ĐỀ TÀI "Các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình - một số khía cạnh pháp lý hình sự và tội phạm học"

Chia sẻ: Phan Qui | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:173

Thêm vào BST

Báo xấu

162
lượt xem 38
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo luận văn - đề án 'đề tài "các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình - một số khía cạnh pháp lý hình sự và tội phạm học"', luận văn - báo cáo phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: ĐỀ TÀI "Các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình - một số khía cạnh pháp lý hình sự và tội phạm học"

Më ®Çu 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Gia ®×nh lµ tÕ bµo cña x· héi, lµ c¸i n«i nu«i dìng con ngêi, lµ m«i trêng quan träng h×nh thµnh vµ gi¸o dôc nh©n c¸ch, gãp phÇn vµo sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc x· héi chñ nghÜa (XHCN). Gia ®×nh tèt, th× x· héi míi tèt, x· héi tèt th× gia ®×nh cµng tèt. NhËn thøc ®îc tÇm quan träng cña gia ®×nh trong c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi, ngay sau khi C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng, Nhµ níc ta ®· thiÕt lËp chÕ ®é h«n nh©n gia ®×nh míi tiÕn bé, thay thÕ cho chÕ ®é h«n nh©n gia ®×nh phong kiÕn, l¹c hËu. QuyÕt t©m x©y dùng chÕ ®é h«n nh©n vµ gia ®×nh (HN&G§) míi cña §¶ng vµ Nhµ n- íc ta ®îc thÓ hiÖn rÊt râ trong c¸c HiÕn ph¸p n¨m 1946, 1959, 1980 vµ §iÒu 64, HiÕn ph¸p n¨m 1992 ®· ghi nhËn: Gia ®×nh lµ tÕ bµo cña x· héi. Nhµ níc b¶o hé h«n nh©n vµ gia ®×nh. H«n nh©n theo nguyªn t¾c tù nguyÖn, tiÕn bé mét vî mét chång, vî chång b×nh ®¼ng. Cha mÑ cã tr¸ch nhiÖm nu«i d¹y con c¸i thµnh nh÷ng c«ng d©n tèt. Con ch¸u cã bæn phËn kÝnh träng vµ ch¨m sãc «ng bµ, cha mÑ. Nhµ níc vµ x· héi kh«ng thõa nhËn viÖc ph©n biÖt ®èi xö víi c¸c con. §Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn ®óng ®¾n, ®Çy ®ñ chÕ ®é HN&G§ míi tiÕn bé vµ tu©n thñ triÖt ®Ó HiÕn ph¸p, Bé luËt h×nh sù (BLHS) n¨m 1985, còng nh BLHS n¨m 1999 ®Òu ®· quy ®Þnh cô thÓ c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§, gãp phÇn ng¨n chÆn, h¹n chÕ vµ tõng bíc xãa bá nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é HN&G§ phong kiÕn, l¹c hËu. 1
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, t×nh h×nh téi ph¹m cã chiÒu híng gia t¨ng, diÔn biÕn phøc t¹p; t×nh tr¹ng suy tho¸i vÒ chÝnh trÞ, ®¹o ®øc, lèi sèng, kÓ c¶ trong lÜnh vùc HN&G§. §¸ng chó ý, c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§ kh«ng cã xu híng gia t¨ng, nhng tÝnh chÊt vµ møc ®é ngµy cµng nghiªm träng, g©y d luËn xÊu trong x· héi. Thùc tiÔn ®Êu tranh phßng, chèng c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é vµ h«n nh©n gia ®×nh cho thÊy, mÆc dï ®©y lµ c¸c téi ph¹m mµ tÝnh chÊt nguy hiÓm cho x· héi kh«ng cao, nhng cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn ®êi sèng gia ®×nh; trªn thùc tÕ, c¸c téi ph¹m nµy x¶y ra rÊt nhiÒu, song viÖc xö lý b»ng c¸c chÕ tµi h×nh sù cßn rÊt h¹n chÕ. Thùc tiÔn ¸p dông c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§ còng ®· ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò víng m¾c, ®ßi hái khoa häc luËt h×nh sù ph¶i nghiªn cøu, gi¶i quyÕt ®Ó lµm s¸ng tá vÒ mÆt lý luËn nh: kh¸i niÖm c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§, ý nghÜa cña viÖc quy ®Þnh c¸c téi ph¹m nµy trong ph¸p luËt h×nh sù... Trong khi ®ã, xung quanh nh÷ng vÊn ®Ò nµy, vÉn cßn rÊt nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau, thËm chÝ tr¸i ngîc nhau. V× vËy, viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi, "C¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é h«n nh©n vµ gia ®×nh - mét sè khÝa c¹nh ph¸p lý h×nh sù vµ téi ph¹m häc", mang tÝnh cÊp thiÕt, kh«ng nh÷ng vÒ lý luËn, mµ cßn lµ ®ßi hái cña thùc tiÔn hiÖn nay. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu C¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§ lµ nhãm téi ph¹m cã tÝnh nh¹y c¶m cao, phøc t¹p, ®· ®îc mét sè nhµ luËt häc trong níc quan t©m nghiªn cøu. ThS. Bïi Anh Dòng ®· cã c«ng tr×nh "T×m hiÓu c¸c téi x©m ph¹m quyÒn tù do d©n chñ cña c«ng d©n, c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é h«n nh©n vµ gia ®×nh", Nxb Lao ®éng, Hµ Néi, 2003; ThS. TrÞnh TiÕn ViÖt ®· cã c¸c c«ng tr×nh: "Mét sè vÊn ®Ò cÇn lu ý khi ¸p dông c¸c quy ®Þnh t¹i ch¬ng c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é h«n nh©n vµ 2
gia ®×nh trong Bé luËt h×nh sù 1999", T¹p chÝ khoa häc Ph¸p lý, Tr- êng §¹i häc LuËt Thµnh phè Hå ChÝ Minh, sè 1/2003, "Téi tõ chèi hoÆc trèn tr¸nh nghÜa vô cÊp dìng trong Bé luËt h×nh sù 1999", T¹p chÝ KiÓm s¸t, sè 4/2002, "VÒ téi ngîc ®·i hoÆc hµnh h¹ «ng bµ, cha mÑ, vî chång, con ch¸u, ngêi cã c«ng nu«i dìng m×nh trong Bé luËt h×nh sù 1999", T¹p chÝ KiÓm s¸t, sè 9/2002,); t¸c gi¶ NguyÔn Quèc ViÖt chñ biªn cuèn s¸ch: Bé luËt h×nh sù míi cña níc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, Nxb Thµnh phè Hå ChÝ Minh, 2001, trong ®ã cã ®Ò cËp ch¬ng XV - C¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é h«n nh©n vµ gia ®×nh; t¸c gi¶ NguyÔn Ngäc §iÖp cã c«ng tr×nh: "T×m hiÓu c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é h«n nh©n vµ gia ®×nh vµ c¸c téi ®èi víi ngêi cha thµnh niªn", Nxb Phô n÷, Hµ Néi; c¸c t¸c gi¶ Phan §¨ng Thanh vµ Tr¬ng ThÞ Hßa cã c«ng tr×nh: Ph¸p luËt h«n nh©n vµ gia ®×nh ViÖt Nam xa vµ nay, Nxb TrÎ, Thµnh phè Hå ChÝ Minh, 2000... C¸c c«ng tr×nh nãi trªn ®· ®Ò cËp ®Õn c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau cña nhãm c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§, nhng cha cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn vµ cã hÖ thèng vÒ nhãm téi ph¹m nµy díi gãc ®é ph¸p lý h×nh sù vµ téi ph¹m häc. 3. Môc ®Ých, nhiÖm vô, ®èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn v¨n Môc ®Ých cña luËn v¨n Môc ®Ých cña luËn v¨n lµ trªn c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn ®Êu tranh phßng, chèng c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§, ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p mang tÝnh hÖ thèng nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ®Êu tranh phßng, chèng nhãm téi ph¹m nµy. NhiÖm vô cña luËn v¨n §Ó ®¹t ®îc môc ®Ých trªn, t¸c gi¶ luËn v¨n ®· ®Æt ra vµ gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô sau: 3
- Lµm s¸ng tá kh¸i niÖm, c¸c dÊu hiÖu ph¸p lý h×nh sù ®Æc tr- ng cña c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§; ph©n tÝch c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt h×nh sù mét sè níc trªn thÕ giíi vÒ lo¹i téi ph¹m nµy. - Ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ t×nh h×nh, nguyªn nh©n vµ ®iÒu kiÖn c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§, thùc tiÔn ®Êu tranh phßng, chèng lo¹i téi ph¹m nµy; dù b¸o t×nh téi ph¹m nµy trong nh÷ng n¨m tíi. - §Ò xuÊt hÖ thèng c¸c gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ®Êu tranh phßng chèng c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§. §èi tîng nghiªn cøu cña luËn v¨n LuËn v¨n nghiªn cøu c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§. Ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn v¨n LuËn v¨n nghiªn cøu c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§ díi gãc ®é ph¸p lý h×nh sù vµ téi ph¹m häc ë ViÖt Nam, thêi gian tõ n¨m 1997 ®Õn n¨m 2004. 5. C¬ së lý luËn vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu C¬ së lý luËn cña luËn v¨n lµ hÖ thèng quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t tëng Hå ChÝ Minh vµ cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam vÒ x©y dùng Nhµ níc vµ ph¸p luËt, nh÷ng thµnh tùu cña c¸c khoa häc: triÕt häc, téi ph¹m häc, luËt h×nh sù, t©m lý häc, x· héi häc... C¬ së thùc tiÔn cña luËn v¨n lµ nh÷ng b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cña Tßa ¸n vÒ c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§, c¸c b¸o c¸o tæng kÕt, sè liÖu thèng kª cña Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao (TANDTC) vÒ c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§. Ph¬ng ph¸p luËn cña luËn v¨n lµ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. 4
Trong khi thùc hiÖn ®Ò tµi, t¸c gi¶ sö dông c¸c ph¬ng ph¸p: hÖ thèng, ph©n tÝch, tæng hîp, lÞch sö, cô thÓ, l«gÝc, kÕt hîp víi c¸c ph- ¬ng ph¸p kh¸c nh so s¸nh, ®iÒu tra x· héi... 5. Nh÷ng ®ãng gãp míi vÒ khoa häc cña luËn v¨n §©y lµ c«ng tr×nh chuyªn kh¶o ®Çu tiªn trong khoa häc ph¸p lý ViÖt Nam ë cÊp ®é luËn v¨n th¹c sÜ luËt häc, nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn, cã hÖ thèng vÒ c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§. Cã thÓ xem nh÷ng néi dung sau ®©y lµ nh÷ng ®ãng gãp míi vÒ khoa häc cña luËn v¨n: - Lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§; nh÷ng dÊu hiÖu ph¸p lý h×nh sù ®Æc trng cña c¸c téi ph¹m nµy trong ph¸p luËt h×nh sù hiÖn hµnh. - Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ nh÷ng quy ®Þnh vÒ c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§ trong ph¸p luËt h×nh sù mét sè níc trªn thÕ giíi nh»m rót ra nh÷ng gi¸ trÞ hîp lý trong lËp ph¸p h×nh sù, bæ sung cho nh÷ng luËn cø vµ gi¶i ph¸p ®îc ®Ò xuÊt trong luËn v¨n. - §¸nh gi¸ ®óng thùc tr¹ng t×nh h×nh c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§ ë ViÖt Nam, ph©n tÝch, lµm râ nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng ®ã. - §Ò xuÊt hÖ thèng c¸c gi¶i ph¸p cã tÝnh kh¶ thi nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ®Êu tranh phßng, chèng c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§. 6. ý nghÜa cña luËn v¨n KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ nh÷ng kiÕn nghÞ cña luËn v¨n cã ý nghÜa quan träng ®èi víi viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ ®Êu tranh phßng, chèng c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§ ë níc ta. Th«ng qua kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ c¸c kiÕn nghÞ, t¸c gi¶ mong muèn ®ãng gãp phÇn nhá 5
bÐ cña m×nh vµo kho tµng lý luËn vÒ téi ph¹m häc, luËt h×nh sù, còng nh vµo cuéc ®Êu tranh phßng, chèng nhãm téi ph¹m cã tÝnh nh¹y c¶m cao vµ phøc t¹p nµy. LuËn v¨n cã thÓ ®îc sö dông lµm tµi liÖu tham kh¶o cho c«ng t¸c nghiªn cøu, gi¶ng d¹y vÒ khoa häc ph¸p lý nãi chung, khoa häc luËt h×nh sù, téi ph¹m häc nãi riªng vµ cho c¸c c¸n bé thùc tiÔn ®ang c«ng t¸c t¹i c¬ quan C«ng an, ViÖn kiÓm s¸t (VKS), Tßa ¸n. 7. KÕt cÊu cña luËn v¨n LuËn v¨n gåm 110 trang. Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, néi dung cña luËn v¨n gåm 3 ch¬ng, 9 môc. 6
Ch¬ng 1 C¸c téi X©m Ph¹m ChÕ §é H¤N NH¢N Vµ GIA §×nh Trong luËt h×nh sù viÖt nam 1.1. kh¸i lîc sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh÷ng quy ®Þnh vÒ c¸c téi X©m ph¹m chÕ ®é h«n nh©n vµ gia ®×nh trong luËt h×nh sù ViÖt Nam 1.1.1. Giai ®o¹n tõ thêi kú nhµ Lý cho ®Õn tríc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 H«n nh©n lµ mét vÊn ®Ò hÖ träng ®èi víi con ngêi, gia ®×nh lµ nÒn t¶ng cña x· héi. V× vËy, ngay tõ thêi phong kiÕn, HN&G§ lu«n lu«n lµ lÜnh vùc ®îc Nhµ níc rÊt quan t©m ®iÒu chØnh b»ng ph¸p luËt. Trong Bé luËt thµnh v¨n ®Çu tiªn cña Nhµ níc ta - Bé H×nh th, ®îc ban hµnh n¨m 1042 díi thêi Lý Th¸i T«ng, vÊn ®Ò HN&G§ chiÕm gi÷ mét vÞ trÝ quan träng vµ ®îc quy ®Þnh trong nhiÒu ®iÒu luËt. NÐt ®Æc trng chñ yÕu cña c¸c quy ®Þnh nµy lµ quyÒn uy tËp trung trong tay ngêi chång, mµ mäi thµnh viªn cã bæn phËn phôc tïng; ngêi chång ®îc phÐp bá vî trong trêng hîp ngêi vî ph¹m mét trong c¸c téi "thÊt xuÊt", cßn ngêi vî sÏ bÞ trõng ph¹t nghiªm kh¾c nÕu ruång bá chång; con c¸i kh«ng lµm trßn ®¹o hiÕu sÏ bÞ trõng ph¹t. Tr¸ch nhiÖm gi¸o dôc con c¸i tu©n theo ®¹o lý thuéc vÒ cha mÑ, nÕu l¬ lµ tr¸ch nhiÖm th× chÝnh cha mÑ còng bÞ trõng ph¹t [28, tr. 59]. Trong Quèc triÒu h×nh luËt (Bé luËt Hång §øc) - Bé luËt chÝnh thèng vµ quan träng nhÊt cña triÒu ®¹i nhµ Lª, mêi téi ¸c (thËp ¸c) ®· ®îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 3, trong ®ã cã tíi bèn téi liªn quan ®Õn HN&G§, ®ã lµ c¸c téi: 7
4. ¸c nghÞch, lµ ®¸nh vµ mu giÕt «ng bµ, cha mÑ, b¸c chó, thÝm, c«, anh, chÞ em, «ng bµ ngo¹i, «ng bµ cha mÑ chång... 7. BÊt hiÕu, lµ tè c¸o, rña m¾ng «ng bµ, cha mÑ, tr¸i lêi cha mÑ d¹y b¶o, nu«i nÊng thiÕu thèn, cã tang cha mÑ mµ lÊy vî, lÊy chång, vui ch¬i ¨n mÆc nh thêng; nghe thÊy tang «ng bµ, cha mÑ mµ kh«ng cö ai (tang lÔ); nãi dèi lµ «ng bµ, cha mÑ chÕt. 8. BÊt môc, lµ giÕt hay ®em b¸n nh÷ng ngêi trong hä ph¶i ®Ó tang 3 th¸ng trë lªn, ®¸nh ®Ëp hoÆc tè c¸o chång, cïng nh÷ng hä hµng tõ tiÓu c«ng trë lªn... 9. BÊt nghÜa, lµ giÕt quan b¶n phñ vµ c¸c quan ®¬ng chøc t¹i nhiÖm, giÕt thÇy häc; nghe thÊy tin chång chÕt mµ kh«ng cö ai, l¹i vui ch¬i ¨n mÆc nh thêng, cïng lµ t¸i gi¸ [36, tr. 36-37]. Ngoµi ra, trong Quèc triÒu h×nh luËt cßn cã h¼n mét ch¬ng hé h«n (h«n nh©n gia ®×nh) gåm 58 ®iÒu luËt, trong ®ã cã mét sè ®iÒu quy ®Þnh nh÷ng trêng hîp bÞ cÊm kÕt h«n, nÕu vi ph¹m sÏ ph¶i chÞu h×nh ph¹t, ®ã lµ lµ c¸c trêng hîp: ®ang cã tang cha mÑ hoÆc tang chång mµ l¹i lÊy chång hoÆc cíi vî, khi «ng bµ, cha mÑ bÞ giam cÇm tï téi mµ lÊy vî, lÊy chång... VÝ dô: §iÒu 317 quy ®Þnh: "Ngêi nµo ®ang cã tang cha mÑ hoÆc tang chång mµ l¹i lÊy chång hoÆc cíi vî th× xö téi ®å, ngêi kh¸c biÕt mµ vÉn cø kÕt h«n th× xö biÕm ba t vµ ®«i vî chång míi cíi ph¶i chia l×a" [36, tr. 122]. Bé luËt nµy cßn cã mét sè quy ®Þnh thÓ hiÖn t tëng phong kiÕn coi khinh nghÒ h¸t xíng nh quy ®Þnh t¹i §iÒu 323: "C¸c quan vµ thuéc l¹i lÊy ®µn bµ con g¸i h¸t xíng lµm vî c¶, vî lÏ, ®Òu xö ph¹t 70 trîng, biÕm ba t; con ch¸u c¸c quan viªn mµ 8
lÊy nh÷ng phô n÷ nãi trªn, th× xö ph¹t 60 trîng; vÒ ®Òu ph¶i ly dÞ" [36, tr. 123]. Díi thêi thùc d©n Ph¸p x©m lîc níc ta, ViÖt Nam vÉn lµ mét níc thuéc ®Þa nöa phong kiÕn, chÝnh quyÒn thùc d©n vµ giai cÊp ®Þa chñ phong kiÕn vÉn duy tr× chÕ ®é h«n nh©n phong kiÕn ®· tån t¹i tõ nhiÒu thÕ kû, thõa nhËn sù cìng Ðp kÕt h«n cña cha mÑ ®èi víi con c¸i, b¶o vÖ chÕ ®é nhiÒu vî (®a thª), duy tr× quan hÖ bÊt b×nh ®¼ng gi÷a nam vµ n÷ trong gia ®×nh. §iÒu thø 128 LuËt h×nh An Nam thi hµnh ë B¾c Kú quy ®Þnh: "Ngêi vî hay vî lÏ hiÖn ®¬ng cã chång mµ ph¹m téi th«ng gian, xÐt ra qu¶ thùc, ph¶i ph¹t giam tõ ba th¸ng ®Õn hai n¨m vµ ph¹t b¹c tõ bèn m¬i ®ång ®Õn bèn tr¨m ®ång, ngêi gian phu bÞ ph¹t còng thÕ" [55, tr. 21]. §iÒu thø 135 cña Bé luËt cßn quy ®Þnh: Ngêi vî hay vî lÏ hiÖn ®¬ng cã chång, cha tuyªn c¸o sù ly h«n, mµ ®i lÊy chång kh¸c, ph¶i ph¹t giam tõ mét n¨m ®Õn n¨m n¨m vµ ph¹t b¹c tõ n¨m ®ång ®Õn hai tr¨m ®ång. Ngêi cã vî cha tuyªn c¸o sù tiªu h«n mµ ®i lÊy vî kh¸c, ph¶i ph¹t giam tõ ba th¸ng ®Õn mét n¨m vµ ph¹t b¹c tõ hai ®ång ®Õn mét tr¨m ®ång [55, tr. 22]. Bé luËt h×nh canh c¶i ¸p dông t¹i Nam Kú còng quy ®Þnh nh÷ng téi ph¹m vµ h×nh ph¹t thÝch øng ®Ó b¶o vÖ chÕ ®é mét chång nhiÒu vî. Theo Bé luËt nµy, bÞ coi lµ ph¹m téi th«ng gian khi mét ngêi ®µn bµ ®· cã chång råi mµ cßn ©n t×nh víi mét ngêi ®µn «ng kh¸c, cßn ®èi víi ®µn «ng cã vî th× hµnh vi ngo¹i t×nh kh«ng coi lµ téi ph¹m [38, tr. 202]. 1.1.2. Giai ®o¹n tõ khi C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 thµnh c«ng cho ®Õn tríc khi Bé luËt h×nh sù 1985 ra ®êi 9
Sau khi C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m thµnh c«ng, chÝnh quyÒn nh©n d©n non trÎ ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng khã kh¨n chång chÊt. NÒn kinh tÕ cña ®Êt níc vèn ®· nghÌo nµn, l¹c hËu, l¹i bÞ Ph¸p, NhËt v¬ vÐt x¸c x¬, bÞ chiÕn tranh vµ thiªn tai tµn ph¸. ë miÒn B¾c, kho¶ng 200.000 qu©n Tëng Giíi Th¹ch mîn danh nghÜa §ång Minh vµo tíc vò khÝ qu©n NhËt, nhng d· t©m cña chóng lµ gióp bän ph¶n ®éng ViÖt Nam ®¸nh ®æ chÝnh quyÒn nh©n d©n ®Ó lËp mét chÝnh phñ ph¶n ®éng lµm tay sai cho chóng. ë miÒn Nam, qu©n ®éi Ph¸p ®îc qu©n Anh yÓm trî x©m lîc chiÕm Sµi Gßn, råi sau ®ã ®¸nh réng ra c¸c tØnh ë Nam Bé vµ Nam Trung Bé. Trong t×nh h×nh ®ã, nh©n d©n ta ph¶i thùc hiÖn ba nhiÖm vô lín, ®ã lµ diÖt giÆc ®ãi, diÖt giÆc dèt vµ diÖt giÆc ngo¹i x©m vµ "§¶ng ta x¸c ®Þnh gi÷ v÷ng chÝnh quyÒn lµ nhiÖm vô hµng ®Çu" [18, tr. 468]. V× vËy, tõ khi C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng cho ®Õn n¨m 1954 lµ thêi ®iÓm ký HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬, Quèc héi ta lµ Quèc héi kh¸ng chiÕn, ChÝnh phñ ta lµ ChÝnh phñ kh¸ng chiÕn, ph¸p luËt ta còng lµ ph¸p luËt kh¸ng chiÕn. Trong hoµn c¶nh khã kh¨n ®ã, Nhµ níc ta vÉn rÊt quan t©m x©y dùng chÕ ®é HN&G§ míi tiÕn bé, tõng bíc xãa bá nh÷ng quy ®Þnh kh¾t khe cña chÕ ®é thùc d©n, phong kiÕn ®èi víi phô n÷ (S¾c lÖnh sè 97/SL ngµy 12-05-1950). Tuy nhiªn, do ph¶i tËp trung quy ®Þnh c¸c téi ph¹m liªn quan ®Õn sù an nguy cña chÝnh quyÒn nh©n d©n nh c¸c téi ph¶n béi Tæ quèc, téi gi¸n ®iÖp, téi hèi lé, tham «..., cho nªn, trong giai ®o¹n nµy, Nhµ níc ta cha cã quy ®Þnh vÒ c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§. Sau chiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ, HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ ®îc ký kÕt, miÒn B¾c hoµn toµn ®îc gi¶i phãng, miÒn Nam t¹m thêi bÞ ®Õ quèc Mü vµ bän tay sai thèng trÞ. Tõ khi LuËt HN&G§ ®îc ban hµnh n¨m 1959, ®êi sèng HN&G§ ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn ®¸ng kÓ. Tuy 10
nhiªn, nh÷ng hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt HN&G§ vÉn x¶y ra phæ biÕn ë møc ®é nghiªm träng, Tríc t×nh h×nh ®ã, TANDTC ®· cã Th«ng t sè 332-NCPL ngµy 04-04-1966 híng dÉn vÒ xö lý h×nh sù ®èi víi 8 hµnh vi vi ph¹m nghiªm träng ph¸p luËt HN&G§, ®ã lµ c¸c hµnh vi: t¶o h«n, cìng Ðp kÕt h«n, c¶n trë h«n nh©n tù do vµ tiÕn bé, yªu s¸ch cña c¶i trong viÖc cíi hái, lÊy nhiÒu vî - lÊy vî lÏ, th«ng gian, ®¸nh ®Ëp hoÆc ngîc ®·i vî, ®¸nh ®Ëp hoÆc ngîc ®·i con, ngîc ®·i bè mÑ. §©y lµ v¨n b¶n ph¸p lý ®Çu tiªn híng dÉn xö lý h×nh sù ®èi víi c¸c hµnh vi vi ph¹m nghiªm träng ph¸p luËt HN&G§ kÓ tõ khi C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng. Th«ng t sè 332-NCPL ngµy 04-04-1966 ®· ®Ò cËp vÒ tõng hµnh vi vi ph¹m nh sau: Thø nhÊt, ®èi víi hµnh vi t¶o h«n, Th«ng t nªu râ: §èi víi n¹n t¶o h«n chñ yÕu lµ gi¸o dôc; c¸ biÖt, nÕu cã t×nh tiÕt nghiªm träng nh: ®· ®îc chÝnh quyÒn, ®oµn thÓ gi¶i thÝch, thuyÕt phôc, ng¨n c¶n mµ vÉn cè ý vi ph¹m; hoÆc ®· g©y ¶nh hëng chÝnh trÞ xÊu th× cã thÓ ph¹t c¶nh c¸o hoÆc ph¹t tï treo hay tï giam. §èi tîng xö ph¹t cã thÓ lµ cha mÑ cña ®«i trai g¸i, ngêi cã tr¸ch nhiÖm nu«i dìng (nÕu trai hoÆc g¸i cha ®Õn tuæi chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù), hoÆc c¶ ®«i bªn trai g¸i (nÕu hä ®· ®Õn tuæi chÞu TNHS: 15 tuæi [42, tr. 465]. Thø hai, ®èi víi hµnh vi cìng Ðp kÕt h«n, Th«ng t nªu râ: §èi víi hµnh ®éng cìng Ðp kÕt h«n, vi ph¹m quyÒn tù do kÕt h«n, chñ yÕu lµ gi¸o dôc, c¸ biÖt, nÕu cã t×nh tiÕt nghiªm träng, cã thÓ ph¹t c¶nh c¸o, tï treo hay tï giam. T×nh tiÕt nghiªm träng ë ®©y lµ: cã kÌm theo t¶o h«n; ®· ®îc chÝnh quyÒn, ®oµn thÓ gi¶i thÝch, thuyÕt phôc, ng¨n c¶n mµ vÉn cè ý vi ph¹m; cã kÌm theo ®¸nh ®Ëp tµn nhÉn; ®· 11
g©y ¶nh hëng chÝnh trÞ xÊu; râ rµng lµ n¹n nh©n v× bÞ cìng Ðp kÕt h«n mµ sù s¸t [42, tr. 467]. Thø ba, ®èi víi hµnh vi c¶n trë h«n nh©n tiÕn bé, Th«ng t híng dÉn: §èi víi hµnh ®éng c¶n trë h«n nh©n tù do, tiÕn bé, chñ yÕu lµ gi¸o dôc, c¸ biÖt nÕu cã t×nh tiÕt nghiªm träng cã thÓ ph¹t c¶nh c¸o, tï treo, hay tï giam nÕu râ rµng lµ n¹n nh©n v× bÞ c¶n trë h«n nh©n tù do vµ tiÕn bé mµ tù s¸t, cÇn ph¹t tï giam. T×nh tiÕt nghiªm träng ë ®©y lµ: cã kÌm theo cìng Ðp kÕt h«n; ®· ®îc chÝnh quyÒn, ®oµn thÓ gi¶i thÝch, thuyÕt phôc, ng¨n c¶n mµ vÉn cè ý vi ph¹m; cã kÌm theo l¨ng nhôc thËm tÖ, nhôc h×nh tÇn nhÉn; ®· g©y ¶nh hëng chÝnh trÞ xÊu [42, tr. 468]. Thø t, ®èi víi hµnh vi yªu s¸ch cña c¶i trong viÖc cíi hái, tøc lµ sù ®ßi hái vÒ tiÒn, vµng, quÇn ¸o, g¹o, thÞt, rîu... trong viÖc cíi hái cña nhµ g¸i ®èi víi nhµ trai víi ý nghÜa lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ®îc kÕt h«n, Th«ng t híng dÉn: "VÒ mÆt h×nh sù, nÕu viÖc yªu s¸ch cña c¶i trong viÖc cíi hái g¾n liÒn víi t¶o h«n, hoÆc cìng Ðp kÕt h«n, hoÆc c¶n trë h«n nh©n tù do vµ tiÕn bé th× cÇn chó ý kÕt hîp xem xÐt, ®¸nh gi¸ trong nh÷ng trêng hîp ph¶i xö lý n¹n t¶o h«n, cìng Ðp kÕt h«n hoÆc c¶n trë h«n nh©n tù do vµ tiÕn bé" [42, tr. 469]. Thø n¨m, ®èi víi hµnh vi lÊy nhiÒu vî - lÊy vî lÏ, Th«ng t híng dÉn: §èi víi ngêi lÊy nhiÒu vî, lÊy vî lÏ (tõ sau ngµy ban hµnh LuËt HN&G§) chñ yÕu vÉn lµ gi¸o dôc, phª b×nh, ®Ó ng¨n ngõa vµ chÊm døt. C¸ biÖt, nÕu cã t×nh tiÕt nghiªm 12
träng th× cã thÓ bÞ xö ph¹t c¶nh c¸o hoÆc tï treo hay tï giam vÒ téi "lÊy nhiÒu vî" (hoÆc téi lÊy vî lÏ). NÕu bÞ c¸o ®· bÞ xö ph¹t c¶nh c¸o hoÆc tï treo mµ vÉn kh«ng chÞu c¾t ®øt víi ngêi vî lÏ th× ph¶i ph¹t tï giam. T×nh tiÕt nghiªm träng ë ®©y cã thÓ lµ: ®· ®îc gi¸o dôc, gi¶i thÝch mµ vÉn cè t×nh vi ph¹m; ®· ®îc Tßa ¸n tuyªn bè cuéc kÕt h«n lµ bÊt hîp ph¸p mµ vÉn tiÕp tôc duy tr× quan hÖ vî chång; hµnh vi cã tÝnh chÊt lõa dèi c¬ quan, ®oµn thÓ, lõa dèi vî tríc hoÆc vî sau; g©y ¶nh hëng, t¸c h¹i xÊu, d luËn ph¶n ®èi [42, tr. 470]. Thø s¸u, ®èi víi hµnh vi th«ng gian, tøc lµ hµnh vi quan hÖ t×nh dôc bÊt chÝnh gi÷a mét bªn ®ang cã vî hoÆc cã chång víi ngêi kh¸c (dï lµ ngêi nµy ®· cã hoÆc cha cã vî, cã chång), Th«ng t nªu râ: Trong t×nh h×nh x· héi miÒn B¾c níc ta hiÖn nay, kh«ng thÓ coi th«ng gian lµ mét khuyÕt ®iÓm vÒ sinh ho¹t c¸ nh©n, mµ khi cã nh÷ng t×nh tiÕt nghiªm träng nhÊt ®Þnh ph¶i coi th«ng gian lµ mét téi ph¹m ®· x©m ph¹m ®Õn quan hÖ HN&G§ ®îc ph¸p luËt b¶o vÖ, ®Õn thuÇn phong mü tôc vµ ®Õn trËt tù x· héi. §êng lèi xö lý cÇn thiÕt hiÖn nay ®èi víi téi th«ng gian lµ: biÖn ph¸p ng¨n chÆn tÖ n¹n nµy chñ yÕu vÉn gi¸o dôc. C¸c c¬ quan, ®oµn thÓ cÇn t¨ng cêng c«ng t¸c gi¸o dôc quÇn chóng vÒ ®¹o ®øc, x· héi míi, chèng nh÷ng t tëng vµ nÕp sèng sa ®äa, ®åi b¹i, trôy l¹c do x· héi cò ®Ó l¹i. Trong mét sè Ýt trêng hîp cÇn thiÕt, cã thÓ dïng biÖn ph¸p t ph¸p ®Ó lµm chç dùa cho c«ng t¸c gi¸o dôc nãi trªn. Nh÷ng trêng hîp cÇn thiÕt ®ã lµ: 13
- Th«ng gian víi vî bé ®éi, vî c¸n bé vµ vî nh÷ng ngêi v× nhiÖm vô c«ng t¸c mµ ph¶i tho¸t ly gia ®×nh, t¹i nh÷ng ®Þa ph¬ng x¶y ra nhiÒu vô th«ng gian, lµm ¶nh hëng ®Õn tinh thÇn c«ng t¸c cña ngêi chång. - Th«ng gian cã tÝnh chÊt nghiªm träng nh: th«ng gian mét c¸ch tr¾ng trîn hoÆc kÐo dµi; do th«ng gian mµ ph¸ ho¹i h¹nh phóc cña nhiÒu gia ®×nh; bÊt chÊp sù gi¸o dôc cña c¬ quan, ®oµn thÓ hoÆc sù ph¶n ®èi cña gia ®×nh ngêi chång, cña ngêi vî, cña kÎ ngo¹i t×nh vµ bÞ quÇn chóng c«ng phÉn ®ßi hái ph¶i trõng ph¹t. - Do th«ng gian mµ dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng nh g©y ra ¸n m¹ng, tham « lín, ®µo ngò, ®µo nhiÖm hoÆc nh÷ng hµnh ®éng ph¹m ph¸p nghiªm träng kh¸c [42, tr. 471]. Thø b¶y, ®èi víi hµnh vi ®¸nh ®Ëp hoÆc ngîc ®·i vî, tøc lµ nh÷ng hµnh ®éng cña ngêi chång kh«ng ®èi xö b×nh ®¼ng, d©n chñ víi ngêi vî, x©m h¹i ®Õn søc kháe, nh©n c¸ch, quyÒn tù do cña ngêi vî, Th«ng t híng dÉn: BiÖn ph¸p chñ yÕu vÉn lµ gi¸o dôc thêng xuyªn quan ®iÓm b×nh ®¼ng vµ d©n chñ trong quan hÖ vî chång nhng cÇn xö lý vÒ h×nh sù ®Ó hç trî cho c«ng t¸c gi¸o dôc trong mét sè trêng hîp cÇn thiÕt nh: - §èi víi nh÷ng hµnh ®éng ®¸nh ®Ëp nghiªm träng nh lµm chÕt ngêi, g©y th¬ng tÝch nÆng hoÆc th¬ng tËt l©u ngµy, dÉn ®Õn tù s¸t, do bän can ph¹m b¶n chÊt hung b¹o, ®¸nh ®Ëp mét c¸ch hung ¸c hoÆc dïng thñ ®o¹n th©m ®éc g©y ra, cÇn ph¶i nghiªm trÞ tïy t×nh tiÕt cô thÓ. 14
- §èi víi nh÷ng hµnh ®éng ngîc ®·i cha g©y t¸c h¹i nghiªm träng cña nh÷ng ngêi chËm tiÕn th× chñ yÕu lµ gi¸o dôc, hoÆc c¶nh c¸o. Trêng hîp cã t¸c h¹i nhÊt ®Þnh vµ cã bÞ quÇn chóng c¨m phÉn, cã thÓ xö ph¹t c¶nh c¸o hoÆc ¸n treo hay tï giam khi thÊy thËt cÇn thiÕt [42, tr. 473]. Thø t¸m, ®èi víi hµnh vi ®¸nh ®Ëp, ngîc ®·i con, ngîc ®·i bè mÑ, Th«ng t híng dÉn: TËp qu¸n l©u ®êi cña nh©n d©n ta, luËt ph¸p cña Nhµ níc chóng ta ®ßi hái con c¸i ph¶i "kÝnh yªu, s¨n sãc, nu«i d- ìng cha mÑ". Tuy nhiªn, thØnh tho¶ng cßn x¶y ra trêng hîp con c¸i ngîc ®·i, h¾t hñi, kh«ng nu«i dìng bè mÑ giµ yÕu; ®«i khi th¸i ®é ®èi xö v« ®¹o ®øc cña con c¸i ®· lµm cho bè mÑ tù s¸t. Trong nh÷ng trêng hîp nghiªm träng trªn, cÇn ®a ra xÐt xö ®iÓn h×nh mét vµi vô ®Ó gi¸o dôc chung, ®ång thêi b¾t con c¸i ph¶i nu«i dìng bè mÑ giµ yÕu [42, tr. 474]. Nghiªn cøu nh÷ng quy ®Þnh trªn cho thÊy, Th«ng t sè 332- NCPL ngµy 04-04-1966 cña TANDTC ®· qu¸n triÖt tèt ph¬ng ch©m, ®êng lèi chung ®èi víi viÖc xö lý vÒ h×nh sù c¸c hµnh vi vi ph¹m nghiªm träng ph¸p luËt HN&G§ lµ: kiªn tr× gi¸o dôc, thuyÕt phôc tu©n thñ ph¸p luËt lµ chñ yÕu, kÕt hîp biÖn ph¸p trõng trÞ ®èi víi nh÷ng tr- êng hîp vi ph¹m nghiªm träng ph¸p luËt HN&G§. 1.1.3. Giai ®o¹n tõ khi Bé luËt h×nh sù 1985 ra ®êi cho ®Õn tríc khi ban hµnh Bé luËt h×nh sù 1999 Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn NghÞ quyÕt §¹i héi lÇn thø IV, V cña §¶ng, nh©n d©n ta ®· giµnh ®îc nh÷ng thµnh tùu quan träng trªn mét sè lÜnh vùc, c¶i biÕn ®îc mét phÇn c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ - x· héi, t¹o ra nh÷ng c¬ së ®Çu tiªn cho sù ph¸t triÓn míi. 15
Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®ã, chóng ta ®· gÆp ph¶i nhiÒu khã kh¨n vµ khuyÕt ®iÓm nh chñ quan duy ý chÝ, duy tr× qu¸ l©u m« h×nh kinh tÕ quan liªu, bao cÊp nªn kh«ng thùc hiÖn ®îc môc tiªu ®· ®Ò ra lµ æn ®Þnh mét c¸ch c¬ b¶n t×nh h×nh kinh tÕ - x· héi vµ ®êi sèng nh©n d©n. MÆt kh¸c, c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt h×nh sù ®¬n hµnh kh«ng thÓ hiÖn ®îc toµn diÖn, ®Çy ®ñ chÝnh s¸ch h×nh sù cña §¶ng vµ Nhµ níc ta. V× vËy, viÖc ban hµnh BLHS lµ vÊn ®Ò cã tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vµ cÊp thiÕt, cã ý nghÜa gãp phÇn thùc hiÖn hai nhiÖm vô chiÕn lîc lµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ b¶o vÖ Tæ quèc ViÖt Nam XHCN. §¸p øng yªu cÇu ®ã, ngµy 27-6-1985, t¹i kú häp thø 9, Quèc héi níc Céng hßa XHCN ViÖt Nam khãa VII, ®· th«ng qua BLHS, cã hiÖu lùc thi hµnh tõ ngµy 1-1-1986 (sau ®©y gäi t¾t lµ BLHS 1985). BLHS 1985 ®· kÕ thõa vµ ph¸t triÓn nh÷ng thµnh tùu cña luËt h×nh sù ViÖt Nam, nhÊt lµ tõ C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, tæng kÕt kinh nghiÖm ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m trong thêi gian tríc n¨m 1985 vµ dù b¸o ®îc t×nh h×nh téi ph¹m trong thêi gian tíi. Trong Bé luËt nµy, ®· chÝnh thøc ghi nhËn vÒ mÆt ph¸p lý c¸c téi ph¹m x©m ph¹m chÕ ®é h«n nh©n gia ®×nh nh»m vµo nh÷ng biÓu hiÖn nghiªm träng nhÊt cña c¸c tµn tÝch cña chÕ ®é h«n nh©n nh©n gia ®×nh phong kiÕn, l¹c hËu nh: cìng Ðp kÕt h«n, c¶n trë h«n nh©n tù nguyÖn tiÕn bé, vi ph¹m chÕ ®é mét vî mét chång, tæ chøc t¶o h«n, lo¹n lu©n, ngîc ®·i nghiªm träng hoÆc hµnh h¹ cha mÑ, vî chång, con c¸i. Víi quan niÖm r»ng, gia ®×nh lµ thiÕt chÕ x· héi cã tr¸ch nhiÖm ®Çu tiªn trong viÖc b¶o vÖ quyÒn lîi cña con c¸i, nhÊt lµ con cha thµnh niªn vµ viÖc ®ã quan hÖ mËt thiÕt víi viÖc b¶o ®¶m h¹nh phóc gia ®×nh, nhµ lµm luËt ®· quy ®Þnh c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é h«n nh©n gia ®×nh vµ c¸c téi ph¹m ®èi víi ngêi cha thµnh niªn vµo Ch- 16
¬ng V cña BLHS 1985, tõ §iÒu 143 ®Õn §iÒu 149 vµ §iÒu 150 quy ®Þnh h×nh ph¹t bæ sung. BLHS 1985 ®· quy ®Þnh téi cìng Ðp kÕt h«n hoÆc c¶n trë h«n nh©n tù nguyÖn, tiÕn bé (§iÒu 143), téi vi ph¹m chÕ ®é mét vî, mét chång (§iÒu 144), téi tæ chøc t¶o h«n, téi t¶o h«n (§iÒu 145), téi lo¹n lu©n (§iÒu 146), téi ngîc ®·i nghiªm träng hoÆc hµnh h¹ cha mÑ, vî chång, con c¸i (§iÒu 147). T tëng chØ ®¹o trong viÖc x©y dùng c¸c quy ®Þnh vÒ c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§ trong Bé luËt lµ: kiªn tr× gi¸o dôc vµ thuyÕt phôc tu©n thñ ph¸p luËt, kÕt hîp biÖn ph¸p gi¸o dôc víi biÖn ph¸p trõng trÞ ®èi víi nh÷ng trêng hîp vi ph¹m nghiªm träng. C¨n cø vµo kh¸ch thÓ bÞ x©m ph¹m, cã thÓ chia c¸c téi ph¹m nµy thµnh hai nhãm trong ®ã nhãm c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é h«n nh©n bao gåm: téi cìng Ðp kÕt h«n hoÆc c¶n trë h«n nh©n tù nguyÖn, tiÕn bé, téi vi ph¹m chÕ ®é mét vî, mét chång, téi tæ chøc t¶o h«n, téi t¶o h«n, téi lo¹n lu©n vµ nhãm c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é gia ®×nh bao gåm: téi ngîc ®·i nghiªm träng hoÆc hµnh h¹ cha mÑ, vî chång, con c¸i. ViÖc BLHS 1985 quy ®Þnh c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§ ®¸nh dÊu sù trëng thµnh vÒ kü thuËt lËp ph¸p h×nh sù cña níc ta. Nghiªn cøu nh÷ng quy ®Þnh vÒ c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§ trong BLHS 1985, cho thÊy ®Æc ®iÓm chung cña c¸c téi ph¹m thuéc nhãm téi nµy nh sau: Thø nhÊt, c¸c hµnh vi kh¸ch quan cÊu thµnh c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§ thêng ph¶i cã c¸c t×nh tiÕt nghiªm träng nh dïng c¸c thñ ®o¹n th« b¹o, x¶o quyÖt nh hµnh h¹, ngîc ®·i, uy hiÕp tinh thÇn, yªu s¸ch b»ng cña c¶i. 17
Thø hai, ®èi tîng ®îc b¶o vÖ chñ yÕu lµ ngêi cao tuæi, phô n÷ vµ con c¸i mµ quyÒn lîi cña hä bÞ c¸c hµnh vi ¶nh hëng cña tµn d t t- ëng phong kiÕn träng nam, khinh n÷ vµ gia trëng x©m ph¹m. Thø ba, møc h×nh ph¹t ®îc quy ®Þnh ®èi víi c¸c téi nµy kh«ng cao: møc h×nh ph¹t tèi ®a ®èi víi hÇu hÕt c¸c téi ph¹m nµy lµ ba n¨m tï, duy nhÊt téi lo¹n lu©n cã møc h×nh ph¹t cao nhÊt lµ n¨m n¨m tï. Nh vËy, theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 2 §iÒu 8 BLHS 1985, nhãm c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§ ®Òu ®îc coi lµ nh÷ng téi ph¹m Ýt nghiªm träng. 1.1.4. Giai ®o¹n tõ khi ban hµnh Bé luËt h×nh sù 1999 cho ®Õn nay Tõ sau §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI cña §¶ng, sù nghiÖp ®æi míi do §¶ng ta khëi xíng vµ l·nh ®¹o ®· giµnh ®îc nh÷ng thµnh tùu quan träng trªn nhiÒu lÜnh vùc. §êi sèng chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi cña ®Êt níc ®· cã nhiÒu khëi s¾c, ®îc nh©n d©n ta vµ b¹n bÌ quèc tÕ ®¸nh gi¸ cao. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ chÕ, bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc, mÆt tr¸i nÒn kinh tÕ thÞ trêng còng ®· lµm n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò tiªu cùc, trong ®ã t×nh h×nh téi ph¹m diÔn biÕn phøc t¹p. Trong t×nh h×nh ®ã, BLHS 1985, dï ®· ®îc söa ®æi, bæ sung 4 lÇn, nhng cßn nhiÒu ®iÓm bÊt cËp cÇn ph¶i ®îc söa ®æi, bæ sung mét c¸ch toµn diÖn, nh»m ®¸p øng yªu cÇu ®Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m trong t×nh h×nh míi. Trong xu thÕ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc, nhÊt lµ trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc, viÖc söa ®æi toµn diÖn BLHS 1985 lµ mét ®ßi hái kh¸ch quan cña ho¹t ®éng lËp ph¸p h×nh sù. §Ó phôc vô ®îc yªu cÇu ®Ò ra, ngµy 21-12- 1999, Quèc héi níc Céng hßa XHCN ViÖt Nam khãa X t¹i kú häp thø 6, 18
®· th«ng qua BLHS (sau ®©y gäi t¾t lµ BLHS 1999), thay thÕ cho BLHS 1985. BLHS 1999 cã hiÖu lùc thi hµnh tõ ngµy 1-7-2000. VÒ c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§, BLHS 1999 cã nh÷ng ®iÓm míi c¬ b¶n nh sau: Thø nhÊt, Ch¬ng XV cña BLHS 1999 quy ®Þnh vÒ c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é h«n nh©n gia ®×nh ®îc x©y dùng trªn c¬ së söa ®æi, bæ sung Ch¬ng V cña BLHS 1985 quy ®Þnh c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é h«n nh©n gia ®×nh vµ c¸c téi ph¹m ®èi víi ngêi cha thµnh niªn. §iÓm míi ®Çu tiªn dÔ nhËn thÊy lµ BLHS 1999, ®· cã ®iÒu chØnh ph¹m vi cña ch¬ng nµy theo híng thu hÑp l¹i chØ cßn c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é HN&G§ cßn c¸c téi ph¹m ®èi víi ngêi cha thµnh niªn, ®Æc biÖt lµ trÎ em ®îc ®iÒu chuyÓn sang c¸c ch¬ng thÝch hîp kh¸c. Nh vËy, Ch¬ng XV cña BLHS 1999 quy ®Þnh c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é h«n nh©n gia ®×nh chØ cßn l¹i gåm 7 ®iÒu (tõ §iÒu 146 ®Õn §iÒu 152). Thø hai, trªn c¬ së nghiªn cøu thùc tiÔn ®Êu tranh phßng vµ chèng téi ph¹m, BLHS míi ®· bæ sung thªm hai téi danh míi, ®ã lµ téi ®¨ng ký kÕt h«n tr¸i ph¸p luËt (§iÒu 149) vµ téi tõ chèi hoÆc trèn tr¸nh nghÜa vô cÊp dìng (§iÒu 152). Trong ch¬ng nµy cã mét téi duy nhÊt vÉn ®îc gi÷ nguyªn nh quy ®Þnh cña BLHS 1985. §ã lµ téi lo¹n lu©n (§iÒu 150). Thø ba, BLHS 1999 ®· bæ sung, söa ®æi cÊu thµnh téi ph¹m (CTTP) cña mét sè téi ph¹m theo híng h¹n chÕ bít kh¶ n¨ng xö lý h×nh sù ®èi víi c¸c téi nµy. Trong lÜnh vùc nµy, chñ yÕu lµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p gi¸o dôc, thuyÕt phôc vµ hµnh chÝnh ®Ó gi¶i quyÕt. ChØ xö lý h×nh sù trong nh÷ng trêng hîp thËt cÇn thiÕt khi c¸c biÖn ph¸p gi¸o dôc, phßng ngõa, hµnh chÝnh tá ra kh«ng cã hiÖu qu¶. 19
Thø t, vÒ téi cìng Ðp kÕt h«n hoÆc c¶n trë h«n nh©n tù nguyÖn, tiÕn bé ®îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 146. VÒ c¬ b¶n, téi nµy vÉn ®îc gi÷ nguyªn cÊu tróc vµ h×nh ph¹t nh quy ®Þnh t¹i §iÒu 143 BLHS 1985, nhng cã hai ®iÓm míi lµ: - §îc bæ sung thªm mét dÊu hiÖu ®Þnh téi lµ "®· xö ph¹t hµnh chÝnh vÒ hµnh vi nµy mµ cßn vi ph¹m" nh»m thu hÑp ph¹m vi xö lý vÒ h×nh sù ®èi víi téi ph¹m nµy. §iÒu ®ã còng phï hîp víi thùc tiÔn ®Êu tranh chèng lo¹i téi ph¹m nµy. - Møc tèi ®a cña h×nh ph¹t c¶i t¹o kh«ng giam gi÷ ®èi víi téi nµy t¨ng tõ 1 n¨m theo quy ®Þnh tríc ®©y lªn 3 n¨m theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 146 BLHS 1999. Thø n¨m, vÒ téi vi ph¹m chÕ ®é mét vî mét chång ®îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 147 BLHS 1999. §iÒu luËt nµy ®îc bæ sung, söa ®æi theo híng bæ sung thªm chñ thÓ cña téi ph¹m vµ thªm c¸c dÊu hiÖu ®Þnh téi. Cô thÓ nh sau: - Theo quy ®Þnh cña BLHS 1985, th× chØ ngêi nµo ®ang cã vî, cã chång mµ kÕt h«n hoÆc chung sèng nh vî chång víi ngêi kh¸c míi ph¶i chÞu TNHS vÒ téi nµy. Trªn thùc tÕ, kh«ng Ýt trêng hîp ngêi cha cã vî, cha cã chång l¹i kÕt h«n hoÆc chung sèng nh vî chång víi ngêi mµ m×nh biÕt râ lµ ®ang cã vî, cã chång. §©y còng lµ hµnh vi nguy hiÓm x©m ph¹m chÕ ®é mét vî, mét chång, ph¸ ho¹i h¹nh phóc gia ®×nh cña ngêi kh¸c mµ cha bÞ ph¸p luËt trõng trÞ. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu thùc tiÔn nãi trªn, BLHS 1999 quy ®Þnh xö lý vÒ h×nh sù c¶ trêng hîp ngêi cha cã vî, cha cã chång mµ kÕt h«n hoÆc chung sèng nh vî chång víi ngêi mµ m×nh biÕt râ lµ ®ang cã chång, cã vî. 20