Đề tài: Bệnh hại cây trồng do dinh dưỡng và các độc chất

B NH H I CÂY TR NG<br /> DO DINH DƯ NG VÀ CÁC ð C CH T<br /> ---oOo--1. ð t v n ñ<br /> Ngày nay con ngư i chúng ta mu n tăng t i ña năng su t cây tr ng, ñ làm ñư c ñi u<br /> ñó thì c n ph i s d ng m t lư ng l n phân bón và các ch t sinh trư ng. Nhưng ñ i v i<br /> các lo i phân h u cơ và phân vi sinh thì l i cho k t qu lâu dài, không như mông mu n<br /> c a chúng ta. Vì v y vi c s d ng phân vô cơ và các ch t hoá h c ñã ñư c áp d ng ngày<br /> càng nhi u. Nhưng mà vi c s d ng chúng thì ñâu ph i luôn ñúng và mang l i hi u qu<br /> cao ñâu, vì th ña s nông dân ñã dùng không ñúng, không h p lý như là dư th a phân ña<br /> lư ng (N, P, K…) hay thi u lo i phân v lư ng (Fe, Zn, Cu, B…) d n ñ n nh hư ng ñ n<br /> năng su t cây tr ng. V n ñ ñ t ra ñây là nghiên c u các tác ñ ng c a dinh dư ng lên<br /> cây tr ng v hai m t l i và h i ñ t ñó có nh ng gi i pháp nh m làm tăng năng su t cây<br /> tr ng mà ít gây h i ñ n chúng.<br /> M i nguyên t dinh dư ng có m t vai trò nh t ñ nh, s thi u h t c a b t kỳ nguyên t<br /> dinh dư ng nào cũng ñ u nh hư ng ñ n sinh trư ng và phát tri n c a cây. S thi u h t<br /> dinh dư ng có th do ñ t tr ng không tho mãn vi c bón b sung dinh dư ng không ñ<br /> ho c ñ nhưng cây tr ng không s d ng ñư c ho c bón phân m t cân ñ i. Bên c nh ñó<br /> bón th a dinh dư ng cũng gây nh ng tác h i.<br /> Ngày nay trong Nông nghi p ñang ñ i m t v i nh ng lo i b nh do vi c s d ng các<br /> lo i nông dư c không ñúng cách, ñúng lúc, ñúng n ng ñ c n thi t, hay là k thu t canh<br /> tác còn thi u khoa h c, không ñúng bi n pháp th hi n qua ng ñ c h u cơ lúa, ng ñ c<br /> s t, ng ñ c phèn…V v y v n ñ nghiên c u b nh cây do nh ng nhân t trên gây ra<br /> ñang ñư c các nhà khoa h c kh p nơi nghiên c u.<br /> 2. ð nh ngh ĩa<br /> • B nh sinh lý cây tr ng là gì?<br /> Cây tr ng còi c c, kém phát tri n, năng su t cây tr ng gi m … ðây chính là b nh sinh<br /> lý cây tr ng, chúng khác v i các b nh ký sinh do n m, virus, vi khu n gây ra. B nh<br /> sinh lý không mang tính truy n nhi m, nguyên nhân ch y u do ñi u ki n dinh dư ng,<br /> ch ñ khí, nư c trong ñ t, th i ti t, khí h u... gây ra.<br /> • Phân bón là gì?<br /> Phân bón là các h p ch t ñư c cung c p cho th c v t ñ ñ y m nh tăng trư ng. Phân<br /> bón thư ng ñư c tr n vào ñ t ñ cây h p th b ng r , ho c phun ñ cây h p th qua lá.<br /> Phân bón có th là phân h u cơ (có thành ph n là các ch t h u cơ), ho c phân vô cơ<br /> (g m các ch t hóa h c ho c ch t khoáng vô cơ ñơn gi n). Phân bón có th ñư c t o m t<br /> cách t nhiên như lá m c ho c khoáng ch t có s n trong ñ t, ho c ñư c s n xu t b ng các<br /> quy trình t nhiên (ch ng h n ) ho c hóa h c (ch ng h n quy trình Haber).<br /> • Ch t ñ c là gì?<br /> Trong ng c nh sinh h c, các ch t ñ c là các ch t có th gây hư h i, b nh, ho c t vong<br /> cho các cơ th , thư ng b ng các ph n ng hóa h c ho c các ho t tính khác trên ph m vi<br /> phân t , khi m t s lư ng v a ñ ñư c cơ th sinh v t h p th vào. (theo Wikipedia)<br /> • S dinh dư ng khoáng là s nghiên c u v cách th c mà th c v t h p thu và ñ ng<br /> <br /> Bài gi ng B nh h i cây tr ng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguy n Văn Tuy n<br /> <br /> 1<br /> <br /> hoá các ion vô cơ. Có 16 nguyên t khoáng gi vai trò thuy t y u trong ñ i s ng cây<br /> tr ng mà chúng không th thi u ho c thay th b ng nguyên t nào khác ñư c: N, P, K,<br /> Mg, Ca, S, Fe, Cl, Zn, Mn, B, Cu, Mo…<br /> 3. Hình th c và hi n tr ng gây h i.<br /> 3.1 B nh do tác nhân dinh dư ng<br /> 2.1.1 Các nguyên t ña lư ng<br /> • ð m (N)<br /> Trong cây NO3- ñư c hút vào s b kh thành NH4+. Khi bón nhi u ñ m mà ñi u ki n<br /> kh NO3- không thu n l i (thi u vi lư ng c n cho ho t ñ ng c a men chuy n hoá ch ng<br /> h n), ñ m trong cây t n t i nhi u dư i d ng NO3- không thu n l i cho ngư i tiêu th s n<br /> ph m. Quá trình quang h p không cung c p ñ gluxit và quá trình hô h p không cung c p<br /> ñ xêto axit cho cây, ñ m trong cây gây h i t n l i t i nhi u dư i d ng NH4+ ñ c cho cây.<br /> NH4+ có th ñư c cây h p th nhanh vào trong t bào nên thư ng làm cho pH trong t<br /> bào tăng nhanh, trong khi t bào s d ng ch m nên lư ng NH4+ tích t trong cây gây ñ c.<br /> Tuy nhiên, s h p th NH4+cũng thay ñ i tuỳ theo lo i th c v t, ñ i v i lúa NH4+ to ra<br /> có hi u qu . Vi c cung c p NH4+ cho cây cũng chú ý ñ n tính ch t c a phân. Ví d khi<br /> bón (NH4)2SO4 cây h p th NH4+ r t nhanh còn SO42- nên môi trư ng tr nên axít. Hơn<br /> n a,vì NH4+ b trao ñ i v i H+ trong r , s h p thu ammunium g n li n v i s axit hoá<br /> c a vùng quanh r . NH4+ ñư c h p thu r ph i ñư c ñ ng hoá thành glutamine. N u có<br /> s tích t NH4+ t do trong cây (do cung c p quá dư th a trong ñ t) s xu t hi n tri u<br /> ch ng ng ñ c rõ r t; Vì NH4+ là m t ch t ñ c m nh cho t bào, v i ch c năng là m t<br /> ch t không b t c p c a s quang phosphoryll hoá trong l c l p.<br /> -Tri u ch ng th a ñ m:<br /> Bón th a ñ m do cây ph i hút nhi u nư c ñ gi i ñ c amon nên t l nư c trong thân lá<br /> cao, thân lá vươn dài, m n m i, che bóng l n nhau, l i nh hư ng ñ n quang h p. Gi ng<br /> lúa truy n th ng (gi ng cũ) cao cây, bón nhi u ñ m d b ñ non. ð m h u cơ hoà tan<br /> (amin, amit) trong nhi u cây d m c b nh. Bón nhi u ñ m làm tăng kích thư c lá, nh t là<br /> v m t di n tích lá; cây thư ng có h th ng r kém phát tri n và do ñó có t l lá / r<br /> cao.Lá tr nên m ng manh h p thu năng lư ng ánh sáng kém, t l di p l c trong lá có<br /> màu xanh t i l i h p d n sâu b nh nên thư ng b sâu phá h i m nh, ñ ng th i d ñ ngã.<br /> Bón th a ñ m quá trình sinh trư ng (phát tri n thân lá) b kéo dài; quá trình phát tri n<br /> (sinh trư ng sinh th c: hình hoa qu h t) b ch m l i. Cây thành th c mu n.<br /> các cây như lúa, c alfalfa n u bón nhi u ñ m thì tr s C/N gi m, d n ñ n th i gian<br /> tr bông ch m nh hư ng x u ñ n năng su t. Khoai tây sinh trư ng v i ngu n ñ m<br /> phong phú cho th y s tăng trư ng quá m c v thân lá và ch cho nh ng c nh (có th<br /> do m t cân b ng v ch t ñi u hòa sinh trư ng). Dư ñ m trái cà chua b n t<br /> Bón th a ñ m ph m ch t nông s n kém, giá tr sinh h c th p: t l NO3- trong rau, qu<br /> d vư t quá ngư ng cho phép, rau có v nh t, hydrocacbon th p, t l ñ m cao dưa mu i<br /> d b khú.<br /> ð m là nguyên t linh ñ ng, khi cây thi u ñ m thì ñ m t lá già chuy n v lá non nên<br /> các lá già r ng s m, th hi n lá già trư c.<br /> -Tri u ch ng thi u ñ m:<br /> Cây thi u ñ m thu ng sinh trư ng kém, di p l c t khó thành l p nên lá thư ng b vàng<br /> úa, cây còi c c, lùn, lá h p, trái mau chín, năng su t kém; s lá, s ch i, s nhánh ít, kích<br /> thư c nh . Tri u ch ng trên xu t hi n lá già, các lá này chuy n sang màu vàng, trong<br /> <br /> Bài gi ng B nh h i cây tr ng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguy n Văn Tuy n<br /> <br /> 2<br /> <br /> khi các lá non bên trên v n còn xanh. m t s loài th c v t (bao g m cà chua và m t s<br /> dong b p) ph n cu n lá có m t s ñi m màu tím, do s tích t c a s c t anthocyanin<br /> -Phòng tr : cây ñang tình tr ng thi u ñ m, n u mu n ph c h i nhanh, ngư i ta có th<br /> pha dung d ch có ch a ñ m ñ phun lên lá, sau vài ngày cây s ñư c ph c h i. Các hoá<br /> ch t có ch a ñ m như Urê, Ca(NO3)2, KNO3… ñ u t ra có hi u qu cho các lo i cây.<br /> N ng ñ và th i gian phun thay ñ i theo t ng lo i cây tr ng.<br /> •<br /> <br /> Lân (P)<br /> <br /> Gi a ñ m và lân có quan h m t thi t. ð m vô cơ ñư c h p th và tích lu trong<br /> mô cây nhanh khi hàm lư ng lân gi m. Khi hàm lư ng lân nhi u trong vùng r s h p thu<br /> ñ m vô cơ gi m. S hoá già c a cây s m hơn khi hàm lư ng laan cao.<br /> -Tri u ch ng thi u lân:<br /> Lúa thi u lân cây còi c c, ñ nhánh kém; b lá lúa ng n, phi n lá h p, lá có tư th d ng<br /> ñ ng và có màu xanh t i; s lá, s bông và s h t trên bong ñ u gi m. Thi u lân v a ph i<br /> các lá non có v bình thư ng song các lá già hơn chuy n sang màu nâu r i ch t. M t s<br /> trư ng h p lá có xu t hi n màu ñ (huy t d<br /> ngô) hay tím do s c t anthocyanin xu t<br /> hi n nhi u ph n thân v cu n lá<br /> Cây b ñ u, cây l y d u c n ñư c cung c p ñ lân “không lân, không vôi thì thôi tr ng<br /> l c” là k t qu t ng k t c a nông dân v vai trò c a lân ñ i v i cây b ñ u và cây l y d u.<br /> Trong ru ng lúa thi u lân thì không th y có t o phát tri n. giai ño n còn nh thì s<br /> phân c t t bào ñ nh sinh trư ng b ng ng tr , nên v sau cây tăng trư ng theo chi u dài<br /> thư ng r t khó<br /> Trong trư ng h p cà tím thân m c r t th p; các lo i hành c r m c ng n, lá không<br /> phát tri n. nhóm cây cho c như lhoai lan, khoai tây tri u ch ng xu t hi n lá không<br /> ñáng k , nhưng c không phát tri n. Nhóm cây h cam quýt thì hi n di n lá không rõ<br /> l m, v qu d y, v chua, múi sư ng và th i gian sinh trư ng kéo dài. Cây ăn qu thi u<br /> lân qu x u xí.<br /> Lân có th ñư c v n chuy n t các lá già v các cơ quan non, cơ quan ñang phát tri n<br /> ñ dùng vào vi c t ng h p h p ch t h u cơ m i. Do v y tri u ch ng thi u lân xu t hi n<br /> các lá già trư c.<br /> -Phòng tr : Mu n ch a tr nhanh chóng, ngư i ta thư ng dùng phân KH2PO4 (0.30.5%) phun lên lá hay có th dùng phân calcium phosphate pha thành dung d ch r i phun<br /> lên lá. Tuy nhiên c n chú ý thêm v khoáng Mg.<br /> •<br /> <br /> Phân kali (K)<br /> <br /> Khi thi u K+ , sinh trư ng b ñình tr và s tái chuy n v K+ ñư c htúc ñ y t các lá và<br /> thân trư ng thành; khi thi u tr m tr ng thì các b ph n này tr nên vang úa và ho i t ,<br /> tuỳ thu c vào cư ng ñ ánh sáng mà các lá phơi bày. S hoá lignin c a các bó m ch cũng<br /> b hư h i, ñi u này cũng là y u t nh hư ng ñ n kh năng ch u ng p úng c a cây thi u<br /> K+. K tích t<br /> các lá non hơn là cu ng lá. Các ch t ñ m khi cây h p thu thư ng<br /> d ng NO3 , sau ñó s b kh ñ cho NH4+ và amino acid, cu i cùng t ng h p nên protein.<br /> N u thi u K thì ph n ng này s b nh hư ng, cây tích t nhi u ion NO3- tr nên vô ích.<br /> Trư ng h p cây h p thu N d ng NH4+ n u thi u K s ñưa ñ n vi c tích t nhi u NH4+<br /> gây ñ c cho cây, vì quá trình amino acid không x y ra.<br /> Khi s cung c p nư c c a ñ t b gi i h n, cây b m t s c trương và héo là tri u ch ng<br /> tiêu bi u cho s thi u K. ð i v i cây ñ K kh năng ch u h n cóliên quan ñ n nhi u nhân<br /> t : vai trò c a K trong ñi u ti t khí kh ng và s quan tr ng c a K+ ñ i v ia th năng th m<br /> Bài gi ng B nh h i cây tr ng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguy n Văn Tuy n<br /> <br /> 3<br /> <br /> th u trong không bào, duy trì hàm lư ng nư c trong mô cao ngay c dư i ñi u ki n han.<br /> Cây tr ng thi u K thư ng m n c m hơn v i sương giá; m c t bào có liên quan ñ n s<br /> thi u nư c.<br /> S thay ñ i v ho t tính c a enzyme và thành ph n h p ch t h u cơ di n ra trong khi<br /> thi u K làm cho cây tr ng có tính m n c m cao hơn ñ i v i s t n công c a n m b nh.<br /> S thay ñ i thành ph n này cũng nh hư ng ñ n ch t lư ng dinh dư ng và ch bi n s n<br /> ph m sau thu ho ch.Trong trương h p khác, s thi t h i v ch t lư ng s n ph m có liên<br /> quan tr c ti p ñ n hàm lư ng citric acid và vì v y ch nh hư ng gián ti p b i K.<br /> Thi u K cây d b héo, K còn nh hư ng ñ n vi c t o l p m t s ch t như Thiamine<br /> (vitamin B1), khi cung c p nhi u s gây tr ng i cho s h p thu Ca và Mg, ñ ng th i gây<br /> ra s h p thu Fe d dàng<br /> Khi t l kali trong cây gi m xu ng ch còn b ng 1/2 ñ n 1/3 so v i bình thư ng thì tri u<br /> ch ng thi u kali trên lá m i xu t hi n. Cho nên khi ñ tri u ch ng thi u kali xu t hi n<br /> trên lá thì năng xu t ñã gi m do thi u kali mà vi c bón kali không bù ñ p ñư c. Do v y,<br /> không nên ñ i ñ n lúc xu t hi n tri u ch ng thi u kali r i m i bón kali cho cây.<br /> Kali t n t i dư i d ng ion ng m nư c, nh hình th c t n t i này mà kali r t linh ñ ng.<br /> Khi ñ t không cung c p ñ kali thì các kali các b ph n lá già ñư c chuy n v các b<br /> ph n lá non, v cơ quan ho t ñ ng m nh hơn ñ ñ m b o cho các ho t ñ ng sinh lý c a<br /> cây ti n hành bình thư ng. Do v y hi n tư ng thi u kali xu t hi n lá già trư c.<br /> Thi u kali vi c v n chuy n ñư ng ñư c hình thành qua quá trình quang h p lá v các<br /> cơ quan d tr g p khó khăn. Ví d<br /> cây mía dinh dư ng kali bình thư ng, t c ñ v n<br /> chuy n ñư ng t lá xu ng thân là 2,5cm/phút, thì cây thi u kali t c ñ v n chuy n ñó<br /> gi m xu ng ch còn b ng m t n a.<br /> Do tác ñ ng ñ n quá trình hô h p và quang h p, kali nh hư ng tích c c ñ n vi c trao<br /> ñ i ñ m và t ng h p prôtit. Thi u K+ mà nhi u ñ m (NH4+) tích lu ñ c cho cây. Kali<br /> thúc ñ y vi c t ng h p protit do v y h n ch ñư c tích lu nitrat trong lá. Thi u kali ñ m<br /> h u cơ hoà tan tích lu t o th c ăn d i dào cho n m nên cây d m c b nh. Kali h n ch<br /> tác h i c a vi c bón th a ñ m.<br /> -Tri u ch ng thi u K:<br /> Lúa thi u kali lá có màu l c t i trong khi mép lá có màu nâu hơi vàng. Thi u kali<br /> nghiêm tr ng trên ñ nh lá có v t ho i t màu nâu t i trong khi các lá già phía dư i thư ng<br /> có v t b nh tiêm l a. s ch i r t nhi u nhưng không nhưng khô m c dài ñư c<br /> Ngô thi u kali lá b m m ñi, u n cong như g n sóng và có màu vàng sang. Khoai tây<br /> thi u kali lá quăn xu ng, quanh gân lá có màu xanh l c, sau ñó mép lá chuy n sang màu<br /> nâu.<br /> các cây hai lá m m, nh ng lá này kh i s tr nên hơi vàng, ñ c bi t g n v i nh ng<br /> v t nhũn s m màu (nh ng ñ m ch t ho c ñ i màu) mà ch ng bao lâu sau s phát tri n.<br /> Ph n bìa lá có nh ng ñ m, ñ u tiên màu vàng nâu, k ñ n màu vàng cháy sau ñó lan d n<br /> vào bên trong lá, xu t hi n lá già, không có lá non. Ph n chu vi c a lá có nhi u ñ m<br /> tr ng sau ñó lan d n vào bên trong. Cu i cùng lá b khô r i ch t. Tri u ch ng thi u K x y<br /> ra m nh nh t lúc k t trái và t o h t. m t s loài cây rau c i thì bìa và ng n lá có vài<br /> ñi m tr ng nh , lá m c túm l i không xoè ra, các cây cho c thì r không thành c ñư c.<br /> Các nhóm cây h ñ u có thân lóng ng n, ñư ng kính thân r ng, t s thân/r th p.<br /> nhi u cây m t lá m m, như ngũ c c nh ng t bào ng n và mép lá ch t trư c tiên và s<br /> ho i t tr i ra các ph n non hơn, nh ng ph n th p hơn c a cu n lá. B p và các lo i ngũ<br /> <br /> Bài gi ng B nh h i cây tr ng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguy n Văn Tuy n<br /> <br /> 4<br /> <br /> c c khác thi u K s phát tri n c ng y u t, và r d nhi m nhi m vi sinh v t gây b nh<br /> th i r . Làm cho c y d b ñ ngã.<br /> -Ch a tr : dùng dung d ch KH2PO4 ñ phun lên lá cây, n ng ñ không ñư c quá 0.7%<br /> thương làm lá cây b cháy. Sau ñó có th dùng phân h t KCl, K2SO4 bón tr c ti p vào<br /> ñ t, lúa c n bón 3-4 kg/1000m2. Các lo i rau c i t 6-7 kg/1000m2. Khi s d ng K nên<br /> chú ý là ph i s d ng bón 3-4 l n không bón t p trung 1 l n s ñưa ñ n tình tr ng thi u<br /> Mg, Ca.<br /> •<br /> <br /> Canxi (Ca)<br /> <br /> Thi u Ca th hi n các ph n non c a cây có l vì Ca ñư c ñ i h i ñ liên k t v i các<br /> ñư ng ña pectate cho s thành l p l p chung m i trong phi n t bào,hình thành gi a hai<br /> t bào con, hay vì Ca ñư c c n ñ thành l p micritubules c a s i tr c phân bào. Mô b<br /> bi n d ng và hình thù v n v o là do h u qu c a s thi u Ca và các vùng s ch t r t s m;<br /> lá m c không bình thư ng, b g n song, có nhi u ñ m và rìa lá b m t màu. Mô c a lá và<br /> các ñi m tăng trư ng c a cây tr ng thư ng b ch t và làm cho cây b ch t ñ t. R cây<br /> kém phát tri n và th hi n tri u ch ng nh y nh a.<br /> Ca k t h p v i pectin t o thành calcium pectate trong l p chung, c n thi t cho s v ng<br /> ch c t bào và mô th c v t, mà ho t ñ ng c a enzyme này b c ch b i n ng ñ Ca cao.<br /> Do ñó trong các mô thi u Ca tiêu bi u là s phân rã c a vách t bào và s m m nhũng<br /> c a mô. T l calcium pectate trong vách t bào cũng quan tr ng cho s m n c m c a<br /> mô th c v t ñ i v i s xâm nhi m c a n m và vi khu n cũng như s chính c a trái. Ca<br /> còn có vai trò trong quá trình bi n dư ng th c v t, trư ng h p thi u Ca, cây không th<br /> ñ ng hoá nitrate ñư c.<br /> -Tri u ch ng thi u Ca: lá không b ng ph ng, h p, nh , bìa c a lá b u n cong vào<br /> trong. cà chua bìa lá có nhi u ñi m màu ñ , v sau lá b vàng úa khô héo và ch t. ð i<br /> v i cây cho c thì ph n lá non trên không x y ra trư c khi lá vàng úa, nhăn nheo, v<br /> sau nh hư ng làm c méo mó và phân nhánh.<br /> -Th a Ca s làm cho pH c a ñ t tăng lên gây tr ng i cho vi c h p thu Mg, Mn, Zn, Fe,<br /> Bo.<br /> -Ch a tr : dùng phân CaCl2 hay phân Ca(HPO4) pha thành dung d ch (t 0.3-0.5%) ñ<br /> phun lên lá cây, vi c phun này có l i là không làm thay ñ i pH c a ñ t. Ngư i ta chú ý<br /> ñ n vi c thi u Ca là do bón nhi u K và N. M t s các hoa màu r t d thi u Ca g m cà<br /> chua, c i salad, hành c , c c i tr ng…<br /> •<br /> <br /> Magiê (Mn)<br /> <br /> S úa vàng c a lá trư ng thành là tri u ch ng d th y nh t c a s thi u Mg. S vàng úa<br /> này thư ng là gi a gân, b i vì các t bào th t lá c nh bó m ch lưu tr cholorophyll lâu<br /> hơn t bào nhu mô gi a chúng. Theo ñúng v i ch c năng c a Mg trong s t ng h p<br /> protein, t l c a ñ m protein b gi m sút và c a ñ m không protein gia tăng trong các lá<br /> thi u Mg.<br /> cây thi u Mg t c ñ quang h p b gi m sút và có s tích t c a<br /> carbonhydrate. Khi cây thi u Mg thì s v n chuy n carbohydrate t v trí ngu n ñ n nơi<br /> ch a b t n h i, ngay c lư ng tinh b t mô d tr c a cây có c và tr ng lư ng h t c a<br /> các loài ngũ c c c ng b gi m sút.<br /> Magiê r t linh ñ ng, s n sang di trú t các lá già ñ n các lá non hơn cho nên tri u ch ng<br /> thi u magiê có khuynh hư ng xu t hi n các lá già trư c.<br /> Magiê có trong thành ph n di p l c nên là nguyên t không th thi u trong dinh dư ng<br /> cây tr ng. Kali v a ñu i magiê ra kh i ph c h h p ph trong ñ t v a ñ i kháng v i<br /> Bài gi ng B nh h i cây tr ng ……………………………………...Võ Thanh Hùng - Nguy n Văn Tuy n<br /> <br /> 5<br /> <br />