,<br /> Nghệ An là:<br /> Cam Vân du:<br /> Cam Valencia:<br /> Cam Sông con:<br /> <br /> 71,9%<br /> 79,3%<br /> 77,3%<br /> <br /> 10,3%<br /> 6,5%<br /> 5,4%<br /> <br /> 17,7%<br /> 14,1%<br /> 17,0%<br /> <br /> Kết quả theo dõi được về số lượng và tỉ lệ các đợt lộc của giống cam sành trồng ở Hàm<br /> Yên có khác với một số giống có số liệu như trên, tuy nhiên vẫn cùng chung một quy luật trong<br /> họ cam quýt là: tỉ lệ lộc xuân lớn nhất, sau đó đến lộc thu, lộc hè và cuối cùng là lộc đông. Đây<br /> chính là đặc điểm riêng của giống và đặc điểm sinh thái của nơi trồng của giống này.<br /> 3.2. Mối liên hệ giữa các đợt lộc<br /> Nghiên cứu nguồn gốc phát sinh và mối liên hệ giữa các đợt lộc đối với cây ăn quả, đặc<br /> biệt có ý nghĩa cho việc đề ra các biện pháp kĩ thuật chăm sóc hợp lý nhằm tăng năng suất.<br /> Theo dõi đợt lộc xuân giống cam sành trồng tại Hàm Yên hai năm liên tục, chúng tôi có<br /> được kết quả như sau (bảng 3.2; sơ đồ 3.1 và 3.2):<br /> Bảng 3.1: Đặc điểm sinh trưởng các đợt lộc cam sành<br /> <br /> 2<br /> <br /> Tạp chí Khoa học & Công nghệ - Số 1(49)/năm 2009<br /> <br /> Năm<br /> <br /> Số lượng lộc<br /> <br /> Vụ<br /> <br /> Số lượng<br /> Thứ<br /> nhất<br /> <br /> Thứ<br /> hai<br /> <br /> Xuân<br /> Hè<br /> Thu<br /> Đông<br /> Xuân<br /> Hè<br /> Thu<br /> Đông<br /> <br /> 315,2<br /> 1171,4<br /> 203,2<br /> 29,7<br /> 748,5<br /> 246,4<br /> 374,4<br /> 61,6<br /> <br /> 3,94<br /> 2,68<br /> 3,73<br /> 1,57<br /> 2,14<br /> 3,21<br /> 4,11<br /> 1,64<br /> <br /> Tỉ lệ (%)<br /> 47,43<br /> 17,62<br /> 30,57<br /> 4,54<br /> 52,34<br /> 17,22<br /> 26,17<br /> 4,88<br /> <br /> Nông nghiệp, Lâm Nghiệp, Thủy sản<br /> <br /> Từ mọc đến<br /> thành thục<br /> (ngày)<br /> <br /> Đường kính<br /> lộc thành<br /> thục (cm)<br /> <br /> 34,7<br /> 36,2<br /> 35,9<br /> 39,8<br /> 35,2<br /> 37,4<br /> 36,7<br /> 41,3<br /> <br /> 0,59<br /> 0,61<br /> 0,52<br /> 0,53<br /> 0,56<br /> 0,59<br /> 0,52<br /> 0,54<br /> <br /> 2,11<br /> 1,96<br /> 2,04<br /> 3,12<br /> 1,94<br /> 1,25<br /> 0,96<br /> 1,25<br /> <br /> 0,09<br /> 0,11<br /> 0,05<br /> 0,07<br /> 0,07<br /> 0,04<br /> 0,05<br /> 0,02<br /> <br /> Chiều dài<br /> lộc thành<br /> thục (cm)<br /> 18,16<br /> 21,27<br /> 20,21<br /> 24,34<br /> 17,94<br /> 19,86<br /> 20,03<br /> 25,16<br /> <br /> 1,12<br /> 0,97<br /> 1,41<br /> 1,34<br /> 1,02<br /> 0,73<br /> 0,61<br /> 1,12<br /> <br /> Sô lá/lộc<br /> thành thục<br /> (lá)<br /> 14,30 0,54<br /> 9,5 0,37<br /> 12,87 1,13<br /> 15,11 0,89<br /> 13,62 0,91<br /> 9,33 0,48<br /> 13,14 1,31<br /> 14,74 1,21<br /> <br /> Bảng 3.2. Tỉ lệ các loại cành xuân cam sành<br /> Các loại cành<br /> Cành quả hữu hiệu<br /> Cành quả vô hiệu<br /> Cành dinh dưỡng<br /> Cành chết<br /> Tổng số<br /> <br /> Số lộc<br /> 21<br /> 81<br /> 148<br /> 65<br /> 315<br /> <br /> Năm thứ nhất<br /> Tỉ lệ (%)<br /> 6,67<br /> 25,71<br /> 46,98<br /> 20,64<br /> 100,00<br /> <br /> Năm thứ hai<br /> Số lộc<br /> Tỉ lệ (%)<br /> 75<br /> 10,03<br /> 174<br /> 23,26<br /> 321<br /> 42,92<br /> 178<br /> 23,79<br /> 748<br /> 100,00<br /> <br /> Cành xuân<br /> năm thứ nhất<br /> <br /> Cành dinh dưỡng<br /> (148 lộc)<br /> <br /> Cành quả hữu<br /> hiệu (21 lộc)<br /> <br /> Cành quả vô hiệu<br /> (81 lộc)<br /> <br /> Cành chết<br /> (65 lộc)<br /> <br /> Sơ đồ 3.1. Tỉ lệ các loại cành của lộc xuân năm thứ nhất<br /> Cành xuân<br /> năm thứ hai<br /> <br /> Cành dinh dưỡng<br /> (321 lộc)<br /> <br /> Cành quả hữu<br /> hiệu (75 lộc)<br /> <br /> Cành quả vô hiệu<br /> (174 lộc)<br /> <br /> Cành chết<br /> (178 lộc)<br /> <br /> Sơ đồ 3.2. Tỉ lệ các loại cành của lộc xuân năm thứ hai<br /> <br /> Trên 315 lộc xuân theo dõi năm thứ nhất có: 21 lộc trở thành cành quả hữu hiệu (đạt<br /> 6,67%); 148 lộc thành cành dinh dưỡng (46,98%); 81 lộc vô hiệu (25,71%) và số lộc tự chết là<br /> 65 (20,64%). Số liệu theo dõi năm thứ hai cho thấy, tỉ lệ lộc trở thành cành hữu hiệu và số cành<br /> tự chết có sai khác và cao hơn năm thứ nhất, nhưng tỉ lệ lộc trở thành cành dinh dưỡng và cành<br /> vô hiệu thấp hơn năm đầu.<br /> Mối liên hệ và nguồn gốc phát sinh giữa các đợt lộc trên cam sành (bảng 3.3 và sơ đồ<br /> 3.3) cho thấy: Tổng số lộc xuân năm thứ 2 là 748 lộc, trong đó nguồn gốc phát sinh chủ yếu từ<br /> cành hè và thu năm thứ nhất (685 lộc chiếm 91,58%), số còn lại có nguồn gốc từ cành khác<br /> <br /> 3<br /> <br /> Tạp chí Khoa học & Công nghệ - Số 1(49)/năm 2009<br /> <br /> Nông nghiệp, Lâm Nghiệp, Thủy sản<br /> <br /> (cành đông và cành trên một năm tuổi). Cành hè chủ yếu phát sinh từ cành xuân cùng năm, trong<br /> 246 cành thì có 182 cành phát sinh từ cành dinh dưỡng, số còn lại từ cành quả vô hiệu. Nguồn<br /> gốc phát sinh của cành thu chủ yếu từ cành hè (59,1%) số còn lại xuất phát từ cành xuân. Cành<br /> đông có nguồn gốc từ cành quả vô hiệu cùng năm là 39/61 cành chiếm 63,9%, số còn lại có<br /> nguồn gốc từ cành hè cùng năm.<br /> Bảng 3.3. Nguồn gốc phát sinh lộc cam sành<br /> Nguồn<br /> gốc<br /> <br /> Loại<br /> cành<br /> Xuân<br /> Hè<br /> Thu<br /> Đông<br /> <br /> Từ cành hè,<br /> thu năm thứ<br /> nhất<br /> <br /> Từ cành<br /> đông năm<br /> thứ nhất<br /> <br /> Số<br /> lộc<br /> <br /> Số<br /> lộc<br /> chết<br /> <br /> Số<br /> lộc<br /> <br /> Số<br /> lộc<br /> chết<br /> <br /> 685<br /> -<br /> <br /> 77<br /> -<br /> <br /> 63<br /> -<br /> <br /> 12<br /> -<br /> <br /> Từ cành xuân năm thứ 2<br /> Cành dinh<br /> dưỡng<br /> Số<br /> lộc<br /> <br /> Số<br /> lộc<br /> chết<br /> <br /> 182<br /> 99<br /> -<br /> <br /> 33<br /> 14<br /> -<br /> <br /> Cành quả<br /> Hữu hiệu<br /> Số<br /> Số<br /> lộc<br /> lộc<br /> chết<br /> -<br /> <br /> Vô hiệu<br /> Số<br /> Số<br /> lộc<br /> lộc<br /> chết<br /> 64<br /> 04<br /> 54<br /> 09<br /> 39<br /> 07<br /> <br /> Từ cành<br /> hè năm<br /> thứ 2<br /> Số<br /> lộc<br /> 221<br /> 22<br /> <br /> Số<br /> lộc<br /> chết<br /> 13<br /> 04<br /> <br /> Tổng số<br /> <br /> Số<br /> lộc<br /> <br /> Tỉ lệ<br /> (%)<br /> <br /> 748<br /> 246<br /> 374<br /> 61<br /> <br /> 52,34<br /> 17,22<br /> 26,17<br /> 4,27<br /> <br /> Sơ đồ 3.3. Mối liên hệ các đợt cành của cam sành 2 năm liên tục<br /> <br /> Kết quả theo dõi về mối liên hệ giữa các đợt lộc trên cây cam sành trồng tại Hàm Yên<br /> cho thấy: cành hè và cành thu là hai loại cành chủ yếu trở thành cành mẹ của cành mang hoa, quả<br /> năm sau, kết quả trên cũng phù hợp với các công trình đã nghiên cứu của tác giả Phạm Trần Côn<br /> và một số tác giả khác ở nước ngoài trên cam quýt [7].<br /> 4. Kết luận<br /> - Trong một năm giống cam sành trồng tại Hàm Yên ra 4 đợt lộc theo mùa vụ là: xuân,<br /> hè, thu và đông. Các đợt lộc có mối liên hệ chặt chẽ với nhau, đợt lộc trước là nguồn cành mẹ<br /> của đợt lộc sau. Số lượng lộc nhiều nhất là ở vụ xuân, sau đó tuần tự giảm dần ở vụ thu, vụ hè và<br /> cuối cùng là vụ đông.<br /> - Các loại cành xuân, hè, thu năm trước đều có thể là nguồn cành mẹ của cành vụ xuân<br /> <br /> 4<br /> <br /> Tạp chí Khoa học & Công nghệ - Số 1(49)/năm 2009<br /> <br /> Nông nghiệp, Lâm Nghiệp, Thủy sản<br /> <br /> năm sau. Trong đó cành xuân, hè, thu đều là cành mẹ quan trọng của cành quả năm sau, đặc biệt<br /> là cành hè và cành thu.<br /> - Biện pháp kĩ thuật về cắt tỉa, tạo hình, tạo tán, điều chỉnh số cành, điều chỉnh tỉ lệ cành<br /> mang quả và giữ bộ lá hợp lý đặc biệt có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao năng suất và<br /> chất lượng sản phẩm<br /> Summary<br /> Each Citrus species has also significant biological phenomena, for example: budding<br /> process, spliting branches, connections between the entire year’s buds periods and next year’s<br /> yiels. Studying the cycle of the biological phenomena will help establish Intergrated<br /> methodologies to increase productiveness and quality.Ham Yen “Cam sanh” has the main<br /> following features:<br /> - There are four budding periods (in the spring, summer, fall and winter) per one year.<br /> These processes are closely nexus, the first budding process is the branch source of the next.<br /> - Branches which are budded in the spring, summer and fall of former year will be able to<br /> the main branches of the year later, they are very important because fruits will appear on these<br /> branches.<br /> - Technical methodologies: cutting, disbranching, branches forming, adjusting the amouts<br /> of branches, adjusting the rate of branches that fruit play an important role in increasing<br /> productiveness and quality of “Cam sanh”.<br /> Tài liệu tham khảo<br /> [1]. Trần Việt Chi, Cù Xuân Du (1986), “Kết quả các giống cam, quýt, chanh, buởi của CuBa ở<br /> Việt Nam”, Tạp chí Khoa học và kĩ thuật nông nghiệp, số 7, NXBNN.<br /> [2]. Bùi Huy Đáp (1960), Cây ăn quả nhiệt đới, tập 1, NXB Nông thôn.<br /> [3]. Bùi Huy Đáp (1967), Cây ăn quả Việt Nam, tập 2, NXB KHKT.<br /> [4]. Vũ Mạnh Hải, Trần Thế Tục (1988), “Ảnh hưởng của các yếu tố sinh thái đến năng suất cam<br /> vùng Phủ Quý”, Tạp chí KHKTNN- 10, NXBNN.<br /> [5]. Vũ Công Hậu (1984), Trồng cây ăn quả trong vườn, NXBNN.<br /> [6]. Trần Thế Tục (1992), Sổ tay người trồng vườn, NXBNN.<br /> [7]. Đào Thanh Vân (2001), Giáo trình cây ăn quả, Dành cho học viên cao học, NXBNN.<br /> [9]. Trần Như Ý (1995), “Cây ăn quả vùng Đông Bắc”, Tập san nghiên cứu khoa học, Đại học<br /> Nông Lâm – ĐH Thái Nguyên.<br /> <br /> 5<br /> <br />