Giáo trình bảo vệ môi trường - Phần 2 Bảo vệ nước lục địa - Chương 2

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

81
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hệ thống quan trắc và kiểm soát chất lượng của nước mặt Mạng l-ới quan trắc, thu thập, xử lý và quản lý dữ liệu về trạng thái đối t-ợng n-ớc làm thành một hệ thống kiểm soát quốc gia. Thuật ngữ kiểm soát đ-ợc hiểu là hệ thống các quan trắc nhất quán cho phép ghi nhận sự biến đổi của trạng thái môi tr-ờng d-ới ảnh h-ởng của hoạt động con ng-ời. Công tác kiểm soát về chất l-ợng và sự phân bố n-ớc ngọt giữa các nhà sử dụng n-ớc và các nhà tiêu thụ n-ớc...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình bảo vệ môi trường - Phần 2 Bảo vệ nước lục địa - Chương 2

mÆt nh÷ng chÊt « nhiÔm ®éc tÝnh cao, hoÆc ë ®ã h×nh thμnh nªn nh÷ng ®iÒu kiÖn bÊt lîi cho ho¹t ®éng sèng cña c¸c c¬ thÓ ®éng vËt vμ thùc vËt, trong t×nh huèng ®ã c¸c qu¸ tr×nh sinh häc chØ cã ý nghÜa tèi thiÓu. Nghiªn cøu c¸c qu¸ tr×nh chuyÓn hãa lý hãa vμ sinh hãa Ch−¬ng 2 nh÷ng chÊt « nhiÔm trong c¸c ®èi t−îng n−íc ®ang ®−îc tiÕn hμnh ë nhiÒu c¬ së nghiªn cøu khoa häc cña n−íc ta (ViÖn HÖ thèng quan tr¾c vμ kiÓm so¸t chÊt l−îng Nghiªn cøu Khoa häc Thñy hãa, ViÖn Nghiªn cøu Khoa häc CÊp cña n−íc mÆt n−íc, HÖ thèng kªnh, Thñy c«ng tr×nh vμ §Þa chÊt Thñy v¨n C«ng tr×nh Toμn liªn bang, ViÖn Hãa häc C¸c hîp chÊt Tù nhiªn M¹ng l−íi quan tr¾c, thu thËp, xö lý vμ qu¶n lý d÷ liÖu vÒ cña ViÖn hμn l©m Khoa häc Liªn X«, ViÖn Sinh vËt häc c¸c biÓn tr¹ng th¸i ®èi t−îng n−íc lμm thμnh mét hÖ thèng kiÓm so¸t néi ®Þa thuéc ViÖn hμn l©m Khoa häc Liªn X« v.v...). quèc gia. ThuËt ng÷ kiÓm so¸t ®−îc hiÓu lμ hÖ thèng c¸c quan Nh÷ng kÕt qu¶ c¸c nghiªn cøu cÇn ph¶i lμ c¬ së ®Ó x©y tr¾c nhÊt qu¸n cho phÐp ghi nhËn sù biÕn ®æi cña tr¹ng th¸i dùng, kiÓm chøng vμ hiÖu chØnh c¸c ph−¬ng ph¸p dù b¸o vμ m«i tr−êng d−íi ¶nh h−ëng cña ho¹t ®éng con ng−êi. tÝnh to¸n møc ®é « nhiÔm vμ qu¸ tr×nh tù lμm s¹ch cña c¸c dßng C«ng t¸c kiÓm so¸t vÒ chÊt l−îng vμ sù ph©n bè n−íc ngät n−íc vμ c¸c thñy vùc. gi÷a c¸c nhμ sö dông n−íc vμ c¸c nhμ tiªu thô n−íc ®−îc giao cho nhiÒu bé vμ ngμnh t−¬ng øng. VÒ tr¹ng th¸i vÖ sinh dÞch tÔ cña c¸c thñy vùc trong ph¹m vi c¸c thμnh phè, c¸c ®iÓm d©n c− thuéc tr¸ch nhiÖm cña Bé Y tÕ Liªn X«. C¬ quan vÖ sinh dÞch tÔ cña bé nμy thùc hiÖn c«ng t¸c kiÓm so¸t mét c¸ch hÖ thèng nh÷ng ®Æc tr−ng sinh häc - vÖ sinh cña n−íc ë nh÷ng ®èi t−îng n−íc dïng ®Ó cÊp n−íc. HiÖn nay, nhËn ®Þnh vÒ c¸c ®Æc tr−ng chÊt l−îng cña n−íc chØ cã thÓ b»ng c¸ch ®èi s¸nh c¸c chØ sè quan tr¾c víi nh÷ng chuÈn mùc ®Æc tr−ng cho nång ®é tíi h¹n cho phÐp cña chÊt nμy hay chÊt kh¸c trong ®èi t−îng n−íc. Nh÷ng −íc l−îng ®Þnh l−îng nh− vËy vÒ møc « nhiÔm s«ng ngßi vμ thñy vùc, kiÓm tra t¸c nghiÖp vÒ møc « nhiÔm ®ßi hái c¸c quan tr¾c m¹ng l−íi th−êng kú ®−îc tæ chøc hîp lý. 283 284
Nh÷ng nhiÖm vô chÝnh cña kiÓm so¸t chÊt l−îng (hay « nhiÔm c¸c ®èi t−îng n−íc lμ thu ®−îc sè liÖu vÒ chÊt l−îng n−íc nhiÔm) n−íc lôc ®Þa lμ quan tr¾c, ®¸nh gi¸ vμ dù b¸o tr¹ng th¸i cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ vμ sö dông n−íc hîp cña chóng. §ång thêi x¸c ®Þnh vμ ®¸nh gi¸ nh÷ng nh©n tè vμ lý. Cho nªn phôc vô quan tr¾c vμ kiÓm so¸t gi¶i quyÕt c¸c nh÷ng nguån t¸c ®éng nh©n sinh, cho phÐp tiÕn hμnh x¸c ®Þnh nhiÖm vô sau: møc ®é ¶nh h−ëng nh©n sinh tíi c¸c ®èi t−îng n−íc. - quan tr¾c vμ kiÓm so¸t møc ®é « nhiÔm n−íc vÒ c¸c chØ ¸p dông vμo kiÓm so¸t « nhiÔm n−íc lôc ®Þa, cã thÓ ph©n tiªu hãa häc, vËt lý vμ thñy sinh häc; chia nh÷ng h−íng chÝnh sau ®©y dùa trªn nh÷ng ph−¬ng h−íng - nghiªn cøu ®éng häc c¸c chÊt « nhiÔm vμ lμm s¸ng tá c¸c chung vÒ kiÓm so¸t « nhiÔm cña m«i tr−êng tù nhiªn (Izrael vμ ®iÒu kiÖn lμm t¨ng ®ét ngét dao ®éng møc « nhiÔm; nnk, 1978): - nghiªn cøu c¸c quy luËt cña c¸c qu¸ tr×nh tù lμm s¹ch vμ - quan tr¾c vÒ tr¹ng th¸i c¸c ®èi t−îng n−íc vμ c¸c nh©n tè tÝch luü chÊt « nhiÔm trong c¸c trÇm tÝch ®¸y; t¸c ®éng tíi chóng; - nghiªn cøu c¸c quy luËt vËn chuyÓn qua c¸c tuyÕn ra cña - ®¸nh gi¸ tr¹ng th¸i thùc tÕ cña c¸c ®èi t−îng n−íc vμ s«ng ®Ó x¸c ®Þnh c¸n c©n c¸c chÊt nμy trong thñy vùc. nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng tíi chóng; - dù b¸o tr¹ng th¸i c¸c ®èi t−îng n−íc vμ ®¸nh gi¸ tr¹ng Quan tr¾c vμ kiÓm so¸t møc ®é « nhiÔm ®−îc tiÕn hμnh th¸i dù b¸o. trªn c¸c tr¹m quan tr¾c th−êng xuyªn vμ t¹m thêi, ph©n bè trªn c¸c vïng cã hay kh«ng cã ¶nh h−ëng cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. HÖ thèng kiÓm so¸t lμ hÖ th«ng tin vμ nã kh«ng bao gåm nh÷ng yÕu tè qu¶n lý. Nã lμ mét bé phËn cÊu thμnh cña hÖ Quan s¸t thø hai nh»m lÊy quan tr¾c nÒn. Khi ®ã ®−îc tæ chøc: thèng qu¶n lý m«i tr−êng (hay c¸c ®èi t−îng n−íc) vμ ®iÒu tiÕt - m¹ng l−íi c¸c tr¹m quan tr¾c ®Þnh kú thμnh phÇn tù chÊt l−îng cña m« tr−êng. nhiªn vμ « nhiÔm n−íc mÆt vÒ c¸c chØ tiªu lý hãa vμ thñy sinh Quan tr¾c c¸c ®èi t−îng n−íc g¾n liÒn víi dù b¸o tr¹ng th¸i häc; cña chóng, do viÖc dù b¸o chØ cã thÓ thμnh lËp khi cã tr¹ng th¸i - m¹ng l−íi c¸c tr¹m chuyªn dông trªn c¸c ®èi t−îng « thùc tÕ cña ®èi t−îng n−íc hiÖn t¹i vμ qu¸ khø. C¸c quan tr¾c nhiÔm; bao gåm c¸c sè liÖu vÒ nguån « nhiÔm, vÒ thμnh phÇn vμ tÝnh - m¹ng l−íi c¸c tr¹m quan tr¾c kh¶o s¸t t¹m thêi trªn c¸c chÊt « nhiÔm, vÒ ph¶n øng cña thñy sinh vμ sù thay ®æi tr¹ng ®èi t−îng kh«ng chøa c¸c tr¹m ®· nªu trªn. th¸i cña c¸c ®èi t−îng n−íc. Sè liÖu c¸c quan tr¾c nμy cÇn ®−îc so s¸nh víi sè liÖu vÒ tr¹ng th¸i tù nhiªn cña ®èi t−îng n−íc C¸c yªu cÇu chÝnh cña m¹ng l−íi: ®Õn khi b¾t ®Çu t¸c ®éng nh©n sinh râ rμng, tøc lμ cÇn ph¶i biÕt - −u tiªn viÖc nghiªn cøu vμ kiÓm so¸t c¸c t¸c ®éng nh©n th«ng tin vÒ c¸c ®Æc tr−ng nÒn cña chÊt vμ l−îng tμi nguyªn sinh lªn n−íc mÆt; n−íc. - tÝnh hÖ thèng vμ tÝnh tæng hîp cña quan tr¾c vÒ chÊt Môc ®Ých chÝnh cña viÖc quan tr¾c vμ kiÓm so¸t møc ®é « 285 286
biÓn hay c¸c thñy vùc néi ®Þa cã ý nghÜa kinh tÕ lín; l−îng n−íc theo c¸c chØ tiªu vËt lý, hãa häc, sinh häc vμ tiÕn hμnh c¸c ®o ®¹c thñy v¨n ®i kÌm; - ranh giíi c¸c vïng kinh tÕ lín, c¸c n−íc céng hoμ vμ c¸c n−íc cã s«ng ®i qua; - tÝnh ®ång bé thêi ®o¹n quan tr¾c víi c¸c t×nh huèng thñy v¨n ®Æc tr−ng; - c¸c tr¹m thñy v¨n khèng chÕ cña c¸c l−u vùc s«ng ngßi - x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu chÊt l−îng n−íc bμng c¸c ph−¬ng trªn ®ã thiÕt lËp c¸n c©n kinh tÕ n−íc; ph¸p thèng nhÊt; - c¸c vïng cöa nhËp l−u « nhiÔm cña c¸c s«ng chÝnh trong - tÝnh nghiÖp vô cña viÖc nhËn th«ng tin vÒ chÊt l−îng c¸c hÖ thèng s«ng ngßi lín vμ c¸c hå vμ hå chøa lín cã ý nghÜa n−íc. kinh tÕ quèc d©n quan träng. C¸c ®iÓm quan tr¾c cÇn tho¶ m·n c¸c yªu cÇu vÒ tÝnh hiÖu ViÖc ®Æt c¸c tuyÕn ®o trªn ®èi t−îng vμ kho¶ng c¸ch gi÷a qu¶ vμ ph©n bè sè liÖu vÒ l−u l−îng c¸c s«ng vμ mùc n−íc trong chóng ®−îc x¸c ®Þnh phï hîp víi c¸c nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña thñy vùc. CÇn tèi ®a tiÕn tíi viÖc trén c¸c ®iÓm quan tr¾c víi c¸c b¶o vÖ tμi nguyªn n−íc mÆt khái « nhiÔm. T¹i mçi ®iÓm cÇn tr¹m thñy v¨n chÕ ®é. Khi kh«ng cã kh¶ n¨ng ®ã, vÊn ®Ò vÒ sù ®¸nh dÊu kh«ng Ýt h¬n hai - ba tuyÕn ®o; mét tuyÕn ®o cao h¬n ®¶m b¶o c¸c ®iÓm quan tr¾c vμ kiÓm so¸t « nhiÔm n−íc mÆt, c¸c nguån « nhiÔm (®Ó ®Æc tr−ng cho tr¹ng th¸i nÒn cña ®èi t−îng sè liÖu vÒ l−u l−îng n−íc ph¶i ®−îc gi¶i quyÕt mét c¸ch ®Æc biÖt. t−¬ng øng víi ®iÓm ®· cho) vμ mét - hai tuyÕn ®o thÊp h¬n nguån « nhiÔm. §iÓm quan tr¾c vμ kiÓm so¸t trªn c¸c s«ng, hå vμ hå chøa Trªn c¸c s«ng ngßi tuyÕn ®o thø nhÊt (nÒn) ph©n bè tËp cÇn ®−îc g¾n víi vïng ®æ n−íc th¶i. C¸c ®èi t−îng chÝnh khi lùa chän c¸c ®iÓm quan tr¾c vμ kiÓm so¸t cÇn ph¶i nh− sau: trung trªn kho¶ng c¸ch 1 km trªn nguån « nhiÔm, vμ ®ñ ®Ó lo¹i bá ¶nh h−ëng cña n−íc th¶i ®æ vμo. Trªn c¸c thñy vùc tuyÕn ®o - vÞ trÝ ®æ n−íc th¶i vμ n−íc m−a cña thμnh phè, c¸c lμng nÒn (thñy trùc) ®−îc bè trÝ ngoμi vïng ¶nh h−ëng cña « nhiÔm lín vμ c¸c tæ hîp kinh tÕ; tõ nguån cho tr−íc, x¸c ®Þnh theo sè liÖu trªn s«ng hoÆc b»ng - vÞ trÝ ®æ n−íc th¶i bëi c¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp lín riªng con ®−êng tÝnh to¸n. biÖt (nhμ m¸y, má, khai th¸c dÇu, lÊy quÆng...) TuyÕn ®o thø hai ®−îc chØ ®Þnh ®Ó quan tr¾c sù thay ®æi - vÞ trÝ ®æ c¸c n−íc ®éc h¹i cña nhμ m¸y nhiÑt ®iÖn, thñy chÊt l−îng n−íc s«ng suèi hay thñy vùc gÇn ®iÓm ®æ n−íc th¶i, ®iÖn vμ ®iÖn nguyªn tö; tøc lμ trong vïng « nhiÔm. Phï hîp víi c¸c tiªu chuÈn vÖ sinh, - vÞ trÝ ®æ c¸c n−íc giÕng, thÊm tõ c¸c ®Êt t−íi, tiªu; cÇn bè trÝ nã mét kho¶ng c¸ch 1 km trªn chç sö dông n−íc gÇn - ®o¹n gÇn ®Ëp cña s«ng quan träng ®èi víi ng− nghiÖp; nhÊt (n¬i tÝch thñy). Trªn c¸c s«ng ngßi, sö dông cho môc ®Ých - chç sinh sèng vμ tró ®«ng cña c¸c lo¹i kh¸c cã gi¸ trÞ; ng− nghiÖp, tuyÕn ®o nμy cÇn bè trÝ ë kho¶ng c¸ch 0,5 km theo dßng ch¶y thÊp h¬n chæ ®æ n−íc th¶i, cßn trªn c¸c thñy vùc 0,5 - c¸c tuyÕn khèng chÕ c¸c s«ng lín vμ trung b×nh ®æ vμo 287 288
km vÒ phÝa dßng ch¶y biÓu hiÖn m¹nh nhÊt. Trong c¸c thμnh tÇng, lÊy mÉu cÇn bè trÝ sao cho nhËn ®−îc c¸c ®Æc tr−ng thμnh phè hay lμng m¹c, n¬i cã nhiÒu chç ®æ n−íc th¶i, tuyÕn ®o kiÓm phÇn n−íc cao h¬n líp ®ét biÕn nhiÖt ®é ë chÝnh líp ®ã vμ thÊp tra cÇn bè trÝ ë kho¶ng c¸ch 0,5 - 1,0 km thÊp h¬n kªnh dÉn h¬n. chÝnh, hoÆc kªnh dÉn cuèi cïng. Ch−¬ng tr×nh quan tr¾c trªn mçi ®iÓm cÇn ph¶i tÝnh ®Õn c¸c ®Æc ®iÓm qu¸ tr×nh « nhiÔm khu vùc cña ®èi t−îng n−íc cÇn TuyÕn ®o thø ba bè trÝ tËp trung sao cho sè liÖu quan tr¾c kiÓm so¸t, bao gåm c¶ viÖc x¸c ®Þnh b¾t buéc c¸c thμnh tè chÊt ®−îc trªn ®ã ®Æc tr−ng cho chÊt l−îng n−íc vÒ tæng thÓ theo mÆt l−îng n−íc nh− nhiÖt ®é, hμm l−îng c¸c chÊt l¬ löng, ®é kho¸ng c¾t ngang cña dßng n−íc tøc lμ nã n»m ë chç ®ñ trén lÉn (kh«ng hãa, pH, hμm l−îng « xy hoμ tan, BPK, c¸c t¹p chÊt næi, mïi, Ýt h¬n 80 %) n−íc th¶i vμ n−íc s«ng (víi l−u l−îng n−íc tÝnh c¸c vi khuÈn vμ c¸c chÊt bæ sung ®Æc thï cho ®èi t−îng ®· nªu. to¸n trong s«ng suÊt ®¶m b¶o 95 %). Tuy nhiªn tuyÕn ®o nμy Ch−¬ng tr×nh quan tr¾c cÇn ph¶i ®−îc ph©n hãa ®èi víi kh«ng nhÊt thiÕt n»m ë vÞ trÝ thÊp h¬n vμ víi l−u l−îng n−íc tõng ®iÓm quan tr¾c cã tÝnh ®Õn møc ý nghÜa cña ®èi t−îng nãi trªn, nång ®é chÊt « nhiÔm lμ thÊp h¬n giíi h¹n ®é nh¹y cña n−íc. c¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch hãa häc. §iÒu nμy ®−îc xem nh− lμ chØ tiªu chÝnh khi x¸c ®Þnh ranh giíi giíi h¹n d−íi cña ®o¹n Mäi ®iÓm trong m¹ng l−íi quan tr¾c ®Þnh kú ®−îc chia ra quan tr¾c. Trªn c¸c con s«ng lín, n¬i tuyÕn ®o x¸o trén hoμn bèn h¹ng: toμn n»m c¸ch kh¸ xa nguån « nhiÔm, cÇn ph¶i chó ý x¸c ®Þnh 1. C¸c ®iÓm, n»m trªn c¸c s«ng ngßi (hay mét ®o¹n cña nã) nã, xuÊt ph¸t tõ quyÒn lîi phôc vô ng−êi tiªu dïng. vμ thñy vùc cã c¸c gi¸ trÞ kinh tÕ quèc d©n quan träng, víi sù Lùa chän vÞ trÝ c¸c tuyÕn ®o quan tr¾c tËp trung tiÕn hμnh hiÖn diÖn cña n¬i ®æ n−íc th¶i « nhiÔm khi tr−êng hîp cã kh¶ trªn c¬ së c¸c kÕt qu¶ cña c¸c c«ng tr×nh so¹n th¶o. Sè l−îng c¸c n¨ng n©ng cao gi¸ trÞ nång ®é tíi h¹n ®· x¸c ®Þnh theo mét chÊt thñy trùc vμ sè ®iÓm lÊy mÉu trªn thñy trùc ®−îc x¸c ®Þnh víi chØ thÞ nμo ®ã hay chØ tiªu chÊt l−îng n−íc. c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ®o¹n s«ng (thñy vùc) sao cho c¸c quan 2. C¸c ®iÓm n»m trªn c¸c ®èi t−îng n−íc, n»m trong c¸c tr¾c cã tÝnh ®¹i diÖn ®èi víi chÕ ®é « nhiÔm cña ®èi t−îng ®· vïng thμnh phè c«ng nghiÖp vμ lμng c«ng nh©n víi sù cÊp n−íc cho. tËp trung; ë c¸c chç nghØ ®¹i trμ cña c− d©n; t¹i vÞ trÝ ®æ n−íc T¹i tuyÕn ®o nÒn trªn s«ng ngßi vμ trong thñy vùc c¸c mÉu giÕng n«ng nghiÖp; trªn c¸c tuyÕn ®o ranh giíi c¸c s«ng ch¶y n−íc lÊy ®ñ c¸c tÇng tõ bÒ mÆt trªn mét thñy trùc, cßn c¸c trªn l·nh thæ Liªn X« hay ch¶y ra ngoμi biªn giíi; trªn c¸c tuyÕn ®o cßn l¹i - trªn mét sè thñy trùc víi c¸c tÇng sau ®©y: ®é tuyÕn khèng chÕ s«ng lín vμ trung b×nh ch¶y vμo biÓn hay c¸c s©u ch−a ®Õn 5m - tõ tÇng mÆt, ®é s©u 5 - 10 m tõ tÇng mÆt vμ thñy vùc néi ®Þa cã ý nghÜa kinh tÕ quèc d©n lín; trªn c¸c tuyÕn tÇng ®¸y; ®é s©u h¬n 10 m - bæ sung thªm tÇng trung gian ®o khèng chÕ c¸c s«ng mμ trªn ®ã thμnh lËp c¸c c¸n c©n kinh tÕ (trung b×nh). Víi sù hiÖn diÖn cña thang nhiÖt thñy vùc c¸c n−íc víi ®Æc tr−ng chÊt l−îng tμi nguyªn n−íc; trong c¸c vïng 289 290
cöa s«ng lμ nhËp l−u cña c¸c dßng s«ng lín, hå vμ hå chøa. kiÓm tra tr¹ng th¸i khÝ quyÓn cã ANKOC - A (A- khÝ quyÓn). C¸c hÖ thèng nμy cã thÓ quan tr¾c nhanh sù « nhiÔm cña n−íc 3. C¸c ®iÓm n»m trªn c¸c ®èi t−îng n−íc chÞu søc t¶i nh©n vμ kh«ng khÝ vμ nguån ph¸t th¶i cña chóng, truyÒn c¸c sè liÖu sinh yÕu vμ kh«ng cã (trong c¸c vïng cã c¸c ®iÓm d©n c− vμ c¸c t−¬ng øng vÒ tæ hîp th«ng tin tÝnh to¸n n¬i m¸y tÝnh ®iÖn tö xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp, nhμ nghØ vμ c¬ së du lÞch... kh«ng lín). lμm râ c¸c dÊu hiÖu c¸c hiÖn t−îng nguy hiÓm, hÖ thèng hãa vμ 4. C¸c ®iÓm cña m¹ng l−íi quan tr¾c thñy hãa ®Þnh kú trªn kh¸i qu¸t hãa sè liÖu. §iÒu nμy cho phÐp tiÕp nhËn nhanh c¸c c¸c ®èi t−îng n−íc kh«ng « nhiÔm (®o¹n nÒn). biÖn ph¸p b¶o vÖ ®Æc biÖt khi ®æ n−íc th¶i trªn ®ång vμ triÖt Ch−¬ng tr×nh quan tr¾c trªn c¸c ®iÓm cña c¸c h¹ng kh¸c tiªu c¸c t×nh huèng næ ch¸y. nhau ®−îc ph©n biÖt qua thÓ tÝch c¸c chØ tiªu quan tr¾c vμ theo C¸c sè liÖu cña ANKOC - B ®−a vμo tr¹m tù ®éng kiÓm thêi ®o¹n quan tr¾c. Trªn c¸c ®iÓm h¹ng thø nhÊt c¸c quan tr¾c so¸t n−íc mÆt lμ m¾t xÝch ®Çu tiªn cña hÖ thèng. ACKPV ngμy ®−îc tiÕn hμnh hμng ngμy theo ch−¬ng tr×nh rót gän vμ hμng nay cã thÓ ®o vμ kiÓm so¸t tíi hai chôc chØ tiªu chÊt l−îng n−íc, tuÇn tr¨ng theo ch−¬ng tr×nh ®Çy ®ñ; trªn c¸c ®iÓm h¹ng thø thÝ dô nh− mùc n−íc, nhiÖt ®é, ®é dÉn ®iÖn vμ ®é ®ôc cña n−íc, hai hμng ngμy tiÕn hμnh c¸c quan tr¾c trùc tiÕp, cßn hμng hμm l−îng « xy hoμ tan, chÊt l¬ löng, ion ®ång, møc a xÝt hay th¸ng theo ch−¬ng tr×nh ®Çy ®ñ; trªn c¸c ®iÓm h¹ng thø ba kiÒm. Sè c¸c chØ tiªu kiÓm tra cã thÓ më réng theo møc ®é t×m quan tr¾c hμng th¸ng ®−îc tiÕn hμnh theo ch−¬ng tr×nh rót gän, kiÕm c¸c ph−¬ng ph¸p ®o ®¹c tù ®éng chóng. LÊy mÉu cã thÓ cßn ch−¬ng tr×nh ®Çy ®ñ - trªn c¸c pha thñy v¨n chÝnh; trªn c¸c tiÕn hμnh liªn tôc theo chu kú, thÝ dô qua 1 giê hay theo lÖnh ®iÓm h¹ng thø t− - theo ch−¬ng tr×nh ®Çy ®ñ - trªn c¸c pha cña tr¹m ®iÒu khiÓn. AC KPV ®· x¸c ®Þnh trªn c¸c vÞ trÝ tô thñy thñy v¨n chÝnh. cña thμnh phè vμ trªn c¸c ®iÓm t¸c ®éng nh©n sinh lín nhÊt HiÖn nay viÖc lÊy mÉu ®Ó kiÓm tra chÊt l−îng n−íc, còng ®Õn chÊt l−îng n−íc. nh− ®Ó x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu chÊt l−îng n−íc cña nã ®−îc tù C¸c hÖ thèng tù ®éng hãa bao gåm c¸c phßng thÝ nghiÖm vμ ®éng hãa. Chøc n¨ng hãa c¸c hÖ thèng kiÓm tra nguyªn tö tù c¸c « t« di ®éng (phßng thÝ nghiÖm l−u ®éng trªn « t«) ®Ó thu ®éng chÊt l−îng n−íc c¶ ®Þnh kú lÉn th−êng xuyªn. Nhê c¸c hÖ thËp kh«ng tù ®éng c¸c th«ng tin kh«ng thÓ thu thËp b»ng AC. thèng tù ®éng kh«ng cã sù tham gia cña con ng−êi cã thÓ lÊy HÖ thèng tù ®éng hãa cho phÐp dù b¸o møc « nhiÔm c¸c ®èi mÉu, tiÕn hμnh ph©n tÝch nhanh, ®−a th«ng tin lªn m¸y tÝnh t−îng n−íc vμ ®iÒu khiÓn chÊt l−îng n−íc. ®iÖn tö. Sö dông c¸c s¬ ®å nh− thÕ cho phÐp thu nhËn nhanh HÖ thèng tù ®éng hãa quan tr¾c vμ ®¸nh gi¸ chÊt l−îng chãng mét l−îng th«ng tin lín vÒ c¸c tÝnh chÊt vËt lý vμ thμnh n−íc ®· vμ ®ang ®−îc x©y dùng trªn c¸c ®èi t−îng n−íc trong phÇn hãa häc cña n−íc s«ng vμ hå. §Ó thùc hiÖn viÖc kiÓm tra hμng lo¹t c¸c thμnh phè lín cña Liªn bang X« viÕt nh− theo thêi gian vμ theo l·nh thæ c¸c chØ tiªu riªng biÖt cña chÊt Matxc¬va, Kharcov, Rostov trªn s«ng §«ng, Tbilixi, Kemerovno, l−îng n−íc c¸c chuyªn gia X« viÕt ®· so¹n th¶o hÖ tù ®éng quan Nhizdnhi Novgorod , Vinhius. ThÝ dô nh− trªn l−u vùc s«ng tr¾c vμ kiÓm so¸t tr¹ng th¸i n−íc ANKOC - B (B - n−íc). ®Ó 291 292
nã ngμy cμng ®−îc ¸p dông vμo thùc tÕ ë Liªn X« còng nh− ë Matxc¬va, cã thÓ xem xÐt viÖc tæ chøc vμ trËt tù quan tr¾c nhê n−íc ngoμi: Mü, Anh, NhËt B¶n, Hungari, TiÖp Kh¾c vμ c¸c c¸c hÖ tù ®éng hãa. n−íc kh¸c, n¬i c¸c tr¹m tù ®éng th−êng ®−îc gäi lμ kiÓm so¸t. HÖ thèng quan tr¾c bao trïm toμn bé l−u vùc s«ng Chóng tiÕn hμnh tù ®éng viÖc lÊy mÉu, ®o ®¹c (nhãm c¸c ®Çu Matxc¬va (tõ hå chøa Mozdai ®Õn cöa s«ng). Vμo n¨m 1978, ®o), xö lý (chuyÓn dÞch) vμ truyÒn th«ng tin. trªn s«ng Matxc¬va cã 8 AC KPV. Sè tr¹m cÇn cã lμ 30 vμ cÇn bæ sung 40 ®iÓm thu thËp th«ng tin kh«ng tù ®éng. AC KPV ®o ®¹c mùc n−íc, nhiÖt ®é, ®é ®ôc vμ ®é dÉn ®iÖn cña n−íc, pH, L−u vùc s«ng hμm l−îng « xy hoμ tan, ion clo, ®ång. C¸c tr¹m nμy lμ bé phËn th«ng tin cña hÖ tù ®éng ®iÒu khiÓn c¸c tæ hîp b¶o vÖ n−íc (ACU VK). bªn c¹nh c¸c tr¹m, trong hÖ thèng cßn cã c¸c nhãm Thu thËp th«ng tin tù ®éng lμm viªc l−u ®éng, phßng thÝ nghiÖm thñy hãa, tr¹m ®iÒu khiÓn §¸nh gi¸ nhu cÇu kinh trung t©m vμ tæ hîp tÝnh to¸n. NhiÖm vô chÝnh cña c¸c nhãm tÕ vÒ n−íc Xö lý th«ng tin lμm viÖc l−u ®éng lμ lμm râ c¸c nguån « nhiÔm cao cña s«ng ngßi ®−îc theo dâi bëi c¸c tr¹m tù ®éng, còng nh− tËp hîp c¸c th«ng tin bæ sung vÒ nguån « nhiÔm s«ng. Cho nªn, 5-10 ngμy §¸nh gi¸ tr¹ng th¸i ®èi t−îng n−íc mét lÇn hä x¸c ®Þnh hμm l−îng dÇu, c¸c chÊt tæng hîp ho¹t ®éng trªn bÒ mÆt, phenon, photph¸t vμ c¸c chÊt kh¸c trong n−íc s«ng. Sè liÖu ®−îc truyÒn vÒ tr¹m ®iÒu hμnh trung t©m vμ Dù b¸o tr¹ng th¸i ®èi t−îng n−íc tæ hîp tÝnh to¸n. Trªn s«ng B¾c Donhesk (®o¹n 100 km tõ Slaviansk ®Õn KÕ ho¹ch sö dông tæng hîp tμi Licitrask), gåm 8 tr¹m kiÓm so¸t n−íc s«ng, 6 tr¹m kiÓm tra nguyªn n−íc n−íc th¶i, 5 tr¹m ®iÒu hμnh t¹i chç vμ 1 tr¹m ®iÒu hμnh trung t©m. Tr¹m kiÓm so¸t n−íc s«ng tù ®éng lÊy mÉu, b¶o qu¶n trong thêi gian 1 ngμy, còng nh− tiÕn hμnh c¸c ®o ®¹c bæ sung §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông tμi nguyªn n−íc c¸c chØ tiªu chÊt l−îng n−íc. C¸c tr¹m kiÓm so¸t n−íc th¶i còng lμm viÖc t−¬ng tù. H×nh 2.1. S¬ ®å hÖ thèng qu¶n lÝ tù ®éng tμi nguyªn n−íc l−u vùc s«ng HÖ thèng tù ®éng hãa cho phÐp x¸c ®Þnh hiÖn t¹i sè l−îng chÊt « nhiÔm hoμn toμn h¹n chÕ, ®Æc biÖt lμ chÊt phãng x¹. Tuy TiÕp nhËn nhanh chãng vμ gÇn nh− lμ liªn tôc th«ng tin vÒ nhiªn, −u ®iÓm cña chóng lμ ë tÝnh liªn tôc cña ®o ®¹c. V× thÕ 293 294
chÊt l−îng n−íc nhê c¸c hÖ thèng tù ®éng kiÓm so¸t ®· thóc ®Èy tÝnh cÇn thiÕt phæ biÕn chóng réng r·i vμo thùc tiÔn kiÓm so¸t chÊt l−îng n−íc lôc ®Þa. Tr−íc hÕt, chóng ®−îc tËp trung trªn c¸c l−u vùc s«ng ngßi, n¬i cã chÕ ®é n−íc kh¾c nghiÖt. Trong tr−êng hîp nμy hÖ thèng trë thμnh mét bé phËn cña toμn bé hÖ thèng ®iÒu khiÓn chung h¬n vÒ chÊt l−îng n−íc, cã kh¶ n¨ng tèi Ch−¬ng 3 −u hãa c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ n−íc. C¸c nh©n tè thñy v¨n h×nh thμnh Më réng m¹ng l−íi c¸c ®iÓm vμ vïng kiÓm so¸t cã thÓ vμ ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ chÊt l−îng n−íc mÆt métc¸ch nhanh chãng ®¸ng kÓ b»ng c¸ch sö dông tæng hîp c¸c ph−¬ng ph¸p quan tr¾c vμ nghiªn cøu trªm mÆt ®Êt, m¸y bay vμ vò trô. Tr¾c ®¹c b»ng hμng kh«ng vμ vò trô, b»ng c¸c 3.1. Nh÷ng luËn ®iÓm chung ph−¬ng ph¸p nμy, cã thÓ tiÕn hμnh tõ ®é cao hμng tr¨m mÐt ®Õn 200 kilomet phô thuéc vμo m¸y mãc ®ang sö dông. Sù thay ®æi ChÊt l−îng n−íc trong thñy vùc vμ trong s«ng ngßi h×nh chÊt l−îng n−íc trong c¸c thñy vùc ®−îc ghi nhËn tèt tõ c¸c thμnh do ¶nh h−ëng cña nhiÒu qu¸ tr×nh: x©m nhËp vμ th¶i c¸c m¸y chôp ¶nh tõ c¸c vÖ tinh nh©n t¹o quanh Tr¸i §Êt vμ c¸c chÊt hãa häc tõ n−íc th¶i; x¸o trén vμ pha lo·ng c¸c chÊt « tμu vò trô. nhiÔm ®i kÌm; c¸c qu¸ tr×nh vËn chuyÓn hãa häc vμ t¸c ®éng Nhê ACU VK, cã thÓ so¹n th¶o c¸c kÕ ho¹ch sö dông tæng t−¬ng hç cña c¸c chÊt « nhiÔm víi c¸c thμnh phÇn n−íc tù hîp hîp lý c¸c tμi nguyªn n−íc l−u vùc s«ng ngßi vμ c¸c biÖn nhiªn; c¸c qu¸ tr×nh sinh hãa, sinh häc, lý hãa vμ vËt lý diÔn ra ph¸p thùc hiÖn chóng. Khi gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô nμy cÇn sö trong ®èi t−îng n−íc. TÊt c¶ c¸c qu¸ tr×nh nμy ë møc ®é nhiÒu dông ph©n tÝch hÖ thèng, cho phÐp lμm râ c¸c thμnh tè chÝnh hay Ýt ®Òu g¾n liÒn víi chÕ ®é thñy v¨n cña ®èi t−îng n−íc, víi cña hÖ vμ mçi quan hÖ gi÷a chóng. Trªn h×nh 2.1 ®−a ra hÖ c¸c ®Æc tr−ng thñy ®éng lùc vμ h×nh th¸i cña nã. thèng ®iÒu khiÓn tù ®éng tæng qu¸t c¸c tμi nguyªn n−íc cña l−u §¸nh gi¸ ®Þnh l−îng t¸c ®éng c¸c ®Æc tr−ng thñy v¨n ®−a vùc s«ng. ra lªn c−êng ®é c¸c qu¸ tr×nh h×nh thμnh chÊt l−îng n−íc c¸c thñy vùc cã thÓ cßn xa víi mäi qu¸ tr×nh kÓ trªn. Chi tiÕtnhÊt cã lÏ lμ ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n pha lo·ng n−íc th¶i trong s«ng, hå vμ hå chøa, ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n l¾ng ®äng c¸c chÊt l¬ löng chøa trong n−íc th¶i, ph−¬ng ph¸p −íc l−îng chÊt l−îng n−íc b»ng c¸ch tÝch ph©n c¸c chØ tiªu g¾n víi c¸c ®Æc tr−ng x¸c suÊt cña chÕ ®é thñy v¨n cña ®èi t−îng n−íc. N−íc th¶i lμ n−íc ®−a ra sau khi sö dông trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt vμ sinh ho¹t cña con ng−êi. Khèi n−íc trong 295 296