Giáo trình bảo quản nông sản - Chương 11: Vận chuyển, phân phối và tiêu thụ nông sản

Chia sẻ: Lit Ga | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST

Báo xấu

212
lượt xem 36
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Vận chuyển là một trong những công đoạn đòi hỏi chi phí cao trong quá trình tiêu thụ nông sản. Ví dụ cước vận chuyển nông sản xuất khẩu bằng đường hàng không còn cao hơn chi phí sản xuất. Việc lựa chọn phương tiện vận chuyển nông sản tùy thuộc vào quãng đường, đặc điểm và vị trí của nông sản.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình bảo quản nông sản - Chương 11: Vận chuyển, phân phối và tiêu thụ nông sản

CHƯƠNG XI V N CHUY N, PHÂN PH I VÀ TIÊU TH NÔNG S N 1. V n chuy n nông s n V n chuy n là m t trong nh ng công ño n ñòi h i chi phí cao trong quá trình tiêu th nông s n. Ví d cư c v n chuy n nông s n xu t kh u b ng ñư ng hàng không còn cao hơn chi phí s n xu t. Vi c l a ch n phương ti n v n chuy n nông s n tùy thu c vào quãng ñư ng, ñ c ñi m và giá tr c a nông s n. Tuy nhiên, dù ch n phương ti n v n chuy n nào thì vi c chuyên ch s n ph m v n ph i tuân th nh ng nguyên t c cơ b n sau. - Vi c x p, b c d nông s n ph i ñư c ti n hành c n th n - Th i gian v n chuy n càng ng n càng t t ñ h n ch t n th t nông s n - Nông s n c n ph i ñư c b o v ñ tránh t n thương cơ gi i - H n ch s chuy n ñ ng (nh i, l c) c a nông s n trên ñư ng ñi - Tránh hi n tư ng tích nhi t trong kh i nông s n - H n ch s thoát hơi nư c, ñ c bi t v i các rau qu tươi - Các ñi u ki n b o qu n ñ ñ m b o ch t lư ng nông s n ph i ñư c duy trì n ñ nh như nhi t ñ , m ñ , s thông thoáng. Hình 1.11. H p ch a và giá ñ nông s n trong quá trình thu ho ch và v n chuy n Hình 2.11. Giá ñ trong v n chuy n và lưu kho nông s n Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 152
1.1. Ki m soát nông s n trong quá trình v n chuy n Trong quá trình b c x p và v n chuy n nông s n, khó tránh kh i nh ng t n thương cơ gi i cũng như tác ñ ng c a môi trư ng bên ngoài ñ n nông s n. Tuy nhiên, nh ng t n th t d ng này có th ñư c h n ch n u làm t t nh ng công vi c sau: - Kh i lư ng và thi t k bao gói ph i phù h p v i nông s n và phương ti n v n chuy n. Không x p hàng quá nhi u vư t quá tr ng t i c a phương ti n v n chuy n cũng như x p ch ng các ki n nông s n quá cao trong xe ñ tránh làm t n thương nông s n và các d ng c ch a phía dư i. - S p x p nông s n trên xe th t h p lý ñ tránh s di chuy n trong quá trình v n chuy n cũng như ti t ki m di n tích. Tuy v y cũng c n có nh ng kho ng không gian trong kh i hàng ñ không khí lưu thông. N u trên xe có nhi u lo i nông s n khác nhau, ho c có nh ng lo i c n ph i quan tâm ñ c bi t thì vi c s p x p ph i ñ m b o ñ khi b c d ñư c kh n trương. C n giám sát và qu n lý vi c b c x p, d nông s n ñ tránh nh ng b t c n trong thao tác. - Cơ gi i hóa vi c b c x p, di chuy n nông s n (s d ng ñư ng trư t, băng t i, xe ñ y, xe nâng h ). - Nông s n c n ñư c che ph ñ tránh n ng, mưa và các tác ñ ng khác c a ngo i c nh. - Phương ti n v n chuy n và ngư i ñi u khi n ph i ñư c chu n b t t ñ không g p tr c tr c trên ñư ng ñi. 1.2. Các d ng phương ti n v n chuy n nông s n * V n chuy n ñư ng b ðây là phương ti n v n chuy n ph bi n và thông d ng nh t trong vi c phân ph i và tiêu th nông s n n i ñ a. Ưu ñi m c a lo i phương ti n v n chuy n này là thu n ti n, cơ ñ ng, h n ch ñư c thao tác b c x p, chi phí h p lý. Các phương ti n v n chuy n ñư ng b bao g m các d ng sau: - Xe thùng nh : ch thích h p ñ chuyên ch nông s n trong m t ph m vi nh , ch y u ñ phân ph i nông s n ph c v cho bán l t i thành ph . Nông s n ít b t n thương, gi p nát, nhưng s n ph m trên xe có th b gi m ch t lư ng r t nhanh n u ñi u ki n ngo i c nh không thu n l i Hình 3.11. Qu tươi v n chuy n trên xe t i nh ra ch - Xe t i, xe thùng: là d ng ph bi n nh t c a phương ti n v n chuy n ñư ng b . Lo i xe này có mái che, c ñ nh ho c cơ ñ ng ñ b o v nông s n, tránh tác ñ ng c a b c x m t tr i và các y u t môi trư ng khác. Nông s n ñư c thông gió t nhiên ñ h n ch s tích nhi t. Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 153
- Xe l nh: thư ng dùng ñ chuyên ch nh ng nông s n d hư h ng, có giá tr cao, ho c s n ph m này trư c ñó ñư c b o qu n l nh. Trên xe có trang b h th ng máy l nh ñ duy trì nhi t ñ và h th ng thông gió. các nư c ñang phát tri n, lo i xe này ch y u dùng ñ v n chuy n hàng hóa ñ n các th trư ng xa, ho c ñ ph c v xu t kh u. Hình 4.11. V n chuy n l nh nông s n trên xe có h th ng làm l nh - V n chuy n b ng tàu h a: cũng có hai d ng là tàu thư ng và tàu có máy l nh. N u v n chuy n b ng tàu không máy l nh thì r t khó qu n lý ñư c ch t lư ng nông s n. Như c ñi m c a d ng v n chuy n này là th i gian ch hàng thư ng b kéo dài và ph i th c hi n vi c b c d nhi u l n. * V n chuy n ñư ng th y ðây là phương th c v n chuy n hàng hóa nông s n theo ñư ng sông, ñư ng bi n, có th áp d ng cho nhi u ñ i tư ng nông s n. Có 2 lo i phương ti n v n chuy n ñư ng th y chính là tàu thư ng và tàu có máy l nh. Tàu v n t i nh , không có máy l nh r t ít khi ñư c s d ng ñ v n chuy n ñư ng xa. Do không ñi u ch nh ñư c ch ñ b o qu n (nhi t ñ , m ñ , không khí) nên nông s n d b hư h ng. Thông thư ng, v n chuy n ñư ng bi n g n v i vi c xu t kh u nông s n nên yêu c u h th ng làm l nh trên tàu. Nhi u lo i tàu mà m i ngăn kho hàng có m t h th ng máy l nh riêng, có th ñáp ng nhi u ch ñ nhi t cho nhi u ñ i tư ng nông s n khác nhau. Ưu ñi m c a phương ti n v n chuy n này là có th chuyên ch m t kh i lư ng l n hàng hóa, ñáp ng nhi u ch ng lo i nông s n trong m t l n v n chuy n. m t s tàu hi n ñ i, nhi t ñ , m ñ và ch ñ khí ñư c ñi u khi n t ñ ng. ð m b o ch t lư ng nông s n và h n ch ñáng k nh ng t n th t trong quá trình v n chuy n. Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 154
Tuy nhiên, chi phí v n chuy n nông s n b ng con ñư ng này cũng khá cao, ñòi h i các h th ng thi t b b c d t i các b n c ng. Hơn n a th i gian b o qu n nông s n có th b kéo dài n u hành trình không thu n l i. * V n chuy n ñư ng hàng không ðây là m t phương ti n v n chuy n ñòi h i chi phí r t cao, thư ng ch ñáp ng cho các s n ph m xu t kh u có giá tr cao như hoa, rau qu trái mùa ñ n các th trư ng cao c p. Xu t kh u nông s n theo con ñư ng hàng không ñòi h i m t s nghiên c u th trư ng, xây d ng k ho ch, t ch c và qu n lý th t t t m i thu ñư c l i nhu n. Ngoài ra, yêu c u k thu t và thi t b cho c quá trình chăm sóc nông s n t sau khi thu ho ch cho ñ n phi c ng ñòi h i ñ ng b và t n kém. Ngoài ra, vi c ñi u ch nh nhi t ñ và áp su t trong các kho hàng trên máy bay trong su t hành trình dài cũng có th g p khó khăn. Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 155
2. Phân ph i và tiêu th nông s n Ngư i s n xu t Ngư i tiêu th t i Ch làng Ngư i thu gom ch Ch thôn Nhà buôn Xư ng sơ ch - bao gói Nhà buôn Deleted: t i ch Ngư i v n chuy n Ch ñ u m i ñ a phương Ch bán buôn Ngư i s n xu t/bán buôn/môi gi i H p tác xã d ch v /tiêu th Ch bán l /Ngư i bán l ð i di n hi p h i các nhà s n xu t H p tác xã d ch v /tiêu th Ngư i bán rong/siêu th /c a hàng t ch n Ngư i tiêu th (g m c ch bi n và xu t kh u) Hình 5.11. Kênh phân ph i và tiêu th nông s n (Theo M.S.O. Nicholas, trong “Improvement of Postharvest fresh fruits and vegetables handling – a manual”, 1986, trang 3) Trong h th ng phân ph i và tiêu th nông s n, nh ng ngư i bán hàng t i các ch cũng ñóng vai trò nh t ñ nh trong vi c qu n lý ch t lư ng nông s n, ñ c bi t là các nông s n d hư h ng như rau qu tươi. các nư c phát tri n, kho ng 70-75% rau qu ñư c v n chuy n tr c ti p ñ n trung tâm phân ph i c a h th ng các c a hàng th c ph m, còn l i là tiêu th nh , l . 2.1. Các ñ i tư ng tham gia phân ph i và tiêu th nông s n a) Ho t ñ ng c a các ch ñ u m i, ch bán buôn - Mua, tích lũy hàng nông s n ñ cung c p cho ngư i bán l , ngư i cung c p hàng hóa và các c a hàng tiêu th . Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 156
- Phân lo i và b o qu n nông s n ñ cung c p d n cho th trư ng. - Chu n b , chuyên ch nhi u m t hàng nông s n ñ n các ch xa, ch nh . - Phân lo i, x lý, ñóng gói l i nông s n v i s lư ng phù h p ñ cung c p cho các c a hàng và các ñ i tư ng phân ph i khác. b) Ho t ñ ng c a các ch bán l Thu gom các lo i m t hàng nông s n, chu n b (xén t a, phân lo i, bao gói…) và trình bày s n ph m ñ tiêu th . 2.2. Qu n lý ch t lư ng nông s n trong quá trình phân ph i và tiêu th Ch t lư ng nông s n thay ñ i ñáng k trong quá trình phân ph i và tiêu th . H th ng ñi u ch nh nhi t ñ và các thi t b b o qu n khác ñóng vai trò quan tr ng ñ duy trì tr ng thái c a nông s n, ñ m b o cung c p nh ng hàng hóa nông s n có ch t lư ng ñ n ngư i tiêu dùng. Tuy nhiên ch ñ nhi t ñ t n tr nông s n ñôi khi không ñ m b o, lúc thì quá cao, khi thì quá th p gây nên nh ng t n thương sinh lý cho nông s n. Thao tác v n chuy n thi u c n th n thư ng gây nên nh ng t n thương cơ gi i cho nông s n. Nguyên nhân là do các thi t b quá cũ thư ng không ñ m b o ch t lư ng k thu t, trình ñ hi u bi t và thao tác c a nhân viên. Các y u t này càng nh hư ng khi v n chuy n, phân ph i các lo i nông s n h n h p ñi tiêu th các th trư ng xa. Y u t v sinh nông s n r t c n ñư c duy trì c hai giai ño n bán buôn và bán l . Vi c lo i b nh ng nông s n ñã có d u hi u hư h ng, làm v sinh môi trư ng và thi t b b o qu n, b trí các kh i nông s n h p lý góp ph n duy trì ch t lư ng nông s n và gi m t n th t trong quá trình tiêu th . a) Qu n lý ch bán buôn Nh ng ngư i bán buôn thư ng ph i qu n lý m t kh i lư ng l n hàng hóa nông s n. H c n có h th ng kho l nh thích h p ñ b o qu n nông s n, ñ c bi t là các nông s n d hư h ng như rau qu tươi. Ví d như kho l nh m v i nhi t ñ 1.7-4.4oC ñ b o qu n rau ăn lá và ăn c , kho l nh khô v i nhi t ñ 0oC ñ b o qu n rau và qu ôn ñ i. ðôi khi còn c n kho l nh nhi t ñ cao hơn t 10- 13oC ñ b o qu n nh ng nông s n d b t n thương nhi t ñ th p ho c kho thông gió không làm l nh. các trung tâm phân ph i như ch ñ u m i, ch bán buôn và các d ch v cung c p nông s n, thi t b b o qu n thư ng t t hơn và ñư c thi t k phù h p hơn so v i các ch bán l . Còn các ch nh bán l nông s n thư ng là cũ, không ñ m b o v sinh, không có ch bày hàng thích h p. Nông s n thư ng ñư c bày bán trong ñi u ki n nhi t ñ thư ng (ñôi khi r t l nh ho c r t nóng) trong th i gian dài nên thư ng b gi m tu i th và giá tr s d ng. b) Qu n lý ch bán l Ch t lư ng nông s n ch bán l ph thu c r t nhi u vào vi c x lý, b o qu n trư c ñó t i ch bán buôn. Ngư i bán l thư ng ph i qu n lý nhi u lo i m t hàng nông s n có tính ch t khác nhau, nhưng cũng ch có m t kho l nh nh nên ch duy trì ñư c m t ngư ng nhi t ñ và r t khó n ñ nh nhi t ñ n u kho quá nh . Vi c ñi u khi n nhi t ñ c a nông s n các ch bán l r t khó th c hi n, ñ c bi t là các ch nông thôn. c) M t s khó khăn trong quá trình phân ph i, tiêu th nông s n * T n th t do ethylene nh hư ng c a ethylene ñ n nông s n ñ ñi u ki n nhi t ñ thư ng t i các ch bán buôn và bán l cũng r t ñáng k , và cũng là v n ñ khá nan gi i. Do không có ñ các kho l nh nên các lo i nông s n sinh nhi u ethylene và nông s n m n c m v i ethylene thư ng ñư c x p chung v i nhau. ði u này thư ng x y ra khi các nông s n ñư c b o qu n trong kho ng 24h tr lên. M t ví d ñi n hình là vi c b o qu n rau xà lách (rau di p) cùng v i táo, lê, dưa thơm và m t s qu h ch khác. Ethylene sinh ra t các lo i qu này thư ng gây ra hi n tư ng ñ m nâu, m t Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 157
d ng t n thương sinh lý c a rau xà lách. B o qu n hoa c t mà không phân lo i các ñ già thu ho ch khác nhau, ho c b o qu n nhi u lo i hoa có kh năng sinh ethylene và ñ m n c m khác nhau trong m t gian kho cũng có th làm gi m tu i th c m l c a hoa c t sau b o qu n. B i v y, các lo i nông s n sinh nhi u ethylene và nông s n m n c m v i ethylene nên b o qu n riêng r . Các phương ti n v n chuy n t i các nhà kho, khu ch (xe v n chuy n, thi t b nâng, h ) cũng là ngu n sinh khí propane và làm tăng nhi t ñ trong h th ng kho l nh, kho mát. Ngoài ra lư ng ethylene t n dư ñư c gi i phóng t các phòng x lý chín g n khu v c b o qu n nông s n cũng gây ra các nh hư ng nh t ñ nh. * Qu n lý container hàng nông s n Vi c s p x p, b trí các container hàng hóa v n ña d ng v kích thư c, hình dáng ñ v n chuy n nông s n ñ n nơi tiêu th cũng là m t v n ñ ñáng quan tâm. M hi n nay có hơn 500 lo i container có kích thư c, hình dáng khác nhau ñư c s d ng ñ ch a hàng nông s n. ði u này có th gây khó khăn cho vi c s p x p và qu n lý vi c phân ph i, tiêu th nông s n. Do ñó, m t chương trình kinh doanh ñang ñư c th c hi n nh m gi m b t s lư ng các container có kích thư c, hình dáng khác nhau xu ng ch còn kho ng 12-14 lo i container th ng nh t v kích thư c, hình dáng ñ thu n ti n cho vi c x p hàng hóa khi v n chuy n. S thay ñ i này ñã ñem l i nh ng l i ích kinh t và làm gi m t n th t nông s n trong quá trình tiêu th . Ngoài ra các giá, k ñ x p hàng hóa cũng có nh ng yêu c u nh t ñ nh. Vi c s d ng các giá x p hàng không ñúng tiêu chu n cũng gây tr ng i cho vi c s p ñ t hàng hóa và t n kém cho ngư i ti p nh n hàng hóa. * Khó khăn c a ngư i bán buôn nông s n - Các nhân viên qu n lý kho b o qu n, ph trách vi c b c x p hàng hóa thi u nh ng ki n th c c n thi t v nông s n ñ ph c v cho công vi c. - S không ñ ng ñ u v ch t lư ng nông s n. Nông s n ñư c mua ho c thu gom v ch ñ u m i thư ng có nhi u ñ chín khác nhau nên yêu c u nhi u s ñ u tư, không gian và th i gian. Nh ng y u t trên góp ph n gây nên t n th t trong tiêu th nông s n. - Ch t lư ng nông s n c n ñư c ñ m b o trong quá trình v n chuy n cũng như trong th i gian t n tr t i ch ñ u m i. T n thương cơ gi i r t d x y ra trong quá trình v n chuy n và trung chuy n hàng hóa. - C n có ñ nh ng trang thi t b , phương ti n c n thi t ñ duy trì ch t lư ng nông s n như qu n lý nhi t ñ , m ñ , s thông thoáng, ñ m b o v sinh và kh ng ch ñư c n ng ñ ethylene trong môi trư ng b o qu n. - Nh ng yêu c u phát sinh khi ti p nh n nông s n trên các giá hàng không ñúng tiêu chu n. Khi vi c b c x p hàng hóa ñư c cơ gi i hóa thì ñây th c s là v n ñ ñáng quan tâm c a các nư c phát tri n. Còn n u vi c b c x p hàng hóa do con ngư i ti n hành như các nư c kém phát tri n thì có th x lý d dàng. * Khó khăn c a ngư i bán l nông s n - R t khó ñ m b o s ñ ng b v ch t lư ng, ñ chín c a nhi u lo i nông s n khác nhau. - Ch t lư ng nông s n bán l ph thu c r t nhi u vào các thao tác x lý, qu n lý c a quá trình phân ph i, tiêu th trư c ñó . - Ít có các ñi u ki n thích h p ñ qu n lý ch t lư ng nông s n trong quá trình tiêu th . - Thi u s liên k t, c ng tác gi a nh ng ngư i kinh doanh nông s n. 2.3. Tiêu th nông s n V n ñ then ch t c a vi c tiêu th nông s n, ñ c bi t v i các s n ph m tươi s ng, là chúng c n ph i ñư c x lý, b o qu n, sau ñó ñư c v n chuy n dư i d ng thích h p, ñ n ñ a ñi m và th i gian phù h p mà ngư i tiêu dùng có nhu c u mua chúng. Nh ng yêu c u này ñư c ñ t ra Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 158
không ph i cho ngư i s n xu t mà chính là cho các chuyên gia v công ngh sau thu ho ch. ð tiêu th ñư c nông s n thì m i v n ñ c n ñư c b t ñ u t khâu s n xu t, sau ñó là hàng lo t các công ño n k thu t khác như thu gom nông s n, v n chuy n, x lý, b o qu n, r i ñ n các v n ñ khác như s thay ñ i c a th trư ng, các r i ro, v n ñ giá c , bán buôn, bán l … Tìm ki m và n m b t s thích c a ngư i tiêu dùng thông qua ho t ñ ng mua hàng là m t trong nh ng khâu quan tr ng ñ ti p th s n ph m. N u ngư i tiêu dùng không mua lo i s n ph m ñã ñư c làm ra thì ñó là s th t b i c a ngư i tr ng tr t, ngư i bán hàng, ngư i ch bi n và bao gói s n ph m. Do ñó, ngư i s n xu t, ngư i b o qu n nông s n, ngư i bán hàng và ngư i ch bi n c n ph i nh n th c rõ t m quan tr ng c a th hi u ngư i tiêu dùng: h mong mu n lo i s n ph m nào, kích thư c ra sao, c n ph i bao gói th nào, và ch t lư ng dinh dư ng cũng như ch t lư ng c m quan c a s n ph m ph i ñ t ñ n m c nào ñ th a mãn nhu c u c a h . Ví d : ngư i tiêu dùng M yêu c u nông s n trông h p d n, tươi t t, ñ m b o ch t lư ng dinh dư ng, ch t lư ng v sinh và giá c h p lý. Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 159
CÂU H I C NG C KI N TH C CHƯƠNG XI 1. Hãy phân tích t n th t sau thu ho ch trong v n chuy n, phân ph i và tiêu th nông sn 2. C n chú ý gì khi ñóng gói nông s n thô ñ v n chuy n? 3. Vi t Nam, t n th t nông s n khâu nào, bán buôn hay bán l , cao hơn? T i sao? 4. Có c n ti p th nông s n không? T i sao? 5. Công ngh th c ph m có n m trong công ngh sau thu ho ch không? N u không thì s khác nhau gi a công ngh sau thu ho ch và công ngh th c ph m là gì? Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 160
T V NG Bài khí : S lo i b không khí trên b m t nông s n, th c ph m ñã ñư c bao gói. Bao bì c ng : Bao bì ñư c ch t o t thu tinh, kim lo i, g m và các v t li u khác Bao bì m m d o : Bao bì có kh năng áp sát vào th c ph m ñư c ch t o t ch t d o, gi y, v i, lá kim lo i và các v t li u m m d o khác Bao gói : Thu t ng bao g m bao bì ch a ñ ng và ñóng gói th c ph m. B o qu n mát : T n tr s n ph m nhi t ñ kho ng 18 – 20 0 C B o qu n l nh : T n tr s n ph m nhi t ñ kho ng 0 – 12 0 C B o qu n ñông l nh : T n tr s n ph m nhi t ñ kho ng - 18 ñ n - 40 0 C B o qu n trong khí quy n ki m soát (CAS): T n tr nông s n trong khí quy n b o qu n ñư c ki m soát ch t ch thành ph n cũng như n ng ñ ch t khí. B o qu n trong khí quy n c i bi n (MAS): T n tr nông s n trong khí khí quy n b o qu n ñư c ki m soát thành ph n cũng như n ng ñ ch t khí nhưng không nghiêm ng t b ng CAS. B o qu n trong khí quy n c i bi n nh bao gói (MAP): T n tr nông s n trong khí khí quy n b o qu n ñư c ki m soát thành ph n cũng như n ng ñ ch t khí nh v t li u bao gói. Ch t lư ng : T p h p các thu c tính c a s n ph m Ch bi n : Quá trình duy trì, nâng cao hay c i bi n ch t lư ng s n ph m ñ b o qu n hay tho mãn m t nhu c u tiêu dùng nào ñó. Chi u x th c ph m : Quá trình s d ng m t s tia b c x ion hoá như rơnghen, gama, beta ñ chi u lên th c ph m nh m tiêu di t m t s sinh v t h i hay kìm hãm m t s quá trình sinh lý c a th c ph m nh m m c ñích b o qu n. Chín nhanh sau thu ho ch : Quá trình chín nhân t o ñư c th c hi n b ng nhi t hay m t s hoá ch t như ethrel, ñ t ñèn, hương nhang, rư u,… Chín sau thu ho ch: Quá trình t chín t nhiên c a trái cây sau thu ho ch. ði u ki n môi trư ng : Nh ng ñi u ki n bên ngoài (nhi t ñ , ñ m, ánh sáng, sinh v t,...) t n t i m t ñ a ñi m và th i gian nào ñó. ðóng gói chân không : S lo i b h u h t không khí ra kh i bao bì r i làm kín nó. ð m tương ñ i (RH): T l % lư ng hơi nư c có trong không khí v i lư ng hơi nư c bão hoà cùng m t nhi t ñ . Enzyme : Ch t xúc tác sinh h c cho các ph n ng hoá h c trong th c ph m làm bi n ñ i thành ph n hoá h c, màu s c, hương v và k t c u th c ph m. Hi n tư ng t b c nóng : Hi n tư ng nhi t ñ t tăng cao trong kh i h t do s n ph m hô h p m nh làm gi m ch t lư ng s n ph m Ho t tính nư c (WA): T l áp su t hơi nư c c a th c ph m v i áp su t hơi nư c c a nư c nguyên ch t cùng m t nhi t ñ . Hô h p: S phân gi i các h p ch t h u cơ ph c t p thành các h p ch t ñơn gi n hơn và năng lư ng. Hô h p b t phát : Hô h p tăng m nh khi rau qu vào th i kỳ chín, già hóa và g p các x c (nhi t, nư c,...) Hô h p thư ng : Hô h p tăng nh khi rau qu vào th i kỳ chín và già hóa. Hư h ng l nh : Các t n thương sinh lý (bên ngoài và bên trong) nông s n do r i lo n trao ñ i ch t nhi t ñ th p L p alơron : L p t bào n m gi a v và n i nhũ c a h t ngũ c c, ch a nhi u ch t dinh dư ng quan trong như protein, ch t béo, vitamin và các enzyme thu phân tinh b t. N y m m : Tr ng thái phôi h t (m m c ) sinh trư ng và hình thành cơ th m i. Ng ngh : Tr ng thái phôi h t (m m c ) ng ng sinh trư ng. Nhãn hi u : Nơi các thông tin v s n ph m, v v n chuy n, v b o qu n, s d ng,…ñư c th hi n theo quy ñ nh c a pháp lu t. Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 161
Nông s n : S n ph m nông nghi p, bao g m ch y u là s n ph m cây tr ng và s n ph m v t nuôi Ph th i bao bì : Các v t li u lo i b sau khi th c ph m bao gói ñã ñư c s d ng. Phương pháp HACCP : Phương pháp ki m tra phòng ng a. nh m tìm ra các ñi m hi m nguy có th làm nh hư ng ñ n ch t lư ng s n ph m ñ có k ho ch ki m tra, phòng ng a ch ñ ng. R i lo n sinh lý : Các tri u ch ng trên rau hoa qu gi ng tri u ch ng b nh lý nhưng không ph i do các vi sinh v t gây ra mà ch y u do dinh dư ng khoáng không h p lý và do nhi t ñ th p. S thoát hơi nư c: Quá trình bay hơi nư c t b m t s n ph m vào không khí S nhi m b n : Nh ng v t li u tình c xu t hi n cùng v i nông s n, th c ph m như lá, g , thu tinh, ch t th i c a d ch h i,… S tr mùi ch t béo: S phát tri n các mùi v l (tanh, chua,...) trên th c ph m nhi u ch t béo do quá trình oxy hoá và thu phân ch t béo. Thanh trùng : Dùng nhi t ñ dư i 100 0 C ñ tiêu di t ph n l n các vi sinh v t gây hư h ng th c ph m. Thương hi u : Bi u tư ng (b ng ch , b ng hình hay ph i h p hình ch ) c a m t doanh nghi p hay ñ a phương nào ñó. Thương hi u có th là m t lo i hàng hoá ñ c bi t Ti t trùng : Dùng nhi t ñ cao trên 100 0 C v i th i gian ng n ñ tiêu di t toàn b các vi sinh v t gây hư h ng th c ph m. Thi t b FFS: H th ng thi t b cho phép ñ ng b hình thành bao bì, n p rót và làm kín bao bì th c ph m. Th c hành nông nghi p t t (Good Agriculture Practice): Các quy ñ nh trong s n xu t nông nghi p nh m b o ñ m s n ph m có ch t lư ng cao và an toàn. Th c hành nhà máy t t (Good Manifacturing Practice): Các quy ñ nh trong ch bi n, ñóng gói, v n chuy n, phân ph i,…nh m b o ñ m s n ph m có ch t lư ng cao và an toàn. Th c ph m : S n ph m mà con ngư i có th ăn ho c u ng ñ tho mãn nhu c u dinh dư ng c a mình. Thu c tính c n tr : Nh ng thu c tính c a v t li u giúp chúng c n tr m t ph n hay toàn b các y u t ngo i c nh b t l i (ñ m, không khí, ánh sáng, vi sinh v t hay các t n thương cơ gi i) cho th c ph m ch a ñ ng bên trong. T n tr : Gi s n ph m trong m t bao bì hay nhà kho nh t ñ nh (trong m t ñi u ki n môi trư ng cách ly nh t ñ nh) Tu i th th c ph m : Th i gian k t khi thu ho ch hay ch bi n th c ph m ñ n trư c khi th c ph m b bi n ñ i màu s c, hương v hay b nhi m s lư ng l n vi sinh v t làm cho chúng không th ch p nh n và (ho c) không th bán ñư c. V t li u bao gói : Nh ng v t li u (thu tinh, kim lo i, gi y, s i th c v t, ch t d o,...) ñư c s d ng ñ ch t o bao bì th c ph m. V t li u có kh năng phân gi i sinh h c : V t li u bao gói có kh năng phân gi i t nhiên do vi sinh v t, nư c, ánh sáng và không khí. Vi sinh v t th c ph m : Các vi sinh v t (n m, vi khu n,…) gây hư h ng có trong th c ph m Vi sinh v t trong công nghi p th c ph m: Các vi sinh v t (n m, vi khu n,…) có ích ñư c s d ng trong công nghi p th c ph m X lý nhi t : Dùng môi trư ng (nư c, hơi nư c bão hòa, không khí) có nhi t ñ kho ng 45-55 0 C ñ x lý s n ph m nh m tiêu di t m t s sinh v t h i và h n ch các r i lo n sinh lý sau t n tr l nh. Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 162
TÀI LI U THAM KH O Ti ng Vi t 1. Lê Doãn Diên. Hóa sinh th c v t, NXB Nông nghi p, Hà N i 1993. 2. Izrainxki VP (Ch biên). Hư ng d n nghiên c u b nh vi khu n th c v t, NXB Nông nghi p, Hà N i 1988. 3. Nguy n Minh Màu. Nghiên c u tình hình sâu m t trong kho thóc nông h và bi n pháp phòng ch ng t i huy n Gia Lâm - Hà N i. In: B môn Côn trùng, Trư ng ð i h c Nông nghi p I, Hà N i 1998. p. 111. 4. Nguy n Kim Vũ (ch biên), Ph m ð c Vi t, Nguy n Duy ð c, Nguy n Duy Lâm. K t qu nghien c u khoa h c và công ngh sau thu ho ch năm 2001, Vi n Công ngh Sau thu ho ch, B Nông nghi p và phát tri n Nông thôn, Hà N i 2002. 5. Tr n Minh Tâm. B o qu n ch bi n nông s n sau thu ho ch, NXB Nông ngh p, TP. H Chí Minh 1997. 6. Hà Văn Thuy t, Tr n Quang Bình. B o qu n rau qu tươi và bán ch ph m. NXB Nông nghi p, Hà N i. 2000 7. Lương ð c Ph m. Vi sinh v t h c và v sinh an toàn th c ph m. NXB Nông nghi p, Hà N i. 2000. 8. Nguy n Th Hi n (Ch biên), Phan Th Kim. Vi sinh v t nhi m t p trong lương th c- th c ph m. NXB Nông nghi p, Hà N i. 2003. 9. ðái Duy Ban. Lương th c th c ph m trong phòng ch ng ung thư. NXB Nông nghi p, Hà N i. 2001. Ti ng nư c ngoài 10. Aflatoxin and other mycotoxin: an agricultural perspective, Council for Agricultural Science and Technology, Washington D.C. 1979. 11. Report of the APO Seminar on Appropriate Post-harvest Technologies for Horticultural Crops held in Bangkok from 5-9 July 1999, Asian Productivity Organization. 2000. 12. Abeles, FB, Morgan PW, Saltveit_Jr ME. Ethylene in plant biology, 2nd ed, Academic Press Inc, San Diego 1992. 13. Agrios, GN. Plant pathology, 4th ed, Academic Press Inc, San Diego 1997. 14. Annis, PC, Graver, JvS. Suggested recommendations for the fumigation of grain in ASEAN region, 2 ed, AFHB-ACIAR, Kuala Lumpur 1991. 15. Armitage, AM. Specialty cut flowers: The production of annuals, prennials, bulbs and woody plants for fresh and dried cut flowers, Varsity press Inc./Timber Press Inc., Portland, Oregon 1993. 16. Arthey, D, Ashurst, PR (Eds). Fruit processing, Chapman & Hall, Blackie Academic & Professional, Glasgow 1996. 17. Azucena, CF, Eduardo SL, Esguerra EB, et al. (Eds). Conservation of agricultural produce through postharvest science and technology, 1996. 18. Bernardo FA, Tan JS, Sandoval SP (Eds). Integrating postharvest technology into agriculture education, Asian Association of Agricultural Colleges and Universities (AAACU), Vientai Hotel, Thailand, November 8-14, 1981 1981. 19. Boodley, J.W. The commercial greenhouse. Delmar Publisher. 1998. 20. Booth, C. The genus Fusarium, Commonwealth Mycological Institute, Surrey, England 1971. 21. Boxall, RA. A critical review of the methodology for assessing farm-level grain loss after harvest. Tropical Development and Research Institute, London 1986. 22. Burden, J, Wills, RBH, Smith, K. Prevention of post-harvest food loss: fruits, vegetables and root crops, FAO, Rome 1989. Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 163
23. Catsberg, C.M.E. and G.J.M. Kempen-van Dommelen. Food Handbook. Ellis Horwood. 1989. 24. Cheftel, JC, Cheftel, H. Introduction a la biochimie et a la technologie des aliments, Technique et Documentation - Lavoisier, Paris 1997. 25. Christensen, CM (Eds). Storage of cereal grains and their products, American Association of Cereal Chemists, Inc., Minnesota 1982. 26. Christensen CM, Kaufmanm HH. Grain storage: the role of fungi in quality loss, University of Minnesota Press, Minneapolis 1969. 27. Coates, LM, Hofman, PJ, Johnson, GI (Eds). Disease control and storage life extension in fruit, ACIAR Proceedings No 81, Canberra 1998. 28. Copeland, L.O. and M.B. McDonald. Principles of seed science and technology. Kluwer Academic Publisher. 2001. 29. Cotton, RT. Pests of stored grain and grain products, Burgess Publishing Company, Minnesota 1963. 30. Dichter, D. Manual on improved farm & village-level grain storage methods, GTZ, Eschborn 1978. 31. Dinh, SQ. Post-harvest loss of mango due to anthracnose and its infection biology and resistance of mango to the disease. In: Department of Plant Pathology, Kasetsart University, Bangkok 2002. 32. Eckert, JW. Control of postharvest diseases. In: Antifungal compounds, Siegel, MR, Sisier, HD (Eds), Marcel Dekker, Inc., New York 1977. 33. Fahn, A. Plant anatomy, 4th ed, Pergamon Press PLC, Oxford 1990. 34. Fawcett, HS. Citrus diseases and their control, 2nd ed, McGraw-Hill Book Company Inc., New York 1936. 35. Freeman, P (Ed). Common insect pests of stored food products, British Museum (Natural History), London 1980. 36. Goldsby, RA. Biology, 2nd ed, Harper & Row Publisers Inc, New York 1979. 37. Gorham, JR (Ed). Insect and mite pests in food: An illustrated key, U.S. Department of Agriculture, Agriculture Handbook No 655, 767 p., illus, Washington D.C. 1991. 38. Greaves JH. Rofent control in agriculture, FAO, Rome 1982. 39. Greig DJ, Reeves M. Prevention of post-harvest food loss, FAO, Rome 1985. 40. Gwinner J, Harnish R, Muck O. Manual on the prevention of Postharvest grain losses, GTZ, Eshborn 1996. 41. Hall, DW. Handling and storage of food grains in tropical and subtropical areas, FAO, Rome 1970. 42. Harris KL, Lindblad CJ. Postharvest grain loss assessment methods, American Association of Cereal Chemists, Inc., Minnesota 1977. 43. Jayas, DS, White, NDG, Muir, WE (Eds). Stored grain ecosystems, Marcel Dekker, Inc., New York 1995. 44. Kader, AA (Ed). Postharvest technology of horticultural crops, University of California, Oakland 1992. 45. Kays, SJ. Postharvest physiology of perishable plant products, Van Nostrand Reinhold, New York 1991. 46. Mitra, S (Ed). Postharvest physiology and storage of tropical and subtropical fruits, 1st ed, CAB International, Wallingford 1997. 47. Moline, HE (Ed). Postharvest pathology of fruits and vegetables: postharvest loss in perishable crops, University of California, Berkeley 1984. 48. Neergaard, P. Seed Pathology, 2nd ed, The Macmillan Press Ltd., London 1979. 49. Nowak, J, Rudnicki, RM. Postharvest handling and storage of cut flowers, florist greens, and potted plants, Chapman & Hall, Timber Press Inc., Portland 1990. Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 164
50. Ooraikul, B, Stiles, ME (Eds). Modified atmosphere packaging of food, 1st ed, Ellis Horwood Limited, Chichester, England 1991. 51. Peleg, K. Produce handling and distribution, The AVI Publishing Company Inc., Westport 1985. 52. Pitt, JI, Hocking, AD. Fungi and food spoilage, 2nd ed, Blackie Academic & Professional, an imprint of Chapman & Hall, Glasgow 1997. 53. Ploetz, R.C. Diseases of tropical fruit crops. CAB Publishing. 2003. 54. Reiley, H.E. and C.L. Shry, Jr. Introdutory Horticulture. Delmar Thomson Learning. 2002. 55. Salunkhe, DK, Bhat, NR, Desai, BB. Postharvest biotechnology of flowers and ornamental plants, Spinger-Verlag Berlin Heidelberg, 1990. 56. Salunkhe, DK, Chavan, JK, Kadam, SS. Postharvest biotechnology of cereals, CRC Press, Boca Raton 1985. 57. Salunkhe, DK, Desai, BB. Postharvest biotechnology of oilseeds, CRC Press, Boca Raton, Florida 1986. 58. Salunkhe, DK, Kadam, SS, Chavan, JK. Postharvest biotechnology of food legumes, CRC Press, Boca Raton, Florida 1985. 59. Seymour, GB, Taylor, JE, Tucker, GA (Eds). Biochemistry of fruit ripening, 1st ed, Chapman & Hall, London 1993. 60. Shewfelt RL, Bruckner B (Eds). Fruit and vegetable quality, Technomic Pulishing Company Inc., Lancaster 2000. 61. Shewfelt RL, Prussia SE. Postharvest handling: a systems approach, Academic Press Inc, San Diego 1993. 62. Snowdon, AL. Post-harvest diseases and disorders of fruits and vegetables, Wolfe Scientific Ltd, London. 1990. 63. Subramanyam B, Hagstrum DW. Integrated management of insects in stored products, Marcel Dekker Inc., New York 1996. 64. Sukprakarn C, Aree SR, Srzednicki G, et al. (Eds). Quality management and market access, 2002. 65. Thompson AK. Postharvest technology of fruit and vegetables, Blackwell Science, Oxford 1996. 66. Thompson, AK. Control atmosphere storage of fruits and vegetables, CAB International, Wallingford 1998. 67. Weichmann, J (Ed). Postharvest physiology of vegetable, Marcel Dekker Inc., New York 1987. 68. Wills R, McGlasson B, Graham D, Joyce D. Postharvest: an introduction to the physiology and handling of fruit, vegetables and ornamentals, 4th ed, University of New South Wales Press Ltd, Sydney 1998. 69. Wills RBH, Lee SK. ASEAN Food Handling Project: Postharvest handling of fruit and vegetable in ASEAN, 1975-1989, ASEAN Food Handling Bureau, Kuala Lumpur 1989. 70. Wilson, CL, Wisniewski, ME (Eds). Biological control of postharvest diseases: theory and practice, CRC Press, Florida 1994. Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình B o qu n nông s n --------------------------------------------- 165