Đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường: Nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn chiến lược cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực công nghệ thông tin

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:64

Thêm vào BST

Báo xấu

45
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là nghiên cứu tổng hợp lý thuyết để nhận diện các loại hình chiến lược cạnh tranh theo các cách tiếp cận khác nhau bao gồm: khái niệm, cở sở của chiến lược, các trường hợp phù hợp ứng dụng các lý thuyết này trong thực tế. Ứng dụng các lý thuyết này vào định hướng chiến lược cạnh tranh cho các doanh nghiệp công nghệ thông tin Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường: Nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn chiến lược cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực công nghệ thông tin

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI ------------o0o------------ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CẤP TRƯỜNG Nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn chiến lược cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực công nghệ thông tin Chủ nhiệm đề tài: Nguyễn Thị Vân Hà Nội, năm 2017
TÓM LƯỢC Khoa học về chiến lược cạnh tranh đã được nghiên cứu, phát triển và ứng dụng qua thời gian dài, và trong đó nổi bật nhất là các lý thuyết chiến lược cạnh tranh của M.Porter. Trong môi trường kinh doanh biến động mãnh mẽ, các lý thuyết về quản trị nói chung và chiến lược kinh doanh đều không thể bất biến. Vì vậy, nghiên cứu các quan điểm tiếp cận chiến lược cạnh tranh khác nhau nhằm tổng hợp và nghiên cứu các trường hợp sử dụng phù hợp với từng quan điểm khác nhau là vô cùng cấp thiết. Đề tài nghiên cứu chiến lược theo các cách thức tiếp cận khác nhau. Từ đó, đánh giá các mô hình chiến lược cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực công nghệ thông tin thông qua việc đánh giá các doanh nghiệp điển hình trong lĩnh vực cung ứng các dịch vụ tích hợp hệ thống. Trên cơ sở đó, đề tài cũng đề xuất các giải pháp hoàn thiện chiến lược cạnh tranh cho các doanh nghiệp công nghệ thông tin theo từng cách tiếp cận khác nhau nhằm đưa ra cái nhìn tổng thể về định hướng cạnh tranh cho các doanh nghiệp này.
LỜI CẢM ƠN Đề hoàn thành công trình nghiên cứu, tác giả xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu trường đại học Thương Mại, Khoa quản trị kinh doanh và bộ môn Quản trị chiến lược đã tạo mọi điều kiện cho tôi được đảm nhận và thực hiện nghiên cứu này. Đồng thời, nhóm nghiên cứu cũng xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới các giảng viên, các nhà nghiên cứu khoa học tại trường đại học Thương Mại và các cơ sỏ đào tạo đã giúp chúng tôi thu thập được những thông tin bổ ích, phục vụ cho việc nghiên cứu đề tài. Ngoài ra, xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến các nhà lãnh đạo các doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghệ thông tin đã dành thời gian giúp chúng tôi thu thập các thông tin, dữ liệu phục vụ cho điều tra thực tiễn các vấn đề trong đề tài. Xin chân thành cảm ơn các đồng nghiệp đang công tác tai bộ môn Quản trị chiến lược đã góp ý, động viên chúng tôi trong suốt thời gian thực hiện đề tài nghiên cứu. Hà Nội, ngày tháng 5 năm 2017 Chủ nhiệm đề tài Th.s Nguyễn Thị Vân
MỤC LỤC TÓM LƯỢC LỜI CẢM ƠN MỤC LỤC DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ CHƯƠNG 1 : TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI ..............................................1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu .........................................................................1 1.2. Xác lập và tuyên bố vấn đề nghiên cứu trong đề tài ................................................2 1.3. Mục tiêu của đề tài ...................................................................................................2 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................3 1.5. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài .....................................................................3 1.6. Ý nghĩa của đề tài ...................................................................................................10 1.7. Kết cấu của báo cáo đề tài ......................................................................................10 CHƯƠNG 2: MỘT SỐ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CẠNH TRANH VÀ CHIẾN LƯỢC CẠNH TRANH CỦA DOANH NGHIỆP .....................................................11 2.1 Lý thuyết về cạnh tranh ........................................................................................... 11 2.1.1 Khái niệm về cạnh tranh.......................................................................................11 2.1.2 Lý thuyết về định vị cạnh tranh ............................................................................12 2.1.3 Lý thuyết về siêu cạnh tranh .................................................................................14 2.2 Lý thuyết về chiến lược cạnh tranh .........................................................................16 2.2.1 Chiến lược cạnh tranh tổng quát của M.Porter ...................................................17 2.2.2 Chiến lược bẻ gẫy thị trường................................................................................19 2.2.3 Chiến lược đại dương xanh ..................................................................................24 CHƯƠNG 3: NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG CHIẾN LƯỢC CẠNH TRANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM TRONG LĨNH VỰC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN ................................................................................................................26 3.1 Giới thiệu về ngành công nghệ thông tin Việt Nam ................................................26 3.2 Phương pháp thu thập và xử lý dữ liệu....................................................................27 3.3 Các nhân tố môi trường ảnh hưởng đến chiến lược cạnh tranh của các doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghệ thông tin Việt Nam ...................................................27 3.3.1 Môi trường vĩ mô ..................................................................................................27 3.3.2 Môi trường ngành .................................................................................................31
3.4 Thực trạng chiến lược cạnh tranh của các doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghệ thông tin Việt Nam ........................................................................................................34 3.4.1. Thực trạng nhận thức của doanh nghiệp về chiến lược cạnh tranh ...................34 3.4.2 Thực trạng mô hình chiến lược cạnh tranh của doanh nghiệp ............................ 35 CHƯƠNG 4: CÁC KẾT LUẬN RÚT RA VÀ ĐỊNH HƯỚNG CHIẾN LƯỢC CẠNH TRANH CHO CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM TRONG LĨNH VỰC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN ......................................................................................41 4.1 Các kết luận rút ra từ tổng hợp lý thuyết .................................................................41 4.1.1 So sánh quan điểm chiến lược cạnh tranh của M.Porter và quan điểm siêu cạnh tranh của D’Aveni .........................................................................................................41 4.1.2 So sánh quan điểm chiến lược cạnh tranh của M.Porter và quan điểm đại dương xanh ............................................................................................................................... 43 4.2 Các kết luận rút ra từ phân tích thực trạng .............................................................. 44 4.2.1 Thành công ...........................................................................................................44 4.2.2 Hạn chế .................................................................................................................44 4.2.3 Nguyên nhân của hạn chế.....................................................................................45 4.3 Đề xuất định hướng chiến lược cạnh tranh cho các doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực công nghệ thông tin .........................................................................................46 4.3.1 Đổi mới tư duy và nhận thức của các nhà quản trị doanh nghiệp .......................46 4.3.2 Đề xuất định hướng chiến lược cạnh tranh cho các doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực công nghệ thông tin theo quan điểm cạnh tranh tổng quát của M.Porter .......................................................................................................................................47 4.3.3 Đề xuất định hướng chiến lược cạnh tranh cho các doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực công nghệ thông tin theo quan điểm siêu cạnh tranh của Richard D’Aveni ..50 KẾT LUẬN ...................................................................................................................55 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ Hình 2.1: Mô hình 7S mới ............................................................................................. 20 Hình 2.2: Đổi mới giá trị trong chiến lược đại dương xanh .........................................25 Hình 3.1: Biểu đồ diễn biến tăng trưởng GDP của Việt Nam năm 2015-2016 ............27 Hình 3.2 : Thống kê FDI vào Việt Nam giai đoạn 2004-2016 ......................................28 Hình 4.1: Quan điểm cạnh tranh truyền thống và siêu cạnh tranh............................... 41 Bảng 4.1: So sánh quan điểm chiến lược cạnh tranh tổng quát và siêu cạnh tranh .....42 Bảng 4.2: So sánh quan điểm chiến lược cạnh tranh tổng quát và đại dương xanh ....43
CHƯƠNG 1 : TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI 1.1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Cạnh tranh và chiến lược cạnh tranh là những vấn đề trọng tâm mà bất cứ doanh nghiệp nào cũng cần quan tâm. Trong nền kinh tế thị trường, cạnh tranh là một vấn đề không thể tránh khỏi đối với bất kì doanh nghiệp nào. Cho dù doanh nghiệp đó đang tiến hành kinh doanh ở bất kỳ một lĩnh vực nào thì vấn đề cạnh tranh luôn song hành với sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp đó. Đứng trước câu hỏi làm gì để tồn tại vào phát triển? Hướng đi nào để giành được lợi thế cạnh tranh trước các đối thủ, khi phải kinh doanh trong một môi trường có sự cạnh tranh gay gắt như hiện nay. Vì vậy doanh nghiệp cần xác định được cách thức cạnh tranh hiệu quả, thích ứng kịp thời với sự thay đổi của nền kinh tế, phát triển sản phẩm và cạnh tranh với các đối thủ. Khi nói đến chiến lược cạnh tranh, quan điểm tiếp cận chiến lược cạnh tranh tổng quát của M. Porter được coi là một học thuyết kinh điển và được sử dụng phổ biến trong các nghiên cứu cũng như áp dụng trong thực tế. Tuy nhiên, cũng tồn tại rất nhiều các quan điểm của các nhà kinh tế học khác nhau về cạnh tranh và chiến lược cạnh tranh, đặc biệt là các chiến lược cạnh tranh trong bối cảnh thị trường mới như chiến lược đại dương xanh của Chan Kim và Renee Mauborgne hay chiến lược bẻ gãy thị trường của Richard D’Aveni… Vì vậy, việc tổng hợp và so sánh các quan điểm tiếp cận khác nhau về cạnh tranh và chiến lược cạnh tranh, từ đó đưa ra các trường hợp phù hợp để áp dụng các lý thuyết này là cần thiết. Trong thời gian qua, bằng nỗ lực của chính các doanh nghiệp cộng với sự quan tâm, hỗ trợ của các cơ quan chức năng, lĩnh vực công nghệ thông tin nổi lên và nhận được nhiều mối quan tâm từ phía các đối tượng hữu quan khác nhau. Ngành công nghiệp công nghệ thông tin được đưa vào nhóm các ngành kinh tế mũi nhọn của Việt Nam để nhận được sự ưu tiên và hỗ trợ từ phía Chính phủ cho việc phát triển ngành này nhằm tiến tới hình thành nền kinh tế Việt nam là một nền kinh tế dựa trên tri thức. Ngoài ra, ngành công nghệ thông tin phát triển còn khuyến khích các ngành khác phát triển theo chiều hướng tạo ra sản phẩm có hàm lượng giá trị gia tăng cao hơn. Ngành công nghệ thông tin của Việt Nam luôn duy trì tốc độ tăng trưởng cao, năm 2016 tổng doanh thu từ các doanh nghiệp viễn thông, công nghệ thông tin ước đạt trên 900.000 tỷ đồng. Việt Nam được coi là một trong những thị trường công nghệ thông tin – viễn 1
thông tiềm năng nhất trên thế giới và là điểm đến hấp dẫn của vốn đầu tư nước ngoài với các dự án lớn từ các tập đoàn như Sam Sung, LG, Canon... Tuy nhiên, cạnh tranh trong ngành cũng rất lớn đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam tham gia vào các hiệp định thương mại, các tổ chức kinh tế mới. Với tiềm năng và những cơ hội, thách thức mới đó, các doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghệ thông tin Việt Nam cần chú trọng đến việc xây dựng và triển khai các chiến lược cạnh tranh hiệu quả. Từ những luận giải và lý do trên, tác giả mạnh dạn lựa chọn đề tài nghiên cứu khoa học cấp cơ sở: “Nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn chiến lược cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực công nghệ thông tin”. Tác giả hy vọng kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ tổng hợp và đề xuất những giải pháp hữu ích nhằm nâng cao vị thế cạnh tranh của các doanh nghiệp công nghệ thông tin Việt Nam. 1.2. Xác lập và tuyên bố vấn đề nghiên cứu trong đề tài Đề tài “Nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn chiến lược cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực công nghệ thông tin” tập trung nghiên cứu các vấn đề sau: Các lý thuyết về cạnh tranh và chiến lược cạnh tranh theo nhiều cách tiếp cận khác nhau? Ngoài chiến lược cạnh tranh tổng quát được phát triển bởi M.Porter thì còn có các lý thuyết về cạnh tranh và chiến lược cạnh tranh nào khác? Nội dung các lý thuyết này và các trường hợp phù hợp để ứng dụng các lý thuyết này trong thực tế? Nghiên cứu các loại hình chiến lược cạnh tranh được áp dụng hiện nay trong ngành công nghệ thông tin Việt Nam ? Từ đó đưa ra các kết luận và định hướng các giải pháp hoàn thiện các chiến lược này. 1.3. Mục tiêu của đề tài Mục tiêu chung: Nghiên cứu tổng hợp lý thuyết để nhận diện các loại hình chiến lược cạnh tranh theo các cách tiếp cận khác nhau bao gồm: khái niệm, cở sở của chiến lược, các trường hợp phù hợp ứng dụng các lý thuyết này trong thực tế. Ứng dụng các lý thuyết này vào định hướng chiến lược cạnh tranh cho các doanh nghiệp công nghệ thông tin Việt Nam. Mục tiêu cụ thể: - Hệ thống hóa các lý thuyết về cạnh tranh như lý thuyết về định vị cạnh tranh, lý thuyết về cạnh tranh của M.Porter, lý thuyết về môi trường siêu cạnh tranh,… 2
- Hệ thống hóa các quan điểm tiếp cận về các loại hình chiến lược cạnh tranh. - Phân tích môi trường chiến lược cũng như các cơ hội và thách thức của các doanh nghiệp Việt Nam nói chung và các doanh nghiệp công nghệ thông tin nói riêng. Đồng thời phân tích thực trạng chiến lược cạnh tranh của các doanh nghiệp công nghệ thông tin trong đó tập trung vào các doanh nghiệp cung cấp giải pháp tích hợp hệ thống Việt Nam. - Đề xuất định hướng chiến lược cạnh tranh cho các doanh nghiệp này trong điều kiện hội nhập quốc tế của Việt Nam theo các quan điểm tiếp cận khác nhau. 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 1.4.1 Đối tượng nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu tổng hợp lý thuyết về các loại hình chiến lược cạnh tranh theo các cách tiếp cận khác nhau. Từ đó phân tích thực trạng và định hướng giải pháp chiến lược cạnh tranh cho các doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực công nghệ thông tin. 1.4.2 Phạm vi nghiên cứu Về mặt nội dung: Nghiên cứu lý thuyết và ứng dụng thực tiễn về cạnh tranh và chiến lược cạnh tranh theo các quan điểm khác nhau như của M.Porter, của Adam M. Brandenburger - Barry J. Nalebuff, của Chan Kim & Renee Mauborgne, của Richard D’Aveni... Về mặt không gian: Nghiên cứu chiến lược cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam, trong đó nghiên cứu điển hình tại các doanh nghiệp cung ứng dịch vụ tích hợp hệ thống trong lĩnh vựa công nghệ thông tin của Việt Nam. Từ đó đề xuất định hướng chiến lược cho các doanh nghiệp này trong điều kiện hội nhập quốc tế của Việt Nam Về mặt thời gian: Nghiên cứu các lý thuyết về các loại hình chiến lược cạnh tranh điển hình theo các tài liệu được thu thập từ năm 1980 đến nay. Nghiên cứu ứng dụng tại ngành công nghệ thông tin Việt Nam dựa trên các nguồn dữ liệu từ năm 2010 đến nay. Các giải pháp ứng dụng định hướng đến năm 2022. 1.5. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài Hiện nay, các nghiên cứu mang tính lý thuyết về chiến lược cạnh tranh và thực 3
trạng ứng dụng tại các doanh nghiệp tập trung chủ yếu trong các sách, giáo trình, tạp chí chuyên ngành về quản trị kinh doanh, các bài báo nghiên cứu hay các đề tài nghiên cứu các cấp… Trong đó, chủ yếu đề cập đến các loại hình chiến lược cạnh tranh tổng quát của M. Porter và ứng dụng lý thuyết này trong các ngành cụ thể. 1.5.1 Tài liệu nước ngoài - Competitive strategy: Techniques for analyzing Industries and competitiors. Porter, M. E. (1980). New York : Free Press. Bài viết trình bày các kỹ thuật phân tích ngành kinh doanh và đối thủ cạnh tranh thông qua mô hình các lực lượng điều tiết cạnh tranh trong ngành nhằm làm rõ cấu trúc của ngành kinh doanh cũng như cường độ cạnh tranh trong ngành. Từ đó đưa ra các chiến lược cạnh tranh tổng quát dựa trên các lợi thế cạnh tranh mà công ty theo đuổi cùng với phạm vi cạnh tranh. - Competitive Advantage. Porter, M. E. (1985). New York Free Press. Cuốn sách đã trình bày chi tiết nội dung chiến lược cạnh tranh của doanh nghiệp, trong đó đưa ra mô hình chuỗi giá trị có ý nghĩa quan trọng để xác định lợi thế cạnh tranh. Khung khái niệm của M.Porter xác định chuỗi giá trị theo nghĩa: một chuỗi giá trị gồm một chuỗi các hoạt động được thực hiện trong phạm vi một công ty để sản xuất ra một sản lượng nào đó. Dựa trên khung khái niệm này, việc phân tích chuỗi giá trị nằm trong phạm vi hoạt động của một công ty, mà mục đích cuối cùng là nâng cao lợi thế cạnh tranh của công ty. Như vậy, doanh nghiệp cần tìm lợi thế cạnh tranh của công ty bằng cách tách biệt các hoạt động của công ty thành một chuỗi các hoạt động và lợi thế cạnh tranh được tìm thấy ở một (hay nhiều hơn) của các hoạt động này. Sự cạnh tranh của doanh nghiệp có thể được phân tích bằng cách nhìn vào chuỗi giá trị bao gồm cáchoạt động chi tiết khác nhau. Ngoài ra tác giả cũng trình bày chi tiết nội dung của các chiến lược cạnh tranh tổng quát bao gồm chiến lược chi phí thấp nhất, chiến lược khác biệt hóa và chiến lược tập trung. - Business and competitive analysis. Craig S.Fleisher & Babette E.Bensoussan. (2015).Paul Boger. Cuốn sách đã trình bày các kiến thức cơ bản về cạnh tranh và các kỹ thuật phân tích cạnh tranh. Đặc biệt tác giả đã tổng hợp 24 phương pháp phân tích cạnh tranh bao gồm cả các kỹ thuật phân tích kinh doanh cổ điển (như phân tích SWOT, phân tích mô hình kinh doanh, phân tích dòng tiền, phân tích các nhân tố 4
thành công chủ yếu… ), và các phương pháp mới (như phân tích định vị cạnh tranh, phân tích điểm chuẩn…). - Hypercompetition: managing the dynamics of strategic maneuvering – Siêu cạnh tranh: quản trị những động lực của vận hành chiến lược. D'Aveni Richard A.(1994); Gunther Robert E. New York. Theo tác giả, siêu cạnh tranh là một môi trường cạnh tranh mãnh liệt và liên tục. Trong khi các nhà nghiên cứu kiên trì với giả định làm sao để duy trì được lợi thế cạnh tranh bền vững thì D’Aveni lại cho rằng mọi lợi thế đều bị xói mòn. Vì vậy doanh nghiệp cần “phá vỡ” lợi thế riêng của mình và của cả đối thủ cạnh tranh và tạo ra những lợi thế cạnh tranh tạm thời nhưng liên tục. Để đi đến nhận định này ông đã lấy dẫn chứng thực tiễn hoạt động của hàng trăm trường hợp các ngành siêu cạnh tranh tiêu biểu trong nền kinh tế hiện đại, như công nghiệp máy tính, công nghiệp phần mềm, công nghiệp ô tô, hàng không, dược phẩm, đồ chơi và nước giải khát. Quan điểm này của tác giả đã được đông đảo giới nghiên cứu và thực tiễn quản lý xem là một điểm ngoặt phát triển tư duy chiến lược của thế kỷ 21. - Comparative analysis of competitive strategy implementation, Waweru, Maina A S, (2011), Journal of Management and Strategy, Sep 2011, Vol.2(3), p.49. Bài viết trình bày kết quả nghiên cứu về mức độ triển khai chiến lược cạnh tranh và so sánh mức độ thực hiện chiến lược ở 3 nhóm chiến lược cạnh tranh là khác biệt hóa, chi phí thấp nhất hoặc lợi thế cạnh tranh kép. Nghiên cứu đã xác định các ưu tiên cho các chính sách triển khai và mối quan hệ của các yếu tố này đến mức độ thực hiện chiến lược. - Strategic positioning and sustainable competitive advantage in food industry. Baraskova, J. (2010)Aarhus school of Business . Bài viết trình bày tổng hợp các lý thuyết cơ bản về lợi thế cạnh tranh bền vững và định vị chiến lược. Các lý thuyết này làm cơ sở để đánh giá thực trạng lợi thế cạnh tranh và định vị chiến lược tại 3 doanh nghiệp Bionade, Supermalt và Oettinger. - Competitive strategy, capabilities and uncertainty in small and medium sized enterprises (SMEs) in China and the United States, Parnell, John A ; Long, Zhang ; Lester, Don (2015) Management Decision, 2015, Vol.53(2), pp.431-402. Bài viết trình bày các lý thuyết cơ bản về chiến lược cạnh tranh, năng lực cạnh tranh trong 5
các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Từ đó nghiên cứu điển hình ở một số doanh nghiệp MNEs tại Trung Quốc và Mỹ, đưa ra những so sánh giữa các doanh nghiệp này. 1.5.2 Tài liệu trong nước - Chiến lược doanh nghiệp-từ nguồn gốc lịch sử quân sự đến xu thế quản trị chiến lược nguồn nhân lực. Mai Thanh Lan (2015). NXB Thống Kê. Cuốn sách trình bày sự phát triển của ngành chiến lược doanh nghiệp từ trước đến nay, đã phát triển nở rộ tại các nước phương Tây trong hai thập niên gần đây. Ngoài ra, tài liệu còn trình bày các nội dung các mô hình phân tích chiến lược theo tiến trình lịch sử xuất hiện và phát triển; phương pháp xây dựng và áp dụng phân tích, triển khai trong các doanh nghiệp thông qua các ví dụ cụ thể. Cuốn sách gồm 20 chương chia làm 6 phần gồm: tổng quan; phân tích và hoạch định chiến lược; thực thi chiến lược và đòn bẩy chiến lược; kiểm tra, đánh giá và hiệu chỉnh chiến lược; thách thức và xu thế phát triển ngành quản trị chiến lược doanh nghiệp. - Giáo trình Quản trị chiến lược. Nguyễn Hoàng Long; Nguyễn Hoàng Việt. (2015).Hà Nội: NXB Thống Kê. Giáo trình cung cấp các nguyên lý cơ bản về chiến lược và quản trị chiến lược. Cuốn sách cũng trình bày các nội dung cơ bản của các giai đoạn trong quản trị chiến lược theo quá trình bao gồm hoạch định chiến lược, thực thi chiến lược và kiểm tra và đánh giá chiến lược. Tài liệu cũng trình bày cụ thể các loại hình chiến lược cạnh tranh tổng quát và ưu, nhược điểm, điều kiện áp dụng của từng chiến lược. Tuy nhiên, tương tự như tài liệu ở trên, cuốn sách mới tập trung phân tích làm sáng tỏ các vấn đề lý thuyết, các tình huống, vấn đề thực tiễn chưa được khai thác phân tích cụ thể. - Chiến lược đại dương xanh. W. Chan Kim & Renee Mauborgne. (2014). NXB Thời Đại. Cuốn sách đã tạo ra một luồng gió mới thổi vào các quan điểm cạnh tranh tồn tại khi đó, tạo ra một cách thức cạnh tranh hoàn toàn mới. Khuyến khích các doanh nghiệp từ bỏ cạnh tranh trong các khoảng thị trường hiện tại mà là tạo ra một không gian thị trường mới, nơi mà cạnh tranh trở nên không cần thiết. Chiến lược này giúp cho các doanh nghiệp nâng cao về giá trị đi kèm với sự tiện lợi, giá cả thấp và giảm chi phí. Nó buộc các công ty phải có sự nhảy vọt về giá trị, mang lại sự gia tăng mạnh mẽ về giá trị cho cả người mua và chính họ. 6
- Tương lai của cạnh tranh, C.K. Prahalad & Venkat Ramaswamy (2015), cuốn sách lý luận rằng chúng ta đang ở đỉnh của một thế giới với rất nhiều thay đổi – một thế giới mà trong đó vai trò rõ rệt của các công ty và khách hàng có sự giao thoa, đồng thời những nguồn lực kiến tạo giá trị đang thay đổi nhanh chóng. Prahalad và Ramaswamy chỉ ra rằng, quan điểm truyền thống lấy công ty làm trung tâm của việc kiến tạo giá trị đang bị thách thức bởi những người tiêu dùng năng động, có tính kết nối cao và nhiều thông tin – kết hợp cùng với các ngành công nghiệp và công nghệ. Giá trị không còn nằm ở sản phẩm và dịch vụ được kiến tạo bởi công ty rồi được chuyển đến người tiêu dùng. Hai tác giả cho biết, giá trị là sự đồng kiến tạo của khách hàng và nhà sản xuất. Cùng với sự phát triển như vũ bão của hệ thống thông tin toàn cầu, người tiêu dùng ngày càng đóng góp một vai trò cực kỳ quan trọng hơn trong việc tạo ra giá trị trải nghiệm cho các sản phẩm. Họ không còn là một cá thể đơn lẻ, thiếu thông tin mà đã trở thành một cộng đồng gắn kết, năng động, nhiều trải nghiệm, mang tính toàn cầu. Vì thế các nhà sản xuất trong thế kỷ này không thể chỉ tập trung vào sản phẩm và giá trị đơn thuần của nó, thay vào đó, họ phải hướng đến việc kết hợp với người tiêu dùng để cùng kiến tạo ra các sản phẩm với giá trị đặc thù cho từng cá thể. - Tương lai của quản trị, Gary Hamel (2010). Tác giả khẳng định rằng trong môi trường kinh doanh ngày nay, các doanh nghiệp cần phải đổi mới quản trị hơn bao giờ hết. Mô hình quản trị hiện tại – tập trung vào kiểm soát và tính hiệu quả – không còn đủ sức đáp ứng trong một thế giới mà khả năng thích ứng và tính sáng tạo là không thể thiếu để kinh doanh thành công. Hai cuốn sách trên đều cho rằng thế giới kinh doanh ngày này đang biến đổi không ngừng và việc thay đổi mô hình kinh doanh cũng như góc tiếp cận vấn đề của doanh nghiệp là vô cùng cần thiết. - Hoàn thiện chiến lược marketing điện tử cho công ty cổ phần tin học HPT, Nguyễn Thị Vân, (2013) Luận văn thạc sỹ. Luận văn đã hệ thông hóa cơ sở lý luận về chiến lược marketing điện tử, xây dựng mô hình chiến lược marketing điện tử cho các doanh nghiệp kinh doanh trong lĩnh vực công nghệ thông tin. Khách thể nghiên cứu của đề tài cũng là một trong những khách thể mà đề tài này tập trung nghiên cứu là công ty dịch vụ tin học HPT. Tuy nhiên, nội hàm nghiên cứu là chiến lược marketing điện tử chứ không phải chiến lược cạnh tranh. Mặc dù vậy, tài liệu cũng đã đưa ra các 7
đánh giá về môi trường kinh doanh, phân tích ngành công nghệ thông tin nói chung và đi sâu vào phân tích thực trạng chiến lược marketing điện tử của công ty HPT. Ngoài ra, có một số các nghiên cứu liên quan đến khách thể tương tự như trong đề tài này, tuy nhiên về vấn đề nghiên cứu thì không trùng lắp như “Nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành công nghệ thông tin Việt Nam” (Nguyễn Thành Trung, 2009), “Đẩy mạnh xuất khẩu sản phẩm ngành công nghệ thông tin và viễn thông đến năm 2020” (Nguyễn Thị Việt Hà, 2011) - Bài học kinh nghiệm quốc tế và giải pháp phát triển công nghiệp công nghệ thông tin tại Việt Nam. Tô Hồng Nam, (2013) Công nghệ thông tin và truyền thông, pp. 15-19. Bài viết trình bày một số bài học kinh nghiệm quốc tế từ các quốc gia có tốc độ phát triển công nghệ thông tin tương tự Việt Nam như Malaysia, Trung Quốc, Ấn Độ, Ailen trong từng lĩnh vực cụ thể. Từ đó, rút ra ra các bài học kinh nghiệm và định hướng một số giải pháp phát triển ngành công nghệ thông tin Việt Nam. - Sách trắng Công nghệ thông tin và truyền thông Việt Nam, 2009-2014, tài liệu do Bộ thông tin và truyền thông chủ trì thực hiện nhằm đánh giá mức độ tăng trưởng của ngành công nghệ thông tin và truyền thông qua các năm. Đồng thời đánh giá mức độ ứng dụng công nghệ thông tin trong các cơ quan Nhà nước, công nghiệp công nghệ thông tin, an toàn thông tin và viễn thông, internet. Tổng quan về những nghiên cứu trong và ngoài nước trên đây cho phép rút ra các kết luận sau: - Từ tổng quan các công trình nghiên cứu nước ngoài trên đây có thể thấy, quan điểm cạnh tranh và chiến lược cạnh tranh của M. Porter là cách tiếp cận được nghiên cứu rất nhiều kể cả trong các nghiên cứu chuyên sâu và ứng dụng thực tiễn. Tuy nhiên, từ những năm cuối thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21, cũng xuất hiện những quan điểm mới về quản trị kinh doanh và chiến lược cạnh tranh nhằm đáp ứng cho một môi trường kinh doanh biến động và thay đổi liên tục. - Các nghiên cứu trong nước chủ yếu liên quan đến việc ứng dụng lý thuyết của M. Porter trong các ngành kinh doanh cụ thể. Còn các quan điểm chiến lược cạnh tranh mới và ứng dụng chúng trong môi trường Việt Nam còn rất hạn chế. - Các nghiên cứu về khách thể là ngành công nghệ thông tin mới chỉ dừng lại ở các một số khía cạnh nội dung nhất định như nghiên cứu sự tăng trưởng, nâng cao 8
năng lực cạnh tranh, xuất khẩu gia công phần mềm… Các nghiên cứu về chiến lược cạnh tranh là chưa có. Như vậy, từ việc tổng quan các công trình nghiên cứu trước đó có thể thấy chưa có công trình nào tổng hợp các nghiên cứu về loại hình chiến lược kinh doanh, phân tích các trường hợp phù hợp để ứng dụng các lý thuyết này cũng như ứng dụng vào ngành cụ thể là ngành công nghệ thông tin. 1.6 Phương pháp thu thập và xử lý dữ liệu Với mục đích tổng hợp các lý thuyết về cạnh tranh và chiến lược cạnh tranh làm khung lý luận để tiếp cận thực tế. Trên cơ sở lựa chọn một số các doanh nghiệp điển hình làm mẫu nghiên cứu để tiến hành hoạt động khảo sát thực tiễn nhằm đánh giá thực trạng chiến lược cạnh tranh của các doanh nghiệp lĩnh vực công nghệ thông tin Việt Nam và tập trung chủ yếu vào nhóm các doanh nghiệp cung ứng dịch vụ tích hợp hệ thống. Đề tài đã thu thập và xử lý dữ liệu hướng đến 2 mục tiêu là nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn: Đối với nghiên cứu lý thuyết Thu thập dữ liệu: tác giả đã tổng hợp dữ liệu từ các sách, tạp chí, đề tài nghiên cứu khoa học, các bài báo khoa học....từ năm 1980 đến nay. Đối với nghiên cứu thực tiễn Các dữ liệu được thu thập từ hai nguồn: - Dữ liệu thứ cấp: từ các sách, báo, tạp chí, các báo cáo nội bộ của công ty, báo cáo ngành và các nguồn tin cậy khác từ năm 2010 đến nay. - Dữ liệu sơ cấp: được tổng hợp và phân tích từ kết quả khảo sát, phỏng vấn của tác giả. Phương pháp chủ yếu đề tài nghiên cứu sử dụng là phỏng vấn các chuyên gia gồm lãnh đạo các doanh nghiệp và một số nhân việc thực thi chiến lược đến từ nhóm các doanh nghiệp trong giới hạn nghiên cứu (Danh sách đối tượng phỏng vấn đính kèm trong phụ lục). Những thông tin thu thập từ nguồn phỏng vấn đã giúp tác giả thu thập được các thông tin phong phú về hiểu biết, nhận thức và thực trạng của những khía cạnh liên quan đến nội dung nghiên cứu của đề tài như: Quan điểm và nhận thức về các chiến lược cạnh tranh; thực trạng chiến lược cạnh tranh mà thực tế doanh nghiệp đang áp dụng và khả năng vận dụng các quan điểm chiến lược cạnh tranh mới. 9
Phương pháp xử lý dữ liệu: Phân tích, tổng hợp và đánh giá các nội dung nghiên cứu, các kết quả nghiên cứu của các tài liệu và so sánh các dữ liệu thu thập được để đưa ra các nhận xét và kết luận. 1.7 Ý nghĩa của đề tài Đề tài tổng hợp lý thuyết giúp người đọc có cái nhìn tổng quan hơn về các quan điểm cạnh tranh và chiến lược cạnh tranh theo các cách tiếp cận khác nhau Kết quả nghiên cứu đề tài có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các nhà nghiên cứu khoa học trong và ngoài trường, các nhà quản trị trong các doanh nghiệp lĩnh vực công nghệ thông tin nói riêng và các doanh nghiệp nói chung ở nước ta hiện nay để phục vụ cho việc định hướng chiến lược cạnh tranh. 1.8 Kết cấu của báo cáo đề tài Ngoài các phần phục lục, danh mục bảng biểu, hình vẽ, từ viết tắt, kết luận và tài liệu tham khảo, kết cấu đề tài tuân thủ theo 4 chương : Chương 1 : Tổng quan nghiên cứu đề tài Chương 2 : Hệ thống cơ sở lý luận cơ bản về cạnh tranh và chiến lược cạnh tranh của doanh nghiệp Chương 3 : Nghiên cứu thực trạng chiến lược cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực công nghệ thông tin Chương 4 : Các kết luận rút ra và định hướng chiến lược cạnh tranh cho các doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực công nghệ thông tin 10
CHƯƠNG 2 : MỘT SỐ CƠ SỞ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ CẠNH TRANH VÀ CHIẾN LƯỢC CẠNH TRANH CỦA DOANH NGHIỆP 2.1 Lý thuyết về cạnh tranh 2.1.1 Khái niệm về cạnh tranh Cạnh tranh là một khái niệm đã được sử dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau như kinh tế, thương mại, luật, chính trị, quân sự, sinh học, thể thao,... Xét riêng trong lĩnh vực kinh tế cũng đã có rất nhiều nghiên cứu đưa ra các luận điểm khác nhau về cạnh tranh. Theo Karl Marx “Cạnh tranh là sự ganh đua, sự đấu tranh gay gắt giữa các nhà tư bản nhằm giành giật những điều kiện thuận lợi trong sản xuất và tiêu thụ hàng hóa nhằm thu lợi nhuận siêu ngạch”. Cạnh tranh là một trong những đặc trưng cơ bản của cơ chế thị trường, không có cạnh tranh thì không có nền kinh tế thị trường. Trong nền kinh tế thị trường động lực phát triển là cạnh tranh, cạnh tranh không chỉ thúc đẩy sự phát triển mà còn là điều kiện tồn tại của phát triển. Theo định nghĩa của Đại từ điển tiếng việt thì “cạnh tranh là tranh đua giữa những cá nhân, tập thể có chức năng như nhau nhằm được phần hơn, phần thắng về mình”. Theo M.Porter thì cạnh tranh là giành lấy thị phần. Bản chất của cạnh tranh là tìm kiếm lợi nhuận, là khoản lợi nhuận cao hơn mức lợi nhuận trung bình mà doanh nghiệp đang có. Kết quả quá trình cạnh tranh là sự bình quân hóa lợi nhuận trong ngành theo chiều hướng cải thiện sâu dẫn đến hệ quả giá có thể giảm đi. Các tác giả Chan Kim và Renee Mauborgne (2008) trong cuốn Đại dương xanh cũng đưa ra định nghĩa “cạnh tranh là sự tìm kiếm vị thế cạnh tranh thuận lợi trong ngành – đầu trường chính của các cuộc cạnh tranh”. Ngày nay, hầu hết các nước trên thế giới đều thừa nhận cạnh tranh và coi cạnh vừa là môi trường, vừa là động lực của sự phát triển kinh tế xã hội. Trong kinh tế thị trường, để tồn tại và phát triên, các doanh nghiệp luôn phải nổ lực đáp ứng nhu cầu thị trường thông qua các biện pháp như cải tiến kỹ thuật, tạo ra nhiều giá trị gia tăng cho khách hàng... Như vậy, cạnh tranh là quá trình tất yếu là động lực phát triển của nền kinh tế thị trường. Như vậy, có thể nói cạnh tranh là một đặc điểm cốt lõi của nền kinh tế thị trường, là sự ganh đua giữa các cá nhân, tổ chức cùng hoạt động trong một lĩnh vực để 11
giành lấy phần hơn, phần thắng về mình (về lợi nhuận, thị trường, khách hàng...). 2.1.2 Lý thuyết về định vị cạnh tranh Định vị cạnh tranh được tiến hành để cho phép doanh nghiệp thực hiện kế hoạch chiến lược liên quan đến vị thế cạnh tranh hiện tại của mình: Duy trì lợi thế, cải thiện hoặc rút lui khỏi thị trường. Phân tích đánh giá thị trường cổ phiếu, nhận thức của khách hàng về sản phẩm, dịch vụ, chiến lược kinh doanh hiện tại giá cả và chi phí. Nó cũng cung cấp thông tin về vị trí thị trường tương đối và điểm mạnh, điểm yếu của đối thủ cạnh tranh của doanh nghiệp; quá trình xác định các cơ hội và chiến lược để khai thác các cơ hội trong một ngành hay thị trường. Định vị cạnh tranh là một thuật ngữ chung cho một loạt các quy trình và công cụ khác nhau được thiết kế để cho một doanh nghiệp biết vị thế cạnh tranh của nó và thông tin giúp ra các quyết định chiến lược có liên quan và các hành động thay đổi vị thế của doanh nghiệp trên thị trường. Khái niệm “định vị” bắt đầu xuất hiện từ năm 1969 từ các bài báo của Jack Trout với quan điểm định vị là cố gắng để chọn một vị trí trong suy nghĩ, nhận thức của đối tượng mục tiêu mà sản phẩm ấy hướng đến và tìm cách đưa nó vào ngay vị trí ấy. Định vị cạnh tranh nghiên cứu một ngành công nghiệp và tìm kiếm cách thức cải thiện nhận thức của toàn thể doanh nghiệp. Nó mở rộng hơn so với khái niệm định vị trong marketing bởi nó bao hàm cả các thông tin về kế hoạch chiến lược và quản trị chiến lược. Phân tích định vị cạnh tranh có ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của chiến lược bằng cách cung cấp thông tin về tổng quan ngành công nghiệp và cho phép doanh nghiệp xác định vị thế cạnh tranh riêng của mình. Về cơ bản, nó đánh giá các yếu tố có ảnh hưởng đến hiệu suất thị trường và hiệu suất lợi nhuận. Định vị cạnh tranh xem xét đến cấu trúc một ngành công nghiệp và các nhân tố tham gia để cung cấp sự hiểu biết về ngành và các đối thủ cạnh tranh, phác thảo thực tiễn hoạt động của họ, bao gồm sự hài lòng của khách hàng và các vấn đề lợi nhuận; cung cấp một đánh giá tổng thể về vị thế của doanh nghiệp. Điều này rất quan trọng để phát triển một chiến lược cạnh tranh hiệu quả để mở ra triển vọng phát triển doanh thu, sản phẩm, dịch vụ của doanh nghiệp. Một số mô hình hữu ích trong việc phân tích vị thế cạnh tranh như mô hình năm lực lượng điều tiết cạnh tranh của M.Porter, ma trân BCG, ma trận McKinsey và bản đồ tri giác. Bằng cách thu thập các thông tin có liên quan vào 12
trong các mô hình phân tích, vị thế cạnh tranh của một công ty có thể dễ dàng được hình dung. Bốn hướng cơ bản cho bất kỳ một chiến lược cạnh tranh nào như sau: - Phát triển và xây dựng định vị cho doanh nghiệp - Duy trì vị thế cạnh tranh lớn mạnh của doanh nghiệp - Bảo vệ vị trí thống trị - Rút khỏi thị trường với mất mát tối thiểu a. Phát triển và xây dựng định vị cho doanh nghiệp Các trường hợp sử dụng: - Doanh nghiệp thị trường ngách muốn mở rộng hoạt động kinh doanh - Đối thủ cạnh tranh nhỏ muốn trở thành doanh nghiệp thống trị - Doanh nghiệp ở vị trí thống trị muốn dịch chuyển để trở thành thống trị duy nhất Ba vị thế cạnh tranh này cũng có thể được xem là sự tiến triển của các vị thế chiến lược từ ngách đến thống trị. Một doanh nghiệp ở một trong các vị thế này sẽ tìm kiếm những điểm yếu ở đối thủ cạnh tranh để có thể dễ dàng khai thác lợi thế riêng của mình. Một công ty ngách hoặc doanh nghiệp nhỏ có thể tìm kiếm các đoạn chưa được khai thác trên thị trường, các khoảng trống mà các công ty chi phối chưa tập trung khai thác. Trong trường hợp thị trường bị chi phối bởi hai hay nhiều công ty lớn, phân tích vị thế cạnh tranh có thể cung cấp các nhìn sâu sắc về cách thức phân biệt giữa các đối thủ và định vị sản phẩm, dịch vụ trong thị trường để đạt được lợi thế và thống trị thị trường. b. Duy trì vị thế cạnh tranh lớn mạnh của doanh nghiệp Để duy trì vị thế cạnh tranh trên thị trường, một doanh nghiệp không tìm kiếm sự thống trị nhưng muốn giữ được thị trường trên thị trường đối với tất cả các đối thủ cạnh tranh hiện tại. Trong trường hợp thị trường đã bão hòa, không còn mở rộng nữa, các doanh nghiệp có thể không quan tâm đầu tư mở rộng thị phần. Vị thế lý tưởng cho doanh nghiệp tại thị trường này là giữa vững thị phần của mình (và cả doanh thu) cho đến khi thị trường vẫn có lợi nhuận với mức kinh phí tối thiểu cho các nguồn lực. c. Bảo vệ vị trí thống trị Vị trí thống trị trên thị trường không chỉ có lợi thế về nguồn thu nhập trước mắt 13
và tính kinh tế theo quy mô. Thống trị thị trường cho phép một công ty có thể quản lý và kiểm soát thị trường cạnh tranh ở một mức độ nào đó. Thông thường, các sản phẩm thống trị trong một thị trường có thể được coi là tiêu chuẩn của khách hàng. Ngoài việc củng cố vị thế cạnh tranh của mình so với các đối thủ cạnh tranh chính của nó, các công ty thống trị còn cần phải nhận thức bất kì nguy cơ nào đến từ các đối thủ cạnh tranh tiềm năng. Các công ty thống trị thường có một loạt các chiến lược có sẵn để chống lại sự cạnh tranh. Nó có thể theo đuổi một chiến lược cắt giảm giá, mặc dù điều này là tốn kém và có thể có một tác động tiêu cực đến khách hàng bằng cách thay đổi kỳ vọng chi phí hoặc nhận thức về sản phẩm. Hoặc họ có thể ra mắt sản phẩm mới để cạnh tranh trực tiếp với bất kỳ đối thủ cạnh tranh cố gắng lấp đầy các khoảng trống thị trường. d. Rút lui khỏi thị trường Rút lui khỏi thị trường có thể là tốt nhất cho vị thế cạnh tranh tổng thể của một doanh nghiệp để tập trung vào các thị trường nhiều lợi nhuận hơn. Điều này có thể xảy ra khi bản thân thị trường đang suy thoái, ví dụ như công nghệ phát triển làm nó trở nên lỗi thời. Một thị trường suy thoái là nơi mà lợi nhuận đang giảm và chi phí kinh doanh có thể lớn hơn doanh thu, ngay cả đối với các doanh nghiệp thống trị. Vì vậy, tốt nhất các doanh nghiệp nên hướng tới việc thay thế các sản phẩm bị thu hồi với các sản phẩm khác từ các công ty tương tự hoặc thu hồi sản phẩm với ít bất tiện nhất cho khách hàng. Việc các công ty mở rộng hoặc đa dạng hóa sang một thị trường mới không thành công cũng có thể đẩy công ty vào một vị thế không lợi nhuận và do đó cũng cần phải rút lui. 2.1.3 Lý thuyết về siêu cạnh tranh Ngày nay chúng ta chứng kiến rất nhiều những xu thế mới đang làm thị trường thay đổi một cách sâu sắc và ngày càng cạnh tranh hơn. Sự tiến bộ của khoa học công nghệ đang cắt ngắn chu kỳ sống sản phẩm; việc toàn cầu hóa thị trường làm gia tăng các đối thủ cạnh tranh hiện tại và sự gia nhập tiềm năng của các ngành… Điều đó có nghĩa là thế giới kinh doanh đang đem đến cho khách hàng ngày càng nhiều những quyền lực tự do lựa chọn, nhưng đồng thời cũng làm gia tăng các áp lực cạnh tranh và sự mau lẹ trong việc đáp ứng các nhu cầu mới. Trong môi trường kinh doanh được gọi là siêu cạnh tranh này, ngày càng trở lên khó khăn khi muốn duy trì một lợi thế trong 14