Đánh giá tác dụng của bài thuốc y học cổ truyền “TB-15” trên bệnh nhân rối loạn lipid máu nguyên phát

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2018<br /> <br /> ĐÁNH GIÁ TÁC DỤNG CỦA BÀI THUỐC Y HỌC CỔ TRUYỀN<br /> “TB-15” TRÊN BỆNH NHÂN RỐI LOẠN LIPID MÁU NGUYÊN PHÁT<br /> Hà Thị Nga*; Trần Quốc Bảo**; Đỗ Viết Phương**<br /> Dương Quang Hiến**; Huỳnh Nguyễn Lộc*<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: đánh giá kết quả điều trị và tác dụng không mong muốn của bài thuốc “TB-15” trên<br /> bệnh nhân (BN) bị rối loạn lipid máu (RLLM) nguyên phát. Đối tượng và phương pháp: nghiên<br /> cứu tiến cứu, mô tả, cắt ngang, so sánh trước và sau điều trị 41 BN bị RLLM, được dùng bài<br /> thuốc y học cổ truyền TB-15 trong 21 ngày liên tục. Kết quả và kết luận: sau điều trị, tất cả triệu<br /> chứng lâm sàng đều cải thiện rõ rệt (loại khá và tốt đạt 95,1%); nồng độ trung bình cholesterol,<br /> tryglycerid, LDL-C và HDL-C đều thay đổi theo hướng có lợi cho cơ thể có ý nghĩa thống kê, p < 0,05.<br /> Kết quả điều trị chung đạt 90,2%, trong đó tốt 26,8%, khá 43,9%. Trong quá trình sử dụng<br /> bài thuốc TB-15 cho BN, không thấy xuất hiện triệu chứng bất thường về lâm sàng; thay đổi chỉ<br /> số về huyết học, sinh hóa máu trước và sau điều trị không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05).<br /> * Từ khóa: Rối loạn lipid máu; Đàm trệ huyết ứ; Bài thuốc TB-15.<br /> <br /> Evaluation of the Effect of the Traditional Remedy “TB-15” on Patients<br /> with Primary Dyslipidemia<br /> Summary<br /> Objectives: To evaluate treatment effects and adverse effects of TB-15 on patients with<br /> primary dyslipidemia. Subjects and methods: A prospective, descriptive and comparative study<br /> was conducted on 41 patients with dyslipidemia, using traditional medicine TB -15 for 21<br /> consecutive days. Results and conclusion: After treatment, all clinical symptoms improved<br /> significantly (good and excellent outcomes reached 95.1%); Average cholesterol concentration;<br /> triglycerides, LDL-C and HDL-C were statistically positive to the body (p < 0.05). The overall<br /> evaluation of the treatment was good in 90.2%, in which excellent effect was seen in 26.8%,<br /> good effect was 43.9%. In the course of using TB-15 postmenopausal regimen, no clinical<br /> manifestations or changes in hematologic index were observed. The biochemistry of blood<br /> before and after treatment was not statistically significant (p > 0.05).<br /> * Keywords: Dyslipidemia; Blood stasis; TB-15 remedy.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Rối loạn chuyển hóa lipid máu là yếu<br /> tố nguy cơ chủ yếu phát sinh và thúc đẩy<br /> nhanh quá trình gây xơ vữa động mạch,<br /> <br /> từ đó làm tăng tỷ lệ bệnh tim mạch và đột<br /> quỵ não. Điều trị hiệu quả chứng RLLM,<br /> nhằm hạn chế phát triển của bệnh vữa xơ<br /> động mạch và ngăn ngừa các biến chứng<br /> có thể xảy ra do RLLM [1].<br /> <br /> * Viện Y Dược học Dân tộc Thành phố Hồ Chí Minh<br /> ** Bệnh viện Quân y 103<br /> Người phản hồi (Corresponding): Dương Quang Hiến (bshien3012@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 02/12/2017; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 30/01/2018<br /> Ngày bài báo được đăng: 02/03/2018<br /> <br /> 59<br /> <br /> TẠP CHÍ Y DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2018<br /> Quan niệm của Y học Cổ truyền (YHCT)<br /> cho rằng hội chứng RLLM của Y học<br /> Hiện đại (YHHĐ) thuộc phàm trù chứng<br /> “Đàm trệ”, nguyên nhân chủ yếu do rối<br /> loạn chức năng các tạng phủ trong cơ thể,<br /> đặc biệt là tạng tỳ, phế, thận gây ra.<br /> Nguyên tắc điều trị phải dựa vào nguyên<br /> nhân và cơ chế bệnh sinh với pháp đồ<br /> điều trị chính là kiện tỳ, dưỡng phế,<br /> ích thận, tiêu đàm từ thấp. Trên thực tế,<br /> nhiều vị thuốc, bài thuốc có tác dụng điều<br /> chỉnh RLLM ở mức độ khác nhau, cải thiện<br /> các triệu chứng lâm sàng và ít tác dụng<br /> phụ không mong muốn [2]. Để có thêm<br /> lựa chọn điều trị cho người bệnh RLLM,<br /> chúng tôi nghiên cứu đề tài này nhằm:<br /> Đánh giá hiệu quả lâm sàng và tác dụng<br /> không mong muốn của bài thuốc TB-15<br /> trên BN bị RLLM nguyên phát.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> - 41 BN tuổi từ 30 - 70 không phân biệt<br /> giới tính, đến khám và điều trị tại Viện Y<br /> Dược học Dân tộc Thành phố Hồ Chí Minh<br /> từ 11 - 2016 đến 6 - 2017, đáp ứng đủ<br /> tiêu chuẩn chọn BN (tăng lipid máu mức<br /> độ nhẹ và vừa).<br /> - Chất liệu nghiên cứu:<br /> + Thành phần và liều lượng bài thuốc<br /> TB-15 do nhóm nghiên cứu xây dựng gồm:<br /> Trạch tả 30 g, Đại hoàng 08 g, Sơn tra 12 g,<br /> Bạch truật 20 g, Phá cố chỉ 10 g, Đan sâm<br /> 30 g, Chỉ xác 20 g, Qua lâu nhân 15 g.<br /> + Dạng thuốc: các vị thuốc trong bài<br /> thuốc TB-15 do Khoa Dược, Viện Y Dược<br /> học Dân tộc Thành phố Hồ Chí Minh cung<br /> cấp, đảm bảo chất lượng theo tiêu chuẩn<br /> 60<br /> <br /> dược liệu của Bộ Y tế [3]; chiết xuất và<br /> đóng túi tự động bằng máy, ở nhiệt độ<br /> 120oC, áp suất 1,5 AT, duy trì sôi trong<br /> 4 giờ, mỗi túi 145 ml (tỷ lệ 1:1).<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Tiến cứu, mô tả cắt ngang, so sánh<br /> trước và sau điều trị.<br /> * Tiêu chuẩn chọn BN:<br /> - YHHĐ: BN được chẩn đoán RLLM<br /> theo tiêu chuẩn của Hội Tim mạch học<br /> Việt Nam (2010) (TC > 5,2 mmol/l,<br /> TG > 2,3 mmol/l, HDL-C < 0,9 mmol/l,<br /> LDL-C > 3,4 mmol/l).<br /> - YHCT: BN được khám (vọng, văn,<br /> vấn, thiết), chẩn đoán thể bệnh “đàm trệ<br /> huyết ứ” theo tiêu chuẩn chẩn đoán của<br /> “Nguyên tắc chỉ đạo nghiên cứu lâm sàng<br /> thuốc Trung dược và tân dược” của Cục<br /> Tổ chức Pháp chế Giám sát quản lý chất<br /> lượng thuốc Quốc gia, Bộ Y tế Trung Quốc<br /> (2002) [7].<br /> * Tiêu chuẩn loại trừ:<br /> - BN bị bệnh tiểu đường, tăng huyết<br /> áp, tăng lipid máu mức độ nặng.<br /> - Phụ nữ có thai hoặc đang nuôi con bú,<br /> BN dị ứng với thuốc nghiên cứu.<br /> - Trong vòng nửa năm trở lại đây mắc<br /> các bệnh cấp tính nguy hiểm như đột quỵ<br /> não, chấn thương nghiêm trọng phải đại<br /> phẫu thuật, nhiễm trùng cấp tính, suy gan,<br /> thận cấp.<br /> - Rối loạn chuyển hóa lipid máu thứ<br /> phát hoặc đang dùng thuốc có ảnh hưởng<br /> đến nồng độ lipid máu: corticoid, thuốc lợi<br /> tiểu, thuốc chẹn giao cảm…<br /> - BN không dùng thuốc đúng liều, đúng<br /> thời gian, không làm xét nghiệm theo quy<br /> định, không hợp tác trong điều trị.<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2018<br /> * Phương pháp điều trị:<br /> - BN tham gia nghiên cứu được khám<br /> lâm sàng, làm xét nghiệm đầy đủ 2 lần<br /> (trước và sau đợt dùng thuốc nghiên cứu),<br /> ghi các số liệu thu thập theo mẫu phiếu<br /> nghiên cứu thống nhất phù hợp với mục<br /> tiêu nghiên cứu.<br /> - BN được uống nước sắc của bài<br /> thuốc TB-15 145 ml/ngày chia 2 lần, vào<br /> lúc 8 giờ sáng và 3 giờ chiều.<br /> - Liệu trình điều trị liên tục 21 ngày.<br /> Trong thời gian điều trị, BN không dùng<br /> thêm thuốc khác có ảnh hưởng đến nồng<br /> độ lipid máu.<br /> * Chỉ tiêu theo dõi:<br /> - Một số chỉ tiêu đánh giá tác dụng<br /> không mong muốn của thuốc (choáng,<br /> tăng hoặc hạ huyết áp, đau bụng, buồn<br /> nôn, nôn, đi ngoài lỏng, dị ứng thuốc).<br /> Thay đổi bất thường kết quả xét nghiệm<br /> một số chỉ tiêu về công thức máu, hóa<br /> sinh máu (ure, creatinin, glucose, protein,<br /> AST, ALT, GGT, bilirubin) sau đợt điều trị.<br /> - Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả điều trị:<br /> + Cải thiện các triệu chứng lâm sàng:<br /> đau đầu cảm giác như đội mũ chật, hoa<br /> mắt chóng mặt, ngũ tâm phiền nhiệt, mất<br /> ngủ, tức ngực, chân tay tê bì.<br /> + Thay đổi các thành phần lipid máu<br /> trước và sau điều trị: CT, TG, LDL-C, HDL-C.<br /> * Nhận định và đánh giá kết quả:<br /> - Lâm sàng: thông qua cải thiện các<br /> triệu chứng lâm sàng giữa trước và sau<br /> điều trị, theo tiêu chuẩn của “Nguyên tắc<br /> chỉ đạo nghiên cứu lâm sàng thuốc Trung<br /> dược và tân dược” [4]:<br /> + Tốt: hết hẳn hoặc cơ bản hết các triệu<br /> chứng lâm sàng, mức độ giảm điểm ≥ 75%.<br /> + Khá: cải thiện rõ rệt các triệu chứng<br /> lâm sàng, mức độ giảm ≥ 50% đến < 75%.<br /> <br /> + Trung bình: các triệu chứng lâm sàng<br /> có chuyển biến, mức độ giảm ≥ 30% đến<br /> < 50%.<br /> + Kém: các triệu chứng lâm sàng không<br /> chuyển biến hoặc nặng thêm, mức độ<br /> giảm < 30%.<br /> - Cận lâm sàng: đánh giá hiệu quả<br /> điều trị dựa theo “Tiêu chuẩn đánh giá kết<br /> quả điều trị RLLM máu” [4]:<br /> + Tốt: các thành phần lipid máu đều<br /> trở về giới hạn bình thường.<br /> + Khá: CT giảm ≥ 20%; TG giảm ≥ 40%;<br /> CT- HDL-C/HDL-C giảm ≥ 20%; HDL-C<br /> tăng ≥ 10 mg/dl.<br /> + Trung bình: CT giảm 10 - 20%; TG<br /> giảm 20 - 40%; CT-HDL-C/HDL-C giảm<br /> 10 - 20%; HDL-C tăng 4 - 10 mg/dl.<br /> + Kém: thành phần lipid máu không đạt<br /> được thay đổi như trên hoặc tăng thêm.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đặc điểm chung của nhóm BN<br /> nghiên cứu.<br /> - Tuổi trung bình 64,9 ± 8,23; thấp nhất<br /> 32 tuổi, cao nhất 71 tuổi, chủ yếu > 50 tuổi<br /> (92,5%).<br /> - Cân nặng trung bình 56,3 ± 7,1 kg,<br /> BMI trung bình 24,8 ± 2,1; BN thừa cân<br /> và béo phì (BMI > 23) chiếm 44,6%.<br /> - Các triệu chứng lâm sàng thường gặp:<br /> đau đầu cảm giác như đội mũ chật 77,5%,<br /> hoa mắt chóng mặt 70%, ngũ tâm phiền<br /> nhiệt 75,2%, mất ngủ 60,3%, tức ngực<br /> 48,7%, chân tay tê bì 72,5%; rêu lưỡi trơn<br /> nhớp 72,3%, mạch huyền hoạt 84,4%.<br /> - RLLM thể tăng TG gồm 23/41 BN<br /> (56,1%), tăng CT máu 17/41 BN (41,5%);<br /> tăng lipid máu hỗn hợp 14/41 BN (34,1%).<br /> 61<br /> <br /> TẠP CHÍ Y DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2018<br /> 2. Kết quả nghiên cứu lâm sàng.<br /> * Thay đổi các triệu chứng lâm sàng:<br /> Sau 21 ngày điều trị liên tục, các triệu chứng lâm sàng đều giảm rõ so với trước<br /> điều trị, trong đó: tốt 1 BN (2,4%); khá 38 BN: (92,7%) và trung bình 2 BN (4,9%).<br /> * Kết quả điều chỉnh các thành phần lipid máu:<br /> Bảng 1: Thay đổi nồng độ trung bình các thành phần lipid máu (n = 41).<br /> Trƣớc điều trị ( ± SD)<br /> <br /> Sau điều trị ( ± SD)<br /> <br /> CT (mmol/l)<br /> <br /> 6,25 ± 0,77<br /> <br /> 5,01 ± 0,67<br /> <br /> TG (mmol/l)<br /> <br /> 3,98 ± 1,05<br /> <br /> 2,39 ± 0,85<br /> <br /> HDL-C (mmol/l)<br /> <br /> 0,95 ± 0,05<br /> <br /> 1,06 ± 0,04<br /> <br /> LDL-C (mmol/l)<br /> <br /> 4,28 ± 0,57<br /> <br /> 3,30 ± 0,46<br /> <br /> Các thành phần lipid máu<br /> <br /> p<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> Sau đợt điều trị, nồng độ trung bình các thành phần lipid máu đều thay đổi theo<br /> hướng có lợi cho cơ thể, so với trước điều trị đều có ý nghĩa thống kê (p < 0,05).<br /> Trong đó, nồng độ trung bình cholesterol, triglycerid và LDL-C thay đổi giảm; HDL-C<br /> thay đổi tăng lên sau điều trị.<br /> Bảng 2: Kết quả cải thiện từng thành phần lipid máu sau điều trị.<br /> Kết quả<br /> <br /> CT (n = 17)<br /> <br /> TG (n = 23)<br /> <br /> HDL-C (n = 14)<br /> <br /> CT-HDL-C/HDL-C<br /> (n = 11)<br /> <br /> n (%)<br /> <br /> n (%)<br /> <br /> n (%)<br /> <br /> n (%)<br /> <br /> Tốt<br /> <br /> 5 (29,4)<br /> <br /> Khá<br /> <br /> 6 (35,3)<br /> <br /> 10 (43,6)<br /> <br /> 4 (28,6)<br /> <br /> Trung bình<br /> <br /> 4 (23,5)<br /> <br /> 3 (13,0)<br /> <br /> 0<br /> <br /> Kém<br /> <br /> 15 (88,2)<br /> <br /> 9 (39,1)<br /> <br /> 2 (11,8)<br /> <br /> 22 (95,7)<br /> <br /> 10 (71,4)<br /> <br /> 1 (4,3)<br /> <br /> 14 (100)<br /> <br /> 4 (36,4)<br /> <br /> 10 (90,9)<br /> <br /> 6 (54,5)<br /> <br /> 0<br /> <br /> 1 (9,1)<br /> <br /> Kết quả cải thiện giảm CT là 15/17 BN (88,23%); giảm TG: 22/23 BN (95,7%); tăng<br /> HDL-C: 14/41 BN (100%); tỷ lệ CT-HDL-C/HDL-C: 10/11 BN (90,9%).<br /> Bảng 3: Kết quả thay đổi các thành phần lipid máu sau điều trị (n = 41).<br /> Loại<br /> n (%)<br /> n<br /> Tỷ lệ %<br /> <br /> 62<br /> <br /> Tốt<br /> <br /> Khá<br /> <br /> Trung bình<br /> <br /> Kém<br /> <br /> Cộng<br /> <br /> 11<br /> <br /> 18<br /> <br /> 8<br /> <br /> 4<br /> <br /> 41<br /> <br /> 26,8<br /> <br /> 43,9<br /> <br /> 19,5<br /> <br /> 9,8<br /> <br /> 100<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2018<br /> * Đánh giá tác dụng không mong muốn:<br /> Bảng 4: Thay đổi chỉ số huyết học trước và sau đợt điều trị (n = 41).<br /> Trƣớc điều trị ( ± SD)<br /> <br /> Sau điều trị ( ± SD)<br /> <br /> 4,1 ± 0,5<br /> <br /> 4,1 ± 0,4<br /> <br /> 136,3<br /> <br /> 137,4<br /> <br /> Bạch cầu (G/l)<br /> <br /> 6,0 ± 1,6<br /> <br /> 6,1 ± 1,3<br /> <br /> Tiểu cầu (G/l)<br /> <br /> 216,6<br /> <br /> 218,7<br /> <br /> Chỉ tiêu<br /> Hồng cầu (T/l)<br /> Huyết sắc tố (g/l)<br /> <br /> p<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> Bảng 5: Thay đổi chỉ số sinh hóa máu trước và sau đợt điều trị (n = 41).<br /> Trƣớc điều trị ( ± SD)<br /> <br /> Sau điều trị ( ± SD)<br /> <br /> SGOT (U/l)<br /> <br /> 35,3 ± 12,2<br /> <br /> 36,7 ± 10,4<br /> <br /> SGPT (U/l)<br /> <br /> 38,9 ± 17,4<br /> <br /> 37,6 ± 15,2<br /> <br /> GGT (U/l)<br /> <br /> 56,8 ± 40,5<br /> <br /> 54,5 ± 32,0<br /> <br /> 5,3 ± 1,1<br /> <br /> 5,3 ± 1,0<br /> <br /> Creatinin (µmol/l)<br /> <br /> 82,2 ± 19,5<br /> <br /> 80,9 ± 16,2<br /> <br /> Glucose (mmol/l)<br /> <br /> 5,3 ± 0,5<br /> <br /> 5,3 ± 0,4<br /> <br /> Chỉ tiêu<br /> <br /> Ure (mmol/l)<br /> <br /> p<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> - Thay đổi một số chỉ số huyết học và sinh hóa máu sau 21 ngày điều trị so với<br /> trước điều trị đều không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05).<br /> - Trong quá trình điều trị, 02 BN xuất hiện đau bụng và đi ngoài ngày đầu sau uống<br /> thuốc, sau khi hướng dẫn BN thay đổi cách uống, bệnh tự hết, tiếp tục điều trị không<br /> phải dừng thuốc.<br /> BÀN LUẬN<br /> Căn cứ vào lý luận và thực tiễn điều trị<br /> trên lâm sàng, hiện nay các thầy thuốc<br /> YHCT đều cho rằng chứng “đàm trệ”<br /> của YHCT chính là hội chứng rối loạn<br /> chuyển hóa của YHHĐ, trong đó có RLLM.<br /> Nguyên nhân sinh “đàm” theo YHCT là do<br /> rối loạn chức năng các tạng phủ trong cơ<br /> thể, nhưng chủ yếu là tạng tỳ, thận. Vì tỳ<br /> hóa sinh ra đàm, nguồn gốc của đàm đều<br /> ở thận. Khi tỳ hư không vận hoá được,<br /> thủy dịch kết đọng lại thành đàm; thận hư<br /> thuỷ không sinh ra huyết mà tràn lên<br /> <br /> thành đàm. Cho nên pháp điều trị chính<br /> của chứng bệnh này là kiện tỳ, ích thận,<br /> tiêu đàm trừ thấp.<br /> Các triệu chứng trên lâm sàng của BN<br /> bị RLLM, YHCT phân làm nhiều thể bệnh<br /> khác nhau, hay gặp nhất là thể “đàm trệ<br /> huyết ứ”. Vì vậy, chúng tôi chọn BN ở thể<br /> này để nghiên cứu. Phương pháp điều trị<br /> thường dùng trong thể bệnh “đàm trệ<br /> huyết ứ” là kiện tỳ tiêu đàm hoạt huyết<br /> hóa ứ. Trên cơ sở đó, chúng tôi xây dựng<br /> bài thuốc TB-15 gồm 08 vị. Dựa vào các<br /> nghiên cứu gần đây về tác dụng dược lý<br /> 63<br /> <br />