Định hướng đổi mới phương pháp dạy học Địa lý ở trung học phổ thông - Trần Đức Tuấn

Tr−êng ®¹i häc s− ph¹m Hµ Néi t¹p chÝ khoa häc sè 6 n¨m 2005<br /> <br /> <br /> §Þnh h−íng ®æi míi ph−¬ng ph¸p<br /> d¹y häc ®Þa lý ë THPT<br /> <br /> TrÇn §øc TuÊn<br /> Khoa §Þa lý Tr−êng §HSP Hµ Néi<br /> <br /> I. §Æt vÊn ®Ò<br /> Gi¸o dôc ®Þa lý ë tr−êng trung häc phæ th«ng ®ang ®øng tr−íc nh÷ng vËn héi míi vµ<br /> nh÷ng th¸ch thøc míi. ThÕ giíi hiÖn ®¹i ®ang biÕn ®æi mét c¸ch m¹nh mÏ. Trong thêi<br /> ®¹i cña sù bïng næ th«ng tin" kiÕn thøc cña nh©n lo¹i t¨ng lªn rÊt nhanh chãng. Mét sè<br /> chuyªn gia −íc tÝnh r»ng cø 7 n¨m tæng sè kiÕn thøc mµ chóng ta cã thÓ tiÕp nhËn sÏ<br /> t¨ng gÊp ®«i. Th«ng tin kh«ng nh÷ng ngµy mét nhiÒu mµ ngµy cµng dÔ tiÕp cËn nhê cã<br /> c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng vµ c¸c m¹ng tin häc (ch¼ng h¹n m¹ng internet, xa<br /> lé th«ng tin ). Trong ®iÒu kiÖn ®ã nhµ tr−êng kh«ng thÓ tiÕp tôc duy tr× chøc n¨ng −u<br /> tiªn lµ truyÒn ®¹t kiÕn thøc vµ th«ng tin mµ ph¶i t¹o ra nh÷ng c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn ë häc<br /> sinh kh¶ n¨ng khai th¸c- t×m kiÕm, qu¶n lý vµ tr×nh bµy th«ng tin, kiÕn thøc. §iÒu ®ã cã<br /> nghÜa lµ trong thêi ®¹i mµ c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ ph¸t triÓn nh− vò b·o th×<br /> nhµ tr−êng phæ th«ng ph¶i ®æi míi thùc sù nh»m “®µo t¹o ra nh÷ng con ng−êi lao ®éng<br /> tù chñ, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o, cã n¨ng lùc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thùc tÕ” .<br /> Còng nh− c¸c bé m«n kh¸c ë tr−êng THPT bé m«n ®Þa lý cÇn ph¶i ph¸t triÓn vµ båi<br /> d−ìng cho häc sinh nh÷ng n¨ng lùc t− duy vµ hµnh ®éng cÇn thiÕt1. ChØ khi ng−êi gi¸o<br /> viªn ®Þa lý chuyÓn c¸ch d¹y häc tõ kiÓu liÖt kª, m« t¶ vµ th«ng b¸o - t¸i hiÖn sang kiÓu<br /> d¹y häc míi ®ßi hái häc sinh ph¶i lµm viÖc nhiÒu h¬n, suy nghÜ nhiÒu h¬n th× khi ®ã míi<br /> cã thÓ ph¸t triÓn c¸c n¨ng lùc t− duy vµ n¨ng lùc hµnh ®éng cÇn thiÕt cho häc sinh.<br /> Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y viÖc d¹y häc ®Þa lý ë c¸c tr−êng THPT ®· cã nh÷ng<br /> b−íc chuyÓn biÕn tÝch cùc nh−ng vÉn ch−a ®¸p øng ®−îc nh÷ng yªu cÇu cña c¶i c¸ch<br /> gi¸o dôc. Qu¸ tr×nh ®æi míi PPDH§L ®· ®−îc khëÝ x−íng tõ nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 90<br /> cña thÕ kû XX, ®−îc ®Èy m¹nh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y vµ ®¹t ®−îc mét sè tiÕn bé<br /> nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn, nh÷ng thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh ®æi míi PPDH§L cßn khiªm tèn.<br /> ë c¸c thµnh phè vµ khu vùc ®ång b»ng khi tiÕn hµnh c¸c bµi häc ®Þa lý ®· cã kh«ng Ýt<br /> gi¸o viªn ®· cè g¾ng gi¶m bít tû träng cña ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng, t¨ng c−êng ¸p<br /> dông c¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc vµ sö dông c¸c ph−¬ng tiªn d¹y häc hiÖn ®¹i<br /> trong c¸c bµi häc ®Þa lý. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay ë nhiÒu n¬i ®Æc biÖt lµ c¸c vïng s©u,<br /> vïng xa phæ biÕn trong c¸ch d¹y hiÖn nay vÉn lµ thuyÕt tr×nh, liÖt kª kiÕn thøc, thÇy nãi<br /> nhiÒu vµ trß Ýt c¬ héi ®Ó lµm viÖc, ®Ó kiÕn t¹o nªn kiÕn thøc cña m×nh. NhiÒu häc sinh tá<br /> ra kh«ng quan t©m nhiÒu ®Õn néi dung bµi häc, Ýt chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc häc cña b¶n<br /> 1<br /> Nh÷ng n¨ng lùc c¬ b¶n mµ nhµ tr−êng THPT ë ViÖt Nam cÇn ph¶i h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cho häc sinh lµ:<br /> - N¨ng lùc hµnh ®éng cã hiÖu qu¶.<br /> - N¨ng lùc hîp t¸c, phèi hîp hµnh ®éng trong häc tËp vµ ®êi sèng.<br /> - N¨ng lùc s¸ng t¹o, thÝch øng víi nh÷ng thay ®æi trong cuéc sèng.<br /> - N¨ng lùc tù kh¼ng ®Þnh b¶n th©n.<br /> <br /> <br /> 76<br /> th©n m×nh vµ trë thµnh ng−êi häc thô ®éng2. Trong suy nghÜ cña nhiÒu häc sinh, m«n<br /> ®Þa lý lµ m«n häc phô, m«n häc cña trÝ nhí, m«n ”häc thuéc lßng” chø kh«ng ph¶i lµ<br /> m«n häc cña t− duy. Cã thÓ nãi, c¸ch d¹y vµ häc ®Þa lý nªu trªn ®· lµm h¹i ®Õn viÖc ph¸t<br /> triÓn trÝ tuÖ cña häc sinh, lµm cho häc sinh mÊt hÕt høng thó khi häc m«n ®Þa lý vµ lµm<br /> cho viÖc d¹y häc ®Þa lý trë thµnh g¸nh nÆng cña c¶ thÇy vµ trß.<br /> Trong bèi c¶nh trªn ®©y viÖc tiÕp tôc ®æi míi cã hiÖu qu¶ c¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc<br /> ®Þa lý ®ang næi lªn nh− mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt mµ ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc<br /> thÝ ®iÓm bé m«n ®Þa lý ë tr−êng phæ th«ng trung häc ph¶i quan t©m gi¶i quyÕt. C©u<br /> hái ®Æt ra ®èi víi nhiÒu gi¸o viªn lµ cÇn ®æi míi d¹y häc ®Þa lý ë THPT nh− thÕ nµo vµ<br /> lµm thÕ nµo ®Ó ®æi míi thµnh c«ng. Bµi viÕt nµy gãp phÇn tr¶ lêi nh÷ng c©u hái nªu trªn.<br /> <br /> II. Nh÷ng ®Þnh h−íng ®æi míi d¹y häc ®Þa lý ë THPT<br /> 1. Môc tiªu cña ®æi míi<br /> §æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc ®Þa lý tr−íc hÕt ®−îc thÓ hiÖn ra ë sù ®æi míi phong<br /> c¸ch d¹y cña thÇy vµ phong c¸ch häc cña trß. Phong c¸ch d¹y häc lÊy thÇy lµm trung t©m<br /> víi ®Æc tr−ng lµ thÇy ph¸t th«ng tin, trß tiÕp nhËn th«ng tin, hoÆc ®¬n gi¶n h¬n lµ thÇy ®äc<br /> trß chÐp ®· trë nªn hÕt søc lçi thêi. Khi mµ ng−êi thÇy chØ quan t©m ®Õn viÖc nhåi nhÐt<br /> kiÕn thøc mµ kh«ng hÒ quan t©m ®ªn nhu cÇu, høng thó cña häc sinh vµ khi ng−êi häc<br /> sinh kh«ng cã tr¸ch nhiÖm ®Õn viÖc häc tËp cña chÝnh m×nh th× kh«ng thÓ nãi ®Õn thµnh<br /> c«ng cña d¹y vµ häc. Phong c¸ch d¹y häc míi thÓ hiÖn ra ë nh÷ng ®Æc tr−ng hÕt søc<br /> quan träng nh−: ng−êi thÇy thiÕt kÕ c¸c t×nh h−èng ®Ó häc sinh tù khai th¸c, tù chiÕm<br /> lÜnh vµ kiÕn t¹o kiÕn thøc vµ t¹o ra c¸c c¬ héi ®Ó ng−êi häc sinh cã thÓ suy nghÜ nhiÒu<br /> h¬n, ho¹t ®éng nhiÒu h¬n vµ cã tr¸ch nhiÖm nhiÒu h¬n ®èi víi viÖc häc tËp cña m×nh.<br /> §æi míi phong c¸ch d¹y häc ®Þa lý kh«ng ph¶i môc ®Ých tù th©n. Môc tiªu tèi cao<br /> cña ®æi míi phong c¸ch d¹y häc tøc lµ sù ®æi míi PPDH lµ n©ng cao chÊt l−îng vµ hiÖu<br /> qu¶ cña viÖc d¹y häc ®Þa lý ë c¸c tr−êng THPT.<br /> N©ng cao chÊt l−îng d¹y häc ®Þa lý cã nghÜa lµ sù thay ®æi phong c¸ch d¹y häc ph¶i<br /> dÉn ®Õn kÕt qu¶ lµ häc sinh tiÕp thu néi dung bµi häc tèt h¬n, n¾m v÷ng kiÕn thøc ®Þa lý<br /> h¬n, c¸c kü n¨ng thùc hµnh vµ trÝ tuÖ ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tèt h¬n, c¸c phÈm<br /> chÊt, c¸c gi¸ trÞ quan träng cña ng−êi häc sinh hiÖn ®¹i ®−îc h×nh thµnh, cñng cè vµ ph¸t<br /> triÓn mét c¸ch m¹nh mÏ h¬n. Mét bµi häc ®Þa lý ®−îc coi lµ ®¹t hiÖu qu¶ cao khi bµi<br /> häc nµy ®¸p øng ®Çy ®ñ nh÷ng yªu cÇu cña mét bµi häc cã chÊt l−îng ®ång thêi viÖc chi<br /> phÝ ®Çu t− cho bµi häc phï hîp víi ®iÒu kiÖn d¹y häc ë c¸c tr−êng PTTH hiÖn nay.<br /> Gi¸ trÞ cña viÖc ®æi míi PPDH lµ ë chç nã t¹o cho qu¸ tr×nh d¹y häc ®Þa lý mét chÊt<br /> l−îng tèt h¬n vµ mét hiÖu qu¶ cao h¬n so víi d¹y häc theo kiÓu cò. V× vËy, chÊt l−îng<br /> tèt, hiÖu qu¶ cao cña bµi häc lµ hai tiªu chuÈn hµng ®Çu ®Ó ®¸nh gi¸ thµnh c«ng cña qu¸<br /> tr×nh ®æi míi cña gi¸o viªn ®Þa lý.<br /> 2. Quan niÖm vÒ ®æi míi<br /> Kh«ng thÓ ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu cña c¶i c¸ch gi¸o dôc vµ kh«ng thÓ c¶i biÕn ®−îc<br /> t×nh tr¹ng d¹y häc ®Þa lý cßn kÐm hiÖu qu¶ nh− hiÖn nay nÕu nh− sù ®æi míi chØ t¸c<br /> ®éng ®Õn ng−êi thÇy. Sù ®æi míi PPDH ®Þa lý chØ thµnh c«ng khi ph−¬ng ph¸p d¹y häc<br /> <br /> 2<br /> Nh÷ng ng−êi häc thô ®éng lu«n cã suy nghÜ: 1)Häc tËp lµ c¸i do thÇy lµm cho m×nh, 2) Thµnh b¹i tuú<br /> thuéc vµo nh÷ng yÕu tè ngoµi sù kiÓm so¸t cña m×nh nh−: thÇy giái ®Õn møc ®é nµo, nguån t− liÖu, trÝ<br /> th«ng minh cña m×nh, n¨ng khiÕu cña m×nh vÒ m«n ®ã, 3) Mäi sù n»m ngoµi kiÓm so¸t cña m×nh” (1, tr. 51)<br /> <br /> <br /> 77<br /> ®Þa lý t¸c ®éng m¹nh ®Õn ng−êi häc sinh vµ "ph¸t huy (®−îc) tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ<br /> ®éng, t− duy s¸ng t¹o cña ng−êi häc; båi d−ìng cho ng−êi häc n¨ng lùc tù häc, lßng say<br /> mª häc tËp vµ ý chÝ v−¬n lªn" 3 .<br /> Lý luËn d¹y häc hiÖn ®¹i ®· kh¼ng ®Þnh con ng−êi ph¸t triÓn trong ho¹t ®éng vµ<br /> b»ng ho¹t ®éng4. V× vËy, ®æi míi PPDH ®Þa lý vÒ thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh ph¸t huy m¹nh<br /> mÏ c¸c ho¹t ®éng tÝch cùc, tù gi¸c, s¸ng t¹o cña häc sinh theo h−íng t¨ng c−êng c¸c<br /> ho¹t ®éng ®éc lËp vµ c¸c ho¹t ®éng t−¬ng t¸c, hîp t¸c cña häc sinh.<br /> ViÖc ®æi míi PPDH ®Þa lý chØ thµnh c«ng khi chóng ta ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i<br /> hãa PPDH§L, tæ chøc d¹y häc ®Þa lý theo kiÓu míi trªn c¬ së t¨ng c−êng ¸p dông c¸c<br /> ph−¬ng ph¸p, ph−¬ng tiÖn, h×nh thøc tæ chøc d¹y häc hiÖn ®¹i kÕt hîp víi viÖc c¶i biÕn<br /> c¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc truyÒn thèng theo nh÷ng ®Þnh h−íng míi. §æi míi ph−¬ng<br /> ph¸p d¹y häc ®Þa lý lµ nh»m ®¹t tíi môc tiªu cao c¶ lµ n©ng cao chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶<br /> cña d¹y häc ®Þa lý, lµm cho m«n häc ®Þa lý cã mét vÞ trÝ xøng ®¸ng trong hÖ thèng c¸c<br /> m«n häc trong c¸c tr−êng trung häc phæ th«ng.<br /> Chóng ta cÇn ®æi míi qu¸ tr×nh d¹y häc ®i¹ lý ngay trong ®iÒu kiÖn hiÖn cã vµ víi<br /> nh÷ng ®Çu t− chi phÝ vÒ nh©n lùc vµ vËt lùc phï hîp víi thùc tÕ hiÖn nay. T− t−ëng cho<br /> r»ng ph¶i ®Çu t− ®Çu ®ñ c¸c ph−¬ng tiÖn d¹y häc hiÖn ®¹i th× míi cã thÓ ®æi míi PPDH<br /> lµ kh«ng phï hîp vµ lµm c¶n trë sù ph¸t triÓn cña qu¸ tr×nh ®æi míi. Sù ®æi míi cÇn<br /> ®−îc b¾t ®Çu tõ sù thay ®æi nhËn thøc cña ng−êi gi¸o viªn ®Þa lý.<br /> 3. Nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n ®èi víi ®æi míi<br /> §æi míi PPDH còng cã nghÜa lµ tæ chøc d¹y häc theo lèi míi, lµ t¹o lËp cho qu¸<br /> tr×nh d¹y häc nh÷ng ®iÒu kiÖn, vÞ thÕ vµ nh÷ng gi¸ trÞ míi cho ho¹t ®éng d¹y cña thµy vµ<br /> ho¹t ®éng häc cña trß. §ã còng chÝnh lµ qu¸ tr×nh x©y dùng vµ duy tr× m«i tr−êng d¹y<br /> häc thÝch hîp theo quan ®iÓm cña d¹y häc kiÕn t¹o, d¹y häc t−¬ng t¸c vµ d¹y häc hîp<br /> t¸c. Theo ®Þnh h−íng ®æi míi th× ph−¬ng ph¸p d¹y häc ®Þa lý ë THPT cÇn ph¶i ®¸p øng<br /> tèt c¸c yªu cÇu c¬ b¶n sau ®©y:<br /> Mét lµ, viÖc ®æi míi qu¸ tr×nh d¹y häc ®Þa lý cÇn t¸c ®éng m¹nh ®Õn häc sinh vµ<br /> t¹o cho häc sinh mét vÞ thÕ míi, nh÷ng tiÒn ®Ò vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó tÝch<br /> cùc ho¹t ®éng nhËn thøc. Cô thÓ lµ:<br /> ƒ Ng−êi häc ph¶i trë thµnh chñ thÓ hµnh ®éng, tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng vµ s¸ng t¹o<br /> trong ho¹t ®éng ®Ó kiÕn t¹o kiÕn thøc. Ng−êi häc cÇn ph¶i thùc sù ho¹t ®éng ®Ó ®¹t<br /> ®−îc kh«ng chØ nh÷ng tri thøc vµ kü n¨ng cña bé m«n mµ quan träng h¬n lµ tiÕp thu<br /> ®−îc c¸ch häc, c¸ch tù häc.<br /> ƒ T¹o ra vµ duy tr× ë häc sinh nh÷ng ®éng lùc m¹nh mÏ ®Ó tham gia tÝch cùc vµo<br /> qu¸ tr×nh d¹y häc. §ã chÝnh lµ ®éng c¬, høng thó, niÒm l¹c quan5 cña häc sinh trong qu¸<br /> tr×nh häc tËp. Nh÷ng nh©n tè nµy chÝnh lµ nh÷ng ®éng lùc thóc ®Èy m¹nh mÏ häc sinh<br /> tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng vµ s¸ng t¹o trong ho¹t ®éng ®éc lËp hoÆc hîp t¸c.<br /> <br /> 3<br /> LuËt gi¸o dôc 1998, ch−¬ng I, ®iÒu 24.<br /> 4<br /> ë Trung Quèc ng−êi ta ®· nãi rÊt hay r»ng: “T«i nãi-t«i quªn, T«i nghe-t«i nhí, T«i lµm-t«i hiÓu”<br /> 5<br /> §éng viªn cã vÞ trÝ cèt yÕu ®èi víi häc tËp; häc sinh sÏ ®−îc ®éng viªn mét phÇn vµo thµnh c«ng cña c¸c<br /> em ®−îc lÆp l¹i, phÇn n÷a nhê thµnh c«ng ®ã ®−îc "gia cè tøc th×. Häc sÏ cã hiÖu qu¶ h¬n nÕu ®éng c¬<br /> cña nã lµ ham muèn ®−îc thµnh c«ng h¬n lµ lo sî bÞ thÊt b¹i. Häc sinh cÇn cã tr¸ch nhiÖm tèi ®a ®èi víi<br /> viÖc häc tËp, ®¸nh gi¸ vµ ®¹t tiÕn bé [1, tr. 12].<br /> 5<br /> Theo quan ®iÓm cña s− ph¹m t−¬ng t¸c häc ph¶i lµ tr¸ch nhiÖm cña ng−êi häc: ChÝnh anh ta lµ ng−êi<br /> häc vµ anh ta häc v× chÝnh anh ta. Ng−êi häc cÇn ph¶i ®¶m nhiÖm ®Çy ®ñ tr¸ch nhiÖm cña m×nh b»ng c¸ch<br /> tham gia tÝch cùc vµ tho¶i m¸i trong qu¸ tr×nh häc cña m×nh [1, tr 31 &32].<br /> <br /> <br /> 78<br />  ƒ Ph¸t triÓn vµ nu«i d−ìng ë häc sinh ý thøc tr¸ch nhiÖm6 vµ kh¶ n¨ng tù ®¸nh gi¸ kÕt<br /> qu¶ ho¹t ®éng cña m×nh. Ng−êi häc cÇn ®Æc biÖt cã ý thøc tr¸ch nhiÖm suèt trong qu¸<br /> tr×nh häc, ph¶i tù chñ ®Ó kh«ng trë thµnh c¸i “r¬-moãc“ cña ng−êi d¹y vµ kh«ng lÖ<br /> thuéc vµo sù gióp ®ì cña b¹n bÌ. Thùc tÕ, tÝnh bÒn bØ lµ hµn thö biÓu tin cËy ®¸nh gi¸<br /> cÊp ®é tr¸ch nhiÖm cña ng−êi häc ®èi víi viÖc häc tËp cña chÝnh anh ta [1, tr. 33]. Kh¶<br /> n¨ng tù ®¸nh gi¸ sÏ gióp cho häc sinh cã thÓ ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng cña m×nh theo<br /> c¸c môc tiªu ®· ®Þnh.<br /> <br /> Hai lµ, viÖc ®æi míi qu¸ tr×nh d¹y häc ®Þa lý cÇn x¸c lËp, kh¼ng ®Þnh vai trß chñ<br /> ®¹o vµ nh÷ng chøc n¨ng míi cña ng−êi thÇy trong qu¸ tr×nh d¹y häc. Cô thÓ lµ:<br /> ƒ Ng−êi thÇy ph¶i lµ ng−êi tæ chøc, chØ ®¹o, ®iÒu khiÓn c¸c ho¹t ®éng häc tËp tù gi¸c,<br /> chñ ®éng vµ s¸ng t¹o cña häc sinh. Ng−êi thÇy sÏ kh«ng cßn lµ lµ nguån ph¸t th«ng tin<br /> duy nhÊt, kh«ng ph¶i lµ ng−êi ho¹t ®éng chñ yÕu ë trªn líp nh− tr−íc ®©y mµ sÏ lµ ng−êi<br /> tæ chøc vµ ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh häc tËp cña häc sinh.<br /> ƒ Ng−êi thÇy gi¸o cÇn ph¶i cã nh÷ng n¨ng lùc míi ®Ó thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng míi<br /> mµ qu¸ tr×nh d¹y häc ®Þa lý hiÖn ®¹i ®ßi hái. Víi t− c¸ch lµ ng−êi tæ chøc, chØ ®¹o, ®iÒu<br /> khiÓn qu¸ tr×nh häc tËp cña häc sinh, ng−êi thÇy cÇn ph¶i ®¶m nhiÖm vµ thùc hiÖn tèt<br /> c¸c chøc n¨ng sau ®©y7:<br /> a) ThiÕt kÕ tøc lµ lËp kÕ ho¹ch cho qu¸ tr×nh d¹y häc vÒ c¶ môc ®Ých, néi dung,<br /> ph−¬ng ph¸p, ph−¬ng tiÖn vµ h×nh thøc d¹y häc. Ng−êi gi¸o viªn cÇn xuÊt ph¸t tõ môc<br /> ®Ých vµ néi dung cña bµi häc mµ thiÕt kÕ ra nh÷ng t×nh huèng thÝch hîp ®Ó häc sinh<br /> chiÕm lÜnh nã th«ng qua ho¹t ®éng häc tËp tÝch cùc, tù gi¸c, s¸ng t¹o theo h−íng ®éc lËp<br /> hoÆc hîp t¸c, giao l−u.<br /> b) Uû th¸c tøc lµ th«ng qua ®Æt vÊn ®Ò nhËn thøc, t¹o ®éng c¬ høng thó ng−êi thÇy<br /> biÕn ý ®å d¹y cña m×nh thµnh nhiÖm vô häc tËp tù nguyªn, tù gi¸c cña trß vµ chuyÓn<br /> giao cho trß nh÷ng t×nh huèng ®Ó trß ho¹t ®éng vµ thÝch nghi.<br /> c) §iÒu khiÓn qu¸ tr×nh ho¹t ®éng häc tËp cña häc sinh trªn c¬ së thùc hiÖn mét hÖ<br /> thèng mÖnh lÖnh, chØ dÉn, trî gióp, ®¸nh gi¸ (bao gåm c¶ sù ®éng viªn).<br /> d) ThÓ chÕ hãa (®¸nh gi¸) tøc lµ x¸c nhËn, ®¸nh gi¸ vµ ®Þnh vÞ kiÕn thøc míi trong<br /> hÖ thèng tri thøc ®· cã, ®ång nhÊt ho¸ kiÕn thøc riªng lÎ cña häc sinh thµnh tri thøc khoa<br /> häc x· héi, h−íng dÉn vËn dông vµ ghi nhí.<br /> Ba lµ, x©y dùng mét m«i tr−êng d¹y häc thÝch hîp. M«i tr−êng d¹y häc ¶nh h−ëng<br /> ®Õn ph−¬ng ph¸p d¹y häc vµ gi÷a chóng cã sù t¸c ®éng t−¬ng hç. Ng−êi häc vµ ng−êi<br /> d¹y ®−¬ng nhiªn bÞ ¶nh h−ëng bëi mét tËp hîp c¸c yÕu tè m«i tr−êng. Nh−ng mÆt kh¸c<br /> ng−êi häc vµ ng−êi d¹y ph¶i thÝch nghi víi m«i tr−êng d¹y häc. ¶nh h−ëng vµ thÝch nghi<br /> chÝnh lµ hÖ qu¶ cña ph−¬ng ph¸p s− ph¹m t−¬ng t¸c liªn quan ®Õn m«i tr−êng.<br /> VÒ thùc chÊt, ®æi míi qu¸ tr×nh d¹y häc ®Þa lý lµ qu¸ tr×nh tæ chøc l¹i qu¸ tr×nh d¹y<br /> häc ®Þa lý theo h−íng hiÖn ®¹i hãa trªn c¬ së thùc hiÖn mét mét lo¹t nh÷ng t¸c ®éng tÝch<br /> cùc, cã kh¶ n¨ng biÕn ®æi m¹nh mÏ ®Õn ba nh©n tè chñ chèt cña qu¸ tr×nh d¹y häc lµ<br /> Gi¸o viªn - Häc sinh - M«i tr−êng d¹y häc theo nh÷ng ®Þnh h−íng míi cña qu¸ tr×nh<br /> d¹y häc ®Þa lý hiÖn ®¹i (H×nh 1).<br /> <br /> <br /> 7<br /> NguyÔn B¸ Kim. Ph−¬ng ph¸p d¹y häc m«n to¸n. Nxb §¹i häc S− ph¹m, 2002, tr 119, 120.<br /> <br /> <br /> <br /> 79<br />  Error!<br /> ChÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ d¹y häc<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tæ ƒ Høng thó<br /> ƒ ThiÕt kÕ ƒ Tham gia Chñ thÓ<br /> chøc, ƒ Uû th¸c Trß<br /> ThÇy<br /> chØ ®¹o ƒ §iÒu khiÓn ƒ Tr¸ch nhiÖm nhËn thøc<br /> QT NT ƒ §¸nh gi¸ ƒ Tù ®¸nh gi¸<br /> <br /> <br /> <br /> M«I tr−êng<br /> ¶nh h−ëng & thÝch nghi<br /> <br /> <br /> H×nh 1. M« h×nh vÒ d¹y häc theo quan ®iÓm ®æi míi<br /> 4. Lµm thÕ nµo ®Ò ®æi míi thµnh c«ng?<br /> Tr−íc hÕt, cÇn ®æi míi mét c¸ch ®ång bé c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh d¹y häc ®Þa lý.<br /> §æi míi PPDH ®Þa lý lµ mét qu¸ tr×nh phøc t¹p v× nã ®ái hái ph¶i t¸c ®éng ®Õn nhiÒu<br /> yÕu tè kh¸c nhau. §Ó ®æi míi thµnh c«ng PPDH ®Þa lý ë c¸c tr−êng THPT, cÇn thiÕt<br /> ph¶i ®æi míi mét c¸ch toµn diÖn, ®ång bé c¸c thµnh tè, c¸c bé phËn cÊu thµnh cu¶ qu¸<br /> tr×nh d¹y häc ®Þa lý. Sù ®æi míi cÇn b¾t ®Çu ë viÖc lËp kÕ ho¹ch, thiÕt kÕ c¸c bµi häc ë<br /> trªn líp; b−íc tiÕp theo hiÖn ®¹i hãa, ®a d¹ng hãa c¸c ph−¬ng ph¸p vµ c¸c h×nh thøc tæ<br /> chøc d¹y häc vµ cuèi cïng lµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ d¹y häc. Nh÷ng ®Þnh h−íng c¬ b¶n ®«Ý<br /> víi viÖc ®æi míi ®ång bé c¸c yÕu tè kh¸c nhau cña qu¸ tr×nh d¹y häc ®Þa lý ®−îc tãm<br /> l−îc trong b¶ng d−ãi ®©y:<br /> B¶ng 1. §æi míi toµn diÖn qu¸ tr×nh d¹y häc ®Þa lý<br /> Thùc tr¹ng cÇn ®æi míi<br /> §Þnh h−íng ®æi míi<br /> 1. §æi ThiÕt kÕ bµi häc ®Þa lý theo kiÓu truyÒn ThiÕt kÕ bµi häc ®Þa lý theo c«ng thøc GIPO,<br /> míi thèng: trong ®ã:<br /> thiÕt Mèi liªn hÖ gi÷a c¸c yÕu tè cÊu thµnh - G (Goal): Môc tiªu bµi häc<br /> kÕ cña bµi häc ®Þa lý (môc tiªu, néi - I (Input): §iÒu kiÖn, ph−¬ng tiÖn d¹y häc<br /> bµi dung, ph−¬ng ph¸p - ph−¬ng tiÖn vµ - P ( Process): c¸c qu¸ tr×nh d¹y häc<br /> häc s¶n phÈm) ch−a ®−îc thÓ hiÖn râ - O (Output): S¶n phÈm cña bµi häc<br /> trong b¶n thiÕt kÕ bµi häc ®Þa lý<br /> Tæ chøc d¹y häc theo h−íng: Tæ chøc d¹y häc theo h−íng:<br /> 2. §æi - Häc toµn líp Ýt chó ý ®Õn sù ph©n - Ph¸t triÓn d¹y häc ph©n hãa (C«ng t¸c ®éc<br /> míi hãa trong líp lËp cña häc sinh)<br /> tæ - Häc tËp ë trªn líp chiÕm tû träng ¸p - Ph¸t triÓn h×nh thøc häc c¶ ë trong líp vµ<br /> chøc ®¶o ngoµi líp<br /> giê - D¹y häc theo kiÓu liÖt kª m« t¶ vµ - T¨ng c−êng d¹y häc kiÕn t¹o (ph−¬ng ph¸p<br /> häc gi¶i thÝch- minh häa (GV th«ng b¸o, HS gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, d¹y häc b»ng BTNT, ®iÒu<br /> tiÕp nhËn, t¸i hiÖn kiÕn thøc) tra kh¶o s¸t ), d¹y häc hîp t¸c vµ t−¬ng t¸c<br /> (lµm viÖc nhãm, th¶o luËn, dù ¸n, ®ãng vai)<br /> <br /> 80<br />  - H×nh thøc vµ ph−¬ng thøc kiÓm tra: - §a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc vµ ph−¬ng thøc kiÓm<br /> 3. §æi<br /> + Chñ yÕu lµ tù luËn, hái miÖng tra, ®¸nh gi¸:<br /> míi<br /> kiÓm + Gi¸o viªn ®éc quyÒn ®¸nh gi¸. + Bªn c¹nh tù luËn, hái miÖng, cÇn t¨ng c−êng<br /> tra, kiÓm tra tr¾c nghiÖm kh¸ch quan, bµi tËp, ...<br /> ®¸nh + KÕt hîp viÖc ®¸nh gi¸ cña gi¸o viªn víi viÖc tù<br /> gi¸ ®¸nh gi¸ cña häc sinh.<br /> - Møc ®é: chñ yÕu kiÕn thøc, nÆng vÒ - Møc ®é: ®¸nh gi¸ c¶ 6 møc ®é theo b¶ng xÕp<br /> t¸i hiÖn. lo¹i vÒ c¸c møc ®é nhËn thøc cña Bloom<br /> <br /> <br /> §iÒu kh«ng kÐm phÇn quan träng lµ thiÕt lËp mét c¬ chÕ phèi hîp gi÷a Gi¸o<br /> viªn - Häc sinh - C¸n bé qu¶n lý nhµ tr−êng: Trong nh÷ng thËp kû võa qua chóng ta ®·<br /> tiÕn hµnh dæi míi PPDH ®Þa lý nh−ng kÕt qu¶ thu ®−îc kh«ng ®−îc nh− mong muèn.<br /> Trong nh÷ng thËp kû 70, 80 cña thÕ kû XX chóng ta ®· ph¸t ®éng phong trµo ®æi míi<br /> PPDH ®Þa lý, nh−ng thùc chÊt phong trµo chØ dõng l¹i ë møc ®é c¶i tiÕn mét sè ph−¬ng<br /> ph¸p truyÒn thèng vµ tiÕp cËn víi mét sè xu h−íng d¹y häc hiÖn ®¹i. Sù thay ®æi vÒ chÊt<br /> trong ph−¬ng ph¸p d¹y häc ®· kh«ng thÓ diÔn ra bëi v× khi ®ã nh÷ng tiÒn ®Ò c¬ b¶n cho<br /> sù thay ®æi PPDH nh− sù thay ®æi vÒ môc tiªu, néi dung ch−¬ng tr×nh, s¸ch gi¸o khoa ®·<br /> kh«ng xuÊt hiÖn. Nh÷ng n¨m cña thËp kØ 90 cña thÕ kû XX chóng ta ®· tiÕn hµnh ®æi<br /> míi môc tiªu, ch−¬ng tr×nh vµ s¸ch gi¸o khoa tr−íc khi tiÕn hµnh ®æi míi PPDH ®Þa lý.<br /> MÆc dÇu c¸ch tiÕp cËn nh− vËy trªn thùc tÕ ®· t¹o ra nhiÒu thuËn lîi cho viÖc ®æi míi<br /> PPDH §Þa lý, tuy nhiªn, mét sù thay ®æi s©u s¾c, thùc sù trong d¹y häc ®Þa lý vÉn ch−a<br /> diÔn ra, chÊt l−îng d¹y häc ®Þa lý ch−a ®−îc n©ng lªn mét c¸ch ®¸ng kÓ vµ m«n häc ®Þa<br /> lý ch−a trë thµnh mét m«n häc hÊp dÉn ®«Ý víi häc sinh. ë ®©y cÇn ph¶i nhÊn m¹nh ®Õn<br /> mét trong nh÷ng nguyªn nh©n rÊt quan träng lµ viÖc ®æi míi ch−a ®−îc tiÕn hµnh mét<br /> c¸ch toµn diÖn vµ ®ång bé vµ g¸nh nÆng cña qu¸ tr×nh ®æi míi ®· dån lªn ®«i vai cña<br /> gi¸o viªn. §æi míi PPDH ch−a trë thµnh tr¸ch nhiÖm chung cña gi¸o viªn, häc sinh vµ<br /> c¸n bé qu¶n lý gi¸o dôc ë c¸c tr−êng PTTH.<br /> Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y chóng t«i cho r»ng ®Ó ®æi míi thµnh c«ng PPDH ®Þa lý<br /> ë c¸c tr−êng THPT trong giai ®o¹n míi nµy chóng ta h×nh thµnh nªn mét c¬ chÕ phèÝ<br /> hîp ho¹t ®éng ®æi míi cña ba chñ thÓ cña qu¸ tr×nh ®æi míi: Gi¸o viªn - Häc sinh-<br /> C¸n bé qu¶n lý nhµ tr−êng, tøc lµ t¹o nªn tam gi¸c ®æi míi d¹y häc ®Þa lý. Mét c¬ cÊu<br /> t¹o nªn mét céng ®ång tr¸ch nhiÖm nh− vËy sÏ trë thµnh mét nh©n tè quan träng ®¶m<br /> b¶o sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh ®æi míi PPDH ®Þa lý.<br /> Nhµ Qu¶n lý<br /> T¹o ra m«i tr−êng vµ ®IÒu kiÖn<br /> thu©n lîi ®Ó ®æi míi PPDH §Þa lý<br /> Gi¸o viªn Häc sinh<br /> T¨ng c−êng n¨ng lùc<br /> T¨ng c−êng n¨ng lùc t×m kiÕm, khai th¸c,<br /> §æi míi<br /> thiÕt kÕ, tæ chøc & ®¸nh xö lý & tr×nh bµy<br /> gi¸ chÊt l−îng bµi häc Ph−¬ng ph¸p<br /> th«ng tin (kiÕn thøc)<br /> theo quan ®iÓm ®æi míi D¹y häc ®Þa lý<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 2. Tam gi¸c” cña qu¸ tr×nh ®æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc ®Þa lý<br /> <br /> 81<br /> III. KÕt luËn<br /> §iÒu cÇn nhÊn m¹nh lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®èi víi viÖc ®æi míi PPDH§L<br /> ®· vµ ®ang ®−îc x¸c lËp, cñng cè vµ ph¸t huy t¸c dông. Trong sè ®ã, tr−íc hÕt ph¶i kÓ<br /> ®Õn : 1) Sù ®æi míi vÒ ch−¬ng tr×nh vµ SGK ®Þa lý ë bËc THPT, 2) NhËn thøc cña gi¸o<br /> viªn vÒ tÇm quan träng cña viÖc ®æi míi PPDH ®Þa lý ®· t¨ng lªn râ rÖt , 3) T©m sinh lý<br /> nhËn thøc cña häc sinh THPT ngµy nay ®· cã nh÷ng biÕn ®æi quan träng so víi tr−íc<br /> ®©y, 4) C¬ së vËt chÊt cho viÖc d¹y vµ häc ®· ®−îc t¨ng c−êng vµ c¶i thiÖn ®¸ng kÓ so<br /> víi tr−íc ®©y. §©y lµ ®iÒu kiÖn cÇn cho sù ®æi míi nh−ng ch−a ®ñ ®Ó ®¶m b¶o cho sù<br /> ®æi míi thµnh c«ng nh− mong ®îi. V× vËy, ®Ó thùc hiÖn thµnh c«ng qu¸ tr×nh ®æi míi th×<br /> ®iÒu rÊt quan träng ®èi víi c¸c tr−êng THPT lµ ph¶i x¸c lËp cho ®−îc c¸c ®iÒu kiÖn ®ñ<br /> cña qu¸ tr×nh ®æi míi, mµ trong sè ®ã viÖc ®æi míi mét c¸ch ®ång bé c¸c kh©u vµ c¸c<br /> thµnh tè cña qu¸ tr×nh d¹y häc ®Þa lý, viÖc x¸c lËp nh÷ng vÞ thÕ, chøc n¨ng cña gi¸o viªn<br /> vµ häc sinh trong qu¸ tr×nh d¹y häc còng nh− viÖc t¹o lËp vµ vËn hµnh thµnh c«ng c¬ chÕ<br /> phèÝ hîp ho¹t ®éng ®æi míi cña ba chñ thÓ chÝnh cña qu¸ tr×nh ®æi míi (Gi¸o viªn - Häc<br /> sinh - C¸n bé qu¶n lý nhµ tr−êng) lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n nhÊt vµ cã ý nghÜa nhÊt.<br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> [1]. Geoffrey Petty. D¹y häc ngµy nay. Nxb Stanley Thornes (Dù ¸n ViÖt – BØ §µo<br /> t¹o gi¸o viªn c¸c tr−êng s− ph¹m 7 tØnh miÒn nói phÝa B¾c dÞch, söa vµ in), Hµ Néi, 2003.<br /> [2]. Jean-Marc & Madelein Roy. TiÕn tíi mét s− ph¹m t−¬ng t¸c. Nxb Thanh niªn vµ<br /> T¹p chÝ Tri thøc vµ C«ng nghÖ, Hµ Néi , 2000.<br /> 3. NguyÔn B¸ Kim. Ph−¬ng ph¸p d¹y häc m«n to¸n. Nxb §¹i häc S− ph¹m, 2002.<br /> 4. NguyÔn §øc Vò, Ph¹m Thi Sen. §æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc ®Þa lý ë trung häc phæ<br /> th«ng, Nxb Gi¸o dôc, 2005, tr. 133.<br /> <br /> Tãm t¾t<br /> Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y d¹y häc ®Þa lý ë c¸c tr−êng THPT ®· cã nh÷ng b−íc<br /> chuyÓn biÕn tÝch cùc nh−ng vÉn ch−a ®¸p øng ®−îc nh÷ng yªu cÇu cña cña c¸ch gi¸o<br /> dôc. V× vËy, tiÕp tôc ®æi míi cã hiÖu qu¶ c¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc ®Þa lý ®ang næi lªn<br /> nh− mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt mµ ch−¬ng tr×nh ®æi míi gi¸o dôc ®Þa lý ë<br /> tr−êng THPT ph¶i quan t©m gi¶i quyÕt. §Ó thùc hiÖn thµnh c«ng qu¸ tr×nh ®æi míi th×<br /> ®iÒu rÊt quan träng ®èi víi c¸c tr−êng THPT lµ ph¶i x¸c lËp ®Çy ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn<br /> vµ ®ñ cña qu¸ tr×nh ®æi míi.<br /> <br /> Summary<br /> Orientation to renovate the teaching<br /> Of Geography in secondary schools<br /> Tran Duc Tuan<br /> In recent years, the teaching-learning of Geography in secondary schools has had<br /> positive but still unsufficient changes, to meet satisfactorily the need of education<br /> reform. So, to go on innovating the teaching method of geography is one of the most<br /> important tasks of geography teachers now. To implement it with success, secondary<br /> schools must first list as fully as possible the necessary and sufficient conditions of its<br /> implementation.<br /> <br /> <br /> 82<br />