Đề tài “Nguyên tắc quản lí của Nhà nước về tài chính BHXH”

Chia sẻ: Le Thi Ngoc Be | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

406
lượt xem 103
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một chính sách lớn của Nhà nước mỗi quốc gia đối với người lao động nhằm từng bước mở rộng và nâng cao đảm bảo vật chất, góp phần ổn định đời sống cho người lao động khi gặp rủi ro như bị ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thai sản, hết tuổi lao động, qua đời… Tài chính BHXH (Quỹ BHXH) là một bộ phận cốt lõi không thể thiếu được và có thể nói nó là vai trò quan trọng nhất trong hoạt động BHXH. Việc quản lý sử dụng quỹ BHXH (thông qua các hoạt...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài “Nguyên tắc quản lí của Nhà nước về tài chính BHXH”

Luận văn Đề tài: “Nguyên tắc quản lí của Nhà nước về tài chính BHXH” 1
MỤC LỤC LỜI NÓI ĐẦU..........................................1 PHẦN I: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BHXH VÀ TÀI CHÍNH BHXH .............7 I. Nguồn gốc ra đời của BHXH và Quỹ tài chính BHXH. ....................................7 II.Tài chính BHXH................................7 1.Khái niệm và đặc điểm. .....................7 1.1.Khái niệm. .....................................7 1.2.Đặc điểm. ......................................8 2.Hoạt động của tài chính BHXH. ......9 2.1. Nguồn tài chính BHXH ..............10 2.2. Sử dụng tài chính BHXH............10 PHẦN II: CÁC NGUYÊN TẮC QUẢN LÍ CỦA NHÀ NƯỚC VỀ TÀI CHÍNH BHXH......................................................12 2
I.Tài chính BHXH cần thiết phải có sự quản lí theo một nguyên tắc thống nhất. ...............................................................12 II. Nguyên tắc quản lý tài chính bảo hiểm xã hội ...........................................12 1.Tôn trọng luật pháp: .......................12 2.An toàn, hiệu quả, đảm bảo tính thanh khoản cao, hiệu quả kinh tế cao: .............................................................13 3.Giữ chữ "tín": .................................15 PHẦN III: NGUYÊN TẮC QUẢN LÍ TÀI CHÍNH BHXH Ở VIỆT NAM THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP .........16 I.Tôn trọng luật pháp. .........................16 1.Nhà nước Việt Nam đã và đang thực hiện nguyên tắc tôn trọng pháp luật trong quản lý tài chính BHXH. .........16 3
2.Một số tồn tại trong việc thực hiện nguyên tắc tôn trọng pháp luật : .......19 3.Biện pháp khắc phục những tồn tại của việc thực hiện nguyên tắc tôn trọng pháp luật trong quản lý tài chính BHXH: ................................................20 II. An toàn và hiệu quả........................22 1.Quản lí tài chính BHXH an toàn nhưng chưa hiệu quả.........................23 2.Biện pháp nâng cao thực hiện nguyên tắc an toàn, hiệu quả: ...........24 III. Giữ chữ tín.....................................24 IV. Đảm bảo quyền lợi cho người lao động.......................................................25 1.Nguyên tắc đảm bảo quyền lợi cho người lao động đã được thực hiện ở Việt Nam. ....................................................25 4
2.Một số tồn tại trong việc thực hiện nguyên tắc. .........................................26 3.Biện pháp khắc phục.......................27 KẾT LUẬN.............................................28 5
LỜI NÓI ĐẦU Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một chính sách lớn của Nhà nước mỗi quốc gia đối với người lao động nhằm từng bước mở rộng và nâng cao đảm bảo vật chất, góp phần ổn định đời sống cho người lao động khi gặp rủi ro như bị ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thai sản, hết tuổi lao động, qua đời… Tài chính BHXH (Quỹ BHXH) là một bộ phận cốt lõi không thể thiếu được và có thể nói nó là vai trò quan trọng nhất trong hoạt động BHXH. Việc quản lý sử dụng quỹ BHXH (thông qua các hoạt động thu - chi quỹ BHXH) nó ảnh hưởng trực tiếp tới sự tồn tại, phát triển của quỹ BHXH và quyết định sự hoạt động, phát triển của chính sách BHXH. Vì vậy vấn đề quản lí quỹ tài chính BHXH cần thiết phải có một tổ chức quản lí thống nhất từ Trung ương đến địa phương đó chính là nhà nước và một nguyên tắc quản lí tài chính chặt chẽ. Chúng em là sinh viên lớp Đầu tư 51C, thuộc nhóm 4, được học tập môn Bảo hiểm, dưới sự hướng dẫn của giảng viên ThS. Tô Thị Thiên Hương, được phân công tìm hiểu về vấn đề “Nguyên tắc quản lí của Nhà nước về tài chính BHXH”. Chính vì vậy chúng em thực hiện bài tiểu luận này. Để làm rõ những vấn đề xung quanh “Nguyên tắc quản lí của Nhà nước về tài chính BHXH”. Bài viết của chúng em được chia làm ba phần lớn như sau: Phần I: Khái quát chung về BHXH và Quỹ BHXH. Phần II: Các nguyên tắc quản lí của nhà nước về tài chính BHXH. Phần III: Áp dụng ở VIệt Nam. Do còn nhiều hạn chế về trình độ kiến thức cũng như các tài liệu tham khảo nên chắc chắn bài viết còn có nhiều thiếu sót, hạn chế. Chúng em rất mong được nhận được sự đóng góp ý kiến chỉ bảo của thầy cô. Chúng em xin cảm ơn sự hướng dẫn học tập bộ môn Bảo hiểm của ThS. Tô Thị Thiên Hương. Chúng em xin chân thành cảm ơn! 6
PHẦN I KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BHXH VÀ TÀI CHÍNH BHXH I. Nguồn gốc ra đời của BHXH và Quỹ tài chính BHXH. Khi nền kinh tế hàng hóa phát triển kèm theo sự phát triển của lực lượng sản xuất, việc thuê mướn công nhân trở nên phổ biến thì mối quan hệ giữa người lao động làm thuê và người sử dụng lao động ngày càng trở nên phức tạp, mâu thuẫn chủ-thợ ngày càng gay gắt. Lúc ấy, nhà nước phải đứng ra giải quyết và điều hòa mâu thuẫn. Sự can thiệp này một mặt làm tăng được vai trò của nhà nước; mặt khác buộc cả giới chủ và giới thợ đều phải đóng một khoản tiền nhất định hàng tháng được tính toán chặt chẽ trên cơ sở xác suất rủi ro xảy ra đối với người làm thuê. Số tiền đóng góp ấy hình thành nên một “quỹ tiền tệ” tập trung trên phạm vi quốc gia. Quỹ này còn được bổ sung từ ngân sách nhà nước khi cần thiết nhằm đảm bảo đời sống cho người lao động khi họ gặp bất lợi. Thực tế đã chứng minh, nhờ vậy mà cuộc sống của người lao động và gia đình họ ngày càng được đảm bảo ổn định; giới chủ cũng thấy mình có lợi, được bảo vệ, việc sản xuất ngày càng thuận lợi hơn, phát triển hơn.Vì vậy, nguồn quỹ tiền tệ tập trung này được thiết lập ngày càng lớn và nhanh chóng. Toàn bộ những hoạt động với mối quan hệ ràng buộc chặt chẽ trên được thế giới quan niệm là “Bảo hiểm xã hội” đối với người lao động. Và quỹ tiền tệ được nói ở trên được gọi là “Quỹ tài chính BHXH”. II.Tài chính BHXH. 1.Khái niệm và đặc điểm. 1.1.Khái niệm. “Tài chính” là tổng thể các quan hệ kinh tế trong phân phối tổng sản phẩm xã hội dưới hình thức giá trị, thông qua đó hình thành và sử dụng các quỹ tiền tệ nhằm đáp ứng nhu cầu tích lũy và tiêu dùng của các chủ thể trong nền kinh tế. Các quan hệ tài chính có tính chất đặc thù giống nhau nhóm lại thành những bộ phận riêng, gọi là các khâu tài chính. 7
Như vây, “tài chính BHXH là một khâu tài chính trong hệ thống tài chính quốc gia, tham gia vào quá trình huy động, phân phối và sử dụng các nguồn tài chính nhằm đảm bảo ổn định cuộc sống của người lao động khi gặp rủi ro hoặc sự kiện bảo hiểm, góp phần phát triển kinh tế-xã hội của đất nước”. 1.2.Đặc điểm. Tài chính BHXH có 4 đặc điểm, đó là: a) Tài chính BHXH không có muc tiêu lợi nhuận. Các quan hệ tài chính BHXH luôn chứa đựng lợi ích công cộng. Mục đích tạo lập và sử dụng quỹ BHXH là nhằm ổn định cuộc sống của người tham gia BHXH khi gặp rủi ro trong cuộc sống và góp phần phát triển kinh tế-xã hội của đất nước. Vì vậy, các quan hệ kinh tế trong quá trình này đều không nhằm vào mục tiêu lợi nhuận mà là để thực hiện các chức năng kinh tế xã hội của đất nước. Ngoài sự đóng góp của các bên tham gia BHXH, Nhà nước cũng điều tiết và hỗ trợ quỹ BHXH. b) Tài chính BHXH có tính đa chủ thể. Tính đa chủ thể của tài chính BHXH xuất phát từ cơ sở có nhiều bên tham gia quyết định thành lập và sử dụng quỹ BHXH, đó là: - Người lao động. - Người sử dụng lao động. - Nhà nước tham gia với tư cách là người sử dụng lao động và hỗ trợ thêm. c) Tài chính BHXH có tính công cộng. Tính công cộng của BHXH thể hiện rõ nét trong việc hình thành và sử dụng quỹ BHXH. Thứ nhất, trong việc hình thành quỹ BHXH, tính công cộng được thể hiện ở chỗ: Quỹ BHXH được hình thành từ sự đóng góp của người tham gia BHXH và sự hỗ trợ của Nhà nước. Người tham gia BHXH có thể là người lao động hoặc cả người sử dụng lao động. Khoản tiền do người sử dụng lao động đóng góp được hạch toán vào chi phí sản xuất, hình thành nên giá thành dịch vụ và sản phẩm. Người tiêu dùng sẽ phải trả tiền và thông qua việc đó, người tiêu dùng đã 8
gián tiếp đóng góp vào quỹ BHXH. Đồng thời Nhà nước cũng có trách nhiệm ban hành các chính sách hỗ trợ BHXH đặc biết trong trường hợp BHXH không có khả năng thanh toán. Số tiền này được trích từ ngân sách nhà nước, mà đó là loại quỹ tiền tệ được hình thành từ sự đóng góp của tất cả tầng lớp dân cư. Thứ hai, trong việc sử dụng quỹ BHXH, tính công cộng thể hiển ở sự chi trả, trợ cấp cho người tham gia BHXH khi họ gặp biến cố trên phạm vi toàn quốc. Chi tiêu đúng đắn có thể tác động tích cực đến hiệu quả hoạt động của toàn bộ nền kinh tế nói chung và các lĩnh vực khác nói riêng. Có thể nói, phạm vi hoạt động của tài chính BHXH rất rộng, bao gồm toàn xã hội, gắn liền với hiệu quả hoạt động kinh tế-xã hội ở tầm vĩ mô. d) Tài chính BHXH có sự kết hợp hài hòa giữa tính hoàn trả và không hoàn trả, giữa tính tự nguyện và bắt buộc. Về cơ bản, luật BHXH của nước ta cũng như các nước đều quy định người lao động và người sử dụng lao động phải tham gia BHXH dưới hình thức bắt buộc nhằm đảm bảo an toàn xã hội đáp ứng nhu cầu sống tối thiểu của người rủi ro trong cuộc sống. Ví dụ : - Luật BHXH Việt Nam quy định người lao động và sử dụng lao động bắt buộc phải tham gia đóng góp BHXH để khi lao động đủ số năm quy đinh, người lao động sẽ được hưởng chế độ trợ cấp hưu trí ( lương hưu) và tử tuất theo phương thức hoàn trả. - Cũng trong chế độ BHXH bắt buộc, chế độ ốm đau, tai nạn nghề nghiệp… lại không có tính hoàn trả mà chỉ khi gặp rủi ro mới được nhận trợ cấp. - Bên cạnh các hình thức BHXH bắt buộc, luật BHXH Việt Nam cũng quy định loại hình BHXH tự nguyện để toàn thể nhân dân đều có thể tham gia BHXH, nhằm đảm bảo công bằng xã hội và đáp ứng nhu cầu đa dạng của nhân dân. 2.Hoạt động của tài chính BHXH. Cũng giống như mọi nguồn quỹ khác, quỹ BHXH có hai hoạt động chính là thu và chi. Quá trình hình thành và phần phối quỹ BHXH dựa trên cơ sở nguyên tắc cân bằng thu- chi, do Nhà nước quản lí. 9
2.1. Nguồn tài chính BHXH Tài chính BHXH có hạt nhân là quỹ BHXH. Quỹ này được hình thành từ hai nguồn: nguồn đóng góp của các đối tượng bắt buộc tham gia BHXH ( gọi tắt là nguồn bắt buộc ) và nguồn đóng góp của các đối tượng tự nguyện ( gọi tắt là nguồn tự nguyện ). Trong quỹ BHXH luôn có một nguồn vốn nhàn rỗi được cho phép đầu tư phát triển kinh tế-xã hội dưới sự quản lí của Nhà nước. Do đó quỹ BHXH luôn luôn được đảm bảo và tăng trưởng để chi trả cho các chế độ BHXH đúng thời gian và đủ về số lượng. a) Phần quỹ BHXH bắt buộc được hình thành từ các nguồn sau: • Người lao động và người sử dụng lao động đóng góp: • Nhà nước đóng góp với tư cách là người sử dụng lao động và hỗ trợ thêm. • Các nguồn khác: - Các nguồn tài trợ, viện trợ từ cộng đồng quốc tế và các tổ chức trong nước. - Tiền lãi do thựchiện các hoạt đông đầu tư như gửi ngân hàng, mua trái phiếu, cho thuê tài sản… - Các nguồn quỹ khác như tiền phạt của các cơ quan nôp châm tiền BHXH, tiền trưng thu khi các đơn vị đóng thiếu BHXH… b) Phần quỹ BHXH tự nguyện Phần quỹ BHXH tự nguyện được hình thành chủ yếu do bên tham gia BHXH tự nguyện đóng góp. 2.2. Sử dụng tài chính BHXH. Tài chính BHXH chi chủ yếu cho 5 mục đích sau: - Chi trợ cấp cho các chế độ BHXH : là trách nhiệm luật định của của BHXH, gồm trợ cấp ngắn hạn như ốm đau, thai sản, y tế và trợ cấp dài hạn như hưu trí, tử tuất, tai nạn lao động… 10
- Chi cho bộ máy quản lý BHXH: có thể hiểu đây là khoản chi dùng để duy trì bộ máy quản lí BHXH như chi tiền lương cho lao động ngành BHXH, chi phí quản lí hành chính và mua sắm, sửa chữa các tài sản cố đinh… - Chi đầu tư: như đã trình bày ở trên, phần quỹ BHXH nhàn rỗi được đầu tư phát triển kinh tế-xã hội dưới sự quản lí và đảm bảo của Nhà nước. - Chi dự phòng : khoản chi nhằm đảm bảo quỹ BHXH có dự trữ đủ lớn để tránh trường hợp thâm hụt quỹ do cân đối thu chi không đảm bảo hoặc do những biến động lớn trong chính sách tài chính- tiền tệ của quốc gia. - Chi khác : là những chi phí phát sinh ngoài các khoản trên như chi phí thanh lí, nhượng bán tài sản cố đinh. 11
PHẦN II CÁC NGUYÊN TẮC QUẢN LÍ CỦA NHÀ NƯỚC VỀ TÀI CHÍNH BHXH. I.Tài chính BHXH cần thiết phải có sự quản lí theo một nguyên tắc thống nhất. Một quốc gia chỉ có thể phát triển bền vững nếu sự phát triển kinh tế của quốc gia đó luôn đi kèm với sự ổn định xã hội. Xã hội càng phát triển, nhu cầu cần được ổn định càng cao. Muốn vậy hệ thống nhằm đảm bảo ổn định xã hội cần có quản lí thống nhất, có hiệu quả của nhà nước. Nghĩa là cần phải có sự quản lí theo những nguyên tắc chung. BHXH là một trong những chính sách lớn nhằm đảm bảo ổn định xã hôi, là lưới đầu tiên có vai trò quan trọng nhất trong hệ thống an sinh xã hội(ASXH). BHXH hoạt động chủ yếu thông qua Quỹ BHXH. Chính vì vậy quản lí của nhà nước về Quỹ BHXH theo một hệ thống các nguyên tắc là cần thiết khách quan để xây dựng và phát triển hệ thống BHXH trên bình diện rộng, có chiều sâu, ổn đinh và phát triển bền vững. II. Nguyên tắc quản lý tài chính bảo hiểm xã hội Mục tiêu quản lý tài chính BHXH là sử dụng nguồn lực tài chính này một cách hiệu quả và thực hiện công khai theo quy định của pháp luật. Quản lý tài chính BHXH cần tuân thủ một số nguyên tắc cơ bản sau: 1.Tôn trọng luật pháp: Đây là nguyên tắc đòi hỏi hoạt động quản lí nhà nước về tài chínhc BHXH phải dựa trên cơ sở pháp luật, các chuẩn mực quốc tế và sử dụng pháp luật với tư cách là một công cụ để đảm bảo thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ của mình. 12
Tuy nhiên nó chỉ phát huy vai trò khi nó được tôn trọng và thực hiện một cách nghiêm chỉnh trên thực tế. Nghĩa là các cơ quan nhà nước, các tổ chức xã hội và mọi công dân phải tuân thủ và chấp hành một cách chính xác, đầy đủ và nghiêm minh pháp luật quốc gia và các chuẩn mực quốc tế. 2.An toàn, hiệu quả, đảm bảo tính thanh khoản cao, hiệu quả kinh tế cao: Nguyên tắc này cần được quán triệt trong quản lý tài chính BHXH, đó là cơ sở vững chắc cho việc thực hiện các mục tiêu đạt hiệu quả. Chính vì vậy, khi đưa ra một quyết định về tài chính BHXH cần cân nhắc, xem xét trên nhiều phương án, nhiều góc độ khác nhau. • An toàn: Mục đích của quỹ là bảo đảm chi trả lương hưu và các trợ cấp BHXH cho người lao động. Vì vậy, quỹ dù có đầu tư vào lĩnh vực nào cũng phải đảm bảo an toàn cho khoản đầu tư đó. Đảm bảo an toàn là không chỉ bảo toàn vốn đầu tư về danh nghĩa, mà còn là bảo toàn về cả giá trị thực tế, điều này càng có ý nghĩa quan trọng trong thời kì lạm phát. Nói cách khác thì đầu tư quỹ phải lựa chọn lĩnh vực để giảm thiểu rủi ro. Có thể chấp nhận một phương án đầu tư đưa lại mức lợi nhuận vừa phải những vững chắc còn hơn một phương án có lợi nhuận cao nhưng phiêu lưu, mạo hiểm. BHXH có những khoản tiền tạm thời nhàn rỗi được đem đầu tư sinh lời để bảo toàn và tăng trưởng quỹ. Việc đầu tư vốn nhàn rỗi của BHXH phải đảm bảo độ an toàn, có lãi thực, tính thanh khoản cao và có hiệu quả kinh tế - xã hội. Đồng thời, phải đáp ứng nhu cầu thanh toán thường xuyên cho việc chi trả các chế độ BHXH phát sinh. Vì thế, các hình thức đầu tư phải linh hoạt, đa dạng nhưng phải tuân thủ chặt chẽ những nguyên tắc nêu trên, trong đó nguyên tắc an toàn luôn được đặt lên hàng đầu. • Hiệu quả: Đây là mục tiêu của việc đầu tư tăng trưởng quỹ do vậy nguyên tắc này rất quan trọng vì nếu đầu tư không sinh lời thì không thể thực hiện được mục tiêu tăng trưởng quỹ, và ảnh hưởng tới độ an toàn của quỹ cũng như khả năng chi trả trong tương lai. Lãi đầu tư không chỉ góp phần đảm bảo khả năng thanh toán cho các khoản chi mà còn góp phần cho phép hạ tỉ lệ đóng góp của người lao động và người sử dụng lao động. 13
Để thực hiện được nguyên tắc này, cần thiết phải xác định được danh mục đầu tư, các lĩnh vực đầu tư chủ yếu. Đối với từng dự án đầu tư, phải đánh giá chính xác nhất hiệu quả kinh tế dựa trên một hệ thống các chỉ tiêu khoa học, từ đó mới có được quyết định đầu tư đúng đắn, mang lại lợi nhuận cao. • Khả năng thanh khoản ( tính lưu chuyển của vốn): Đây cũng là yêu cầu đặc thù của nghành do các khoản chi trả là phát sinh sau và kéo dài nên các khoản đầu tư phải đảm bảo tính thanh khoản để dễ dàng chi trả cho các đối tượng kịp thời. Đặc biệt tránh những khoản đầu tư dễ vướng vào những vấn đề tồn khoản. Các hình thức đầu tư dễ thanh khoản và an toàn thường được ưu tiên thực hiện trước. Quỹ BHXH luôn vận động không ngừng, đó là quá trình tạo lập và sử dụng quỹ để chi trả cho các đối tượng hưởng chế độ BHXH. Do vậy, đầu tư quỹ vào lĩnh vực nào, dưới hình thức nào cũng phải đảm bảo khả năng chuyển đổi các tài sản đầu tư thành tiền mặt để đảm bảo thực hiện nghĩa vụ chi trả cho người lao động. • Có lợi ích kinh tế, xã hội: Là một quỹ tài chính để thực hiện chính sách xã hội, do đó trong quá trình đầu tư phải lưu ý đến việc nâng cao phúc lợi cho người dân, phải ra sức cải thiện chất lượng chung cho đời sống dân cư của đất nước. Các hình thức, hạng mục đầu tư phải đặt vấn đề hiệu quả kinh tế xã hội lên hàng đầu. Hoạt động đầu tư tăng trưởng quỹ BHXH khác với các hoạt động đầu tư khác với mục tiêu lợi nhuận làm đầu vì BHXH chính là một chính sách quan trọng trong hệ thống An sinh xã hội của mỗi nước. Thực hiện tốt việc đầu tư vốn nhàn rỗi từ quỹ BHXH không chỉ có tác dụng bảo toàn và tăng trưởng mà còn đảm bảo quyền lợi cho người lao động, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Tuy nhiên, Tuỳ theo tính chất và nội dung đầu tư mà các nguyên tắc trên có tầm quan trọng khác nhau. Chẳng hạn, khi đầu tư dài hạn thì nguyên tắc “dễ luân chuyển vốn” không quan trọng bằng nguyên tắc “an toàn” và “hiệu quả”. Ngược lại, đầu tư ngắn hạn thì nguyên tắc “dễ luân chuyển vốn” phải được ưu tiên hàng đầu. 14
3.Giữ chữ "tín": Chữ "tín" không chỉ là tiêu chuẩn đạo đức trong đời thường mà là một nguyên tắc nghiêm ngặt trong hoạt động của các tổ chức, đặc biệt là các tổ chức hoạt động kinh tế. Trong quá trình quản lý tài chính BHXH, để giữ gìn chữ tín cần nghiêm túc tôn trọng kỉ luật thanh toán các điều khoản trong hợp đồng BHXH... đồng thời phải tỉnh táo phòng tránh trường hợp gian lận và trục lợi BHXH. Giữ chữ "tín" trong quản lý tài chính BHXH là đạo đức, văn minh của cách làm ăn lớn, là cơ sở cho sự trường tồn của mỗi tổ chức, BHXH là một bộ phận của chính sách xã hội, liên quan đến đại bộ phận dân cư, phải đảm bảo quyền lợi của người lao động tương xứng với nghĩa vụ đóng góp của họ nên càng cần tôn trọng nguyên tắc này. Do đó, các khoản thu, chi hay đầu tư tài chính BHXH phải chấp hành đúng nguyên tắc, chế độ và được phản ánh trung thực trong sổ sách kế toán. Đồng thời đảm bảo tình công khai, minh bạch, dân chủ, linh hoạt trong việc thống kê sổ sách kế toán, giải quyết hhồ sơ, khiếu nại, tố cáo của nhân dân… 4.Đảm bảo quyền lợi cho người lao động: Nguyên tắc này đòi hỏi phải bảo đảm quyền lợi của người lao động tương ứng với nghĩa vụ đóng góp của họ. Quyền lợi được hưởng phù hợp với thời gian và mức đóng BHXH của từng người lao động, nghĩa là mức đóng góp càng cao thì quyền lợi càng lớn và ngược lại. Điều này giúp phân biệt quỹ BHXH với các quỹ khác trong cùng hệ thống ASXH vì đối với các quỹ khác, có thể không đóng góp nhưng vẫn được hưởng trợ cấp. Trên đây là những nguyên tắc cơ bản nhất trong quản lí Tài chính BHXH mà nhà nước. Trong số đó, có nguyên tắc phải luôn luôn được đảm bảo như nguyên tắc thứ nhất_tôn trọng pháp luật và điều ước quốc tế. Nhưng cũng có nguyên tắc cần được thực hiện một cách linh hoạt, mềm dẻo như nguyên tắc thứ ba_an toàn, hiệu quả; đảm bảo tính thanh khoản, có lợi ích kinh tế-xã hội. Vì vậy, các cơ quan nhà nước, đội ngũ cán bộ cần thực hiện nghiêm túc, linh hoạt trong mọi trường hợp để Tài chính BHXH ngày càng ổn định, phát triển bền vững. 15
PHẦN III NGUYÊN TẮC QUẢN LÍ TÀI CHÍNH BHXH Ở VIỆT NAM THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP Phần tiếp sau đây, chúng ta sẽ tìm hiểu thực tế về những nguyên tắc quản lí Quỹ BHXH ở Việt Nam. I.Tôn trọng luật pháp. Ở Việt Nam, nguyên tắc này được đặt lên hàng đầu, được xem là nguyên tắc quan trọng nhất. Chúng ta sẽ phân tích trên một số mặt sau: 1.Nhà nước Việt Nam đã và đang thực hiện nguyên tắc tôn trọng pháp luật trong quản lý tài chính BHXH. Đ iều đó đ ược biểu hiện như sau: • Nhà nước đã xây dựng, ban hành, thực hiện theo một hệ thống pháp luật BHXH chung, phù hợp với các điều ước quốc tế. Đầu tiên chúng ta phải nói đến Luật BHXH_Luật số 71/2006/QH11 được Quốc hội khóa XI, kỳ họp thứ 9 thông qua ngày 29/6/2006. Luật gồm 11 chương, 141 điều. Quỹ bảo hiểm xã hội được quy đinh tại chương VI, gồm 3 muc: Quỹ BHXH bắt buộc; Quỹ BHXH tự nguyện; Quỹ BHXH thất nghiệp. Mỗi một mục lại có các điều quy định rõ về nguồn thu-chi, đối tượng tham gia, mức đóng-mức hưởng, nguyên tắc đầu tư… Hệ thống các văn bản pháp luật hướng dẫn , giải thích kèm theo về BHXH nói chung, về việc quản lí tài chính BHXH nói riêng. VD như: Quyết định số 41/2007/QĐ-TTg _Do Thủ tướng Chính phủ ban hành ngày 29/03/2007, có hiệu lực từ 30/04/2007 . Quyết định có nội dung về quản lý tài chính đối với Bảo hiểm xã hội Việt Nam. Quyết định bao gồm 16 điều, nêu rõ phạm vi điều chỉnh; mục đích yêu cầu; nguồn tài chính; kế hoạch tài chính; báo cáo tình hình quản lý và sử dụng các Quỹ; tổ chức thu, quản lý và thực hiện chi trả các chế độ bảo hiểm; lập dự toán, sử dụng kinh phí và quyết toán kinh phí… 16
Thông tư số 82/2008/TT-BTC_Do Bộ tài chính ban hành ngày 30/09/2008. Thông tư này sửa đổi Thông tư 58/2007/TT-BTC _Do Bộ tài chính ban hành ngày 12/06/2007 hướng dẫn quản lý tài chính đối với Bảo hiểm xã hội Việt Nam do Bộ Tài chính ban hành: hướng dẫn sửa đổi bổ sung về trách nhiệm của Bảo hiểm xã hội Việt Nam;Thời gian lập dự toán, quyết toán thu chi của các cơ quan bảo hiểm xã hội; về trách nhiệm của tổ chức bảo hiểm xã hội Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, Ban Cơ yếu Chính phủ. Nhà nước ta cũng thường xuyên tìm hiểu, nghiên cứu những vấn đề phát sinh trong thực tế, từ đó có sử đổi bổ sung kịp thời. Để việc thực hiện nguyên tắc tôn trọng pháp luật về quản lí tài chỉnh BHXH ngày càng được nâng cao: Luật BHXH ra đời, được cải tiến, sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện và được quy định rõ ràng, phù hợp tình hình thực tiễn hơn trước. VD: Chính phủ vừa ban hành Nghị định số 86/2010/NĐ-CP_ Do Chính Phủ ban hành ngày 13/8/2010 Nghị định này có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/10/2010 và thay thế Nghị định số 135/2007/NĐ-CP ngày 16/8/2007 của Chính phủ quy định quy định về xử phạt và biện pháp khắc phục hậu quả đối với hành vi vi phạm pháp luật về bảo hiểm xã hội. • Các cơ quan quản lý tài chính CHXH tuân theo nguyên tắc tôn trọng pháp luật đồng thời sử dụng pháp luật như một công cụ hữu ích để hoàn thành nhiệm vụ của mình: Thực hiện nguyên tắc tôn trọng pháp luật, các cơ quan nhà nước, cơ quan BHXH đã hoàn thành các chức năng, nhiệm vụ Chính Phủ giao: Sử dụng đúng những quyền hạn, trách nhiệm được qui định trong Luật BHXH để triển khai thực hiện quản lí tài chính BHXH có hiệu quả hơn. • Với những nỗ lực trong việc triển khai thực hiện nguyên tắc tôn trọng pháp luật, ngành BHXH đã bước đầu đạt được một số kết quả khá tích cực: - Mở rộng diện đối tượng tham gia BHXH: 17
Chỉ một năm sau khi luật BHXH có hiệu lực, số đối tượng theo quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều 2 của luật tham gia BHXH đã tăng từ 6.750.723 người năm 2006 lên 8.148.123 người năm 2007 (tăng gần 1,4 triệu người hay 20,7%); đến cuối năm 2008, cả nước có khoảng 8.7 triệu người tham gia BHXH, trong đó: có 8,527 triệu người tham gia BHXH bắt buộc, chiếm gần 70% số lao động thuộc diện tham gia bắt buộc. Bên cạnh đó, có trên 6.200 người tham gia BHXH tự nguyện, trong đó chủ yếu là những người trước đó đã tham gia BHXH bắt buộc. Trong năm 2009 số đối tượng tham gia Bảo hiểm xã hội (BHXH) bắt buộc là 9.101.040 người tăng 6,6%; số đối tượng tự nguyện là 34.669 người, tăng 28.559 người so với năm 2008; năm 2009 là năm đầu tiên triển khai chính sách bảo hiểm thất nghiệp số đối tượng tham gia là 5.411.886 người ( Theo Báo cáo tại Hội Thảo “Đánh giá hệ thống BHXH hiện tại ở Việt Nam và đề xuất cải cách” diễn ra ngày 12-13/4/2010 tại Hà Nội) - Tăng quy mô Quỹ BHXH: Cả một thời kỳ dài trước đây, nguồn quỹ để thực hiện các chế độ BHXH chủ yếu do ngân sách Nhà nước bảo đảm. Từ khi thực hiện luật BHXH, Theo Điều 92 Quỹ BHXH được hình thành từ nguồn đóng góp của người lao động, người sử dụng lao động, tiền sinh lời của các hoạt động đầu tư của quỹ, sự hỗ trợ của Nhà nước và nguồn khác. Vì vậy: đến nay nguồn quỹ này chủ yếu là do các bên tham gia BHXH đóng góp. Có thể nói, đến nay về cơ bản Quỹ BHXH đã đủ sức bảo đảm cho các khoản chi theo chế độ mới cho người lao động theo quy định của luật, về cơ bản đã xóa bỏ được chế độ bao cấp từ ngân sách nhà nước đối với BHXH. Năm 2004 thu BHXH mới đạt 10.704 tỷ đồng, năm 2005 đạt 14.491 tỷ đồng, năm 2006 đạt khoảng 19.000 tỷ đồng thì năm 2007 đạt tới 23.000 tỷ đồng và sáu tháng đầu năm 2008 là hơn 12.495 tỷ đồng. Quỹ tăng nhanh là do đối tượng tham gia bảo hiểm tăng nhanh theo tư tưởng chỉ đạo của luật. Nếu trước đây Quỹ BHXH chỉ tồn tại trên danh nghĩa thì nay là quỹ thực với số kết dư khá lớn. 18
- Thực hiện các chế độ đối với người lao động: Khi đối tượng tham gia BHXH tăng lên, Quỹ BHXH phát triển thì đối tượng được chi BHXH cũng được mở rộng, đó là một tất yếu. Các chế độ BHXH được quy định tại Điều 4 của Luật, bao gồm: ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hưu trí, tử tuất và dưỡng sức. Sáu tháng đầu năm 2008, số người hưởng các chế độ tăng nhanh. Có 51.604 người được hưởng BHXH hằng tháng, tăng 2% so với cùng kỳ năm 2007, trong đó hưởng chế độ hưu trí là 41.061 người, 173.849 người hưởng trợ cấp một lần, tăng 145% so với cùng kỳ năm 2007 (số này tăng cao là do số người nghỉ việc chờ giải quyết chế độ trong năm 2007 sang năm 2008 mới đủ thời gian); 1,3 triệu người được hưởng trợ cấp ốm đau; gần 200.000 lượt người được trợ cấp thai sản và 150.000 người được hưởng trợ cấp dưỡng sức... Mức tăng như vậy là khá nhanh. Đạt được những kết quả nêu trên chứng tỏ nguyên tắc tôn trọng pháp luật đã, đang được áp dụng rộng rãi, nghiêm túc, khá hiệu quả ở Việt Nam. 2.Một số tồn tại trong việc thực hiện nguyên tắc tôn trọng pháp luật : Việt Nam tuy đã thực hiện nguyên tắc tôn trọng pháp luật, đạt được những kết quả bước đầu, nhưng vẫn còn nhiều tồn tại cần khắc phục . Đó là : - Các cơ quan BHXH và các cơ quan nhà nước thực hiện nguyên tắc tôn trọng pháp luật chưa đồng bộ trong quản lý tài chính dẫn đến những tình trạng như dân không biết, dân không hiểu, dân không làm; nợ đọng… - Các cơ quan BHXH chưa triệt để thực hiện pháp luật, vẫn còn tình trạng móc nghéo với các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất, người sử dụng lao động để trục lợi… - Tồn tại những cán bộ không trong sạch tham ô, trục lợi quỹ BHXH… - Chưa giải quyết thỏa đáng, đảm bảo công bằng giữa những người tham gia BHXH... 19
Tình trạng trên một phần chủ quan, một phần khách quan bởi những nguyên nhân sau: - Chủ quan: Do chính các cơ quan BHXH cũng như các ban, ngành chức năng chưa thực hiện nghiêm túc nguyên tắc; chưa nắm chắc, chậm triển khai luật về BHXH; chưa nắm chắc hoạt động sản xuất kinh doanh, tình hình sử dụng lao động của các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất... - Khách quan: + Hệ thông VBPH còn nhiều điểm, nhiều điều khó triển khai, thực hiện, ban hành chưa đồng bộ, chậm triển khai hướng dẫn, giáo dục sâu rộng cho nhân dân; Nhiều điều lệ quy định chưa được sửa đổi phù hợp, chưa thỏa đáng yêu cầu lợi ích, công bằng bức thiết của người lao động... + Các cơ quan, các doanh nghiệp chưa thực hiện nghiêm túc luât: trốn đóng BHXH; chưa thực hiện BHXH cho người lao động... VD: Theo thống kê của BHXH Hà Nội: tính đến ngày 31/7/2010, Hà Nội có 106 doanh nghiệp nợ đọng bảo hiểm xã hội với tổng số tiền lên đến trên 84 tỷ đồng. Điển hình: Nhà máy sản xuất ô tô 1/5 nợ trong vòng 14 tháng với số tiền gần 8 tỷ đồng. Một số doanh nghiệp thuộc Tập đoàn Công nghiệp và Tàu thủy Việt Nam (Vinashin) cũng có số nợ khá lớn như Công ty TNHH một thành viên vận tải Viễn Dương Vinashin nợ bảo hiểm xã hội 23 tháng với số tiền gần 4,5 tỷ đồng. Công ty Hàng Hải Vinashin nợ hơn 1,2 tỉ đồng... Có trường hợp khi thanh tra việc thi hành pháp luật lao động tại một doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài ở Hà Nội, Thanh tra Sở Lao động – Thương binh và Xã hội đã phát hiện doanh nghiệp “bỏ quên” không tham gia BHXH cho 131 lao động... 3. Biện pháp khắc phục những tồn tại của việc thực hiện nguyên tắc tôn trọng pháp luật trong quản lý tài chính BHXH: Để nguyên tắc tôn trọng pháp luật ngày càng được thực hiện đồng bộ, nghiêm túc, có hiệu quả trên diện rộng chúng ta cần một số biện pháp sau: 20