Đề tài nghiên cứu khoa học: Đánh giá tiềm năng du lịch sinh thái tại quần thể danh thắng Tràng An – Ninh Bình

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:134

Thêm vào BST

Báo xấu

25
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài "Đánh giá tiềm năng du lịch sinh thái tại quần thể danh thắng Tràng An – Ninh Bình" nhằm đánh giá được tài nguyên và cơ sở vật chất kỹ thuật phát triển du lịch sinh thái tại quần thể danh thắng Tràng An – Ninh Bình. Đề xuất các giải pháp nhằm xây dựng và phát triển đông thời bảo tồn di sản thiên nhiên đẩy mạnh phát triển du lịch sinh thái.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài nghiên cứu khoa học: Đánh giá tiềm năng du lịch sinh thái tại quần thể danh thắng Tràng An – Ninh Bình

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI KHOA QUẢN LÝ XÃ HỘI BÁO CÁO TỔNG HỢP ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA NGƯỜI HỌC ĐÁNH GIÁ TIỀM NĂNG DU LỊCH SINH THÁI TẠI KHU DU LỊCH TRÀNG AN – NINH BÌNH Mã đề tài: DTSV.04.2021 Chủ nhiệm đề tài : Bùi Phương Anh Lớp : 1805QLVA Cán bộ hướng dẫn : TS.Phạm Văn Đại Hà Nội, tháng 5 năm 2021
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI KHOA QUẢN LÝ XÃ HỘI BÁO CÁO TỔNG HỢP ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA NGƯỜI HỌC ĐÁNH GIÁ TIỀM NĂNG DU LỊCH SINH THÁI TẠI KHU DU LỊCH TRÀNG AN – NINH BÌNH Mã đề tài: DTSV.04.2021 Chủ nhiệm đề tài : Bùi Phương Anh Lớp : 1805QLVA Hà Nội, tháng 5 năm 2021
LỜI CAM ĐOAN Chúng em xin cam đoan nội dung đề tài nghiên cứu khoa học này là công trình nghiên cứu của nhóm chúng em dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Phạm Văn Đại, khoa Quản lý xã hội, trường Đại học Nội vụ Hà Nội. Các tư liệu đã được sử dụng trong bài là trung thực, có trích dẫn rõ ràng trong phần danh mục Tài liệu tham khảo. Những ý kiến đưa ra trong đề tài nghiên cứu đều là kết quả nghiên cứu của nhóm chúng em, nếu sai chúng em xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Hà Nội, ngày 19 tháng 05 năm 2021 Chủ nhiệm đề tài Bùi Phương Anh
LỜI CẢM ƠN Thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học năm 2020 là một hoạt động tốt để làm quen với công việc nghiên cứu thực tiễn, tạo điều kiện cho sinh viên vận dụng kiến thức đã học vào nghiên cứu hoạt động thực tế tại các cơ quan chức năng hiện nay. Trong suốt quá trình khảo sát và nghiên cứu thông tin phục vụ đề tài nghiên cứu, chúng em đã nhận được rất nhiều sự quan tâm, góp ý từ phía Cán bộ hướng dẫn, các thầy cô trong trường Đại học Nội vụ Hà Nội và các đơn vị quản lý khu du lịch Tràng An – Ninh Bình. Vì vậy, chúng em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới những người đã dõi theo và giúp đỡ chúng em hoàn thành đề tài nghiên cứu khoa học này. Trước hết, chúng em xin được bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới toàn thể quý thầy cô trường Đại học Nội vụ Hà Nội nói chung và khoa Quản lý xã hội nói riêng đã tạo điều kiện cho chúng em được tham gia thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học năm 2020. Chúng em xin chân thành cảm ơn TS. Phạm Văn Đại, khoa Quản lý xã hội, trường Đại học Nội vụ Hà Nội, là cán bộ đã trực tiếp hướng dẫn chúng em trong suốt thời gian thực hiện và hoàn thành đề tài nghiên cứu này. Tiếp đến, chúng em xin gửi lời cảm ơn tới các đơn vị quản lý khu du lịch đã tạo điều kiện cho chúng em được tìm hiểu, nghiên cứu về tiềm năng phát triển du lịch sinh thái tại Tràng An – Ninh Bình trong những năm gần đây. Từ đó, chúng em đã được trau dồi thêm rất nhiều kiến thức để góp phần vào hoàn thiện đề tài của mình và những kĩ năng cần thiết cho chuyên ngành Quản lý văn hóa sau này. Do kiến thức chuyên môn cũng như hiểu biết, tư duy còn một số mặt hạn chế, nên không thể tránh khỏi những sự thiếu sót. Vì vậy, chúng em rất mong nhận được ý kiến đóng góp của quý thầy cô để đề tài nghiên cứu được hoàn thiện hơn. Chúng em xin trân trọng cảm ơn !
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ....................................................................... 2 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................ 7 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................ 8 5. Giả thuyết nghiên cứu .............................................................................. 8 6. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................... 8 7. Bố cục bài nghiên cứu ............................................................................. 9 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ......................... 10 1.1. Khái niệm về du lịch sinh thái ........................................................... 10 1.1.1. Khái niệm về du lịch sinh thái trên thế giới ...................................... 10 1.1.2. Khái niệm về du lịch sinh thái tại Việt Nam..................................... 13 1.2. Những đặc trưng của du lịch sinh thái................................................. 16 1.3. Những nguyên tắc cơ bản của du lịch sinh thái ................................... 18 1.3.1. Có hoạt động giáo dục và diễn giải nhằm nâng cao hiểu biết về môi trường, qua đó tạo ý thức tham gia vào các nỗ lực bảo tồn. ....................... 19 1.3.2. Bảo vệ môi trường và duy trì hệ sinh thái ........................................ 19 1.3.3. Bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa cộng đồng................................ 19 1.3.4. Tạo cơ hội việc làm và mang lại lợi ích cho cộng đồng địa phương ....... 20 1.4. Vai trò của phát triển du lịch sinh thái ................................................ 20 1.4.1. Lợi ích về kinh tế ............................................................................. 20 1.4.2. Lợi ích về xã hội .............................................................................. 21 1.4.3. Lợi ích về thẩm mỹ .......................................................................... 22 1.4.4. Lợi ích về sinh thái .......................................................................... 22 1.5. Điều kiện, tài nguyên phát triển du lịch sinh thái ................................ 23 Tiểu kết chương I ...................................................................................... 27 CHƯƠNG II: TIỀM NĂNG DU LỊCH SINH THÁI Ở TRÀNG AN – NINH BÌNH ............................................................................................................... 28 2.1. Quan điểm phát triển du lịch sinh thái tại Tràng An ............................ 28
2.1.1. Phát triển du lịch gắn với việc giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc, bảo tồn các giá trị tài nguyên thiên nhiên và cảnh quan ............................. 28 2.1.1.1. Phát triển du lịch sinh thái- nghỉ dưỡng gắn với việc bảo vệ môi trường.28 2.1.1.2. Phát triển du lịch văn hóa tâm linh gắn với các lễ hội truyền thống ..... 29 2.1.1.3. Phát triển du lịch thể thao mạo hiểm gắn với hệ thống các núi đá, các hang động. ........................................................................................... 34 2.1.2. Thu hút sự tham gia của cộng đồng địa phương vào hoạt động du lịch kết hợp phát triển du lịch nhanh và bền vững ................................................... 36 2.1.2.1. Sự tham gia của cộng đồng trong du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng 36 2.1.2.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự tham gia của cộng đồng vào hoạt động du lịch ............................................................................................... 37 2.1.2.3. Phát triển du lịch nhanh và bền vững, góp phần tích cực vào phát triển kinh tế xã hội địa phương. ................................................................. 38 2.1.3. Biện pháp chống ô nhiễm môi trường .............................................. 40 2.1.4. Phát triển du lịch gắn với đảm bảo an ninh quốc phòng, trật tự an toàn xã hội......................................................................................................... 43 2.1.5. Tổng quan về Luật du lịch ............................................................... 47 2.2. Các mục tiêu và định hướng phát triển du lịch ở Tràng An ................. 54 2.2.1. Mục tiêu của Tràng An trong việc phát triển du lịch sinh thái .......... 54 2.2.2. Định hướng tổng quát ...................................................................... 55 2.2.3. Định hướng chiến lược phát triến du lịch sinh thái Tràng An ........... 57 2.2.4. Định hướng phát triển các loại hình du lịch ..................................... 60 2.2.4.1. Các loại hình du lịch phổ biến, đang phát huy hiệu quả tại Việt Nam.. 60 2.2.4.2. Xác lập các loại hình du lịch trên địa bàn Ninh Bình. ................... 63 2.3. Khái quát về quần thể danh thắng Tràng An ....................................... 68 2.3.1. Các di tích văn hoá .......................................................................... 70 2.3.2. Các hang động tiêu biểu ................................................................... 71 2.4. Thực trạng tiềm năng phát triển du lịch tại Tràng An.......................... 73 2.4.1. Cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch ........................................... 74 2.4.2. Các loại hình du lịch có thể tổ chức tại Tràng An ............................ 76 2.4.3. Nguồn lực lao động.......................................................................... 78 2.4.4. Tình hình khách du lịch và doanh thu .............................................. 80
2.4.4.1. Kinh doanh của khu du lịch năm 2018 .......................................... 80 2.4.4.2. Kinh doanh của khu du lịch năm 2019 .......................................... 81 2.4.4.3. Kinh doanh của khu du lịch năm 2020 .......................................... 82 2.4.5. Marketing quảng cáo du lịch ............................................................ 82 2.4.6. Hiện trạng tổ chức quản lý và khai thác hoạt động du lịch sinh thái tại Tràng An – Ninh Bình ............................................................................... 84 2.4.6.1. Hiện trạng tổ chức quản lý ............................................................ 84 2.4.6.2. Hoạt động du lịch sinh thái ........................................................... 85 Tiểu kết chương II ..................................................................................... 87 CHƯƠNG III: MỘT SỐ GIẢI PHÁP ĐẨY MẠNH PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI TẠI QUẦN THỂ TRÀNG AN – NINH BÌNH ............. 89 3.1. Giải pháp về tổ chức quản lý............................................................... 89 3.2. Giải pháp về môi trường ..................................................................... 92 3.3. Giải pháp về quy hoạch xây dựng ....................................................... 97 3.3.1. Quy hoạch xây dựng vùng cấm và vùng hạn chế xây dựng .............. 99 3.3.2. Định hướng quy hoạch xây dựng khu dân cư ................................. 100 3.3.3. Quy hoạch và phát triển khu vực chăm sóc và dịch vụ ................... 101 3.3.4. Định hướng xây dựng và quy hoạch vùng đệm .............................. 102 3.3.5. Quy hoạch xây dựng phát triển giao thông ..................................... 103 3.3.5.1. Giao thông đường bộ .................................................................. 103 3.3.5.2. Giao thông đường thủy ............................................................... 104 3.3.5.3. Bến xe và đường hàng không ...................................................... 104 3.3.6. Đánh giá chiến lược quy hoạch và xây dựng .................................. 104 3.4. Giải pháp thu hút cộng đồng địa phương vào hoạt động du lịch ........ 105 3.5. Giải pháp tiếp thị và tăng cường quảng bá du lịch sinh thái .............. 110 3.6. Giải pháp đa dạng hoá và nâng cao chất lượng sản phẩm du lịch ...... 113 Tiểu kết chương III .................................................................................. 117 KẾT LUẬN ................................................................................................... 118 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................ 120 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 122
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ngày nay cùng với sự phát triển kinh tế trên thế giới, du lịch đã trở thành một bộ phận không thể thiếu trong đời sống văn hóa – xã hội của con người. Du lịch không những là một ngành kinh tế góp phần nâng cao đời sống vật chất mà còn giúp con người có điều kiện giao lưu văn hóa giữa các quốc gia vùng miền. Chính vì vậy ngày nay du lịch đã nằm trong chiến lược phát triển của rất nhiều quốc gia, trở thành nền kinh tế quan trọng có đóng góp lớn trong sự phát triển của các nước. Cùng với sự phát triển của ngành du lịch nói chung thì Du lịch sinh thái (DLST) đã và đang phát triển mạnh mẽ trên toàn cầu và trở thành mối quan tâm lớn của nhiều quốc gia trong chiến lược phát triển du lịch. Hiện nay khi nền công nghiệp bùng nổ kéo theo môi trường bị ô nhiễm nặng nề thì DLST có ý nghĩa vô cùng to lớn đối với con người. Mô hình DLST giúp con người có điều kiện tiếp cận với thiên nhiên hoang sơ, môi trường trong lành, tìm hiểu nền văn hóa bản địa đặc sắc, thỏa mãn nhu cầu khám phá và hồi phục sức khỏe cho con người. DLST là loại hình du lịch có trách nhiệm, du lịch dựa vào thiên nhiên, hỗ trợ cho các mục tiêu bảo tồn tự nhiên và phát triển cộng đồng và đây là loại hình du lịch có nhiều đóng góp thiết thực cho việc phát triển bền vững, bảo vệ tự nhiên và mang lại lợi ích kinh tế. Chính vì vậy DLST đã trở thành mục tiêu phát triển của nhiều quốc gia trên thế giới về du lịch bởi tính ưu việt của nó. Ninh Bình là một tỉnh nằm ở phía Đông Nam của đồng bằng bắc bộ, hấp dẫn du khách bởi quần thể du lịch kỳ thú với những giá trị tự nhiên và văn hóa nổi bật như: Vườn quốc gia Cúc Phương, Tam Cốc, Bích Động, Cố đô Hoa Lư, Nhà Thờ đá Phát Diệm…Hai năm trở lại đây khu du lịch Tràng An được đầu tư xây dựng và đưa và khai thác phục vụ du lịch thì du lịch Ninh Bình càng phát triển với định hướng khai thác du lịch thành ngành kinh tế chủ yếu của tỉnh. Khu du lịch Tràng An nằm ở phía đông bắc của tỉnh Ninh Bình thuộc địa phận các xã: Trường Yên, Ninh Xuân, Ninh Hải (Thuộc huyện Hoa Lư), xã Gia Sinh (của huyện Gia Viễn), xã Ninh Nhất, phường Tân Thành (Thành phố Ninh Bình) với tổng diện tích là 1.566 ha. Khu du lịch Tràng An là điểm du lịch mới được đưa 1
vào khai thác và với lợi thế về cảnh quan Tràng An đã được đánh giá là một trong những địa điểm du lịch hấp dẫn vào bậc nhất của nước ta hiện nay. Đến với Tràng An du khách sẽ được chiêm ngưỡng cảnh núi non hùng vĩ được ví như một “Hạ Long trên cạn” với những hang động kỳ thú, những dải núi đá vôi, cùng với dòng sông xanh biếc tạo nên một khung cảnh hết sức lên thơ. Tràng An còn là nơi du khách có thể khám phá những giá trị về lịch sử của mảnh đất và con người nơi đây được hình thành trong suốt chiều dài lịch sử của dân tộc. Với những giá trị về cả thiên nhiên và văn hóa, Tràng An đang dần trở thành điểm du lịch hấp dẫn đối với du khách khi lựa chọn các chuyến du lịch sinh thái. DLST đang trở thành mối quan tâm lớn của nhiều lĩnh vực, để góp phần vào việc phát triển du lịch của đất nước, khai thác có hiệu quả tiềm năng du lịch sinh thái tại khu du lịch sinh thái Tràng An – Ninh Bình. Việc chọn đề tài “Đánh giá tiềm năng du lịch sinh thái tại khu du lịch Tràng An – Ninh Bình” nhằm nghiên cứu và đánh giá hoạt động du lịch tại Tràng An, trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển du lịch, bảo vệ môi trường tự nhiên của địa phương, góp phần tăng hiệu quả kinh tế, nâng cao đời sống cho người dân địa phương. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Commented [A1]: Toàn bộ phần này cho sang mục 1 của Chương 1; 2.1. Công trình nghiên cứu về du lịch sinh thái trên thế giới - Bài viết “What Is Ecotourism And Why Is It Important?” (2021) của Francesca Bài viết của tác giả Francesca đăng tải tại website littlelosttravel.com – được biết đến với trang thông tin về du lịch hữu ích cho những du khách quốc tế có nhu cầu tìm hiều về các địa điểm du lịch và đồng thời cung cấp thêm thông tin về các loại hình du lịch. Trong bài viết tác giả đã đưa ra những dẫn chứng, khái niệm cụ thể về du lịch sinh thái và tầm quan trọng của việc bảo vệ thiên nhiên, hệ sinh thái của chúng ta. Tác giả nêu lên việc du khách tham gia du lịch sinh thái không chỉ thư giãn mà còn tập trung vào làm việc và bảo vệ môi trường. Việc trở thành một du khách mang trong mình kiến thức về du lịch nói chung và du lịch sinh thái, bảo tồn thiên nhiên mỏng manh nói riêng là việc tác 2
giả thành công khi nêu lên cụ thể giúp người đọc nắm được những điều cơ bản khi chọn địa điểm chuyến du lịch tiếp theo là du lịch sinh thái. - Bài viết“An Introduction to Ecotourism” (2020) của Amanda Briney Du lịch sinh thái được hiểu theo nhiều khía cạnh khác nhau giúp người đọc có thể dễ dàng hiểu được mục đích lớn lao trong việc du lịch kết hợp với thiên nhiên. Ở bài viết đã nêu tóm gọn lại rằng “Du lịch sinh thái được định nghĩa rộng rãi là du lịch ít tác động đến các địa điểm nguy cấp và thường không bị xáo trộn”; định nghĩa trên ngắn gọn nhưng đánh thẳng vào ý nghĩa thực sự của việc du lịch sinh thái. Qua bài viết tác giả đã nêu đầy đủ về nguồn gốc, ví dụ và nguyên tắc khi DLST để từ đó rút ra những đánh giá như phê bình và đưa ra đề xuất về các gói du lịch đảo bảo tối ưu việc tham quan kết hợp bảo vệ môi trường. - “Ecotourism” (2020) của David A. Fennell Cuốn sách được tái bản lần thứ 5 và là đầu sách hàng đầu về vấn đề nghiên cứu du lịch sinh thái nói chung. Ấn bản lần này tập trung vào một loạt các mâu thuẫn về kinh tế, xã hội và sinh thái tiếp tục ảnh hưởng đến du lịch sinh thái về lý thuyết và thực tiễn, đồng thời xem xét lĩnh vực này liên quan đến các hình thức du lịch liên quan khác, tác động, bảo tồn, tính bền vững, giáo dục và giải thích, chính sách và quản trị, và mệnh lệnh đạo đức của du lịch sinh thái vì những điều này áp dụng cho hình thức du lịch xanh nhất thế giới. Đây là một tài liệu tham khảo cần thiết cho những người quan tâm đến du lịch sinh thái, cuốn sách có thể tiếp cận với sinh viên, nhưng vẫn giữ được độ sâu cần thiết để sử dụng cho các nhà nghiên cứu và thực hành trong lĩnh vực này. Cuốn sách này sẽ thu hút sự quan tâm của sinh viên trong nhiều lĩnh vực bao gồm địa lý, kinh tế, kinh doanh, đạo đức, sinh học và nghiên cứu môi trường. - “Ecotourism and Sustainable Tourism - New Perspectives and Studies” (2011) của Jaime A. Seba Ngày càng có nhiều sự quan tâm đến du lịch sinh thái và du lịch bền vững, cung cấp cho du khách các điểm đến và hoạt động có tác động tiêu cực thấp hơn đến môi trường. Du lịch sinh thái và Du lịch bền vững , một tập hợp các bài báo và nghiên cứu nêu bật nhiều xu hướng du lịch mới này, sử dụng các 3
ví dụ từ nhiều khu vực khác nhau trên thế giới, bao gồm bờ biển Georgia và rừng nhiệt đới ở Nigeria. Nó xem xét du lịch dựa vào thiên nhiên, sự tham gia của cộng đồng vào du lịch sinh thái địa phương, du lịch thể thao sinh thái, và nhiều hơn nữa. Bài viết đánh giá và nghiên cứu về nhiều địa điểm du lịch sinh thái nổi tiếng thế giới từ đó đưa ra những đánh giá khách quan và chủ quan giúp người đọc có cái nhìn toàn diện. - Bài viết “Ecotourism – The developing tourism trend in Vietnam” đăng tải trên Blog du lịch các nước châu Á Việt Nam là đất nước được đánh giá là “rừng vàng, biển bạc” bởi lẽ sự đa dạng về tài nguyên thiên nhiên, môi trường sống và thực vật cùng sinh vật phong phú về chủng loài. Những yếu tố trên giúp việc du lịch sinh thái là hình thức du lịch vô cùng thu hút các du khách không chỉ trong mà ngoài nước chú ý đến. Nhận thức được tiềm năng đó, nhiều chuyên gia đánh giá và lựa chọn ra những địa điểm du lịch sinh thái tiềm năng. Bài viết không chỉ đánh giá về thiên nhiên mà còn về con người, văn hoá, các dân tộc, ... hết sức đa dạng phong phú. 2.2. Những công trình nghiên cứu về du lịch sinh thái ở Việt Nam và khu du lịch Tràng An – Ninh Bình 2.2.1. Ở Việt Nam -“Du lịch sinh thái” của GS-TSKH Lê Huy Bá Đây là cuốn sách nhận được sự quan tâm một cách đáng kể mỗi khi nhắc đến du lịch nói chung và du lịch sinh thái nói riêng. Tác giả đã nêu lên thực trạng khi ống khói của các nhà máy, các xí nghiệp càng vươn cao hơn lên bầu trời, dân số không ngừng gia tăng, tập trung công nghiệp, khói bụi giao thông... đang là vấn nạn thì nhu cầu tìm về với tự nhiên là điều tất yếu. Tài liệu giới thiệu hiểu biết thêm về cơ sở sinh thái môi trường, sinh thái cảnh quan, cái hay và cái đẹp của một số loại hình sinh thái đặc thù nhằm khai thác phục vụ cho hướng dẫn du lịch sinh thái và bảo vệ môi trường bền vững. -“Bàn về văn hoá du lịch Việt Nam” của Phan Huy Xu Cuốn sách góp phần làm rõ một số vấn đề nhận thức cơ bản về văn hóa du lịch nói chung cũng như văn hóa du lịch ở Việt Nam nói riêng, trong đó có mối 4
quan hệ giữa văn hóa và du lịch, nhận diện sự khác biệt giữa văn hóa du lịch và du lịch văn hóa, các thành tố của văn hóa du lịch, việc ứng xử văn hóa trong phát triển du lịch... Bên cạnh đó, công trình cũng góp phần khái quát thực trạng du lịch Việt Nam từ góc nhìn văn hóa du lịch xoay quanh các thành tố như tài nguyên du lịch, du khách, nhà cung ứng dịch vụ du lịch, cộng đồng địa phương cũng như quản lý nhà nước về du lịch, về môi trường du lịch quốc tế với những ứng xử theo thông lệ quốc tế. - “Du lịch Việt Nam qua 26 di sản thế giới” của Võ Văn Thành Trên thế giới ngày nay, có nhiều người bận rộn với công việc mưu sinh hay đam mê theo đuổi nghề nghiệp, sở thích mà chưa có điều kiện để tìm hiểu tất cả những di sản thế giới ở Việt Nam. Chính vì vậy, “Du lịch Việt Nam qua 26 di sản thế giới” giới thiệu các di sản tầm cỡ thế giới ở Việt Nam như nguồn cảm hứng cho bất kỳ ai quan tâm và muốn khám phá toàn bộ các Di sản thế giới được UNESCO công nhận – trong đó kể đến quần thể danh thắng Tràng An – Ninh Bình Hãy bằng cách nào đó, biến tất cả những tài nguyên du lịch này thành sản phẩm du lịch để đáp ứng nhu cầu du lịch cao cấp của du khách và đồng thời cũng phát huy giá trị các di sản và biến chúng thành lợi thế cạnh tranh của du lịch Việt Nam. - “Du lịch sinh thái - Những vấn đề về lý luận và thực tiễn phát triển ở Việt Nam” của Phạm Trung Lương Cuốn sách ra đời với hi vọng được góp phần nâng cao hiểu biết của xã hội về du lịch sinh thái, cung cấp những thông tin tham khảo bổ ích cho công tác hoạch định chính sách, quản lý, điều hành, hướng dẫn du lịch và cho công tác nghiên cứu, giảng dạy…về du lịch sinh thái. Du lịch sinh thái là một lĩnh vực còn mới, với nhiều vấn đề về lý luận và thực tiễn đang trong quá trình phát triển, không chỉ ở Việt Nam mà còn ở nhiều nước trên thế giới, vì vậy nội dung cuốn sách đã đề cập đến nhiều mặt mới về vấn đề này. 2.2.2. Tại khu du lịch Tràng An – Ninh Bình - Bài viết “Đi du lịch mùa nào đẹp nhất?” đăng trên webDi sản Tràng An 5
dẫn người đọc là những du khách tiềm năng đang tìm thời điểm thích hợp để đến Tràng An trải nghiệm khung cảnh thiên nhiên, con người một cách trọn vẹn nhất. Để không bỏ lỡ thưởng ngoạn nét đẹp của các điểm du lịch Ninh Bình, việc lựa chọn thời điểm vui chơi phù hợp cũng được xem là một trong những thông tin mà bạn nên tìm hiểu trước chuyến đi của mình. Tuy nhiên, dù là xuân hạ thu đông thì Ninh Bình vẫn mang trong mình những vẻ đẹp đặc trưng riêng của từng mùa. - Bài viết “Chèo thuyền Tràng An ngắm những động vật quý hiếm” cũng được đăng tải tại website Di sản Tràng An cho thấy chèo thuyền không chỉ là bộ môn giúp du khách vui chơi mà còn thư giãn, tận hưởng vẻ đẹp thiên nhiên, không khí trong lành. Chèo thuyền dọc bờ sông không chỉ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp hoang sơ, kì diệu của thiên nhiên nơi đây mà du khách còn có cơ hội ngắm nhìn những loài động vật quý hiếm, đặc trưng nơi đây. - Bài viết “Bảo vệ rừng ở Quần thể danh thắng Tràng An” (2020) đăng tải trên trang báo mạng Hội nông dân Ninh Bình đã đi sâu vào vấn đề công tác bảo vệ môi trường đặc biệt là các giải pháp bảo vệ rừng, góp phần tích cực việc tôn tạo cảnh quan danh thắng, thúc đẩy ngành du lịch tỉnh Ninh Bình ngày càng phát triển. Nắm bắt xu hướng du lịch sinh thái ngày càng tăng cao của các du khách, việc khai thác có hiệu quả và bền vững bảo vệ các giá trị của Quần thể danh thắng Tràng An là việc cần hơn bao giờ hể. Bài báo đã nêu ra được các vấn đề và hướng giải quyết đúng đắn của các ban quản lý, lãnh đạo khu du lịch để giải quyết kịp thời. - Bài viết “Hệ sinh thái ở Tràng An Ninh Bình” (2019) được viết bởi Phạm Diệu đã miêu tả cảnh quan sinh thái hùng vĩ được tạo nên bởi mẹ thiên nhiên. Các địa danh nơi đây sống động mà nên thơ nhưng cũng nông thôn bình dị như một bức tranh tiên cảnh tuyệt vời cùng với các loài đông, thực vật quý hiếm. Nếu để ví thì Tràng An tựa như một viên ngọc xanh mát cổ quý ẩn mình khiến mỗi du khách đặt chân đến nơi đây đều tựa như lạc vào một vườn cổ tích vậy. Chính điều đó khiến mỗi ai đi qua đều không thể quên được con người, cảnh vật sinh thái tại Tràng An. 6
- Bài viết: “ Về với Ninh Bình – vùng đất cố đô” (2014) được viết bởi Lê Phương và Thu Hiền đã cho ta nhìn Ninh Bình với một cái nhìn cổ xưa, với vẻ hoang sơ đầy cổ kính. Bài viết cũng đề cập đến những danh lam thắng cảnh như hệ thống hang động chứa đựng những sắc thái riêng biệt với những khối thạch nhũ muôn màu, muôn vẻ. Ngoài ra, cũng cho ta nhìn về một lịch sử đầy vẻ vang và hào hùng ở nơi đây. Con người cũng là một yếu tố quan trọng được nói đến ở bài viết, cho ta một cái nhìn thực tế hơn không chỉ về cảnh vật mà còn về tính cách con người, sự hiếu khách, thật thà, chất phác của người dân Ninh Bình. Đây là nguồn tư liệu tốt, gợi mở về lý luận và thực tiễn để chúng em tiến hành thực hiện đề tài. Qua đó thấy được đã có rất nhiều công trình nghiên cứu, các bài báo viết về du lịch sinh thái Tràng An. Tuy nhiên, chưa có đề tài nào nghiên cứu về phát triển du lịch sinh thái tổng quan tại Tràng An. Vậy nên nhóm chúng em đã kế thừa và tham khảo rất nhiều bài viết hữu ích khác để tiếp tục tìm hiểu và nghiên cứu về“Đánh giá tiềm năng du lịch sinh thái tại quần thể danh thắng Tràng An – Ninh Bình”. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục tiêu nghiên cứu - Đánh giá được tài nguyên và cơ sở vật chất kỹ thuật phát triển du lịch sinh thái tại quần thể danh thắng Tràng An – Ninh Bình. Đề xuất các giải pháp nhằm xây dựng và phát triển đông thời bảo tồn di sản thiên nhiên đẩy mạnh phát triển du lịch sinh thái. - Xác lập cơ sở khoa học cho việc đề xuất những định hướng và biện pháp khai thác, sử dụng hợp lý tài nguyên nhằm phát triển có hiệu quả du lịch sinh thái, bảo vệ cảnh quan và môi trường. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Một số vấn đề lý luận về du lịch sinh thái. - Nghiên cứu tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch sinh thái tại Tràng An – Ninh Bình. - Đánh giá mức độ đảm bảo các nguyên tắc phát triển du lịch sinh thái và đềxuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả khai thác các giá trị văn hoá, tiềm 7
năng phát triển du lịch sinh thái trong khu vực nghiên cứu. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là khu du lịch sinh thái và các tiêu chí nhận biết khu du lịch sinh thái, hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật, tài nguyên thiên nhiên, thảm thực vật và tiềm năng du lịch sinh thái tại quần thể danh thắng Tràng An – Ninh Bình 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: Đề tài nghiên cứu về khu du lịch sinh thái Tràng An, thuộc địa phận các xã Trường Yên, Ninh Vân, Ninh Hải (huyện Hoa Lư), Gia Sinh (huyện Gia Viễn), xã Ninh Nhất, phường Tân Thành (TP.Ninh Bình), tỉnh Ninh Bình. - Phạm vi thời gian: Các số liệu từ 2018-2020 - Phạm vi nội dung: Đề tài tập trung đến sự phát triển du lịch sinh thái bao gồm điều kiện cơ sở vật chất kĩ thuật, tài nguyên thiên nhiên,… tại Tràng An – Ninh Bình trong những năm gần đây. 5. Giả thuyết nghiên cứu Khu du lịch Tràng An – Ninh Bình có đầy đủ các điều kiện phát triển loại hình DLST. Việc đánh giá tiềm năng phát triển DLST của Tràng An góp phần phát huy được lợi thế và khắc phục những tồn tại để thức đẩy Tràng An phát triển tương xứng với tiềm năng. 6. Phương pháp nghiên cứu Căn cứ vào tình hình thực tế, dựa trên cơ sở lý luận của các khoa học liên ngành và chuyên ngành. Đề tài nghiên cứu đã sử dụng kết hợp 4 phương pháp nghiên cứu chính, bao gồm: - Phương pháp khảo sát thực tế: Nhóm đề tài đã đến trực tiếp địa điểm du lịch Tràng An để tìm hiểu thông tin. Từ đó phân tích những tài liệu thực tế do nhóm thực hiện để điều tra xu hướng du lịch sinh thái tại nơi đây. - Phương pháp tổng hợp, phân tích tài liệu: Trên cơ sở thu thập nguồn tin từ nhiều nguồn khác nhau như sách, báo, website, tài liệu thống kê…Từ đó, 8
nhóm đề tài đã tổng hợp, phân tích, chọn lọc và rút ra những kết luận trong việc đánh giá tiềm năng phát triển du lịch sinh thái Tràng An – Ninh Bình. - Phương pháp phỏng vấn sâu: Qua các buổi gặp gỡ, trao đổi với người dân sống lâu năm quanh khu vực Tràng An, nhóm đề tài đã thu thập được một số thông tin, kiến thức hữu ích cho đề tài nghiên cứu. - Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Nhóm đề tài đã thu thập các ý kiến khác nhau của các chuyên gia, kiểm tra lẫn nhau để có một cái nhìn khách quan hơn về phát triển du lịch sinh thái. 7. Bố cục bài nghiên cứu Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo, để tài nghiên cứu gồm có 3 chương: Chương 1: Tổng quan về vấn đề nghiên cứu Chương 2: Tiềm năng du lịch sinh thái ở Tràng An – Ninh Bình Chương 3: Một số giải pháp đẩy mạnh phát triển du lịch sinh thái tại quần thể Tràng An – Ninh Bình 9
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Khái niệm về du lịch sinh thái 1.1.1. Khái niệm về du lịch sinh thái trên thế giới PGS.TS. Phạm Trung lương nhận định:“Du lịch sinh thái (Ecotourism) là một khái niệm tương đối mới và đã mau chóng thu hút được sự quan tâm của nhiều người, thuộc các lĩnh vực khác nhau. Đối với một số người, “du lịch sinh thái” đơn giản được hiểu là sự kết hợp ý nghĩa của 2 từ ghép du lịch và sinh thái vốn đã quen thuộc. Song đứng ở góc nhìn rộng hơn, tổng quát hơn thì một số người quan niệm DLST là du lịch thiên nhiên, là khái niệm mà trong thực tế đã xuất hiện từ đầu những năm 1800 (Ashton, 1993). Với khái niệm như tắm biển, nghỉ núi…đều được hiểu là DLST.” Du lịch sinh thái có thể còn được hiểu dưới những tên gọi khác như: - Du lịch thiên nhiên (Nature tourism) - Du lịch dựa vào thiên nhiên (Nature – base tourism) - Du lịch môi trường (Environmental tourism) - Du lịch đặc thù (Particular tourism) - Du lịch xanh (Green tourism) - Du lịch thám hiểm (Adventure tourism) -Du lịch bản xứ (Indigenous tourism) - Du lịch có trách nhiệm (Responsible tourism) - Du lịch nhạy cảm (Sensitized tourism) - Du lịch bền vững (Sustainable tourism)[1; tr.6] Cũng có người quan niệm DLST là loại hình du lịch có lợi cho sinh thái, ít có những tác động tiêu cực đến sự tồn tại và phát triển của các hệ sinh thái nơi diễn ra các hoạt động du lịch. Có những ý kiến cho rằng DLST đồng nghĩa với du lịch đạo lý, du lịch có trách nhiệm, du lịch xanh có lợi cho môi trường hay có tính bền vững. Có thể nói, cho đến nay khái niệm về DLST vẫn còn được hiểu dưới nhiều góc độ khác nhau, với những tên gọi khác nhau. Tuy nhiên, mặc dù những tranh luận vẫn còn tiếp tục nhằm đưa ra một định nghĩa chung được chấp nhận 10
về DLST, đa số ý kiến tại các diễn đàn quốc tế chính thức về DLST đều cho rằng DLST là loại hình du lịch dựa vào thiên nhiên, hỗ trợ cho các hoạt động bảo tồn và được quản lý bền vững về mặt sinh thái. Du khách sẽ được hướng dẫn tham quan với những diễn giải cần thiết về môi trường để nâng cao hiểu biết, cảm nhận được những giá trị thiên nhiên và văn hóa mà không gây ra những tác động không thể chấp nhận đối với các hệ sinh thái và văn hóa bản địa. Về nội dung, DLST là loại hình du lịch tham quan, thám hiểm, đưa du khách tới những môi trường còn tương đối nguyên vẹn, về các vùng thiên nhiên hoang dã, đặc sắc để tìm hiểu, nghiên cứu các hệ sinh thái và các nền văn hóa bản địa độc đáo, làm thức dậy ở du khách tình yêu và trách nhiệm bảo tồn, phát triển đối với tự nhiên và cộng đồng địa phương. Nói một cách khác, DLST là loại hình du lịch với những hoạt động có sự nhận thức mạnh mẽ về thiên nhiên và ý thức trách nhiệm đối với xã hội. Thuật ngữ “Responsible travel” (Du lịch trách nhiệm) luôn gắn liền với khái niệm DLST, hay nói một cách khác DLST là hình thức du lịch có trách nhiệm là không làm ảnh hưởng đến các khu bảo tồn thiên nhiên, không ảnh hưởng đến môi trường và góp phần duy trì, phát triển cuộc sống của cộng đồng người dân địa phương.[1; tr.7] Khái quát lại, có thể coi DLST là loại hình du lịch có những đặc tính cơ bản: - Phát triển dựa vào những giá trị (hấp dẫn) của thiên nhiên và văn hóa bản địa. - Được quản lý bền vững về môi trường sinh thái. - Có giáo dục và diễn giải về môi trường. - Có đóng góp cho những nỗ lực bảo tồn và phát triển cộng đồng. Định nghĩa tương đối hoàn chỉnh về DLST lần đầu tiên được Hector ceballos – Lascurain đưa ra năm 1987: “Du lịch sinh thái là du lịch đến những khu vực tựnhiên còn ít bị thay đổi, với những mục đích đặc biệt: nghiên cứu, tham quan với ý thức trân trọng thế giới hoang dã và những giá trị văn hóa được khám phá”.[17] Cùng với thời gian, định nghĩa về DLST được nhiều nhà nghiên cứu quan 11
tâm đưa ra, điển hình là: “Du lịch sinh thái là du lịch đến các khu vực còn tương đối hoang sơ với mục đích tìm hiểu về lịch sử môi trường tự nhiên và văn hóa không làm thay đổi sự toàn vẹn của các hệ sinh thái. Đồng thời tạo những cơ hội về kinh tế đểủng hộ việc bảo tồn tự nhiên và mang lại lợi ích về tài chính cho người dân địa phương” (Wood, 1991). “Du lịch sinh thái được phân biệt với các loại hình du lịch thiên nhiên khác về mức độ giáo dục cao đối với môi trường và sinh thái, thông qua những hướng dẫn viên có nghiệp vụ lành nghề. Du lịch sinh thái tạo ra mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên hoang dã cùng với ý thức được giáo dục để biến bản thân khách du lịch thành những người đi đầu trong công tác bảo vệ môi trường. Phát triển DLST sẽ làm giảm thiểu tác động của khách du lịch đến văn hóa và môi trường, đảm bảo cho địa phương được hưởng nguồn lợi tài chính do du lịch mang lại và chú trọng đến những đóng góp tài chính cho việc bảo tồn thiên nhiên” (Allen, 1993) Mặc dù có chung quan niệm cơ bản về DLST, song căn cứ vào những đặc thù và mục tiêu phát triển, mỗi quốc gia, mỗi tổ chức quốc tế đều phát triển những định nghĩa riêng của mình về DLST. Một số định nghĩa về DLST khá tổng quát có thể xem xét đến là: - Định nghĩa của Nelpan: “Du lịch sinh thái là loại hình du lịch đề cao sự tham gia của nhân dân vào việc hoạch định và quản lý các tài nguyên du lịch để tăng cường phát triển cộng đồng, liên kết giữa bảo tồn thiên nhiên và phát triển du lịch, đồng thời sử dụng thu nhập từ du lịch để bảo vệ các nguồn lực mà ngành du lịch phụ thuộc vào”.[4; tr.12] - Định nghĩa của Malaysia: “Du lịch sinh thái là hoạt động du lịch và thăm viếng một cách có trách nhiệm về mặt môi trường, tới những khu thiên nhiên còn nguyên vẹn, nhằm tận hưởng và trân trọng các giá trị của thiên nhiên (và những đặc tính văn hóa kèm theo, trước đây cũng như hiện nay), mà hoạt động này sẽ thúc đẩy công tác bảo tồn, có ảnh hưởng của du khách không lớn và tạo điều kiện cho dân chúng địa 12
phương được tham dự một cách tích cực, có lợi về xã hội và kinh tế”.[19] - Định nghĩa của Australia: “Du lịch sinh thái là du lịch dựa vào thiên nhiên, có liên quan đến sự giáo dục và diễn giải về môi trường thiên nhiên, được quản lý bền vững về mặt sinh thái”. [4; tr.16] - Định nghĩa của Hiệp hội Du lịch sinh thái quốc tế: “Du lịch sinh thái là việc đi lại có trách nhiệm tới các khu vực thiên nhiên mà bảo tồn được môi trường và cải thiện phúc lợi cho người dân địa phương”.[4; tr.13] Còn rất nhiều định nghĩa khác về DLST, trong đó Buckley (1994) đã tổng quát như sau: “Chỉ có du lịch dựa vào thiên nhiên, được quản lý bền vững, hỗ trợ bảo tồn, và có giáo dục môi trường mới được xem là du lịch sinh thái”. Trong đó yếu tố quản lý bền vững bao hàm cả nội dung hỗ trợ phát triển cộng đồng. Như vậy, từ định nghĩa đầu tiên được đưa ra năm 1987 cho đến nay, nội dung của định nghĩa DLST đã có sự thay đổi: từ chỗ đơn thuần coi hoạt động DLST là loại hình du lịch ít tác động đến môi trường tự nhiên sang cách nhìn tích cực hơn. Theo đó, DLST là loại hình du lịch có trách nhiệm với môi trường, có tính giáo dục và diễn giải cao về tự nhiên, có đóng góp cho hoạt động bảo tồn và đem lại lợi ích cho cộng đồng địa phương. 1.1.2. Khái niệm về du lịch sinh thái tại Việt Nam Ở Việt Nam, DLST là lĩnh vực mới được nghiên cứu từ giữa thập kỉ 90 của thế kỉ XX, song đã thu hút được sự quan tâm đặc biệt của các nhà nghiên cứu về du lịch và môi trường. Do trình độ nhận thức khác nhau, ở những góc độ nhìn nhận khác nhau, khái niệm về DLST cũng còn nhiều điểm chưa thống nhất. Để có được sự thống nhất về khái niệm cơ sở cho công tác nghiên cứu và hoạt động thực tiễn phát triển DLST, Tổng cục Du lịch Việt Nam đã phối hợp với nhiều Tổ chức quốc tế như ESCAP, WWF, IUCN,…có sự tham gia của các chuyên gia, các nhà khoa học quốc tế và Việt Nam về DLST và các lĩnh vực liên quan, tổ chức Hội thảo quốc gia về “Xây dựng chiến lược phát triển Du lịch sinh 13