Đ o đ c ngh nghi p nhà o
Đ o đ c ngh nghi p nhà o
Gv: Bùi Huy Lan
Ch ng Iươ : Đ O Đ C VÀ XÃ H I
I. KHÁI NI M
1. Xã h i
h i theo nghĩa thông th ng c ng đ ng ng i sinh s ng phát tri n. Theo ườ ườ
tri t h c duy v t l ch s và duy v t bi n ch ng thì xã h i là hình thái v n đ ng cao nh tế
c a th gi i v t ch t, l y con ng i và s tác đ ng l n nhau gi a ng i v i ng i làm ế ườ ườ ườ
n n t ng.
Quá trình phát tri n c a t nhiên đã sinh ra s s ng theo quy lu t ti n hóa, trong ế
nh ng đi u ki n nh t đ nh, con ng i đã xu t hi n t đ ng v t. S hình thành con ườ
ng i g n li n v i s hình thành các quan h gi a ng i v i ng i. Quá trình chuy nườ ườ ườ
bi n t đ ng v t thành ng i cũng quá trình chuy n bi n t c ng đ ng mang tínhế ườ ế
b y đàn, hành đ ng theo b n năng thành m t c ng đ ng m i khác h n v ch t, ta g i
xã h i. Đây cũng là quá trình chuy n bi n t v n đ ng sinh h c thành v n đ ng xã h i. ế
Khác v i gi i t nhiên th c, quáng, s ng theo b n năng, h i loài ng i ườ
ho t đ ng ý th c, hành đ ng suy nghĩ theo đu i nh ng m c đích nh t đ nh.
Nh v y h i b ph n đ c thù c a t nhiên, s n ph m c a s tác đ ng qua l iư
gi a nh ng con ng i. ườ
Mác Angghen đã ch lao đ ng ngôn ng hai s c kích thích s chuy n
bi n b não c a loài v t thành b não con ng i, tâm đ ng v t thành ý th c. v yế ườ
con ng i m i ý th c m c đích s ng phù h p v i quy lu t phát tri n c a tườ
nhiên và xã h i đ tái s n xu t chính mình và t nhiên.
Trong h i, s n xu t ho t đ ng đ c tr ng c a con ng i, bao g m s n xu t ư ườ
v t ch t, s n xu t tinh th n s n xu t ra b n thân con ng i. Ba quá trình đó g n ườ
ch t ch , tác đ ng qua l i l n nhau, trong đó s n xu t v t ch t c s c a s t n t i ơ
xã h i, t đó hình thành và phát tri n ý th c xã h i.
Tri t h c duy v t l ch s đã ch r ng t n t i h i quy t đ nh ý th c h i, ýế ế
th c h i s ph n ánh t n t i h i, ph thu c vào t n t i h i. M i khi t n t i
h i, nh t ph ng th c s n xu t bi n đ i thì nh ng hình thái ý th c h i nh ươ ế ư
1
chính tr , t t ng, tri t h c, pháp lu t, đ o đ c, văn hóa, ngh thu t v.v…cũng s bi n ư ưở ế ế
đ i theo.
2. Đ o đ c:
Theo văn hóa Ph ng Đông, các h c thuy t c a Nho giáo, Đ o giáo, Ph t giáo đ uươ ế
l y đ o đ c làm c s trong đ i nhân x th t rèn luy n mình, khuyên con ng i ơ ế ườ
làm đi u thi n, tránh đi u ác. Các h c thuy t y đ ra nh ng quy t c, chu n m c đ ế
đ nh h ng cách đánh giá, ng x c a con ng i trong quan h h i và tu thân, d ng ướ ườ ưỡ
tâm, rèn khí ti t.ế
Ph ng Tây, khái ni m đ o đ c b t đ u t ch ươ mos trong ng v ng Latinh,
nghĩa l thói; ho c ch ethicos trong ti ng Hy L p nghĩa t p t c g n v i thóiế
quen. C hai t này đ u nói v t p quán, l thói trong các quan h giao ti p c a con ế
ng i và đ u ch đ o đ c xã h i.ườ
Khái ni m đ o đ c theo ti ng Anh ế moral, ch các quan h , hành vi, ph m giá v
s quan tâm c a ng i này đ i v i ng i khác theo các chu n m c v cái t t trong ườ ườ
c ng đ ng xã h i.
T nh ng quan ni m trên đây, có th đ nh nghĩa:
Đ o đ c t p h p nh ng nguyên t c, quy t c, chu n m c đ c d lu n ượ ư
h i th a nh n nh m đi u ch nh và đánh giá cách ng x c a con ng i trong quan ườ
h v i nhau, v i t nhiên và xã h i.
V i đ nh nghĩa trên đây, đ o đ c g m các thành t :
- M t hình thái ý th c xã h i (ph n ánh t n t i xã h i).
- M t ch đ nh h i (chu n m c, nguyên t c ng x cho nhân c ng ế
đ ng).
- Có giá tr đi u ch nh các m i quan h h i (bên c nh pháp lu t các quy
ph m xã h i khác).
-Đ c d lu n xã h i th a nh n.ượ ư
Đ o đ c m i quan h h i quy t c, chu n m c, giá tr , đ c th c hi n ượ
b ng ni m tin nhân, truy n th ng ch u tác đ ng c a d lu n h i. ư Vi c đánh
giá đ o đ c không ch d a vào hành vi ng x c a m i ng i, quan tr ng ườ
ph i xem xét đ ng c đ th c hi n hành vi đó. ơ
II. NGU N G C, B N CH T VÀ CH C NĂNG C A Đ O Đ C
2
1. Ngu n g c c a đ o đ c:
Tr c khi h c thuy t Mac ra đ i, các nhà tri t h c đ o đ c h c nhi u cáchướ ế ế
ti p c n gi i thích khác nhau v ngu n g c, b n ch t c a đ o đ c. Nh ng nhà duyế
tâm ch quan cho r ng đ o đ cnh ng năng l c b m sinh c a con ng i phù h p v i ườ
“m nh l nh tuy t đ i” h ng t i c ng đ ng, s ng phù h p v i t nhiên, tôn tr ng mình ướ
và ng i khác. Ng c l i các nhà tri t h c duy tâm khách quan và th n h c l i cho r ngườ ượ ế
đ o đ c c a con ng i do các đ ng siêu nhiên đem l i, ho c s bi u hi n c a ý ườ
ni m tuy t đ i. Các nhà duy v t tr c Mac thì gi i thích ngu n g c b n ch t c a đ o ướ
đ c t m i quan h gi a ng i v i ng i, nh ng l i cho r ng con ng i m t th c ườ ườ ư ườ
th b t bi n phi l ch s , phi giai c p nên đ o đ c cũng ch nh là m t th năng l c b m ế ư
sinh không thay đ i. Nh ng ng i theo h c thuy t Đác Uyn thì quan ni m đ o đ c nh ườ ế ư
s m r ng nh ng b n năng b y đàn c a đ ng v t; s th c hi n ch c năng thích
nghi v i môi tr ng, là s ti n hóa c a gi i h u sinh, mà đ nh cao là con ng i. ườ ế ườ
Quan đi m c a ch nghĩa Mac cho r ng đ o đ c sinh ra tr c h t t nhu c u ướ ế
ph i h p hành đ ng trong lao đ ng s n xu t v t ch t, trong quá trình con ng i t ng ườ ươ
tác v i t nhiên h i, trong phân ph i s n ph m làm ra. Cùng v i s phát tri n c a
s n xu t, c a các quan h xã h i, ý th c hành vi đ o đ c cũng theo đóhình thành
phát tri n. Nh v y đ o đ c ngu n g c t lao đ ng các ho t đ ng s ng c a ư
con ng i; s n ph m c a tình hình kinh t - h i, t ng h p các y u t khách quanườ ế ế
trong ho t đ ng th c ti n và nh n th c c a con ng i. ườ
2. B n ch t c a đ o đ c:
V i tính cách s ph n ánh t n t i h i, đ o đ c tr c h t mang b n ch t ướ ế
h i. B n ch t xã h i c a đ o đ c th hi n n i dung do ho t đ ng th c ti n và t n t i
xã h i quy t đ nh, đ ng th i ph thu c vào trình đ phát tri n và hoàn thi n c a kinh t ế ế
- h i. Mac Angghen đã lu n ch ng b n ch t h i c a đ o đ c b ng cách ch ra
tính th i đ i, tính dân t c và tính giai c p c a đ o đ c.
Các nguyên t c, chu n m c; các quan đi m đ o đ c s n ph m c a các ch đ ế
kinh t . v y, t ng ng v i m i ch đ kinh t , m i ph ng th c s n xu t, m iế ươ ế ế ươ
hình thái kinh t -h i là m t hình thái đ o đ c nh t đ nh. Đó là tính th i đ i c a đ oế
đ c.
Tính dân t c cũng m t trong nh ng bi u hi n b n ch t h i c a đ o đ c.
Ngoài nh ng chu n m c đ o đ c chung, m i dân t c do đi u ki n sinh s ng, s khác
bi t v trình đ phát tri n c a l c l ng s n xu t quan h s n xu t, cũng các ư
quan ni m, chu n m c, cách ng x khác nhau t o thành b n s c dân t c.
Trong h i giai c p đ i kháng giai c p, đ o đ c cũng ph n ánh kh ng
đ nh l i ích c a m i giai c p. M i giai c p đ u s d ng đ o đ c nh m t công c đ ư
3
b o v l i ích c a mình. Tuy nhiên, h th ng đ o đ c chi ph i toàn xã h i bao gi cũng
là h th ng đ o đ c c a giai c p th ng tr .
Theo quan đi m c a ch nghĩa Mac, đ o đ c là m t hình thái ý th c xã h i g n v i
các ph ng th c s n xu t xã h i. Khi ph ng th c s n xu t xã h i thay đ i thì đ o đ cươ ươ
cũng thay đ i theo. Tuy nhiên đ o đ c tính đ c l p t ng đ i, v a ph n ánh t n t i ươ
h i, v a tác đ ng tr l i thúc đ y n n kinh t - h i phát tri n nh h ng sâu ế ưở
r ng đ n các hình thái ý th c h i khác nh chính tr , khoa h c, ngh thu t, pháp ế ư
lu t….
Đi u c n chú ý là, tình th i đ i c a đ o đ c luôn s k th a đ i v i c s sinh ế ơ
ra nó và tuy đ o đ c mang tính giai c p nh ng không vì v y mà ph nh n tính nhân lo i ư
chung c a nó. Tính nhân lo i c a đ o đ c t n t i hình th c th p bi u hi n nh ng
quy t c đ n gi n, thông th ng, c n thi t đ đ m b o cu c s ng tr t t hàng ngày c a ơ ườ ế
con ng i. Bi u hi n cao h n là nh ng giá tr đ o đ c ti n b nh t trong t ng giai đo nườ ơ ế
phát tri n c a l ch s nhân lo i.
3. C u trúc c a đ o đ c:
Đ o đ c m t trong nh ng hình thái ý th c h i đ c l p, c u trúc riêng. Tùy
theo cách ti p c n mà xem xét c u trúc c a đ o đ c d i nh ng góc đ khác nhau:ế ướ
3.1. N u xem xét t góc đ m i quan h gi a ý th c và ho t đ ng thì c u trúc c aế
đ o đ c g m ý th c đ o đ c và th c ti n đ o đ c. Ý th c đ o đ c bao g m nh n th c,
tình c mtrí t o nên m c đích và đ ng c c a hành vi đ o đ c. Th c ti n đ o đ c ơ
là toàn b ho t đ ng c a con ng i đ c đi u ch nh b i ý th c đ o đ c, là s th hi n ườ ượ
ý th c thành hành đ ng phù h p v i các nguyên t c, chu n m c đ o đ c xã h i.
3.2. N u xem xét t góc đ quan h thì đ o đ c g m m t h th ng quan h đ cế
thù gi a ng ing i, gi a ng i v i c ng đ ng h i t nhiên, đ c đ c tr ng ườ ườ ườ ượ ư
b i tính t giác, t nguy n tính đ ng c . M i ng i sinh ra đã b t g p h th ng các ơ ườ
quan h đ o đ c h i t n t i bên ngoài ý mu n c a mình trong quá trình s ng, t t
y u ph i tham gia vào h th ng các quan h đ o đ c đó.ế
3.3. N u xét theo góc đ quan h gi a cái chung và cái riêng thì đ o đ c đ c c uế ượ
thành t đ o đ c xã h i và đ o đ c cá nhân. Đ o đ c xã h i hình thành trên c s c ng ơ
đ ng v l i ích, tr thành m t h th ng giá tr chung đ c m i thành viên tin t ng ượ ưở
noi theo. Đ o đ cnhân bi u hi n c a đ o đ c h i trong t ng ng i c th v i ườ
các c p đ khác nhau, ph thu c vào vi c ng i đó quán tri t đ n m c nào nh ng yêu ườ ế
c u chu n m c, giá tr đ o đ c h i c trong ý th c l n th c ti n đ o đ c. Đ o đ c
xã h i và đ o đ c cá nhân có m i quan h h u c , tác đ ng và chuy n hóa l n nhau. ơ
4. Ch c năng c a đ o đ c:
4
4.1. Ch c năng nh n th c:
V i t cách m t hình thái ý th c h i, đ o đ c ch c năng nh n th c thông ư
qua s ph n ánh t n t i xã h i.
M c đích c a nh n th c đ o đ c không ph i phát hi n quy lu t, h ng t i chân ướ
lý mà là đánh giá giá tr thi n – ác c a các hi n t ng, s ki n xã h i, hành vi, t t ng, ượ ư ưở
tình c m con ng i…. T t c nh ng góp ph n vào vi c thúc đ y ti n b h i ườ ế
gi i phóng con ng i đ u tiêu chí khách quan c a nh n th c đ o đ c nh nh ng ườ ư
giá tr đích th c v cái thi n; ng c l i, đó đi u ác. Nh n th c đ o đ c k t qu ượ ế
c a nó là c s đ đi u ch nh hành vi c a con ng i. ơ ườ
S nh n th c đ o đ c có đ c đi m:
- Hành đ ng đ o đ c ti p li n sau nh n th c đ o đ c. ế
- Nh n th c đ o đ c quá trình v a h ng ngo i, v a h ng n i (t nh n ướ ướ
th c). Nh n th c h ng ngo i l y chu n m c, giá tr , đ i s ng đ o đ c c ah i làm ướ
đ i t ng. Nh đó ch th nh n thúc chuy n hóa đ c chu n m c đ o đ c c a ượ ượ
h i thành ý th c đ o đ c c anhân. Nh n th c h ng n i l y b n thân mình làm đ i ướ
t ng nh n th c. Đây quá trình t giác, t th m đ nh, đ i chi u nh ng nh n th c,ượ ế
hành vi đ o đ c c a mình v i nh ng chu n m c chung c a c ng đ ng. T đó ch
th hình thành, phát tri n ý th c và hành vi đ o đ c.
Nh n th c đ o đ c có hai trình đ là trình đ thông th ng và trình đ lý lu n: ườ
- Nh n th c trình đ thông th ng là nh ng giá tr riêng l , đáp ng nhu c u ườ
đ o đ c đ đ ch th x lý k p th i các m i quan h thông th ng trong cu c s ng. ườ
- Nh n th c trình đ lu n là nh ng nh n th c có tính nguyên t c đ c ch ượ
đ o b i nh ng giá tr đ o đ c ph quát, đáp ng nh ng đòi h i c a s phát tri n và ti n ế
b xã h i.
Nh n th c đ o đ c đem l i tri th c, ý th c đ o đ c đ ch th t o d ng hi n
th c hóa đ o đ c cá nhân.
4.2. Ch c năng đi u ch nh hành vi:
Đ o đ c m t trong nh ng ph ng th c đi u ch nh hành vi làm cho con ng i ươ ườ
xã h i t n t i, phát tri n; b o đ m hài hòa gi a l i ích cá nhân và l i ích c ng đ ng.
Đ c tr ng c a s đi u ch nh đ o đ c tính t giác t nguy n, trong đó ư
chu n m c đ o đ c, t ng đ o đ c tình c m đ o đ c vai trò c c kỳ quan ưở
5