ĐIỀU HÒA THÂN NHIỆT CƠ THỂ

Chia sẻ: 123968574 123968574 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:30

Thêm vào BST

Báo xấu

109
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

-ĐHTN ( ĐN ) là chức năng giữ cho nhiệt độ cơ thể "hằng định” trong điều kiện nhiệt độ môi tr-ờng thay đổi. - Nhiệt độ cơ thể (TN) thay đổi? hoạt động của các cơ quan bị thay đổi. Khi bị bệnh (nhất là nhiễm khuẩn)?TN thay đổi. Theo dõi TN?chẩn đoán, theo dõi, tiên l-ợng điều trị bệnh. - N-ớc ta có khí hậu nóng ẩm (hè), khô lạnh (đông)?cần phải có biện pháp chống nóng và chống lạnh có hiệu quả (đặc biệt đối với bộ đội)....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: ĐIỀU HÒA THÂN NHIỆT CƠ THỂ

®iÒu hoμ th©n nhiÖt -§HTN ( §N ) lμ chøc n¨ng gi÷ cho nhiÖt ®é c¬ thÓ "h»ng ®Þnh” trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é m«i tr−êng thay ®æi. - NhiÖt ®é c¬ thÓ (TN) thay ®æi→ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan bÞ thay ®æi. Khi bÞ bÖnh (nhÊt lμ nhiÔm khuÈn)→TN thay ®æi. Theo dâi TN→chÈn ®o¸n, theo dâi, tiªn l−îng ®iÒu trÞ bÖnh. - N−íc ta cã khÝ hËu nãng Èm (hÌ), kh« l¹nh (®«ng)→cÇn ph¶i cã biÖn ph¸p chèng nãng vμ chèng l¹nh cã hiÖu qu¶ (®Æc biÖt ®èi víi bé ®éi).
1. H»ng nhiÖt vμ biÕn nhiÖt §V bËc thÊp ch−a cã c¬ quan §N→TN biÕn ®æi theo nhiÖt ®é m«i tr−êng (§V biÕn nhiÖt, §V m¸u l¹nh). Ng−êi vμ §V bËc cao cã TN t−¬ng ®èi h»ng ®Þnh mÆc dï nhiÖt ®é m«i tr−êng biÕn ®æi (§V h»ng nhiÖt, §V m¸u nãng). H»ng nhiÖt ë §V m¸u nãng lμ yÕu tè quan träng ®¶m b¶o cho sù ho¹t ®éng cña c¸c enzym→P¦ ho¸ sinh æn ®Þnh.
2. Th©n nhiÖt TN lμ do qu¸ chuyÓn ho¸ vËt chÊt t¹o ra. Ng−êi ta chia TN ra lμm 2 lo¹i: nhiÖt ®é ngo¹i vi vμ nhiÖt ®é trung t©m. TN lμ chØ nhiÖt ®é trung t©m cña c¬ thÓ.
2.1. NhiÖt ®é trung t©m. - N§TT©m, gäi lμ N§ "lâi”, lμ N§ cña c¸c c¬ quan néi t¹ng: tim ,phæi, gan, thËn, d¹ dμy, ruét... ë s©u bªn trong c¬ thÓ→ Ýt mÊt nhiÖt. V× vËy N§TT©m lu«n cao , æn ®Þnh vμ còng Ýt chÞu ¶nh h−ëng cña N§ m«i tr−êng. N§TT©m ¶nh h−ëng trùc tiÕp tíi hÖ thèng enzym vμ c¸c P¦ ho¸ sinh. - Th−êng ®o N§TT©m ë: trùc trμng (3605-3705), d−íi l−ìi (thÊp h¬n trùc trμng 005), hè n¸ch (thÊp h¬n trùc trμng 006-10C) th−êng ®−îc dïng nhÊt. Th«ng th−êng N§ hè n¸ch b»ng 3602-3609 (cho tiÖn ng−êi ta hay lÊy trung b×nh lμ 370C).
2.2. NhiÖt ®é ngo¹i vi - Lμ N§ ë phÇn da c¬ thÓ, hay N§ "vá", thÊp h¬n N§TT, Ýt ¶nh h−ëng tíi chuyÓn ho¸ vËt chÊt, dao ®éng theo N§ m«i tr−êng. - N§ ë c¸c vïng da lμ kh¸c nhau: cao ë th©n m×nh→®Çu; thÊp ë chi→®Çu chi. Mïa ®«ng, N§ da ®Çu ngãn ch©n cã thÓ b»ng N§ m«i tr−êng. - N§ da th−êng ®−îc dïng ®Ó nghiªn cøu trong y häc lao ®éng. Burton ®· ®−a ra kh¸i niÖm N§ da trung b×nh (T0dtb): T0dtb = (T0 da ngùc x 0,5) + (T0 da c¼ng ch©n x 0,36) + (T0 da c¼ng tay x 0,14). Trong ®ã: 0,5; 0,36; 0,14 lμ hÖ sè chØ phÇn diÖn tÝch da: th©n, chi d−íi, chi trªn so víi toμn c¬ thÓ.
2.3. Dao ®éng b×nh th−êng cña th©n nhiÖt - Dao ®éng trong ngμy: 0,5 - 0,70C (thÊp: 2- 4 giê s¸ng, cao :13-15 giê chiÒu). - Ngñ thÊp h¬n thøc. - Khi nãng, sau ¨n, sau lao ®éng: t¨ng 1- 20C. - ë phô n÷, 1/2 sau CKKN nhiÖt ®é t¨ng 0,3-0,50C. - Giíi h¹n nhiÖt ®é th©n thÓ : 250-420C. 420C: chÕt. - Sù æn ®Þnh th©n nhiÖt nhê 2 qu¸ tr×nh : SN vμ TN.
3. Qu¸ tr×nh sinh nhiÖt 3.1. ChuyÓn ho¸ vËt chÊt - Oxhvc trong c¬ thÓ lμ nguån SN c¬ b¶n: gan, th©n, èng tiªu ho¸ sinh nhiÖt nhiÒu nhÊt. Chvc ë gan chiÕm 20-30%, co nhiÖt ®é cao nhÊt: 37,80-380C. - HÖ giao c¶m, T3, T4, glucocorticoid, progesteron, catecholamin: lμm t¨ng ch→ t¨ng SN - SN lμ th−êng xuyªn, nh−ng t¨ng ë m«i tr−êng l¹nh vμ gi¶m ë m«i tr−êng nãng.
3.2. Co c¬ - Co c¬, ho¸ n¨ng→c¬ n¨ng vμ nhiÖt n¨ng, (75% n¨ng l−îng sinh ra d−íi d¹ng nhiÖt). Khi co c¬, chvc còng t¨ng→cμng t¨ng SN. - C¬ thÓ bÊt ®éng nh−ng c¨ng c¬ th× SN t¨ng 10% so víi khi c¬ ë tr¹ng th¸i gi·n. Khi lao ®éng nÆng, tiªu hao n¨ng l−îng 400-500% so víi lóc nghØ →nªn t¨ng SN rÊt m¹nh. - Run c¬ do l¹nh, SN t¨ng tíi 20% so víi lóc yªn nghØ. §©y lμ PX t¨ng SN ®Ó chèng l¹nh rÊt hiÖu qu¶.
4. Qu¸ tr×nh th¶i nhiÖt §Ó gi÷ cho TN kh«ng bÞ thay ®æi, vÒ nguyªn t¾c nhiÖt sinh ra bao nhiªu ph¶i ®−îc th¶i ra khái c¬ thÓ bÊy nhiªu. Sù to¶ nhiÖt phô thuéc nhiÒu vμo 2 yÕu tè: líp c¸ch nhiÖt vμ hÖ to¶ nhiÖt cña da.
4.1. Líp c¸ch nhiÖt vμ hÖ to¶ nhiÖt cña da. - Líp c¸ch nhiÖt bao gåm da vμ c¸c m« dd (m« mì). M« mì dd dÉn nhiÖt thÊp nªn c¸ch nhiÖt tèt. Phô n÷ cã líp mì dd dμy h¬n→c¸ch nhiÖt tèt h¬n nam . - HÖ to¶ nhiÖt cña da tù ®iÒu chØnh linh ho¹t sù truyÒn nhiÖt tõ "vïng lâi" vμ "vïng vá “ c¬ thÓ. §©y lμ qtr §H dßng m¸u qua hÖ m¹ch dd: t¨ng hay gi¶m theo nhu cÇu th¶i hay gi÷ nhiÖt cho c¬ thÓ.
Dd cã c¸c bói tÜnh m¹ch n«ng, s©u ë ch©n b× n«ng, s©u (quanh nang l«ng, tuyÕn må h«i, tuyÕn b·). Gi÷a hÖ m¹ch n«ng-s©u cã c¸c nh¸nh nèi ®éng - tÜnh m¹ch . Khi nh¸nh nèi më, m¸u kh«ng qua bói tÜnh m¹ch n«ng mμ dån vÒ bói tÜnh m¹ch s©u→bÒ dμy líp da c¸ch nhiÖt t¨ng→nhiÖt truyÒn tõ "lâi" ra "vá" gi¶m→h¹n chÕ th¶i nhiÖt. Khi nh¸nh nèi ®ãng (co)→m¸u qua bói tÜnh m¹ch n«ng t¨ng, →nhiÖt truyÒn tõ "lâi" ra "vá" t¨ng→t¨ng th¶i nhiÖt. §iÒu hoμ l−îng m¸u qua da nhê hÖ thÇn kinh giao c¶m.
4.2. Th¶i nhiÖt b»ng truyÒn nhiÖt - TruyÒn nhiÖt bøc x¹: nhiÖt tõ vËt cã nhiÖt ®é cao sang vËt nhiÖt ®é thÊp mμ kh«ng tiÕp xóc trùc tiÕp. Mμu tr¾ng ph¶n chiÕu tia bøc x¹, mμu ®en hÊp thô 100% tia bøc x¹ nhiÖt cña mÆt trêi. - DÉn truyÒn nhiÖt: lμ truyÒn nhiÖt trùc tiÕp khi tiÕp xóc trùc tiÕp víi vËt ®ã. Kh«ng khÝ, v¶i dÉn nhiÖt kÐm→t¹o líp ng¨n c¸ch sù to¶ nhiÖt c¬ thÓ. - TruyÒn nhiÖt ®èi l−u: khi c¬ thÓ tiÕp xóc víi kh«ng khÝ hoÆc n−íc cã nhiÖt ®é thÊp h¬n nhiÖt ®é da vμ lu«n chuyÓn ®éng t¹o nªn dßng ®èi l−u.
TruyÒn nhiÖt ®èi l−u phô thuéc vμo diÖn tÝch da vμ tèc ®é l−u chuyÓn (giã)→cã t¸c dông th¶i nhiÖt ®èi l−u m¹nh. C¬ thÓ ng©m m×nh trong n−íc →truyÒn nhiÖt ®èi l−u nhanh h¬n nhiÒu so víi kh«ng khÝ→dÔ c¶m l¹nh. *Ba h×nh thøc th¶i nhiÖt nªu trªn chØ thùc hiÖn ®−îc khi nhiÖt ®é da lín h¬n nhiÖt ®é m«i tr−êng. NÕu nhiÖt ®é m«i tr−êng >340C th× c¬ thÓ rÊt cã thÓ l¹i nhËn nhiÖt tõ m«i tr−êng.
4.3. Th¶i nhiÖt b»ng ®−êng bèc h¬i n−íc - Bèc h¬i n−íc lμ ®−êng th¶i nhiÖt hiÖu qu¶ nhÊt, ®Æc biÖt cã ý nghÜa khi nhiÖt ®é m«i tr−êng nãng. - 1 gam H2O tõ láng thμnh h¬i: lÊy ®i 0,58 KCal. (c¬ thÓ th¶i 400-500KCal/24h), t−¬ng ®−¬ng víi th¶i 700-900ml H2O, (300-350ml qua ®−êng h« hÊp; 400-600ml qua da). + Bèc h¬i n−íc qua ®−êng h« hÊp: th«ng khÝ phæi t¨ng→bèc h¬i n−íc t¨ng. Con ®−êng nμy Ýt cã ý nghÜa chèng nãng ®èi víi ng−êi.
+ Bèc h¬i n−íc qua da: lμ h¬i n−íc qua kÏ c¸c tÕ bμo qua bμi tiÕt må h«i. Kho¶ng 2 triÖu tuyÕn må h«i ë bÒ mÆt da (trõ m«i, sinh dôc). TuyÕn cã 2 phÇn: phÇn bói ë ch©n b×: bμi tiÕt; phÇn èng kh«ng bμi tiÕt, xuyªn qua ch©n b×, biÓu b× råi më ra ë bÒ mÆt da . PhÇn bói bμi tiÕt dÞch ®Çu, gièng n−íc tiÓu ®Çu. Khi dÞch ®Çu qua èng dÉn, phÇn lín Na+, Cl- ®−îc t¸i hÊp thu. Ho¹t ®éng cña tuyÕn ®−îc hÖ thÇn kinh giao c¶m vμ c¸c yÕu tè thÓ dÞch ®iÒu hoμ. Sîi giao c¶m chi phèi må h«i tiÕt Acetylcholin, catecholamin còng kÝch thÝch bμi tiÕt må h«i. C¸c hormon: minerocorticoid lμm t¨ng t¸i hÊp thu Na+, Cl-, t¨ng ®μo th¶i K+. Mét sè chÊt: pilocarpin, cholin, eserin, prostigmin lμm t¨ng bμi tiÕt må h«i. atropin lμm øc chÕ bμi tiÕt må h«i.
Sù bμi tiÕt må h«i→liªn quan tíi c¬ - chÕ thÝch nghi. Ng−êi xø nãng mÊt Ýt må h«i, vμ må h«i cã hμm l−îng Na+ thÊp h¬n ng−êi xø l¹nh. Ng−êi ®· ®−îc rÌn luyÖn thÝch nghi nãng th× bμi tiÕt må h«i Ýt vμ hμm l−îng Na+ thÊp h¬n ng−êi ch−a rÌn luyÖn. Theo Dubois Reymond : khi nhiÖt ®é kh«ng khÝ 200C, lóc nghØ c¬ thÓ th¶i 100KCal/h (bøc x¹ 66%; bèc h¬i 19%, dÉn truyÒn vμ ®èi l−u 15%), ë ®iÒu kiÖn nμy sau khi thi ®Êu TT→tæng nhiÖt th¶i 600 KCal/h (bèc h¬i n−íc 75%, bøc x¹ 12%, ®èi l−u vμ dÉn truyÒn 13%).
- Khi nhiÖt ®é kh«ng khÝ >350C: th¶i nhiÖt chØ cßn con ®−êng bèc h¬i n−íc. NÕu c¬ thÓ s¶n xuÊt 2400-2800KCal/24h ®Ó duy tr× nhiÖt ®é c¬ thÓ th× ph¶i bèc h¬i 4,5 lÝt n−íc qua da. Khi lao ®éng trong m«i tr−êng nãng, lao ®éng nÆng nhäc, cã thÓ bμi tiÕt 3,4 l må h«i/1h. - Sù bèc h¬i phô thuéc quan träng nhÊt vμo ®é Èm kh«ng khÝ. §é Èm kh«ng khÝ cao→ må h«i khã bèc h¬i→thμnh giät trªn da vμ r¬i ®i (kh«ng kÞp bèc h¬i)→ c¬ thÓ rÊt khã chÞu→ lao ®éng nhanh mÖt. QuÇn ¸o da, nilon, cao su, v¶i dμy, xèp→ c¶n trë bèc h¬i n−íc do kh«ng khÝ gi÷a da vμ quÇn ¸o b·o hoμ h¬i n−íc. Giã lμm cho bèc h¬i n−íc t¨ng.
5. §iÒu hoμ th©n nhiÖt C¬ thÓ duy tr× æn nhiÖt 370C khi nhiÖt ®é m«i tr−êng dao ®éng -500C → +500C lμ nhê c¬ chÕ ®iÒu hoμ nhiÖt. 5.1. Thô c¶m thÓ nhiÖt - TCT ngo¹i vi ë da vμ c¸c m« s©u: Ruffini (nãng), Krauss (l¹nh). TCT l¹nh nhiÒu h¬n nãng: 10 lÇn→ nhËn kÝch thÝch N§ kh«ng khÝ. - TCT thμnh m¹ch vμ TKTW (TS, RF th©n n·o, hypothalamus), nhËn c¶m sù thay ®æi N§ dßng m¸u. TCT vïng d−íi ®åi cßn ®−îc gäi lμ c¬ quan ph¸t hiÖn nhiÖt (detector).
5.2. §−êng dÉn truyÒn c¶m gi¸c nhiÖt - Xung ®éng theo sîi c¶m gi¸c→ rÔ sau TS→ b¾t chÐo cét sèng sang bªn ®èi diÖn→ bã cung→ thalamus→VN·o. Trªn ®−êng ®i cho nh¸nh vμo TKhu §N ë hypothalamus vμ RF. - Xung ®éng tõ TKTW trùc tiÕp tíi TKhu §N.
5.3. Trung khu ®iÒu nhiÖt TK§N vïng d/® tiÕp nhËn, ph©n tÝch→®h` SN, TN. - PhÇn tr−íc vïng d/® ®h` qtr` TN (chèng nãng): g©y gi·n m¹ch, ra må h«i. - PhÇn sau vïng d/®:®h` qtr` SN (chèng l¹nh): co m¹ch, t¨ng chuyÓn ho¸, t¨ng glucose m¸u, run... Ng−êi ta cho r»ng phÇn sau vïng d® lμ n¬i tÝch hîp (integration) c¸c tÝn hiÖu tõ ngo¹i vi vμ tõ phÇn tr−íc vïng d® tíi. §a sè VK, VR t¸c ®éng vμ TK§N→sèt. NhiÒu thuèc ®iÒu trÞ sèt còng t¸c dông vμo TK§N. VN·o: c¶m nhËn ®−îc nãng, l¹nh→®h`b»ng H§éng cã ý yhøc→¨n, mÆc, ë, ®i l¹i→chèng nãng vμ chèng l¹nh.