Đặc điểm và giá trị văn hóa của tín ngưỡng dân gian ở Việt Nam

Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 6 - 2013 27<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> §ÆC §IÓM Vµ GI¸ TRÞ V¡N HãA CñA TÝN NG¦ìNG<br /> D¢N GIAN ë VIÖT NAM<br /> <br /> NguyÔn Thä Khang(*)<br /> <br /> <br /> <br /> T<br /> Ýn ng−ìng d©n gian cña nh©n lo¹i Quan niÖm vÒ tÝn ng−ìng d©n gian<br /> nãi chung vµ cña ViÖt Nam nãi rÊt ®a d¹ng v× thÕ giíi (tù nhiªn vµ x·<br /> riªng, ngay tõ lóc ra ®êi ®· chøa ®ùng héi) lµ ®a d¹ng vµ v« tËn. Nh−ng mäi tÝn<br /> trong ®ã nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa mang ng−ìng d©n gian ®Òu cã chung mét b¶n<br /> tÝnh nh©n v¨n s©u s¾c mÆc dï nã bÞ chi chÊt nguyªn thñy - mét thÕ giíi quan duy<br /> phèi bëi thÕ giíi quan duy t©m, thÇn bÝ. t©m (quan niÖm duy t©m). Quan niÖm duy<br /> ë ViÖt Nam, nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa ®ã t©m ®· chia thÕ giíi thµnh hai thÕ giíi:<br /> tån t¹i, ph¸t triÓn cïng víi lÞch sö hµng thÕ giíi vËt thÓ (trÇn thÕ) víi søc m¹nh<br /> ngh×n n¨m dùng n−íc vµ gi÷ n−íc. cã h¹n mµ con ng−êi cã thÓ c¶m nhËn<br /> Nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa ®ã ®−îc kÕ thõa ®−îc b»ng c¸c tri gi¸c vµ thÕ giíi phi vËt<br /> qua c¸c thÕ hÖ, ®−îc ph¸t triÓn ngµy thÓ (siªu trÇn thÕ) víi søc m¹nh v« h¹n<br /> cµng phong phó vµ trë thµnh nh÷ng gi¸ mµ con ng−êi kh«ng thÓ c¶m nhËn ®−îc<br /> <br /> trÞ v¨n hãa truyÒn thèng trong hÖ thèng nh−ng l¹i phô thuéc vµo nã. Ph. ¡ngghen<br /> <br /> c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa cña d©n téc - quèc gia ®· viÕt trong t¸c phÈm “Chèng §uy rinh”<br /> <br /> ViÖt Nam. (1874) r»ng: “TÊt c¶ mäi t«n gi¸o ch¼ng<br /> qua chØ lµ sù ph¶n ¸nh h− ¶o - vµo trong<br /> Trong c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n−íc<br /> ®Çu ãc cña con ng−êi - cña nh÷ng lùc<br /> hiÖn nay, nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn<br /> l−îng ë bªn ngoµi chi phèi cuéc sèng<br /> thèng trong tÝn ng−ìng d©n gian cña<br /> hµng ngµy cña hä; chØ lµ sù ph¶n ¸nh<br /> ViÖt Nam tiÕp tôc ph¸t huy vai trß nh−<br /> trong ®ã nh÷ng lùc l−îng ë trÇn thÕ ®·<br /> mét bé phËn trong ®éng lùc v¨n hãa<br /> mang h×nh thøc nh÷ng lùc l−îng siªu<br /> truyÒn thèng, gãp phÇn t¹o ra nh÷ng<br /> trÇn thÕ” (1).<br /> thµnh tùu ngµy cµng to lín trong sù<br /> nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc ViÖt Nh− vËy lµ, trong quan niÖm chung<br /> Nam x· héi chñ nghÜa. Tuy nhiªn, hiÖn nhÊt, tÝn ng−ìng d©n gian ®−îc hiÓu lµ<br /> nay còng cßn kh«ng Ýt vÊn ®Ò ®ang ®Æt mét bé phËn cÊu thµnh tÝn ng−ìng, t«n<br /> ra rÊt cÊp b¸ch cÇn gi¶i quyÕt ®Ó chóng gi¸o, lµ nh÷ng ph−¬ng thøc vµ nh÷ng<br /> ta cã thÓ tiÕp tôc gi÷ g×n vµ ph¸t triÓn hµnh vi thÓ hiÖn niÒm tin vµ sù ng−ìng<br /> nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng cña mé cña nhiÒu thÕ hÖ nèi tiÕp nhau trong<br /> tÝn ng−ìng d©n gian trong bèi c¶nh quèc<br /> *. TS., Häc viÖn B¸o chÝ vµ Tuyªn truyÒn, Hµ Néi.<br /> tÕ vµ trong n−íc ®ang cã nh÷ng biÕn ®æi 1. C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen Toµn tËp, T.20, Nxb.<br /> nhanh chãng vµ phøc t¹p. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1995, tr. 437.<br /> 28 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 6 - 2013<br /> céng ®ång d©n c− ®èi víi nh÷ng hiÖn ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong c¸c<br /> t−îng vµ søc m¹nh siªu trÇn thÕ (søc lo¹i h×nh cña tÝn ng−ìng d©n gian chñ<br /> m¹nh siªu nhiªn) vµ thÓ hiÖn mong yÕu nh−: Thê cóng tæ tiªn (§¹o thê Tæ<br /> muèn cã thÓ x¸c lËp mèi quan hÖ g¾n bã tiªn), tÝn ng−ìng thê ThÇn (§¹o thê<br /> vµ nhËn ®−îc sù gióp ®ì cña søc m¹nh ThÇn), tÝn ng−ìng nghÒ nghiÖp, tÝn<br /> siªu trÇn thÕ ®ã nh»m tháa m·n nh÷ng ng−ìng vµ nghi lÔ c¸ nh©n (vßng ®êi<br /> nhu cÇu trÇn thÕ cña m×nh. ng−êi)... Còng cã thÓ nghiªn cøu c¸c lo¹i<br /> <br /> Tuy cïng cã b¶n chÊt (nhËn thøc h− h×nh tÝn ng−ìng d©n gian ë ViÖt Nam<br /> <br /> ¶o thÕ giíi) nh−ng tÝn ng−ìng d©n gian ë theo gãc ®é quy m« cña chñ thÓ tÝn<br /> <br /> mét tr×nh ®é ch−a ph¸t triÓn nh− t«n ng−ìng nh−: tÝn ng−ìng cña céng ®ång<br /> <br /> gi¸o: chØ míi dõng ë c¸c huyÒn tho¹i, nhá (gia ®×nh, lµng x·, vïng miÒn, téc<br /> <br /> thÇn tÝch, truyÒn thuyÕt mµ ch−a cã hÖ ng−êi), tÝn ng−ìng cña céng ®ång lín<br /> <br /> thèng gi¸o lÝ; ch−a ®èi lËp h¼n thÕ giíi (d©n téc, quèc gia).<br /> <br /> thÇn linh víi con ng−êi nªn ch−a cã tÝnh C¸c lo¹i h×nh cña tÝn ng−ìng d©n gian<br /> cøu thÕ ®Çy ®ñ; sù g¾n bã gi÷a c¸ nh©n ViÖt Nam dï phong phó, ®a d¹ng ®Õn ®©u<br /> víi céng ®ång lµng x· vµ d©n téc trong còng ®−îc ra ®êi vµ ph¸t triÓn trong ®iÒu<br /> sinh ho¹t tÝn ng−ìng cßn mang tÝnh tù kiÖn thiªn nhiªn kh¾c nghiÖt vµ c¸c thÕ<br /> nhiªn, d©n gian mµ ch−a h×nh thµnh gi¸o lùc x©m l¨ng lu«n ®e däa vµ c−íp ph¸<br /> héi; n¬i thê cóng vµ nghi lÔ cßn ph©n t¸n n−íc ta. §iÒu kiÖn lÞch sö ®ã ®· khiÕn<br /> vµ ch−a thµnh quy −íc chÆt chÏ ®Ó rµng cho qu¸ tr×nh h×nh thµnh nh÷ng gi¸ trÞ<br /> buéc céng ®ång nh− mét gi¸o luËt. v¨n hãa truyÒn thèng trong tÝn ng−ìng<br /> Dï ch−a ph¸t triÓn ®Õn møc nh− mét d©n gian ë ViÖt Nam cã nh÷ng ®Æc ®iÓm<br /> t«n gi¸o, nh−ng tÝn ng−ìng d©n gian ë lÞch sö mµ ngµy nay chóng ta cÇn thÊy<br /> ViÖt Nam lu«n lu«n mang trong m×nh râ vµ vËn dông vµo viÖc tiÕp tôc gi÷ g×n<br /> nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng. Gi¸ vµ ph¸t triÓn nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa<br /> trÞ v¨n hãa truyÒn thèng cña tÝn ng−ìng truyÒn thèng cña tÝn ng−ìng d©n gian<br /> d©n gian ë ViÖt Nam lµ tæng hßa nh÷ng mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt.<br /> gi¸ trÞ nh©n v¨n vµ tiÕn bé trong néi Mét lµ, ngay tõ khi h×nh thµnh, c¸c<br /> dung vµ h×nh thøc thÓ hiÖn cña c¸c lo¹i lo¹i h×nh tÝn ng−ìng d©n gian ë ViÖt<br /> h×nh tÝn ng−ìng d©n gian; nh÷ng gi¸ trÞ Nam ®· sím chøa ®ùng nh÷ng gi¸ trÞ v¨n<br /> ®−îc c¸c céng ®ång ng−êi t¹o ra trong hãa t©m linh ®Ó t¹o ra søc m¹nh ®¶m b¶o<br /> qu¸ tr×nh tham gia x©y dùng vµ b¶o vÖ th¾ng lîi cho sù nghiÖp dùng n−íc vµ gi÷<br /> céng ®ång, quª h−¬ng, ®Êt n−íc; nh÷ng n−íc - tøc lµ ®· sím t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò<br /> gi¸ trÞ ®−îc c¸c céng ®ång ng−êi l−u cho c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng vÒ<br /> truyÒn, kÕ thõa vµ ph¸t triÓn tõ thÕ hÖ sau. ChÝnh v× vËy mµ tÝn ng−ìng d©n gian<br /> nµy sang thÕ hÖ kh¸c nh»m thóc ®Èy sù vµ niÒm tin t«n gi¸o ë ViÖt Nam th−êng<br /> ph¸t triÓn cña céng ®ång (céng ®ång lín kh«ng tuyÖt ®èi hãa c¸i siªu nhiªn (c¸i<br /> - d©n téc ViÖt Nam, céng ®ång nhá - téc thÇn th¸nh) vµ d©n téc, nh©n d©n kh«ng û<br /> ng−êi hoÆc lµng x·…). l¹i c¸i siªu nhiªn mµ vÉn chñ ®éng, tÝch<br /> Nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng cùc tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng trÇn thÕ.<br /> trong tÝn ng−ìng d©n gian ë ViÖt Nam Do ®ã, tÝn ng−ìng d©n gian ë ViÖt Nam,<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 28<br /> NguyÔn Thä Khang. §Æc ®iÓm vµ gi¸ trÞ… 29<br /> <br /> thÕ giíi thÇn linh ch−a t¸ch biÖt h¼n mµ con ng−êi cã kh¶ n¨ng x¸c lËp nh÷ng<br /> th−êng cßn hßa nhËp víi ®êi sèng con mèi quan hÖ mËt thiÕt víi thÕ giíi thÇn<br /> ng−êi nªn mèi quan hÖ gi÷a c¸i trÇn thÕ th¸nh ®ã nh»m ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu<br /> vµ siªu trÇn thÕ ®−îc nhËn thøc nh− mét trÇn thÕ cña m×nh. Trong m«i tr−êng ®ã,<br /> qu¸ tr×nh t¸c ®éng lÉn nhau mét c¸ch ë ViÖt Nam kh«ng cã chç cho mét thÕ<br /> trùc tiÕp. §−îc ®Î ra tõ c¸i trÇn thÕ, ®Õn giíi nhÊt thÇn gi¸o vµ kh«ng cã sù ®Êu<br /> l−ît m×nh, c¸i siªu trÇn thÕ trong tÝn tranh, giµnh giËt dÉn ®Õn sù xung ®ét<br /> ng−ìng d©n gian l¹i quay vÒ phôc vô c¸i gi÷a c¸c lo¹i h×nh tÝn ng−ìng d©n gian<br /> trÇn thÕ mét c¸ch trùc tiÕp vµ rÊt nhanh vµ gi÷a c¸c t«n gi¸o.<br /> chãng. §ã chÝnh lµ biÖn chøng cña mèi Ba lµ, gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng<br /> quan hÖ gi÷a c¸i trÇn thÕ víi c¸i siªu trong tÝn ng−ìng d©n gian ViÖt Nam<br /> trÇn thÕ ®−îc thÓ hiÖn trong tÝn ng−ìng ®−îc ph¶n ¸nh th«ng qua hÖ thèng c¸c<br /> d©n gian ViÖt Nam. thÇn tho¹i, huyÒn tho¹i, truyÒn thuyÕt,<br /> Hai lµ, nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thÇn tÝch, c¸c c¬ së ®Òn miÕu, c¸c nghi lÔ,<br /> thèng trong tÝn ng−ìng d©n gian ViÖt phong tôc vµ lÔ héi rÊt gÇn gòi vµ dÔ<br /> Nam lµ thèng nhÊt mµ ®a d¹ng trong hiÓu, dÔ thùc hiÖn nh−ng còng rÊt s©u s¾c<br /> céng ®ång c¸c thµnh phÇn d©n téc, c¸c mang ®Ëm tÝnh gi¸o dôc vµ dÔ trë thµnh<br /> vïng miÒn, c¸c ngµnh nghÒ vµ tÊt nhiªn mét hÖ thèng v¨n hãa truyÒn thèng võa<br /> lµ trong c¶ c¸c t«n gi¸o ë ViÖt Nam. TÝnh mang tÝnh vËt thÓ vµ võa mang tÝnh phi<br /> thèng nhÊt trong ®a d¹ng ®ã ®−îc quy vËt thÓ. HÖ thèng v¨n hãa truyÒn thèng<br /> ®Þnh bëi tÝnh thèng nhÊt cña yªu cÇu nµy g¾n chÆt víi ®êi sèng v¨n hãa cña<br /> dùng n−íc vµ gi÷ n−íc vµ bëi tÝnh ®a céng ®ång, b¶o ®¶m tÝnh bÒn ch¾c, cã thÓ<br /> d¹ng vÒ vïng c− tró, m«i tr−êng tù thÝch øng ®èi víi nh÷ng thay ®æi cña x·<br /> nhiªn, ®Þa kinh tÕ, nghÒ nghiÖp… mµ héi. NhiÒu h×nh thøc tÝn ng−ìng d©n gian<br /> trong ®ã c¸c céng ®ång d©n c− ra ®êi, ViÖt Nam nh− thê cóng Tæ tiªn, §¹o MÉu,<br /> tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Trong ®iÒu kiÖn cña thê Thµnh hoµng, thê Tæ nghÒ… ®Òu cã<br /> tÝn ng−ìng d©n gian ViÖt Nam mang kh¶ n¨ng thÝch øng víi nh÷ng sù thay<br /> tÝnh ®a thÇn, th× sù thèng nhÊt cña ®æi trong mäi thêi k× cña lÞch sö viÖt Nam<br /> nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn.<br /> trong tÝn ng−ìng d©n gian kh«ng c¶n Bèn lµ, tÝn ng−ìng d©n gian ViÖt Nam<br /> trë tÝnh ®a d¹ng trong mçi lo¹i h×nh tÝn g¾n bã chÆt chÏ víi v¨n hãa d©n gian,<br /> ng−ìng d©n gian. Trong quan niÖm cña v¨n hãa cæ truyÒn cña d©n téc, do vËy<br /> c¸c céng ®ång ng−êi ViÖt Nam truyÒn gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng trong tÝn<br /> thèng, v¹n vËt h÷u linh, xung quanh con ng−ìng d©n gian ViÖt Nam còng mang<br /> ng−êi lµ mét thÕ giíi ®a thÇn bao bäc vµ b¶n s¾c v¨n hãa cao. Trong nhiÒu tr−êng<br /> ®Òu cã thÓ chi phèi ®êi sèng con ng−êi. hîp rÊt khã ph©n biÖt ®©u lµ tÝn ng−ìng<br /> NiÒm tin cña con ng−êi ®Òu h−íng tíi vµ ®©u lµ v¨n hãa. NhiÒu khi tÝn ng−ìng<br /> viÖc cÇu xin c¸c lùc l−îng thÇn th¸nh trî cßn lµ m«i tr−êng n¶y sinh, tÝch hîp vµ<br /> gióp, che chë, tr¸nh mäi ®iÒu bÊt lîi vµ l−u truyÒn c¸c hiÖn t−îng v¨n hãa<br /> trõng trÞ nh÷ng lùc l−îng bÊt nh©n, gian truyÒn thèng. Do vËy, ®· cã thêi k× ng−êi<br /> ¸c. Trong mét thÕ giíi ®a thÇn nh− vËy, ta cè ph©n biÖt ®©u lµ tÝn ng−ìng ®Ó dÇn<br /> con ng−êi vÉn ®−îc xem lµ trung t©m v× dÇn xãa bá, cßn ®©u lµ v¨n hãa ®Ó b¶o<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 29<br /> 30 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 6 - 2013<br /> tån, ph¸t triÓn, nh−ng cuèi cïng, c¸ch c−êng d©n téc; tinh thÇn ®oµn kÕt, ý thøc<br /> lµm ®ã ®Òu kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶ nh− céng ®ång g¾n kÕt c¸ nh©n - gia ®×nh -<br /> mong muèn. lµng x· - Tæ quèc; lßng nh©n ¸i, khoan<br /> dung, träng nghÜa t×nh, ®¹o lÝ cïng víi<br /> N¨m lµ, mét mÆt, gi¸ trÞ v¨n hãa<br /> sù tinh tÕ trong øng xö, tÝnh gi¶n dÞ<br /> truyÒn thèng trong tÝn ng−ìng d©n gian<br /> trong lèi sèng; ®øc tÝnh cÇn cï, s¸ng t¹o<br /> ViÖt Nam cã tÝnh b¶o thñ cao nªn khi<br /> trong lao ®éng; h×nh thøc biÓu hiÖn<br /> ®øng tr−íc nh÷ng thay ®æi lín cña x·<br /> mang tÝnh d©n téc ®éc ®¸o.<br /> héi nã th−êng béc lé tÝnh bÊt cËp vµ<br /> th−êng trë thµnh nh÷ng rµo c¶n cho sù Trong nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn<br /> ph¸t triÓn x· héi; thËm chÝ tÝnh b¶o thñ thèng cña tÝn ng−ìng d©n gian ë ViÖt Nam<br /> ®ã ®· khiÕn cho tÝn ng−ìng d©n gian th× gi¸ trÞ næi bËt vµ cèt lâi nhÊt lµ lßng<br /> ViÖt Nam cã kh¶ n¨ng lµm biÕn d¹ng yªu n−íc nång nµn vµ ý chÝ tù c−êng d©n<br /> nh÷ng t«n gi¸o ngo¹i nhËp trong qu¸ téc, tøc lµ Chñ nghÜa yªu n−íc ViÖt Nam.<br /> tr×nh x©m nhËp vµo ViÖt Nam vµ ®· Thùc tiÔn qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t<br /> gióp cho nã ®Þnh h×nh vµ tån t¹i l©u bÒn triÓn cña nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn<br /> h¬n, bªn c¹nh nh÷ng t«n gi¸o ngo¹i thèng trong tÝn ng−ìng d©n gian ë ViÖt<br /> nhËp ®ã v× kh¶ n¨ng b¶n ®Þa hãa cña tÝn Nam ®· chøng minh r»ng, néi dung vµ<br /> ng−ìng d©n gian ViÖt Nam ®èi víi c¸c h×nh thøc thÓ hiÖn nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa<br /> t«n gi¸o ngo¹i nhËp lµ kh¸ lín. MÆt truyÒn thèng trong c¸c lo¹i h×nh cña tÝn<br /> kh¸c, gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng trong ng−ìng d©n gian ë ViÖt Nam rÊt phong<br /> tÝn ng−ìng d©n gian ViÖt Nam còng phó nh−ng tÊt c¶ vµ suy cho cïng lµ: søc<br /> th−êng xuyªn ®−îc bæ sung b»ng viÖc m¹nh cña nh÷ng ®Êng siªu nhiªn trong<br /> tiÕp thu vµ biÕn ®æi nh÷ng gi¸ trÞ v¨n tÝn ng−ìng d©n gian ViÖt Nam nh− “ThÇn<br /> hãa tõ bªn ngoµi ®Ó ph¸t triÓn theo kÞp th¸nh” (Vua Hïng, Th¸nh Giãng, §øc<br /> xu h−íng tiÕn bé cña khu vùc vµ quèc tÕ, Th¸nh TrÇn, Bµ Chóa Kho,..), “Thµnh<br /> nhÊt lµ ®èi víi c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa cña hoµng”,… ®Òu sinh ra tõ quª h−¬ng, ®Êt<br /> Nho gi¸o, §¹o gi¸o, PhËt gi¸o tr−íc ®©y. n−íc ViÖt Nam, nh÷ng “ThÇn S«ng”,<br /> <br /> Nh÷ng ®Æc ®iÓm nªu trªn cã liªn quan “ThÇn Nói”,… còng ®Òu chøng kiÕn tõng<br /> <br /> trùc tiÕp ®Õn néi dung vµ h×nh thøc thÓ giät må h«i, n−íc m¾t vµ m¸u cña bao thÕ<br /> <br /> hiÖn nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng hÖ ViÖt Nam ®· thÊm vµo “ThÇn” ®Ó x©y<br /> <br /> trong c¸c lo¹i h×nh cña tÝn ng−ìng d©n dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc, b¶o vÖ “S¬n Hµ”,<br /> <br /> gian ë ViÖt Nam. HÖ thèng gi¸ trÞ v¨n b¶o vÖ “§éc lËp vµ tù do d©n téc”. §ã<br /> <br /> hãa truyÒn thèng trong tÝn ng−ìng d©n chÝnh lµ nh÷ng h×nh t−îng tiªu biÓu cho<br /> <br /> gian ë ViÖt Nam rÊt phong phó vÒ néi Chñ nghÜa yªu n−íc ViÖt Nam ®· ®−îc<br /> <br /> dung vµ h×nh thøc thÓ hiÖn. Nh−ng nÕu nh©n d©n t«n vinh vµ l−u truyÒn ngµn ®êi<br /> <br /> nh×n mét c¸ch tæng thÓ theo nh÷ng néi th«ng qua nh÷ng lo¹i h×nh tÝn ng−ìng<br /> <br /> dung vµ h×nh thøc c¬ b¶n mang tÝnh phæ d©n gian mang tÝnh thÇn bÝ nh−ng rÊt<br /> <br /> biÕn th× hÖ thèng gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn gÇn gòi vµ ®¸ng kÝnh v« cïng.<br /> <br /> thèng trong tÝn ng−ìng d©n gian ë ViÖt Chñ nghÜa yªu n−íc ViÖt Nam ®−îc<br /> Nam bao gåm nh÷ng gi¸ trÞ cèt lâi nh−: biÓu hiÖn ë hÇu hÕt c¸c lo¹i h×nh tÝn<br /> lßng yªu n−íc nång nµn vµ ý chÝ tù ng−ìng d©n gian ë ViÖt Nam nh−ng tËp<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 30<br /> NguyÔn Thä Khang. §Æc ®iÓm vµ gi¸ trÞ… 31<br /> <br /> trung nhÊt vµ ®iÓn h×nh nhÊt lµ trong c«ng nhËn “TÝn ng−ìng thê cóng Hïng<br /> TÝn ng−ìng thê cóng Tæ tiªn. §©y lµ mét V−¬ng” lµ di s¶n v¨n hãa phi vËt thÓ ®¹i<br /> lo¹i h×nh tÝn ng−ìng c¬ b¶n vµ phæ biÕn diÖn cña nh©n lo¹i. Trong dÞp Quèc giç<br /> cña ng−êi ViÖt Nam, bÊt kÓ hä ë ®ång võa qua, nh©n d©n ta ®· tæ chøc trang<br /> b»ng hay miÒn nói, n«ng th«n hay ®« thÞ, träng víi quy m« lín ®Ó ®ãn nhËn b»ng<br /> MiÒn B¾c hay MiÒn Nam. Cã nhiÒu c¸ch c«ng nhËn ®ã cña UNESCO. §©y lµ niÒm<br /> gäi kh¸c nhau vÒ tÝn ng−ìng nµy, nh− vinh dù vµ tù hµo lín lao cña d©n téc ta<br /> thê cóng Tæ tiªn, ®¹o Tæ tiªn, ®¹o ¤ng nh−ng còng lµ tr¸ch nhiÖm nÆng nÒ<br /> Bµ, thËm chÝ gÇn ®©y cã ng−êi coi tôc thê tr−íc d©n téc vµ nh©n lo¹i trong viÖc b¶o<br /> Tæ tiªn nh− mét thø t«n gi¸o b¶n ®Þa, t«n vÖ vµ ph¸t huy gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn<br /> gi¸o d©n téc. thèng ®· ®−îc h×nh thµnh, ®−îc b¶o tån<br /> vµ ®−îc ph¸t huy hµng ngµn n¨m nay vµ<br /> Còng nh− tÝn ng−ìng thê cóng Tæ tiªn<br /> tõ ®ã biÕn gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng<br /> ë c¸c quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi, nhÊt lµ<br /> ®ã thµnh søc m¹nh phôc vô cho c«ng<br /> ë Ch©u ¸, tÝn ng−ìng thê cóng Tæ tiªn ë<br /> cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc x· héi<br /> ViÖt Nam ®Òu dùa trªn quan niÖm vÒ linh chñ nghÜa trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu hãa<br /> hån, r»ng con ng−êi sau khi chÕt th× linh ®ang diÔn ra nhanh chãng nh− hiÖn nay.<br /> hån vÉn tån t¹i, linh hån Tæ tiªn vÉn cã Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, tÝn ng−ìng thê<br /> mèi quan hÖ vµ t¸c ®éng ®Õn ®êi sèng cóng Tæ tiªn ë ViÖt Nam võa tiÕp nhËn<br /> cña con ch¸u. Th«ng qua thê cóng Tæ nguån céi xa x−a cña tÝn ng−ìng nguyªn<br /> tiªn, con ch¸u tá lßng hiÕu th¶o víi thÕ thñy (T« tem gi¸o), võa cã søc sèng<br /> hÖ ®· khuÊt vµ cÇu mong sù che chë, phï tr−êng tån vµ cã søc v−¬n tíi tiÕp cËn<br /> trî cña Tæ tiªn víi c¸c nghi thøc phong víi ®êi sèng hiÖn ®¹i cña nh©n lo¹i.<br /> phó trong viÖc lËp bµn thê, x¸c ®Þnh c¸c<br /> HiÖn nay, cïng víi viÖc kh¼ng ®Þnh<br /> ngµy kÞ giç, h−¬ng khãi trong c¸c dÞp<br /> nh÷ng thµnh tùu trong viÖc gi÷ g×n vµ<br /> mång mét, ngµy r»m hay c¸o yÕt tæ tiªn<br /> ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn<br /> khi gia ®×nh cã sù viÖc vui, buån, tæ chøc<br /> thèng trong tÝn ng−ìng d©n gian ë ViÖt<br /> tang chÕ, lËp gia ph¶, ch¨m sãc må m¶...<br /> Nam, gãp phÇn ®−a sù nghiÖp ®æi míi ®¹t<br /> ë ViÖt Nam, v−ît lªn trªn c¶ khÝa c¹nh ®−îc nh÷ng thµnh tùu to lín trªn nhiÒu<br /> duy t©m cña tÝn ng−ìng d©n gian, thê lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi, chóng ta<br /> cóng tæ tiªn thÊm ®−îm ®¹o lÝ uèng n−íc cÇn tËp trung nhËn thøc vµ gi¶i quyÕt<br /> nhí nguån, mét thø øng xö céng ®ång gia mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra cho nhiÖm vô tiÕp<br /> téc, dßng hä vµ më réng cùc ®¹i tíi céng tôc gi÷ g×n, ph¸t triÓn vµ ph¸t huy nh÷ng<br /> ®ång d©n téc, quèc gia th«ng qua viÖc thê gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng trong tÝn<br /> Quèc tæ Hïng V−¬ng ®· trë thµnh mét ng−ìng d©n gian ë ViÖt Nam ®èi víi c«ng<br /> chuÈn mùc øng xö cña con ng−êi ViÖt cuéc ®æi míi ®Êt n−íc hiÖn nay.<br /> Nam. Ngµy giç Tæ Hïng V−¬ng (ngµy 10 Tr−íc hÕt lµ, tõ khi ®æi míi, bªn c¹nh sù<br /> th¸ng Ba -¢m lÞch) lµ Quèc giç. Víi ý håi phôc vµ t¹o nªn ®êi sèng t©m linh, tÝn<br /> nghÜa lµ gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng ®Æc ng−ìng kh¸ s«i ®éng trong nhiÒu tÝn<br /> s¾c kh«ng chØ cho d©n téc ViÖt Nam mµ ng−ìng vµ nghi lÔ d©n gian nh− trong<br /> cßn lµ gi¸ trÞ v¨n hãa mang ý nghÜa toµn h×nh thøc tÝn ng−ìng thê cóng Tæ tiªn,<br /> nh©n lo¹i, n¨m 2013, UNESCO ®· cÊp b»ng Thµnh hoµng, Tæ nghÒ, thê cóng Anh hïng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 31<br /> 32 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 6 - 2013<br /> d©n téc, ®¹o MÉu, th× c¸c nghi lÔ ®ång trong Ph¸p lÖnh TÝn ng−ìng, T«n gi¸o<br /> bãng, bãi to¸n, xin thÎ mang tÝnh mª tÝn víi c¸c quy ®Þnh, quy chÕ cña ®Þa<br /> dÞ ®oan... ®· phôc håi nhanh chãng vµ ph−¬ng, hoÆc cña c¬ së thê tù. §iÒu ®ã<br /> nhiÒu n¬i cã chiÒu h−íng gia t¨ng nh−ng khiÕn cho mét sè kÎ lîi dông ®Ó l«i kÐo,<br /> c¸c h×nh thøc tÝn ng−ìng nh− nghi lÔ kÝch ®éng quÇn chóng nh©n d©n g©y rèi<br /> n«ng nghiÖp, tÝn ng−ìng liªn quan tíi trËt tù x· héi.<br /> sinh ®Î... l¹i suy gi¶m nhiÒu. T×nh h×nh ®ã Trong t×nh h×nh hiÖn nay, cÇn xuÊt<br /> ®ßi hái chóng ta ph¶i tËp trung vµo c«ng ph¸t tõ t×nh h×nh cô thÓ cña tõng tÝn<br /> t¸c tuyªn truyÒn vËn ®éng quÇn chóng ng−ìng d©n gian, cña tõng ®Þa ph−¬ng<br /> c¶nh gi¸c víi nh÷ng sù lõa g¹t trong c¸c mµ ®Ò ra nh÷ng gi¶i ph¸p cô thÓ cho<br /> ho¹t ®éng mª tÝn dÞ ®oan, ®ång thêi n©ng<br /> tõng c¬ quan, tõng c¸ nh©n ®−îc ph©n<br /> cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña lùc l−îng<br /> c«ng phô tr¸ch nh»m: “Gi÷ g×n vµ ph¸t<br /> chuyªn tr¸ch vµ c¸c c¬ quan quyÒn lùc ®Ó<br /> huy truyÒn thèng thê cóng Tæ tiªn, t«n<br /> xö lÝ nghiªm c¸c c¸ nh©n, tæ chøc lîi dông<br /> vinh vµ nhí ¬n nh÷ng ng−êi cã c«ng víi<br /> tù do tÝn ng−ìng ®Ó thùc hiÖn c¸c ho¹t<br /> Tæ quèc, d©n téc vµ nh©n d©n; t«n träng<br /> ®éng mª tÝn dÞ ®oan; mÆt kh¸c cÇn chØ ®¹o<br /> tÝn ng−ìng truyÒn thèng cña ®ång bµo<br /> vµ hç trî c¸c ®Þa ph−¬ng kh«i phôc c¸c lÔ<br /> c¸c d©n téc vµ ®ång bµo cã ®¹o, th«ng<br /> héi truyÒn thèng phôc vô ph¸t triÓn kinh<br /> qua ®ã t¨ng c−êng sù ®ång thuËn gi÷a<br /> tÕ, x· héi ®Ó qua ®ã mµ ph¸t huy c¸c gi¸<br /> nh÷ng ng−êi cã tÝn ng−ìng, t«n gi¸o vµ<br /> trÞ v¨n hãa truyÒn thèng trong tÝn ng−ìng<br /> nh÷ng ng−êi kh«ng tÝn ng−ìng, t«n<br /> d©n gian ë ViÖt Nam hiÖn nay ®¹t hiÖu<br /> gi¸o; gi÷a nh÷ng ng−êi cã c¸c tÝn<br /> qu¶ ngµy cµng cao h¬n.<br /> ng−ìng, t«n gi¸o kh¸c nhau; ®ång thêi,<br /> Thø hai lµ, trong sù phôc håi cña t¹o c¬ së ®Ó ®Êu tranh chèng nh÷ng “tµ<br /> nhiÒu h×nh thøc tÝn ng−ìng d©n gian, ®¹o”, nh÷ng ho¹t ®éng mª tÝn dÞ ®oan, lîi<br /> mét mÆt, nh÷ng d¸ng nÐt cæ truyÒn ®ang dông t«n gi¸o lµm h¹i ®Õn lîi Ých cña Tæ<br /> ®−îc phôc håi, mÆt kh¸c còng cã xu quèc, d©n téc vµ nh©n d©n”(2) vµ ®ång<br /> h−íng lîi dông tÝn ng−ìng v× môc ®Ých thêi “x©y dùng nÕp sèng v¨n minh trong<br /> vô lîi (th−¬ng m¹i hãa), phi nh©n b¶n. viÖc c−íi, tang, lÔ héi; ng¨n chÆn vµ ®Èy<br /> §iÒu ®ã lµm cho viÖc ph¸t huy vai trß lïi c¸c hñ tôc... gãp phÇn gi÷ g×n vµ ph¸t<br /> tÝch cùc cña c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn triÓn nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng cña v¨n<br /> thèng trong tÝn ng−ìng d©n gian gÆp hãa, con ng−êi ViÖt Nam, nu«i d−ìng,<br /> kh«ng Ýt khã kh¨n. §Ó kh¾c phôc h¹n chÕ gi¸o dôc thÕ hÖ trΔ (3)./.<br /> nµy, chóng ta cÇn t¨ng c−êng c«ng t¸c<br /> qu¶n lÝ nhµ n−íc ®èi víi c¸c ho¹t ®éng<br /> tÝn ng−ìng t«n gi¸o theo ®óng quy ®Þnh<br /> cña ph¸p luËt.<br /> <br /> Thø ba lµ, viÖc qu¶n lÝ c¸c ho¹t ®éng 2. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn Héi nghÞ lÇn<br /> tÝn ng−ìng, t«n gi¸o ch−a ®¸p øng yªu thø b¶y Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng khãa IX, Nxb.<br /> cÇu cña viÖc ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa<br /> ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2003, tr. 52 - 53.<br /> 3. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i<br /> truyÒn thèng cña tÝn ng−ìng d©n gian; biÓu toµn quèc lÇn thø XI, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia,<br /> ch−a cã sù ®ång bé gi÷a c¸c quy ®Þnh Hµ Néi, 2011, tr. 223.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 32<br />