Đề tài khoa học cấp Bộ: Nghiên cứu hoàn thiện thể chế về môi trường kinh doanh, thực thi các cam kết hội nhập kinh tế quốc tế

Chia sẻ: Lê Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:181

Thêm vào BST

Báo xấu

104
lượt xem 19
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu “Nghiên cứu hoàn thiện thể chế về môi trường kinh doanh, thực thi các cam kết hội nhập kinh tế quốc tế” sẽ thiết thực góp phần xây dựng thể chế kinh tế thị trường hiện đại, tăng cường năng lực cạnh tranh của quốc gia, của sản phẩm và doanh nghiệp Việt Nam nhằm hội nhập kinh tế quốc tế thắng lợi và phát triển bền vững kinh tế xã hội đất nước.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài khoa học cấp Bộ: Nghiên cứu hoàn thiện thể chế về môi trường kinh doanh, thực thi các cam kết hội nhập kinh tế quốc tế

Bé c«ng Th−¬ng ViÖn Nghiªn cøu Th−¬ng m¹i B¸o c¸o tæng hîp §Ò tµi khoa häc cÊp Bé M· sè: 68.08.RD Nghiªn cøu hoµn thiÖn thÓ chÕ vÒ m«i tr−êng kinh doanh, thùc thi c¸c cam kÕt héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ 7161 06/3/2009 Hµ néi – 2008
Bé c«ng Th−¬ng ViÖn Nghiªn cøu Th−¬ng m¹i §Ò tµi khoa häc cÊp Bé M· sè: 68.08.RD hoµn thiÖn thÓ chÕ vÒ m«i tr−êng kinh doanh, thùc thi c¸c cam kÕt héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ C¬ quan qu¶n lý: Bé C«ng Th−¬ng C¬ quan chñ tr× thùc hiÖn: ViÖn Nghiªn cøu Th−¬ng m¹i Chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS.TS. Lª Danh VÜnh Thµnh viªn ®Ò tµi: PGS.TS. NguyÔn V¨n Nam TS. NguyÔn ThÞ NhiÔu CN. §ç Thanh Liªm
Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t WTO Tæ chæ Th−¬ng m¹i thÕ giíi ASEAN HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ AFTA Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN APEC DiÔn ®µn kinh tÕ ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng ASEM DiÔn ®µn hîp t¸c ¸ - ¢u IFC C«ng ty Tµi chÝnh quèc tÕ WB Ng©n hµng thÕ giíi ITC Trung t©m th−¬ng m¹i quèc tÕ IMF Quü TiÒn tÖ quèc tÕ FDI Vèn ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi TNCs C«ng ty xuyªn quèc gia EU Liªn minh ch©u ¢u XHCN X· héi chñ nghÜa DNNN Doanh nghiÖp Nhµ n−íc DN Doanh nghiÖp KTTN Kinh tÕ t− nh©n NME Quy chÕ nÒn kinh tÕ phi thÞ tr−êng VNCI N¨ng lùc c¹nh tranh ViÖt Nam PCI ChØ sè c¹nh tranh cÊp tØnh/thµnh ETI ChØ sè thuËn lîi th−¬ng m¹i IEF ChØ sè tù do kinh tÕ ICTs TÝnh s½n cã vµ sö dông c«ng nghÖ th«ng tin MFN ChÕ ®é tèi huÖ quèc ITA HiÖp ®Þnh vÒ C«ng nghÖ th«ng tin TXT HiÖp ®Þnh vÒ DÖt may ME HiÖp ®Þnh vÒ ThiÕt bÞ y tÕ CH HiÖp ®Þnh vÒ Ho¸ chÊt CA HiÖp ®Þnh vÒ M¸y bay d©n dông TBTs HiÖp ®Þnh vÒ Hµng rµo kü thuËt trong th−¬ng m¹i
SPS HiÖp ®Þnh vÒ C¸c biÖn ph¸p vÖ sinh kiÓm dÞch ILP HiÖp ®Þnh vÒ Thñ tôc cÊp phÐp nhËp khÈu ROO HiÖp ®Þnh vÒ Quy t¾c xuÊt xø PSI HiÖp ®Þnh vÒ KiÓm tra tr−íc khi giao hµng ACV HiÖp ®Þnh vÒ TrÞ gi¸ tÝnh thuÕ h¶i quan ASG HiÖp ®Þnh vÒ C¸c biÖn ph¸p tù vÖ SCM- ADP HiÖp ®Þnh vÒ Trî cÊp - ph¸ gi¸ AOA HiÖp ®Þnh vÒ N«ng nghiÖp ATC HiÖp ®Þnh vÒ Th−¬ng m¹i hµng dÖt vµ may mÆc TRIMS HiÖp ®Þnh vÒ C¸c biÖn ph¸p ®Çu t− liªn quan ®Õn th−¬ng m¹i GPA HiÖp ®Þnh vÒ Mua s¾m chÝnh phñ GATS HiÖp ®Þnh vÒ Th−¬ng m¹i dÞch vô TRIPS HiÖp ®Þnh vÒ C¸c khÝa c¹nh liªn quan ®Õn th−¬ng m¹i cña quyÒn së h÷u trÝ tuÖ DSU Tho¶ thuËn vÒ C¸c quy t¾c vµ thñ tôc ®iÒu chØnh viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp
Danh môc b¶ng biÓu Tªn b¶ng Trang S¬ ®å 1.1. CÊu thµnh chØ sè thuËn lîi th−¬ng m¹i cña HU vµ WEF 14 B¶ng 1.1. Ph¹m vi c¸c hiÖp ®Þnh khu vùc ViÖt Nam tham gia (tÝnh ®Õn 1/1/2008) 30 B¶ng 1.2. ChØ sè thµnh phÇn PCI vµ c¸c cam kÕt theo BTA/WTO 32 B¶ng 1.3. C¸c chØ tiªu c¬ b¶n n¨m 2005 cña Trung Quèc so s¸nh víi mét sè nhãm n−íc 34 B¶ng 1.4. ChØ sè tù do kinh tÕ cña Trung Quèc 2002 - 2008 41 B¶ng 1.5. ChØ sè m«i tr−êng kinh doanh cña Trung Quèc hiÖn nay 42 B¶ng 2.1. ChØ sè m«i tr−êng th−¬ng m¹i cña ViÖt Nam vµ mét sè n−íc lùa chän n¨m 2008 50 BiÓu ®å 2.1. ChØ sè m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt Nam 2005 - 2008 theo ®¸nh gi¸ cña WB/IFC 52 B¶ng 2.2. ChØ sè tù do kinh tÕ cña ViÖt Nam 2002 - 2008 56 B¶ng 2.3. So s¸nh ®iÓm tæng hîp vµ ®iÓm thµnh phÇn gi÷a PCI n¨m 2006 vµ PCI n¨m 2007 58 B¶ng 2.4. Tæng hîp PCI 2008 theo ®iÓm sè cao nhÊt vµ thÊp nhÊt 62 B¶ng 2.5. C¸c c¶i c¸ch thÓ chÕ ®· ®−îc thùc hiÖn trong giai ®o¹n 2002 - 2006 ®Ó thùc hiÖn c¸c yªu cÇu BTA 66 BiÓu ®å 2.2. §¸nh gi¸ vÒ m«i tr−êng kinh doanh theo n¨m 80 BiÓu ®å 2.3. §¸nh gi¸ c¸c yÕu tè vÒ m«i tr−êng kinh doanh 2007 cña ViÖt Nam 82 BiÓu ®å 2.4. Nh÷ng c¶i thiÖn gÇn ®©y víi m«i tr−êng kinh doanh n¨m 2007 cña ViÖt Nam 83 BiÓu ®å 2.5. Nh÷ng ®Ò xuÊt cña doanh nghiÖp vÒ c¶i thiÖn m«i tr−êng kinh doanh 85
Môc lôc Néi dung Trang Më ®Çu 1 Ch−¬ng 1: Tæng quan vÒ thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh trong c¸c cam kÕt héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam 8 1.1. Kh¸i qu¸t chung vÒ thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh 8 1.1.1. Kh¸i niÖm vÒ thÓ chÕ 8 1.1.2. Kh¸i niÖm vÒ m«i tr−êng kinh doanh 9 1.1.3. Kh¸i niÖm vÒ thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh 10 1.1.4. Nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n ®èi víi thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ 11 1.2. C¸c tiªu chÝ ph¶n ¸nh thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh 12 1.2.1. Mèi quan hÖ gi÷a thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh vµ c¸c tiªu chÝ cô thÓ vÒ m«i tr−êng kinh doanh 12 1.2.2. ChØ sè thuËn lîi th−¬ng m¹i (Enabling Trade Index-ETI) 12 1.2.3. 10 tiªu chÝ ®¸nh gi¸ m«i tr−êng kinh doanh quèc gia theo WB vµ IFC 15 1.2.4. ChØ sè tù do kinh tÕ - IEF 17 1.2.5. 10 tiªu chÝ ®¸nh gi¸ m«i tr−êng kinh doanh cÊp tØnh thµnh theo VCCI vµ Dù ¸n n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh ViÖt Nam (VNCI) 18 1.3. C¸c cam kÕt héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam vÒ thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh 23 1.3.1. Cam kÕt trong khu«n khæ WTO 23 1.3.2. C¸c cam kÕt trong HiÖp ®Þnh Th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Hoa Kú 25 1.3.3. C¸c cam kÕt trong c¸c HiÖp ®Þnh kh¸c 29 1.3.4. Quan hÖ gi÷a c¸c chØ sè thµnh phÇn PCI vµ c¸c yªu cÇu cam kÕt BTA/WTO 30 1.3. Kinh nghiÖm cña Trung Quèc vÒ hoµn thiÖn thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh theo cam kÕt WTO 34 1.3.1. Nh÷ng néi dung hoµn thiÖn thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh cña Trung Quèc 34 1.4.2. Nh÷ng khã kh¨n cña Trung Quèc trong thùc hiÖn c¸c cam kÕt WTO 40 1.4.3. Mét sè ®¸nh gi¸ cña n−íc ngoµi vÒ viÖc thùc hiÖn cam kÕt WTO cña Trung Quèc 41 1.4.4. T×nh h×nh thùc hiÖn cam kÕt WTO ë mét sè ®Þa ph−¬ng Trung Quèc 43
1.3.2. Bµi häc cã thÓ ¸p dông cho ViÖt Nam 46 Ch−¬ng 2: THùC TR¹NG THÓ CHÕ M¤I TR¦êNG KINH DOANH CñA VIÖT NAM HIÖN NAY 49 2.1. Thùc tr¹ng m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt Nam 49 2.1.1. §¸nh gi¸ vÒ m«i tr−êng kinh doanh ViÖt Nam cña §¹i häc Harvard (HU) vµ DiÔn ®µn kinh tÕ thÕ giíi (WEF) 49 2.1.2. §¸nh gi¸ vÒ m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt Nam theo 10 tiªu chÝ cña WB/IFC 50 2.1.3. §¸nh gi¸ vÒ m«i tr−êng kinh doanh ViÖt Nam cña The Heritage Foundation/Wall Street Journal 55 2.1.4. §¸nh gi¸ vÒ m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt Nam theo VCCI vµ Dù ¸n n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh ViÖt Nam (VNCI) 57 2.2. Qu¸ tr×nh c¶i c¸ch thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt Nam 62 2.2.1. Qu¸ tr×nh c¶i c¸ch thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn thùc hiÖn c¸c cam kÕt héi nhËp kinh tÕ 62 2.2.2. C¸c yÕu tè cña m«i tr−êng kinh doanh ë ViÖt Nam d−íi sù t¸c ®éng cña c¶i c¸ch thÓ chÕ 68 2.2.3. §¸nh gi¸ cña céng ®ång doanh nghiÖp vÒ thùc tr¹ng thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt Nam 76 2.3. §¸nh gi¸ møc ®é ®¸p øng c¸c cam kÕt héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vÒ thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh 85 2.3.1. Nh÷ng yÕu tè ®· ®¸p øng trong thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh 85 2.3.2. Nh÷ng yÕu tè ch−a ®¸p øng ®−îc trong thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh 87 2.3.3. Nguyªn nh©n vµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn tiÕp tôc hoµn thiÖn vÒ thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh 91 Ch−¬ng 3: §Þnh h−íng vµ gi¶i ph¸p hoµn thiÖn thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt Nam thêi gian tíi 2010, tÇm nh×n 2020 98 3.1. Yªu cÇu ®èi víi viÖc hoµn thiÖn thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt Nam thêi gian tíi 98 3.1.1. §¸p øng yªu cÇu vËn ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr−êng trong ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp 99 3.1.2 §¸p øng yªu cÇu thùc hiÖn c¸c cam kÕt héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña Viªt Nam 100 3.1.3. §¸p øng yªu cÇu x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN cña n−íc ta 101
3.2. Quan ®iÓm vµ ph−¬ng h−íng hoµn thiÖn thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh 101 3.2.1. Quan ®iÓm hoµn thiÖn thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh 101 3.2.2. Ph−¬ng h−íng hoµn thiÖn thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh 103 3.3. Gi¶i ph¸p chñ yÕu hoµn thiÖn thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay 105 3.3.1. Nhãm gi¶i ph¸p chung 106 3.3.2. Nhãm gi¶i ph¸p cô thÓ 117 KÕt luËn 127 Phô lôc 130 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 134
Më ®Çu 1. Sù cÇn thiÕt nghiªn cøu ViÖc ViÖt Nam ®· chÝnh thøc trë thµnh thµnh viªn thø 150 cña tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi vµo ngµy 11/01/2007, ®¸nh dÊu b−íc ngoÆt quan träng cña ViÖt Nam trong tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, chøng tá quyÕt t©m m¹nh mÏ cña ViÖt Nam tham gia ®Çy ®ñ vµ s©u réng vµo cuéc ch¬i toµn cÇu kÓ tõ c«ng cuéc §æi míi nÒn kinh tÕ n¨m 1986. Nh÷ng b−íc ®i quan träng cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ph¶i kÓ tíi viÖc t¸i héi nhËp víi IMF vµ WB vµo n¨m 1992, gia nhËp HiÖp héi c¸c n−íc §«ng Nam ¸ (ASEAN), tham gia HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i tù do ASEAN- CEPT/AFTA n¨m 1995; s¸ng lËp viªn DiÔn ®µn Hîp t¸c ¸ - ¢u (ASEM) n¨m 1996; tham gia DiÔn ®µn kinh tÕ ch©u ¸ -Th¸i B×nh D−¬ng (APEC) n¨m 1998; Ký hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i song ph−¬ng víi Hoa Kú (BTA) n¨m 2001; Cïng víi c¸c n−íc ASEAN ký HiÖp ®Þnh thµnh lËp khu vùc th−¬ng m¹i tù do ASEAN - Trung Quèc, ASEAN - Hµn Quèc, ASEAN - Ên §é, ASEAN - Australia vµ New Zealand; tham gia hîp t¸c tiÓu vïng s«ng Mª K«ng, tham gia tiÕn tr×nh héi nhËp §«ng ¸... Tõ ngµy 11/1/2007 ViÖt Nam sÏ b¾t ®Çu qu¸ tr×nh thùc thi c¸c cam kÕt gia nhËp, c¸c HiÖp ®Þnh, c¸c Quy ®Þnh, c¸c QuyÕt ®Þnh cña WTO, ®ång thêi ®−îc h−ëng c¸c quyÒn lîi vµ sù b×nh ®¼ng trong quan hÖ víi c¸c thµnh viªn WTO kh¸c. ViÖc gia nhËp WTO t¹o cho ViÖt Nam nh÷ng c¬ héi lín ®Ó më réng thÞ tr−êng xuÊt khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô, më réng m¹ng l−íi ®èi t¸c trªn toµn cÇu, t¨ng c−êng thu hót ®Çu t− trùc tiÕp n−íc ngoµi (FDI) ®Æc biÖt lµ c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia (TNCs), n©ng cao vÞ thÕ cña ViÖt Nam trªn tr−êng quèc tÕ, gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp th−¬ng m¹i trong khu«n khæ c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp cña WTO... ViÖc gia nhËp WTO còng ®Æt ra nh÷ng th¸ch thøc lín vÒ c¹nh tranh khèc liÖt c¶ ë quy m« nÒn kinh tÕ, ngµnh/s¶n phÈm vµ doanh nghiÖp. Bªn c¹nh ®ã lµ nh÷ng th¸ch thøc lín kh¸c vÒ ph©n phèi lîi Ých kh«ng ®ång ®Òu cña toµn cÇu ho¸, trong ®ã nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn vµ chËm ph¸t triÓn sÏ bÞ thiÖt thßi h¬n so víi c¸c quèc gia ph¸t triÓn; vÒ gia t¨ng sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ víi nh÷ng biÕn ®éng trªn thÞ tr−êng c¸c n−íc sÏ t¸c ®éng m¹nh ®Õn thÞ tr−êng trong n−íc; ®ã cßn lµ nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr−êng, v¨n ho¸ x· héi xuyªn biªn giíi, ®Æt ra nh÷ng ®ßi hái míi vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng, b¶o vÖ an ninh quèc gia, an toµn søc khoÎ con ng−êi, gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ vµ truyÒn thèng tèt ®Ñp cña d©n téc. Tuy nhiªn, c¬ héi vµ th¸ch thøc kh«ng ph¶i lµ bÊt biÕn mµ lu«n vËn ®éng, chuyÓn ho¸ vµ ®«i khi th¸ch thøc ®èi víi ngµnh nµy cã thÓ lµ c¬ héi cho ngµnh kh¸c ph¸t triÓn. TËn dông ®−îc c¬ héi sÏ t¹o ra thÕ vµ lùc míi ®Ó v−ît qua vµ ®Èy lïi th¸ch thøc, t¹o ra c¬ héi míi lín h¬n. Ng−îc l¹i, kh«ng tËn
2 dông ®−îc c¬ héi, th¸ch thøc sÏ lÊn ¸t, c¬ héi sÏ mÊt ®i, th¸ch thøc sÏ chuyÓn thµnh nh÷ng khã kh¨n dµi h¹n rÊt khã kh¾c phôc. Nh− vËy, vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ë ®©y chÝnh lµ yÕu tè chñ quan, lµ nç lùc cña Nhµ n−íc, doanh nghiÖp vµ toµn x· héi trong viÖc khai th¸c tèt nhÊt nh÷ng c¬ héi më ra tõ héi nhËp, v−ît qua nh÷ng thö th¸ch, khã kh¨n trªn ®−êng héi nhËp ®Ó ®−a n−íc ta ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng. C¶i thiÖn thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh (TCMTKD) cña ViÖt Nam theo ®Þnh h−íng kinh tÕ thÞ tr−êng vµ phï hîp víi c¸c cam kÕt héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ n»m trong sè nh÷ng nç lùc chñ quan ®ã. ThÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt Nam tr¶i qua h¬n 20 n¨m ®æi míi vµ më cöa nÒn kinh tÕ, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn c¨n b¶n. HÖ thèng ph¸p lý theo c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng ngµy cµng hoµn thiÖn, c¸c nguyªn t¾c cña qu¶n lý kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®· ®−îc vËn dông, m«i tr−êng chÝnh trÞ vµ kinh tÕ vÜ m« t−¬ng ®èi æn ®Þnh víi c¸c lo¹i thÞ tr−êng tµi chÝnh, bÊt ®éng s¶n, lao ®éng b−íc ®Çu h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, kÕt cÊu h¹ tÇng x· héi vµ nguån nh©n lùc còng cã nh÷ng b−íc tiÕn ®¸ng kÓ… Nh÷ng nç lùc c¶i thiÖn thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh ®−îc ph¶n ¸nh qua viÖc th¨ng h¹ng ®¸ng kÓ thø bËc m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt Nam dùa trªn 10 tiªu chÝ cña C«ng ty tµi chÝnh quèc tÕ (IFC) thuéc Ng©n hµng thÕ giíi (WB); ChØ sè thuËn lîi th−¬ng m¹i (Enabling Trade Index- ETI) cña nhãm t¸c gi¶ cña §¹i Häc Harvard vµ DiÔn ®µn Kinh tÕ ThÕ giíi (WEF)1; ChØ sè tù do kinh tÕ (Index of Economic Freedom - IEF) do T¹p chÝ Phè Wall (Mü) vµ Quü Heritage tÝnh to¸n còng nh− ChØ sè N¨ng lùc c¹nh tranh cÊp tØnh PCI theo VCCI vµ Dù ¸n n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh ViÖt Nam (VNCI). Tuy nhiªn, nh÷ng nç lùc c¶i c¸ch thÓ chÕ MTKD nh− vËy lµ ch−a ®ñ. So víi c¸c n−íc trong khu vùc, thø bËc vÒ møc ®é thuËn lîi vµ dÔ dµng trong kinh doanh ë ViÖt Nam thÊp h¬n nhiÒu. Trong khi, c¸c n−íc cã vÞ trÝ cao h¬n ViÖt Nam nh− Singapore (®øng thø nhÊt), Th¸i Lan 15, Malaysia 24, Trung Quèc 83... ®Òu rÊt nç lùc ®Ó duy tr× vµ n©ng cao vÞ trÝ cña m×nh. §iÒu ®ã ®ßi hái ViÖt Nam cÇn ph¶i cã nh÷ng nç lùc m¹nh mÏ trong c¶i thiÖn thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh ®Ó thu hÑp kho¶ng c¸ch víi c¸c n−íc nh»m lµm cho nÒn kinh tÕ ViÖt Nam, c¸c doanh nghiÖp vµ s¶n phÈm ViÖt Nam t¨ng tÝnh c¹nh tranh nh»m ®¶m b¶o thµnh c«ng cho héi nhËp. Víi tÊt c¶ nh÷ng lý do trªn, viÖc thùc hiÖn ®Ò tµi nghiªn cøu “Nghiªn cøu hoµn thiÖn thÓ chÕ vÒ m«i tr−êng kinh doanh, thùc thi c¸c cam kÕt héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ” sÏ thiÕt thùc gãp phÇn x©y dùng thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng hiÖn ®¹i, t¨ng c−êng n¨ng lùc c¹nh tranh cña quèc gia, cña s¶n phÈm 1 Robert Z. Lawrence, Harvard University, Jennifer Blanke, Margareta Dreniek Handuz, Thierry Geiger and Qin He, World Economic Forum
3 vµ doanh nghiÖp ViÖt Nam nh»m héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ th¾ng lîi vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng kinh tÕ x· héi ®Êt n−íc. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc a/ T×nh h×nh nghiªn cøu ngoµi n−íc Cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu liªn quan ®Õn chñ ®Ò nghiªn cøu. §ã lµ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ viÖc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ tËp trung sang kinh tÕ thÞ tr−êng ®èi víi c¸c n−íc XHCN tr−íc ®©y vµ c¸c nghiªn cøu vÒ c¶i c¸ch kinh tÕ ®¸p øng yªu cÇu héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, gia nhËp vµ thùc hiÖn c¸c cam kÕt WTO. D−íi ®©y lµ mét sè nghiªn cøu ®iÓn h×nh: - Nghiªn cøu cña Bennard Hoekman, Aaditia vµ Philip English (chñ biªn) trong cuèn s¸ch "Ph¸t triÓn th−¬ng m¹i vµ WTO", Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 2005, ®· ®Ò cËp mét c¸ch tæng qu¸t vÒ c¶i c¸ch th−¬ng m¹i vµ x©y dùng thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng phï hîp víi c¸c quy ®Þnh cña WTO. - §¹i sø qu¸n Hoa Kú t¹i Hµ Néi, QuyÕt ®Þnh vÒ t×nh tr¹ng kinh tÕ thÞ tr−êng/phi thÞ tr−êng cña ViÖt Nam, ®−îc so¹n th¶o bëi Shauna Lee-Alaia, George Smolik, Athanasios, Mihalakas, Lawrence Norton. - Nghiªn cøu cña UNDP, 2006, "C¸c quy ®Þnh th−¬ng m¹i tuú tiÖn: chèng b¸n ph¸ gi¸ vµ quy chÕ nÒn kinh tÕ phi thÞ tr−êng (NME) ¸p ®Æt cho ViÖt Nam", kh¸i qu¸t vÒ quy chÕ NME vµ nh÷ng t¸c ®éng ®èi víi c¸c tr−êng hîp bÞ kiÖn b¸n ph¸ gi¸ ViÖt Nam vµ ý nghÜa cña viÖc ViÖt Nam trë thµnh thµnh viªn WTO trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng tr−êng hîp nµy. - Ng©n hµng thÕ giíi, 2005, “B¸o c¸o ph¸t triÓn ViÖt Nam 2006: Kinh doanh", ph©n tÝch t¸c ®éng cña c¸c c¶i c¸ch thÓ chÕ tíi m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt Nam vµ sù ph¸t triÓn cña c¸c lo¹i h×nh thÞ tr−êng: ng©n hµng, tµi chÝnh, thÞ tr−êng lao ®éng, thÞ tr−êng ®Êt ®ai vµ c¸c dÞch vô h¹ tÇng trong bèi c¶nh héi nhËp, tõ ®ã ®−a ra c¸c khuyÕn nghÞ chÝnh s¸ch nh»m hoµn thiÖn m«i tr−êng kinh doanh ë ViÖt Nam. - Yingyi Qian & Jinglian Wu (2000), China's Transition to a Market Economy: How far across the River, CEDPR, Stanford University, ph©n tÝch qu¸ tr×nh ®æi míi cña nÒn kinh tÕ Trung Quèc tõ m« h×nh kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang m« h×nh kinh tÕ thÞ tr−êng trªn c¸c lÜnh vùc: chuyÓn ®æi doanh nghiÖp Nhµ n−íc, khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ t− nh©n vµ x©y dùng thÓ chÕ; c¸c c¬ héi vµ th¸ch thøc cho ph¸t triÓn kinh tÕ Trung Quèc trong nh÷ng n¨m tíi. - The U.S.-Vietnam Trade Council, 2006, "Catalog of Legal Updates: Vietnam Trade Policy Regime", ph©n tÝch chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i cña ViÖt
4 Nam, so s¸nh møc ®é phï hîp víi c¸c cam kÕt cña BTA vµ víi c¸c quy ®Þnh cña WTO. - Quü tiÒn tÖ quèc tÕ ((IMF), 2006, “Vietnam: Selected Issues”, ph©n tÝch t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tiÒn tÖ ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam giai ®o¹n 2000 - 2005 vµ dù b¸o t¸c ®éng cña viÖc thùc hiÖn c¸c cam kÕt më cöa thÞ tr−êng tµi chÝnh. b/ T×nh h×nh nghiªn cøu trong n−íc KÓ tõ khi ViÖt Nam b¾t ®Çu c«ng cuéc ®æi míi (1986), c¶i c¸ch thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh theo c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®· ®−îc rÊt nhiÒu c¬ quan vµ c¸c häc gi¶ trong n−íc quan t©m nghiªn cøu. Sau ®©y lµ mét sè nghiªn cøu ®iÓn h×nh: - NguyÔn V¨n Nam, trong t¸c phÈm Ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, ®· ph©n tÝch mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ thÞ tr−êng ë ViÖt Nam theo yªu cÇu héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ thùc hiÖn c¸c môc tiªu XHCN, ®Ò xuÊt c¸c quan ®iÓm, ®Þnh h−íng, gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng nh»m ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam. - V¨n phßng uû ban quèc gia vÒ hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ, 2005, Quy chÕ nÒn kinh tÕ phi thÞ tr−êng (NME). Nghiªn cøu nµy ®· ph©n tÝch c¸c quy ®Þnh liªn quan cña WTO, Hoa Kú, EU vµ c¸c nÒn kinh tÕ lín kh¸c, xem xÐt thùc tiÔn ¸p dông ®èi víi Trung Quèc vµ tõ ®ã t¹o c¬ së cho viÖc ®−a ra c¸c cam kÕt cña ViÖt Nam. - Lª Xu©n B¸, 2004, X©y dùng vµ hoµn thiÖn thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam, ViÖn Nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ TW. Nghiªn cøu nµy ®· tËp trung lµm râ b¶n chÊt, néi dung cña thÓ chÕ KTTT cña ViÖt Nam bao gåm c¸c vÊn ®Ò nh− c¸c luËt lÖ thµnh v¨n vµ bÊt thµnh v¨n, c¸ch thøc tæ chøc thÞ tr−êng, c¸c lùc l−îng thÞ tr−êng, c¬ chÕ gi¸m s¸t... Nghiªn cøu nµy còng ®Ò cÊp ®Õn c¸c hÖ thèng thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng ë ViÖt Nam nh− thÓ chÕ c¹nh tranh, thÓ chÕ tµi chÝnh, thÓ chÕ tæ chøc... - Vâ TrÝ Thµnh, 2002, ThÓ chÕ - C¶i c¸ch thÓ chÕ vµ ph¸t triÓn: Lý luËn vµ thùc tiÔn ë n−íc ngoµi vµ ViÖt Nam, NXB Thèng kª, Hµ Néi. C«ng tr×nh nµy tËp trung vµo luËn gi¶i b¶n chÊt cña thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng, giíi thiÖu c¸c d¹ng thøc KTTT trªn thÕ giíi, kiÕn nghÞ vÒ viÖc x©y dùng thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng ë ViÖt Nam. - Vâ §¹i L−îc, 2003, Ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam, Tµi liÖu tham kh¶o cho Ban nghiªn cøu cña Thñ t−íng,
5 ®· ®¸nh gi¸ c¸c tiªu chÝ kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam theo c¸c tiªu chÝ cña thÞ tr−êng hiÖn ®¹i. - §inh V¨n ¢n, 2007, Thùc tr¹ng x©y dùng vµ hoµn thiÖn thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam, trªn c¬ së nghiªn cøu c¸c yÕu tè cÊu thµnh thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng, t¸c gi¶ ®· kh¸i qu¸t nh÷ng thµnh c«ng vµ h¹n chÕ cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn hÖ thèng thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y trªn c¸c ph−¬ng diÖn chñ yÕu: hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt kinh tÕ; §æi míi, s¾p xÕp l¹i c¸c DNNN; §æi míi thÓ chÕ nh»m ®Èy m¹nh ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn; C¶i c¸ch hµnh chÝnh; X©y dùng vµ ph¸t triÓn c¸c lo¹i thÞ tr−êng yÕu tè s¶n xuÊt... - Hoµng §øc Th©n (2005), Ph¸t triÓn ®ång bé c¸c lo¹i thÞ tr−êng ë ViÖt Nam, trong ®ã chØ râ vai trß t¹o ®iÒu kiÖn vµ chñ ®éng ®iÒu tiÕt cña Nhµ n−íc lµ ®Æc biÖt quan träng ®Ó t¹o sù ®ång bé, ¨n khíp vµ hîp lùc c¸c hÖ thèng thÞ tr−êng... - Lª Danh VÜnh (2006), 20 n¨m ®æi míi c¬ chÕ chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i ViÖt Nam, nh÷ng thµnh tùu vµ bµi häc kinh nghiÖm, S¸ch chuyªn kh¶o, Bé Th−¬ng m¹i, NXB Thèng kª, Hµ Néi, 2006. Nghiªn cøu nµy ®· ph©n tÝch nh÷ng thµnh tùu còng nh− nh÷ng h¹n chÕ trong ®æi míi c¬ chÕ, chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i trong 20 n¨m qua, lµm s¸ng tá h¬n mét sè c¬ së lý luËn cho viÖc ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i ViÖt Nam tõ khi tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi ®Õn nay, ®¸nh gi¸ thùc tiÔn qu¸ tr×nh ®æi míi c¬ chÕ, chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i, qua ®ã ®Ò xuÊt c¸c kiÕn nghÞ tiÕp tôc ®æi míi mét c¸ch m¹nh mÏ h¬n c¬ chÕ, chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i cña n−íc ta thêi gian tíi - NguyÔn Xu©n Tr×nh, Lª Xu©n Sang, 2007, §iÒu chØnh chÝnh s¸ch tµi kho¸ vµ trî cÊp sau khi gia nhËp Tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi: C¬ së lý luËn, kinh nghiÖm quèc tÕ vµ ®Þnh h−íng cho ViÖt Nam, NXB Tµi chÝnh, Hµ Néi, ®· ph©n tÝch nh÷ng t¸c ®éng cña viÖc ViÖt Nam thùc hiÖn c¸c cam kÕt gia nhËp WTO ®Õn c¸c vÊn ®Ò tµi kho¸ nh− chÝnh s¸ch thuÕ, ng©n s¸ch, hç trî, trî cÊp. - NguyÔn V¨n LÞch, 2006, trong nghiªn cøu "T¸c ®éng cña viÖc ViÖt Nam gia nhËp WTO ®èi víi th−¬ng m¹i n−íc ta" ®· ®−a ra khung khæ ph©n tÝch t¸c ®éng cña viÖc ViÖt Nam gia nhËp WTO ®èi víi c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng th−¬ng m¹i nh− xuÊt khÈu, nhËp khÈu, hÖ thèng ph©n phèi vµ mét trong nhãm gi¶i ph¸p tËn dông c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn th−¬ng m¹i lµ hoµn thiÖn c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng theo c¸c nguyªn t¾c cña WTO. - Nghiªn cøu cña ViÖn Nghiªn cøu Qu¶n lý kinh tÕ trung −¬ng “LuËt Doanh nghiÖp vµ LuËt §Çu t− - b−íc tiÕn míi quan träng trong viÖc hoµn thiÖn thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng XHCN", 2006, ph©n tÝch nh÷ng ®iÓm míi cña LuËt Doanh nghiÖp vµ LuËt §Çu t− 2005, ý nghÜa cña nh÷ng LuËt nµy trong
6 viÖc hoµn thiÖn thÓ chÕ kinh tÕ vµ m«i tr−êng kinh doanh, ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña WTO. Cßn cã thÓ kÓ ra nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu kh¸c trong vµ ngoµi n−íc liªn quan ®Õn chñ ®Ò nghiªn cøu nµy. Nh×n chung, nh÷ng nghiªn cøu nãi trªn kh¸ c«ng phu, sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p hiÖn ®¹i cã søc thuyÕt phôc, t− liÖu phong phó. Tuy nhiªn, c¸c c«ng tr×nh ®ã ®Òu ®−îc thùc hiÖn tr−íc khi ViÖt Nam gia nhËp WTO nªn ch−a cã c«ng tr×nh nµo ®i s©u nghiªn cøu vµ luËn gi¶i vÒ thÓ chÕ vÒ m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt Nam theo c¸c cam kÕt héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, ch−a cËp nhËt ®−îc thùc tiÔn sinh ®éng vÒ thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh khi ViÖt Nam ®· lµ thµnh viªn cña WTO vµ héi nhËp s©u réng h¬n vµo c¸c tiÕn tr×nh khu vùc vµ quèc tÕ kh¸c... MÆt kh¸c, trong thêi gian gÇn ®©y thÞ tr−êng thÕ giíi ®ang diÔn biÕn hÕt søc phøc t¹p vµ khã l−êng nh− gi¸ x¨ng dÇu, s¾t thÐp vËt t−, l−¬ng thùc, thùc phÈm ®ang t¨ng m¹nh, ®ång ®« la mÊt gi¸; thÞ tr−êng tÝn dông ¢u - Mü ®ang khñng ho¶ng, gia t¨ng c¸c liªn kÕt th−¬ng m¹i khu vùc vµ c¸c hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i tù do song ph−¬ng trong khi vßng ®µm ph¸n th−¬ng m¹i ®a ph−¬ng trong khu«n khæ WTO vÉn ®ang bÕ t¾c, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam sau h¬n mét n¨m gia nhËp WTO ®ang ®øng tr−íc nh÷ng vÊn ®Ò nãng báng cña nhËp siªu, l¹m ph¸t, nh÷ng vÊn ®Ò cña thÞ tr−êng chøng kho¸n, bÊt ®éng s¶n... Nh÷ng thùc tiÔn míi nµy ®ang ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò cÇn ®−îc lµm râ vµ nghiªn cøu s©u s¾c h¬n. V× vËy, viÖc nghiªn cøu hoµn thiÖn thÓ chÕ vÒ m«i tr−êng kinh doanh, thùc thi c¸c cam kÕt héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cÇn ®−îc thùc hiÖn nh»m ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p thùc tiÔn vµ kh¶ thi ®Ó ®¶m b¶o ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n−íc nhanh vµ bÒn v÷ng. 3. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi Môc tiªu cña ®Ò tµi lµ nghiªn cøu luËn cø khoa häc vµ ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p hoµn thiÖn thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt nam trong ®iÒu kiÖn thùc hiÖn c¸c cam kÕt héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, ®−îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c nhiÖm vô cô thÓ sau ®©y: (1). HÖ thèng ho¸ vµ lµm râ c¬ së khoa häc vÒ hoµn thiÖn thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh theo c¸c cam kÕt héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam; (2). §¸nh gi¸ thùc tr¹ng thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt Nam hiÖn nay vµ x¸c ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò ®ang ®Æt ra trong thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt Nam theo c¸c cam kÕt héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ; (3). §Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m hoµn thiÖn thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn thùc hiÖn c¸c cam kÕt héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.
7 4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu §èi t−îng nghiªn cøu: Lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt Nam theo c¸c cam kÕt héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Ph¹m vi nghiªn cøu - VÒ néi dung: §Ò tµi sÏ ®i s©u nghiªn cøu thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt Nam, trong ®ã tËp trung vµo c¸c yÕu tè ph¶n ¸nh thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh vµ c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ møc ®é c¶i thiÖn thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh cña c¸c tæ chøc trong n−íc (VCCI vµ VNCI: chØ sè c¹nh tranh cÊp tØnh/thµnh - PCI) vµ quèc tÕ (WB, IFC: chØ sè thuËn lîi kinh doanh - BEI; §¹i häc Harvard vµ DiÔn ®µn kinh tÕ thÕ giíi - WEF: chØ sè m«i tr−êng th−¬ng m¹i - ETI; vµ T¹p chÝ Phè Wall (Mü) vµ Quü Heritage: ChØ sè tù do kinh tÕ - Index of Economic Freedom - IEF). Gi¶i ph¸p ®Ò xuÊt bao gåm c¶ c¸c gi¶i ph¸p vÜ m« vµ nhãm gi¶i ph¸p vi m«. - Ph¹m vi kh«ng gian: Trªn toµn l·nh thæ ViÖt Nam - Ph¹m vi thêi gian: §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng tõ n¨m 2001 ®Õn nay vµ gi¶i ph¸p ®Ò xuÊt cho tíi n¨m 2010, tÇm nh×n ®Õn 2020. 5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu - Nghiªn cøu tµi liÖu dùa trªn nguån tµi liÖu thø cÊp cña c¸c thÓ chÕ vµ tæ chøc kinh tÕ trong vµ ngoµi n−íc, c¸c trang Web trong n−íc vµ quèc tÕ liªn quan vÒ thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh, kÕ thõa c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu tr−íc vÒ thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh; - Kh¶o s¸t thùc tÕ t¹i c¸c thÓ chÕ, tæ chøc kinh tÕ, th−¬ng m¹i cña ViÖt Nam nh− Bé C«ng Th−¬ng, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t−, Bé Tµi chÝnh, Ng©n hµng Nhµ n−íc, chÝnh quyÒn c¸c Thµnh phè Hµ Néi, Hå ChÝ Minh, §µ N½ng; ViÖn Nghiªn cøu Qu¶n lý kinh tÕ Trung −¬ng, Phßng Th−¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam; C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam... - Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thèng kª, so s¸nh, tæng hîp; - Tæ chøc héi nghÞ , héi th¶o, xin ý kiÕn chuyªn gia. 6. Néi dung nghiªn cøu Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, néi dung cña ®Ò tµi nghiªn cøu ®−îc chia ra lµm 3 ch−¬ng: Ch−¬ng 1: Tæng quan vÒ thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh trong c¸c cam kÕt héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt Nam hiÖn nay Ch−¬ng 3: §Þnh h−íng vµ gi¶i ph¸p hoµn thiÖn thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn thùc hiÖn c¸c cam kÕt héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ
8 Ch−¬ng 1 Tæng quan vÒ thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh trong c¸c cam kÕt héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña ViÖt Nam 1.1. Kh¸i qu¸t chung vÒ thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh 1.1.1. Kh¸i niÖm vÒ thÓ chÕ Trong cuèn Tõ ®iÓn ViÖt Nam (do Hoµng Phª chñ biªn n¨m 1992), thÓ chÕ ®−îc ®Þnh nghÜa lµ "nh÷ng quy ®Þnh, luËt lÖ cña mét chÕ ®é x· héi, buéc mäi ng−êi ph¶i tu©n theo". Theo c¸c t¸c gi¶ cña ®Ò tµi KX-01-06, "ThÓ chÕ lµ mét c¸ch thøc x· héi x¸c lËp khung khæ, trËt tù, trong ®ã diÔn ra c¸c quan hÖ gi÷a con ng−êi vµ c¬ chÕ, quy chÕ, quyÒn lùc. quy t¾c, luËt lÖ vËn hµnh cña trËt tù x· héi ®ã". Theo ®Þnh nghÜa nµy, thÓ chÕ cã thÓ ®−îc hiÓu lµ c¸i t¹o thµnh khung khæ trËt tù cho c¸c quan hÖ cña con ng−êi, ®Þnh vÞ c¬ chÕ thùc thi vµ giíi h¹n cña c¸c quan hÖ gi÷a c¸c bªn tham gia t−¬ng t¸c; thÓ chÕ lµ ý chÝ chung cña céng ®ång x· héi trong viÖc x¸c lËp trËt tù, nh÷ng quy t¾c, nh÷ng rµng buéc vµ c¸c chuÈn mùc, gi¸ trÞ chung ®−îc mäi ng−êi chia sÎ2. Víi t− c¸ch lµ mét chØnh thÓ, hÖ thèng thÓ chÕ cã mét sè ®Æc ®iÓm sau ®©y: Thø nhÊt, hÖ thèng thÓ chÕ cã thÓ ph©n chia t−¬ng ®èi thµnh hai lo¹i: m«i tr−êng thÓ chÕ vµ thÓ chÕ qu¶n lý qu¶n trÞ (cÊp ®é vi m« h¬n). M«i tr−êng thÓ chÕ x¸c ®Þnh c¸c rµng buéc ®èi víi thÓ chÕ qu¶n lý. M«i tr−êng thÓ chÕ chó träng ®Õn møc ®é ho¹t ®éng tæng thÓ trong khi thÓ chÕ qu¶n lý l¹i liªn quan nhiÒu ®Õn c¸c t−¬ng t¸c vµ giao dÞch ®¬n lÎ. Thø hai, cÇn ph©n biÖt m«i tr−êng thÓ chÕ (bao gåm luËt ch¬i, quy t¾c x· héi chung) víi c¸c h×nh thøc tæ chøc riªng biÖt (c¸c s¾p xÕp vÒ tæ chøc) víi t− c¸ch lµ "chñ thÓ", lµ "ng−êi ch¬i" trong m«i tr−êng thÓ chÕ. ThÓ chÕ kinh tÕ lµ mét hÖ thèng bao gåm: c¸c quy ®Þnh vÒ kinh tÕ cña nhµ n−íc vµ c¸c quy t¾c x· héi ®−îc nhµ n−íc c«ng nhËn; hÖ thèng c¸c chñ thÓ thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ; vµ c¸c c¬ chÕ, ph−¬ng ph¸p, thñ tôc thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh vµ vËn hµnh bé m¸y ®ã. ThÓ chÕ kinh tÕ liªn quan tíi mäi c«ng ®o¹n cña ho¹t ®éng kinh tÕ, tõ viÖc ph©n bæ nguån lùc cña nÒn kinh tÕ cho tíi qu¸ tr×nh ph©n bæ ®Çu ra cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. ThÓ chÕ kinh tÕ lµ hÖ thèng c¸c qui ph¹m ph¸p luËt nh»m ®iÒu chØnh c¸c chñ thÓ kinh tÕ, c¸c hµnh vi s¶n xuÊt kinh doanh vµ c¸c quan hÖ kinh tÕ. ThÓ chÕ kinh tÕ bao gåm c¸c yÕu tè chñ yÕu lµ c¸c ®¹o luËt, quy chÕ, quy t¾c, chuÈn mùc vÒ kinh tÕ g¾n víi c¸c chÕ tµi xö lý vi ph¹m, c¸c 2 TS. §inh V¨n ¢nn, TS. Lª Xu©n B¸, TiÕp tôc x©y dùng vµ hoµn thiÖn thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam, NXB Khoa häc vµ Kü thuËt, 2006.
9 tæ chøc kinh tÕ, c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ, truyÒn thèng v¨n ho¸ vµ v¨n minh kinh doanh, c¬ chÕ vËn hµnh kinh tÕ. Trong B¸o c¸o Ph¸t triÓn cña Ng©n hµng ThÕ giíi (2002), thÓ chÕ kinh tÕ cã thÓ ®−îc h×nh thµnh bëi nhµ n−íc, c¸c tæ chøc kinh tÕ (céng ®ång hay t− nh©n) vµ thËm chÝ cßn bëi c¸c tæ chøc quèc tÕ (®èi víi c¸c quan hÖ kinh tÕ mang tÝnh xuyªn quèc gia); trong ®ã nhµ n−íc ®ãng vai trß ®Æc biÖt quan träng trong viÖc h×nh thµnh nªn thÓ chÕ kinh tÕ. 1.1.2. Kh¸i niÖm vÒ m«i tr−êng kinh doanh M«i tr−êng kinh doanh lµ mét kh¸i niÖm rÊt ®a diÖn, cã nhiÒu møc ®é réng, hÑp kh¸c nhau. Nh×n mét c¸ch chung nhÊt th× m«i tr−êng kinh doanh lµ tæng thÓ cña nhiÒu yÕu tè vµ ®iÒu kiÖn cã tÝnh chÊt rµng buéc ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. Trong m«i tr−êng kinh doanh cã thÓ kh¸i qu¸t c¸c yÕu tè lín lµ: (1) M«i tr−êng ph¸p lý bao gåm toµn bé hÖ thèng ph¸p luËt vÒ kinh doanh cña mét quèc gia trong ®ã quy ®Þnh vµ ®iÒu chØnh sù gia nhËp thÞ tr−êng, ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp trªn thÞ tr−êng vµ sù rót lui khái thÞ tr−êng cña doanh nghiÖp; (2) M«i tr−êng qu¶n lý gåm hÖ thèng c¸c tæ chøc kiÓm tra, kiÓm so¸t thÞ tr−êng vÒ tu©n thñ quy ®Þnh cña ph¸p luËt; (3) M«i tr−êng chÝnh trÞ vµ kinh tÕ vÜ m« trong ®ã sù æn ®Þnh vµ th©n thiÖn thÞ tr−êng sÏ t¹o thuËn lîi cho ho¹t ®éng kinh doanh ph¸t triÓn lµnh m¹nh víi c¸c chÝnh s¸ch vÒ tiÒn tÖ vµ tµi kho¸ linh ho¹t vµ bÒn v÷ng; (4) Kh¶ n¨ng ®¸p øng ho¹t ®éng kinh doanh cña kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ, x· héi; (5) Kh¶ n¨ng ®¸p øng cña nguån nh©n lùc cho ho¹t ®éng qu¶n lý vµ kinh doanh. Nh− vËy, m«i tr−êng kinh doanh hiÓu theo nghÜa réng lµ toµn bé c¸c yÕu tè vµ ®iÒu kiÖn t¹o nªn thÞ tr−êng. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, ph¶i t¹o lËp mét m«i tr−êng kinh doanh thuËn lîi, th«ng tho¸ng, minh b¹ch vµ b×nh ®¼ng ®Ó cho doanh nghiÖp víi t− c¸ch lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm, ®−îc ®èi xö b×nh ®¼ng ph¸t huy hÕt kh¶ n¨ng cña m×nh. Trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ th× m«i tr−êng kinh doanh trong n−íc còng ph¶i t−¬ng thÝch víi m«i tr−êng kinh doanh quèc tÕ. X©y dùng m«i tr−êng kinh doanh hiÓu theo nghÜa réng còng lµ x©y dùng toµn bé hÖ thèng thÞ tr−êng, tõ khu«n khæ chung cho ®Õn thÞ tr−êng cña tõng ngµnh, tõng lÜnh vùc ho¹t ®éng, tõng yÕu tè, tõng kh©u trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi.
10 M.Porter, trong nghiªn cøu ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp trªn thÞ tr−êng c¹nh tranh, ®· ®Ò cËp ®Õn 5 yÕu tè m«i tr−êng ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp, gåm m«i tr−êng kinh tÕ, m«i tr−êng c«ng nghÖ, m«i tr−êng v¨n ho¸ - x· héi, m«i tr−êng tù nhiªn vµ m«i tr−êng chÝnh trÞ, luËt ph¸p chÝnh phñ. §ã lµ sù ®Ò cËp m«i tr−êng kinh doanh theo nghÜa réng. Tuy nhiªn trong ph¹m vi ®Ò tµi nµy chóng t«i h¹n chÕ nghiªn cøu vµo c¸c néi dung kinh tÕ, qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ n−íc t¹o ra m«i tr−êng kinh doanh cña doanh nghiÖp. §ã lµ nh÷ng yÕu tè m«i tr−êng ®ßi hái ph¶i cã thÓ chÕ râ rµng ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. 1.1.3. Kh¸i niÖm vÒ thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh Tõ nh÷ng kh¸i niÖm vÒ thÓ chÕ vµ m«i tr−êng kinh doanh nh− trªn, nhãm t¸c gi¶ ®Ò tµi cho r»ng: ThÓ chÕ MTKD lµ mét hÖ thèng h¹ tÇng c¬ së gåm 3 thµnh tè c¬ b¶n cã quan hÖ mËt thiÕt vµ phô thuéc lÉn nhau lµ: (1) C¸c quy ®Þnh vÒ kinh doanh cña Nhµ n−íc (hÖ thèng ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch) vµ c¸c quy t¾c x· héi vÒ kinh doanh ®−îc Nhµ n−íc c«ng nhËn; (2) HÖ thèng c¸c chñ thÓ thùc hiÖn vµ vËn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh; (3) C¸c c¬ chÕ, ph−¬ng ph¸p, thñ tôc thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh vµ vËn hµnh hÖ thèng ®ã. Víi kh¸i niÖm thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh nh− vËy, cã thÓ x¸c ®Þnh néi hµm hay nh÷ng yÕu tè chÝnh cña thÓ chÕ MTKD nh− sau: (1) HÖ thèng ph¸p luËt vÒ kinh doanh vµ c¸c quy t¾c x· héi ®iÒu chØnh c¸c mèi quan hÖ kinh doanh vµ c¸c hµnh vi kinh doanh ®−îc ph¸p luËt thõa nhËn cña mét quèc gia; VÒ thùc chÊt, hÖ thèng thÓ chÕ chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸ vµ x· héi cña mét quèc gia, lµ c¬ së nÒn t¶ng ®Ó h×nh thµnh m«i tr−êng quy ®Þnh vÒ kinh doanh. (2) C¸c chñ thÓ thùc hiÖn vµ vËn hµnh hÖ thèng kinh doanh bao gåm nhµ n−íc, doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc x· héi d©n sù. (3) C¸c c¬ chÕ, ph−¬ng ph¸p, thñ tôc thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh vµ qu¶n lý, ®iÒu hµnh hÖ thèng kinh doanh. Trong ®iÒu kiÖn ViÖt Nam, viÖc x©y dùng c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng, vÊn ®Ò c¶i c¸ch thñ tôc hµnh chÝnh vµ t¨ng c−êng kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ x· héi, c¶ phÇn cøng vµ phÇn mÒm ®Òu phô thuéc vµo yÕu tè quan träng nhÊt lµ nguån nh©n lùc. ThÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh sÏ t¸c ®éng tíi ho¹t ®éng kinh doanh theo c¸c néi dung sau ®©y: Thø nhÊt, vÊn ®Ò vÒ tù do kinh doanh vµ ®iÒu kiÖn c¹nh tranh c«ng b»ng vµ b×nh ®¼ng trong kinh doanh; Thø hai, vÊn ®Ò t¹o thuËn lîi cho ho¹t ®éng kinh doanh ph¸t triÓn.
11 1.1.4. Nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n ®èi víi thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ Trong bèi c¶nh ViÖt Nam lµ thµnh viªn Tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi, chuyÓn m¹nh sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh cña ViÖt Nam sÏ ph¶i ®¸p øng ®−îc nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n sau ®©y: 1.1.4.1. Tù do ho¸ c¸c c«ng cô ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng - Tù do ho¸ gi¸ c¶; - ChÝnh s¸ch tû gi¸ linh ho¹t theo tÝn hiÖu thÞ tr−êng; - §æi míi chÝnh s¸ch l·i suÊt; - §æi míi chÝnh s¸ch tiÒn l−¬ng, tiÒn c«ng. 1.1.4.2. Më réng møc ®é tham gia cña c¸c chñ thÓ kinh doanh vµ ®¶m b¶o m«i tr−êng c«ng b»ng, b×nh ®¼ng gi÷a c¸c chñ thÓ - Më réng quyÒn kinh doanh th−¬ng m¹i; - C¶i thiÖn chÝnh s¸ch thu hót ®Çu t−; - T¹o m«i tr−êng c¹nh tranh c«ng b»ng vµ b×nh ®¼ng vµ kiÓm so¸t ®éc quyÒn; - T¹o lËp vµ hoµn thiÖn khung thÓ chÕ cho viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña khu vùc t− nh©n. 1.1.4.3. T¨ng tÝnh minh b¹ch cña chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ tÝnh tiªn liÖu ®−îc cña c¸c quyÕt ®Þnh thÞ tr−êng - C¶i thiÖn khung khæ ph¸p luËt; - T¹o dùng c¸c thiÕt chÕ thÞ tr−êng c¬ b¶n (thÞ tr−êng hµng ho¸, thÞ tr−êng tiÒn tÖ, thÞ tr−êng lao ®éng, thÞ tr−êng ®Êt ®ai, thÞ tr−êng vèn); - T¹o dùng s©n ch¬i b×nh ®¼ng cho tÊt c¶ c¸c chñ thÓ kinh tÕ; - T¹o lËp c¸c thiÕt chÕ hç trî ph¸t triÓn thÞ tr−êng; - Thùc hiÖn c¸c cam kÕt quèc tÕ. 1.1.4.4. Gi¶m møc ®é can thiÖp cña ChÝnh phñ vµo thÞ tr−êng - Vai trß cña ChÝnh phñ trong ph©n bæ nguån lùc; - Møc ®é can thiÖp cña Nhµ n−íc vµo ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp; - C¶i c¸ch hµnh chÝnh.
12 1.2. C¸c tiªu chÝ ph¶n ¸nh thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh 1.2.1. Mèi quan hÖ gi÷a thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh vµ c¸c tiªu chÝ cô thÓ vÒ m«i tr−êng kinh doanh Trong khi thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh t¹o ra khung khæ, trËt tù ®¶m b¶o cho sù vËn hµnh vµ ho¹t ®éng cña hÖ thèng kinh doanh nh»m ®¹t ®−îc nh÷ng môc tiªu ®· ®Þnh th× nh÷ng tiªu chÝ cô thÓ vÒ m«i tr−êng kinh doanh chÝnh lµ th−íc ®o, lµ sù ph¶n ¸nh trung thùc vÒ chÊt l−îng, n¨ng lùc vµ sù phï hîp cña thÓ chÕ víi thùc tiÔn kinh doanh. ThÓ chÕ, nh− ®· nãi ë trªn, chÝnh lµ yÕu tè h¹ tÇng c¬ së cña ho¹t ®éng kinh doanh, h¹ tÇng c¬ së nµy ®−îc cÊu thµnh bëi ba yÕu tè chÝnh cã quan hÖ mËt thiÕt vµ phô thuéc lÉn nhau lµ hÖ thèng ph¸p lý, chÝnh s¸ch vµ c¸c quy t¾c x· héi vÒ kinh doanh ®−îc Nhµ n−íc thõa nhËn; c¸c cÊu tróc x· héi vËn hµnh hÖ thèng kinh doanh; c¸c c¬ chÕ, biÖn ph¸p gi¸m s¸t, kiÓm tra viÖc thùc thi vµ ®iÒu chØnh, hoµn thiÖn thÓ chÕ. Cã thÓ nãi, m«i tr−êng kinh doanh tèt hay xÊu, thuËn lîi hay khã kh¨n, ®−îc hç trî hay bÞ c¶n trë ®Òu ph¶n ¸nh trung thùc n¨ng lùc, chÊt l−îng vµ tr×nh ®é cña thÓ chÕ. ChÝnh v× vËy, khi ®¸nh gi¸ vÒ thÓ chÕ m«i tr−êng kinh doanh ng−êi ta th−êng sö dông c¸c hÖ thèng tiªu chÝ cô thÓ vÒ m«i tr−êng kinh doanh lµm c«ng cô ®Ó l−îng ho¸ c¸c t¸c ®éng cña thÓ chÕ ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh. Ngay trong kh¸i niÖm vÒ c¸c chØ sè m«i tr−êng kinh doanh mµ chóng t«i lùa chän giíi thiÖu d−íi ®©y nh− ChØ sè thuËn lîi th−¬ng m¹i, ChØ sè m«i tr−êng kinh doanh, ChØ sè tù do kinh tÕ hay ChØ sè vÒ n¨ng lùc c¹nh tranh cÊp tØnh/thµnh… ®Òu ®· thÓ hiÖn ®Çy ®ñ mèi quan hÖ nµy. 1.2.2. ChØ sè thuËn lîi th−¬ng m¹i (Enabling Trade Index- ETI) Theo nhãm t¸c gi¶ cña §¹i Häc Harvard vµ DiÔn ®µn Kinh tÕ ThÕ giíi (WEF)3, ChØ sè thuËn lîi th−¬ng m¹i - ETI lµ mét chØ sè tæng hîp ®o l−êng c¸c yÕu tè, chÝnh s¸ch vµ dÞch vô t¹o thuËn lîi cho dßng hµng ho¸ tù do l−u chuyÓn qua biªn giíi ®Õn n¬i tiÕp nhËn. ETI ®−îc cÊu thµnh tõ 4 chØ sè phô sau ®©y: TiÕp cËn thÞ tr−êng: ®o l−êng ®é më cña khu«n khæ v¨n ho¸ vµ chÝnh s¸ch cña mét n−íc ®èi víi hµng ho¸ nhËp khÈu tõ n−íc kh¸c. §èi víi hµng ho¸ cña n−íc kh¸c ®· ®−îc phÐp th©m nhËp th× chØ sè phô "Qu¶n lý hµnh chÝnh t¹i biªn giíi" sÏ ®o l−êng møc ®é t¹o thuËn lîi cña thñ tôc hµnh chÝnh t¹i biªn giíi ®èi víi hµng ho¸ ®ã. Sau khi hoµn thµnh thñ tôc th«ng quan, chØ sè phô "H¹ tÇng truyÒn th«ng vµ vËn t¶i"sÏ cho phÐp xem xÐt, ®¸nh gi¸ møc ®é t¹o thuËn lîi cña c¬ së h¹ tÇng truyÒn th«ng vµ vËn t¶i cña mét n−íc ®Ó ®−a hµng tõ cöa khÈu vÒ n¬i tiÕp nhËn. 3 Robert Z. Lawrence, Harvard University, Jennifer Blanke, Margareta Dreniek Handuz, Thierry Geiger and Qin He, World Economic Forum